Phân tích truyện ngắn" Hai đứa trẻ" của Thạch Lam

“CÁI CHẤM NHỎ CỦA CHIẾC ĐÈN XANH ”
TRONG TRUYỆN NGẮN “HAI ĐỨA TRẺ” CỦA
THẠCH LAM
Thạch Lam được coi là nhà văn tiêu biểu của văn học Việt Nam giai
đoạn 1930-1945. Đặc biệt về truyện ngắn“Hai đứa trẻ” được coi là truyện
ngắn trữ tình xuất sắc. Tác phẩm được in trong tập “Nắng trong vườn”, xuất
bản 1938. Tiêu biểu cho phong cách Thạch Lam: nhẹ nhàng mà sâu lắng,
giản dị mà tinh tế.
Chủ đề của truyện là cuộc sống mòn mỏi của những người dân phố huyện
nghèo trong xã hội thực dân nửa phong kiến đương thời.
Viết về cái nghèo, cái khổ nhưng Thạch Lam không “đao to búa lớn”,
thu hút người đọc vào những cốt truyện mang kịch tính cao; hay dẫn dắt
người đọc đến với số phận bi thương quằn quại như một số tác giả hiện thực
cùng thời.
Cũng là sự bi thương của kiếp người nô lệ nhưng ông lại mang đến
cho người đọc một cảm xúc khác : cảm xúc bị ám ảnh bởi sự mòn mỏi được
viết với một giọng văn dào dạt chất thơ. Không gian nghệ thuật của truyện là
không gian “ngày tàn” và “đêm tối” : “Phương Tây đỏ rực như lửa cháy và
những đám mây ánh lên như hòn than sắp tàn’’ ; “Đường phố và các ngã
chứa đầy bóng tối”.
Những nhân vật của truyện ngụp lặn “trong cái ao đời bằng phẳng
đó’’(Nguyễn Tuân). Những người dân ở phố huyện nghèo này dù không
buôn bán được gì nhưng tối nào họ cũng dọn hàng : chị Tí quảy toàn bộ gia
sản ít ỏi của mình trên hai tay (cái chõng tre và ấm nước). Bác phở Siêu kĩu
kịt gánh đi rồi lại kĩu kịt gánh về. Chị em Liên An - nhân vật chính của
truyện tối nào cũng mở cửa dọn hàng... Dưới ngòi bút của Thạch Lam dường
như cuộc sống đói nghèo, buôn bán ế ẩm, họ dọn hàng không chỉ để bán mà
để có cớ mà chờ đợi? Họ đợi gì? Họ đợi chuyến tàu đêm băng qua phố
huyện lúc nửa đêm.Bác phở Siêu thì “nghển cổ nhìn ra phía ga’’còn chị em
Liên An thì đã buồn ngủ ríu mắt “vẫn gượng thức khuya chút nữa’’ Chuyến
tàu đêm ấy mang đến cho họ ánh sáng chói lòa của chốn phồn hoa đô hội, ấy

là thứ ánh sáng của quê hương họ khi cuộc sống của họ chưa sa sút, chưa
phải phiêu dạt về chốn này để kiếm sống lắt lay “chừng ấy người trong bóng
tối chờ đợi một cái gì tươi sáng cho sự sống nghèo khổ hàng ngày...”. Phải
chăng họ đang chờ đợi một lối thoát? Một lối thoát không phải trong thực tế
mà trong tưởng tượng. Bởi vì con tàu đi qua đem theo nó một thế giới khác
hẳn với thế giới phố huyện tối tăm, một thế giới sáng rực, huyên náo và vui
vẻ, sang trọng. Đó chính là thế giới mà họ hằng mơ tưởng. Ánh sáng ấy vụt
qua phố huyện như một tia chớp để rồi mọi người lại trở về với thực tại tối
tăm. Thế nhưng chị em Liên An vẫn dõi theo “cái chấm nhỏ xanh” bé xíu
của bóng đèn tín hiệu ở toa sau cùng cho đến khi nó mất hút sau lũy tre làng.
Ánh sáng chói lòa vụt đi qua nhưng “cái chấm nhỏ xanh” thì đọng lại trong
đôi mắt của hai đứa trẻ. “Cái chấm nhỏ xanh” ấy như đối lập với thứ ánh
sáng lay lắt của ngọn đèn nước chị Tí? Đối lập với “cái chấm nhỏ vàng” tàn
lụi nơi gánh phở bác Siêu? Nó đối lập với cuộc sống mòn mỏi, quẩn quanh,
lay lắt của những người dân phố huyện nói chung và hai đứa trẻ nói riêng.
Và phải chăng vì thế mà chị em Liên An đêm nào cũng đợi, cũng dõi theo...
“Cái chấm nhỏ xanh” ấy phải chăng là sự khát khao? Sự tiếc nuối? Phải
chăng là niềm hi vọng mong manh ? và phải chăng nó cũng là biết bao ẩn dụ
không thể diễn tả thành lời trong lòng người đọc mỗi khi đối diện với truyện
ngắn “Hai đứa trẻ”? Nghệ thuật gợi cảm xúc của Thạch Lam tài tình và đặc
sắc. Chỉ “một chấm nhỏ xanh” thôi, “một chấm nhỏ xanh” đọng lại trong
đáy mắt đượm buồn của hai đứa trẻ nhưng để lại dư âm sâu lắng, giàu sức
ngân vang...
Lời phát biểu của Thạch Lam bao giờ cũng thầm kín, dịu dàng nhưng
thấm thía mãi trong lòng người đọc, ám ảnh tâm trí họ. Đó chính là tiếng nói
xót thương với những kiếp người nhỏ bé cơ cực, quẩn quanh, bế tắc, không
hạnh phúc, không tương lai trong xã hội đương thời. Chính vì thế mà “cái
chấm xanh” bé nhỏ dai dẳng ấy đã làm cho ta day dứt...

Hà Châu Anh