Phân tích nghệ thuật trong truyện ngắn Những đứa con trong gia đình của Nguyễn Thi

[Lê Hiền] Bộ tài liệu 132 đề Ôn thi Đại học môn Ngữ Văn

Đề 22.4. Anh (chị) hãy phân tích những đặc sắc nghệ thuật trong truyện
ngắn ''Những đứa con trong gia đình'' của nhà văn Nguyễn Thi.
''Những đứa con trong gia đình'' là một trong những truyện ngắn xuất sắc
nhất của Nguyễn Thi, được viết ngay trong những ngày chiến đấu ác liệt khi ông
công tác ở tạp chí ''Văn nghệ Quân giải phóng''. Truyện kể về những người con
trong một gia đình nông dân Nam Bộ có truyền thống yêu nước, căm thù giặc,
thuỷ chung son sắt với quê hương cách mạng. Chính sự gắn bó sâu nặng giữa tình
cảm gia đình với tình yêu quê hương đất nước, giữa truyền thống gia đình với
truyền thống dân tộc đã tạo nên sức mạnh tinh thần to lớn của con người Việt
Nam, dân tộc Việt Nam trong cuộc kháng chiến chống Mĩ cứu nước. Tác phẩm thể
hiện những đặc sắc về nghệ thuật truyện ngắn của Nguyễn Thi: trần thuật qua
dòng hồi tưởng của nhân vật, khắc hoạ tính cách và miêu tả tâm lí sắc sảo; ngôn
ngữ phong phú, góc cạnh và đậm chất Nam Bộ.
Nói đến đặc sắc nghệ thuật của truyện ngắn ''Những đứa con trong gia
đình'', trước hết phải nói tới nghệ thuật kể chuyện (hay trần thuật) độc đáo, linh
hoạt của nhà văn Nguyễn Thi. Tác phẩm kể chuyện một gia đình cách mạng, mọi
thành viên đều là chiến sĩ diệt Mĩ kiên cường. Thù nhà nợ nước thống nhất làm 1.
Tình cách mạng và tình gia đình hoà lẫn với nhau: ba má Việt gặp nhau và lấy
nhau vì cùng cầm súng giết giặc. Họ đều ngã xuống trong chiến đấu. Những đứa
con của họ (Việt và Chiến) gắn bó với nhau trong tình ruột thịt và trong niềm tự
hào về truyền thống cách mạng của gia đình. Người mẹ nuôi con lớn lên để rửa
thù cho cha. Những đứa con giành nhau nhập ngũ để trả thù cho ba má... Một câu
chuyện như thế tuy cảm động nhưng khá nặng nề, dễ đơn điệu và trùng lặp, nếu
như nhà văn không sáng tạo ra một cách trần thuật độc đáo, linh hoạt. Tác giả
chọn lối trần thuật theo quan điểm của nhân vật, ấy là một anh lính trẻ tên là Việt.
Anh giải phóng quân này bị trọng thương và lạc đồng đội, một mình nằm lại giữa
chiến trường sau một trận ác chiến còn để lại khói lửa mịt mù và xác giặc ngổn
ngang. Anh nhớ đồng đội, nhớ chị Chiến, nhớ chú Năm, nhớ những ngày ba má
còn sống, nhớ những buổi bắn chim, câu cá, bắt ếch, nhớ ngày cùng chị nhập ngũ

và lên đường... Câu chuyện được thuật kể qua dòng hồi ức của anh khi dứt nối bởi
vì anh nhiều lần ngất đi rồi lại tỉnh. Câu chuyện vì thế không diễn ra theo trật tự
thời gian, không gian tự nhiên mà theo lôgic chủ quan của tâm trí nhân vật hết sức
biến hó. Các sự việc, các nhân vật trong một gia đình, qua tâm sự của anh, hiện lên
với một màu sắc tình cảm đậm đà và đầy hấp dẫn. Chuyện kể đến đâu thì tính cách
nhân vật người kể chuyện cũng hiện ra đến đấy một cách sinh động và đậm nét.
Đây là một thủ pháp nghệ thuật nhưng không phải ai cũng sử dụng được thành
công. Phải am hiểu sâu sắc tâm lí nhân vật..., phải nhập vai vào nhân vật và nói
được đúng giọng nói của nhân vật... Đây là sở trường và tài năng độc đáo của
Nguyễn Thi, nhà văn của người nông dân vùng đồng bằng Nam Bộ.
Bên cạnh nghệ thuật kể chuyện độc đáo vừa phân tích trên đây, ở truyện
ngắn này Nguyễn Thu còn xây dựng được những tính cách nhân vật phong phú
hấp dẫn. Qua dòng hồi tưởng của Việt, một đứa con trong ''gia đình'' cách mạng,
người ta thấy hiện lên các nhân vật: ba và má Việt, chú Năm, chị Chiến, và Việt.
1


[Lê Hiền] Bộ tài liệu 132 đề Ôn thi Đại học môn Ngữ Văn

Rất rễ dàng nhận thấy cả năm nhân vật đều cùng chung một lí tưởng, xét về
phương diện phẩm chất cách mạng: giàu tình yêu nước, căm thù giặc, thuỷ chung
và tự hào về truyền thống cách mạng của gia đình. Ngoài ra, ở những nhân vật
chính diện của Nguyễn Thi thường có một tính chất chung này gọi là ''chất Út
Tịch''. Đó là cái tinh thầm kiên cường gan góc, căm thù ngùn ngụt, say mê chiến
đấu, dường như sinh ra là để cầm súng giết giặc. Tuy nhiên mỗi người lại có một
gương mặt riêng, một cá tính khác nhau. Chỗ đặc sắc của nghệ thuật khắc hoạ các
hình tượng nhân vật của Nguyễn Thi là ở đó. Đáng chú ý hơn cả là 4 nhân vật vật:
chú Năm, mẹ Việt, chị Chiến, Việt.
Chú Năm là khúc thượng nguồn, là nơi kết tinh đầy đủ hơn cả truyền thống
của gia đình.Chú Năm thể hiện đầy đủ bản tính tự nhiên của người nông dân Nam

bộ hiền lành chất phác, giàu cảm xúc mơ mộng nội tâm. Một người từng trải qua
đắng cay của cuộc đời làm mướn trước cách mạng, để thành bản tính ít nói. Đau
thương hằn sâu từ cuộc đời gian khổ và với tư cách chứng nhân của tội ác của
thằng Tây, thằng Mĩ và bọn tay sai phải chăng đã làm nên nét đa cảm trong gương
mặt với đôi mắt lúc nào cũng mở to, mọng nước.Chất Nam Bộ rặt trong con người
ông thể hiện qua việc hay kể sự tích cho con cháu, và kết thúc câu chuyện thể nào
cũng hò lên mấy câu. Nét đặc biệt độc đáo ở người đàn ông này là có sổ ghi chép
chuyện gia đình. Cuốn sổ ghi đầy đủ những chuyện thỏn mỏn của nhiều thế hệ,
như minh chứng cho tấm lòng thuần hậu của ông. Đó còn là những trang ghi chép
tội ác của kẻ thù gây ra, những chiến công của từng thành viên, như một biên niên
sử. Bản thân ông cũng chính là một trang sử sống, khi gửi gắm, nhắn nhủ cho hai
chị em Chiến và Việt: “chuyện gia đình ta nó cũng dài như sông, để rồi chú sẽ chia
cho mỗi người một khúc mà ghi vào đó…”. Nhân vật đã thể hiện vẻ đẹp của tấm
lòng sắt son, ý thức trách nhiệm của thế hệ đi trước. Cùng với chú Năm, má Việt
cũng là một hiện thân của truyền thống. Má của Chiến và Việt là hội tụ phẩm chất
tốt đẹp của người phụ nữ Nam bộ anh hùng trong kháng chiến. Những ấn tượng
tác giả để lại đậm nét trong người đọc về nhân vật này là về tính gan góc từ khi
còn là con gái. Người đàn bà hết lòng thương yêu chồng con ấy đã phải trải qua
thời khắc dữ dội khi kẻ thù chặt đầu chồng, nhưng má đã vượt lên đau thương để
nuôi dạy đàn con khôn lớn trưởng thành. Một tay bồng con, một tay cắp rổ đi theo
thằng giặc đòi đầu chồng; hiên ngang đối đáp vời kẻ thù mà “hai bàn tay to bản”
vẫn “phủ lên đầu đàn con đang nép đước chân”; mỗi lần bọn lính bắn doạ “mắt má
lại sắc ánh lên nhìn lại bọn lính, đôi mắt của người đã từng vượt sông, vượt
biển”... Đó là hình ảnh của sự gan góc, chở che mang ý nghĩa biểu tượng về người
phụ nữ ở một xứ sở như đất nước ta, cuộc sống thì lam lũ vất vả, chồng chất đau
thương nhưng con người lại rất đỗi kiên cường, cao cả. Má Việt đã ngã xuống
trong một cuộc đấu tranh nhưng trái cà-nông lép má nhặt đem về vẫn còn nóng
hổi. Trong quan niệm của Nguyễn Thi, người mẹ ấy cái phần thác chỉ là thể phách
còn linh hồn thì bất tử, sống mãi tròng những đứa con. Không phải ngẫu nhiên mà
vào cái đêm sắp xa nhà đi chiến đấu, những đứa con đểu cảm nhận không phải ai

khác mà chính là người mẹ đã hiện về. Hình ảnh người mẹ ấy đối mặt với họng
súng quân thù như gà mẹ xoè cánh che chở đàn con, khiến kẻ thù phải run sợ trước
đôi mắt của người vượt sông vuợt biển. Nuôi con và cả con của đồng chí, má là
2


[Lê Hiền] Bộ tài liệu 132 đề Ôn thi Đại học môn Ngữ Văn

hiện thân của vẻ đẹp gan góc được tôi luyện trong đấu tranh, với đức hy sinh vô
bờ bến lặng thầm, tảo tần lam lũ, đau thương chôn kín trong giọt nước mắt lặng lẽ
kín đáo. Trong tâm hồn người phụ nữ ấy là tình yêu lớn lao, ý chí bất khuất kiên
cường và cả tinh thần dám hy sinh, đổi mạng sống vì cách mạng.
Hai chị em Chiến và Việt đã được thừa hưởng tất cả những vẻ đẹp của thế
hệ đi trước, tính cách được tạo nên từ truyền thống gia đình, từ hoàn cảnh đặc
trưng: thương cha má, cùng chung lo toan công việc cách mạng, giàu tình nghĩa
với quê hương. Không phải ngẫu nhiên hai chị em đã cùng xung phong tòng quân
một ngày, để trả mối thù cha bị chặt đầu, má bị trái cà nông quân thù sát hại.
Trong hoàn cảnh khốc liệt của cuộc chiến đấu, biết căm thù cũng là một phẩm chất
cần thiết, bởi căm thù giặc tàn phá quê hương, sát hại người thân cũng là một biểu
hiện sâu sắc của tình yêu với quê hương, gia đình! Bởi vậy đêm tòng quân không
chỉ có hai chị em tranh nhau ghi tên mà thanh niên trong xã ghi tên tòng quân
cũng rất đông. Hành động của hai chị em có sự đồng tình của chú Năm, như một
điểm nhấn hành động này hoàn toàn không phải là tự phát mà gắn với ý thức giác
ngộ của tuổi trẻ trên quê hương đau thương và anh dũng. Kí ức của Việt gắn với
hình ảnh của chị Chiến, với kỷ niệm tuổi thơ trong trẻo của hai chị em. Người con
gái ấy có cá tính riêng, có những nét giống má, gan góc, chăm chỉ, đảm đang tháo
vát. Hai chị em kề tuổi nên có lúc còn rất trẻ con, nhưng bao giờ trong những lần
cãi vã thì chị cũng nhường em. Đến khi tham gia công việc cách mạng, Chiến tỏ ra
chín chắn hơn Việt. Những mất mát đau thương đã khiến cô gái ấy sớm trưởng
thành, nhưng không hề làm chai sạn tâm hồn giàu nữ tính. Lúc nào Chiến cũng có

cái gương nhỏ, như những người con gái mới lớn nào cũng thích làm duyên. Câu
chuyện của hai chị em trước đêm tòng quân đã chứng tỏ khả năng quán xuyến,
thay thế vai trò của mẹ để chăm em, khiến cho bản thân cậu em thân thiết phải
ngạc nhiên vì chứng kiến một chị Chiến giống in như má, răm rắp nghe theo sự cắt
đặt của chị. Một trong những tình tiết truyện tạo được xúc động mạnh cho người
đọc là hình ảnh hai chị em trước đêm tòng quân khiêng bàn thờ má qua gửi chú
Năm. Hai chị em đã làm cho người chú phải ngạc nhiên vì sự trưởng thành trước
tuổi. Đó là chi tiết cho thấy những đứa con trong gia đình cách mạng này đã ý
thức rõ chỉ có lên đường diệt giặc mới trả được mối thù giặc Mĩ đè nặng hai vai.
Việc nhà việc nước vẹn toàn, lời động viên của chú Năm dành cho hai chị em đã
thể hiện niềm tin tưởng vào thế hệ trẻ thời chống Mỹ. Vận hội mới của cách mạng
đã tạo điều kiện cho Chiến được trực tiếp cầm súng đánh giặc để trả thù nhà, thực
hiện lới thề như dao chém đá của mình: “Đã lăm thân con gái ra đi thì tao chỉ có
một câu: Nếu giặc còn thì tao mất”. Trong tác phẩm, Việt là nhân vật xuất hiện
nhiều lần nhất. Việt đã hiện lên cụ thể và sinh động trước mắt ta, vừa là cậu con
trai mới lớn, vừa là một chiến sĩ gan góc, dũng cảm, kiên cường. Việt có cái nét
riêng dễ mến của một cậu con trai lộc ngộc vô tư, tính anh còn rất trẻ con, rất ngây
thơ, hiếu động.Nếu Chiến luôn biết nhường nhịn em, thì trái lại, Việt lại hay tranh
giành phần hơn với chị. Việt rất thích đi câu ca, bắn chim, và đến khi đi bộ đội vẫn
còn đem theo cả cái súng cao su ở trong túi. Mọi công việc trong nhà, Việt đều
phó thác cho chị. Đêm trước ngày lên đường, Chiến lo toan thu xếp chu đáo việc
nhà, từ Út em, nhà cửa, ruộng nương đến nơi gửi bàn thờ má, bàn bạc với em một
3


[Lê Hiền] Bộ tài liệu 132 đề Ôn thi Đại học môn Ngữ Văn

cách trang nghiêm còn Việt thì vô tư “lăn kềnh ra ván cười khì khì”, vừa nghe vừa
chụp một con đom đóm úp trong lòng tay rồi ngủ quên lúc nào không biết. Cách
thương chị của Việt cũng rất trẻ con, “giấu chị như giấu của riêng” vì sợ mất chị

trước những lới tán tỉnh đùa tếu của anh em. Việt bị thương nằm lại ở chiến
trường, đến khi gặp được đồng đội thì cũng giống hệt như thằng Út em ở nhà
“khóc đó rồi cười đó”,...Tuy vẫn còn có vẻ hồn nhiên, vô tư nhưng Việt cũng thật
đường hoàng, chững chạc trong tư thế của người chiến sĩ trẻ dũng cảm, kiên
cường. Dòng máu nóng chảy trong người Việt là dòng máu gia truyền của những
con người gan góc, không bao giờ biết sợ trước sự bạo tàn. Cho nên, còn bé tí mà
Việt đã dám xông thẳng vào thằng giặc đã giết hại cha mình. Việt đã nằng nặc đôi
đi tòng quân để trả thù cho ba má. Khi xông trận, Việt đã chiến đấu rất dũng cảm,
đã dùng thủ pháo tiêu diệt được một xe bọc thép của địch. Và đến khi bị trọng
thương, một mình nằm giữa chiến trường, hai mắt không còn nhìn thấy gì, toàn
thân đau điếng và rỏ máu, người thì khô khốc đi vì đói khát, Việt vẫn ớ trong tư
thế chờ tiêu diệt giặc: “Tao sẽ chờ mày. Mày có bắn tao thì tao cũng bắn được
mày.”. Có thể nói, hành động giết giặc để trà thù nhà, đền nợ nước đã trở thành
một trong những thước đo quan trọng nhất về phẩm cách con người của nhân vật
Nguyễn Thi. Đọc Những bứa con trong gia đình, không ai có thể quên đoạn văn
rất cảm động tả cảnh hai chị em Chiến, Việt khiêng bàn thờ má sang gửi nhà chú
Năm: “Chị Chiến ra đứng giữa sân… rồi dang cả thân người to và chắc nịch của
mình nhấc bổng một đầu bàn thờ má lên. Việt ghé vào một đầu. Nào, đưa má sang
ở tạm bên nhà chú, chúng con đi đánh giặc trả thù cho ba má, đến chừng nước nhà
độc lập con lại đưa má về. Việt khiêng trước. Chị Chiến khiêng bịch bịch phía sau.
Nghe tiếng chân chị, Việt thấy thương chị lạ. Lần đầu tiên Việt mời thấy lòng
mình rõ như thế. Còn mối thù thằng Mĩ thì có thể rờ thấy được, vì nó đang đè
nặng ở trên vai”. Trong cái không khí vô cùng thiêng liêng ấy, con người ta bỗng
thấy mình thành một người khác, trưởng thành và khôn lớn hơn. Một người hôn
nhiên, vô tư như Việt, vào chính chính giờ khắc này mới thấy “thương chị lạ”, mới
thấy rõ lòng mình và cảm thấy rất rõ mối thù thằng Mĩ như có hình, có khối, có
trọng lượng cụ thể đang đè nặng ở trên vai. Đây là một chi tiết nghệ thuật cô đọng,
dồn nén, chất chứa biết bao ý nghĩa, vừa là hành động cụ thể, vừa có yếu tố tâm
linh, vừa nặng trĩu căm thù, vừa chan chứa yêu thương,... Nguyễn Thi đã thành
công khi không miêu tả vào những chiến công của anh chiến sĩ mà đã chỉ ra cho

người đọc vẻ đẹp nhân văn trong tâm hồn người cầm súng. Vẻ đẹp ấy là hội tụ của
ý chí, quyết tâm và trên hết là tình thương yêu sự gắn gó với người thân và sau
này là tình cảm chan hoà thân ái giữa cậu Tư với đồng chí đồng đội như trong một
nhà.
Ngoài nghệ thuật kể chuyện, ngoài thành công trong xây dựng nhân vật,
một trong những nét đặc sắc nữa về nghệ thuật là Nguyễn Thi đã tạo nên màu sắc
Nam Bộ, một dấu ấn tuyệt đẹp mà độc giả dễ dàng nhận thấy. Màu sắc Nam Bộ
biểu hiện rõ nhất là ở cảnh vật được miêu tả, ở sự việc được nói đến, ở tính cách
và ngôn ngữ nhân vật được khắc hoạ (má Việt, chú Năm, chị Chiến, Việt,...).Cảnh
tượng chiến trường ở nơi nào, ở thời nào chẳng giống nhau, nhưng dưới ngòi bút
của Nguyễn Thi, chiến trường sau tiếng bom rền đạn réo lại có nét riêng, rất Nam
4


[Lê Hiền] Bộ tài liệu 132 đề Ôn thi Đại học môn Ngữ Văn

Bộ. Giữa đồng không mông quạnh "một sự vắng lặng như từ trên trời lao
xuống...", "tiếng dế gáy u u cao vút mãi lên" giữa đêm sâu thăm thẳm. Chính giữa
không gian ấy, người chiến sĩ bị thương nặng, lạc đơn vị mới cảm thấy rõ nhất
mình đang trở về kỉ niệm tuổi thơ, mình đang sống giữa quê hương (một nơi trên
vùng đồng bằng Nam Bộ): "Bóng đêm vắng lặng và lạnh lẽo bao trùm lấy Việt,
kéo theo đến cả con ma cụt đầu vẫn ngồi trên cây xoài mồ côi và thằng chỏng thụt
lưỡi hay nhảy nhót trong những đêm mưa ngoài vòm sông, cái mà Việt vẫn nghe
các chị nói hồi ở nhà, Việt nằm thở dốc...". Ngôi nhà má Việt cũng như hàng ngàn
hàng vạn mái nhà của bà con khắp vùng Hậu Giang, Tiền Giang, Bạc Liêu, Bến
Tre... ở cạnh các vàm, các kênh, bao trùm bởi màu xanh của rặng bần, của khóm
đước, mà người Bắc rất dễ nhận ra: "Nhà day ra cửa sông, trong đêm vui náo nức
này, đom đóm từ ngoài rặng bần cũng kéo vào đầy nhà. Chúng bay chớp chớp như
dò trên nóc rồi sà xuống mặt Việt". Màu sắc Nam Bộ được thể hiện ở những vật
dụng, ở cái gia tài của má Việt để lại. Đó là "năm công ruộng hồi trước mấy chú

cấp cho ba má", là "hai công mía để dành làm đám giỗ ba má", là những thứ làm
ăn của nhà nông nghèo khó, lam lũ: nồi, lu, chén, đĩa, cuốc, vá, đèn soi mà chị em
Việt sẽ gửi lại chú Năm, trước khi đi đánh giặc. Cảnh đêm tòng quân của tuổi trẻ
vùng đồng bằng Nam Bộ vui như ngày hội, bà con cô bác cả xã kéo đến, "đèn
sáng rực", hai chị em Chiến và Việt tranh giành nhau, làm cho anh cán bộ "đã cầm
viết rồi lại đặt xuống", chú Năm phải "nheo mắt nhìn" đứng ra phân xử: "Hai đứa
cháu tôi nó một lòng theo Đảng như vậy, tôi cũng mừng. Vậy xin trên cứ ghi tên
cả hai. Việc lớn ta tính theo việc lớn, còn việc thỏn mọn trong nhà tôi thu xếp khắc
xong". Đó là tấm lòng, là ý nghĩ, là cách nói chất phác của bà con cô bác nơi miệt
vườn vùng đồng bằng sông Cửu Long. Cảnh hỗn chiến giữa ta và giặc, cảnh tấn
công như vũ bão của quân ta, qua sự lắng nghe, sự cảm nhận của Việt vừa hồi tỉnh
sau cơn mê cũng mang nét rất riêng của Nam Bộ thời đánh Mỹ: "Việt ngóc dậy.
Rõ ràng không phải tiếng pháo lểnh lảng của giặc. Đó là tiếng nổ quen thuộc, gom
vào một chỗ, lớn nhỏ không đều, chen vào đó là những dây súng nổ vô hồi vô tận.
Súng lớn và súng nhỏ quyện vào nhau như tiếng mõ và tiếng trống đình đánh dậy
trời dậy đất hồi Đồng khởi". Màu sắc Nam Bộ được thể hiện rõ nhất ở tính cách và
ngôn ngữ của các nhân vật như má Việt, chú Năm, của Chiến, Việt. Hình ảnh má
Việt dẫn đàn con đi đòi đầu ba, hình ảnh má Tư Năng hiên ngang, thách thức: "Vợ
Tư Năng đây!" khi đứng trước mũi súng và lời hăm dọa của lũ giặc: "Vợ Tư Năng
đâu?". Bọn lính bắn vọt qua đầu má, má đưa hai bàn tay to bản phủ lên đầu đàn
con đang nép dưới chân. Má chèo xuồng, mà đi làm thuê, mà đi đấu tranh chính
trị, má coi thường cái chết, vì má tin một cách mộc mạc, giản dị rằng "người chết
có cái vui của người chết, nếu không, người ta sanh con ra làm gì?" Hình ảnh má
Việt làm ta nhớ đến câu nói: "Còn cái lai quần cũng đánh" của chị út Tịch trong
"Người mẹ cầm súng". Cái cuốn sổ ghi bao việc "thỏn mỏn" trong gia đình bằng
thứ chữ "lòng còng". Chuyện thím Năm, ông nội, bác Hai, tía của Việt... bị giặc
giết như thế nào, các chiến tích của ông nội, của thằng Hai, của chị em Việt, chú
đều ghi rõ. Cuốn sổ ấy là truyền thống cách mạng của gia đình má Tư Năng, cũng
là của hàng vạn gia đình nông dân Nam Bộ trong suốt ba mươi năm trời đánh
Pháp, đánh Mỹ. Nguyễn Thi có tài sử dụng một số chi tiết nghệ thuật bắt nguồn từ

5


[Lê Hiền] Bộ tài liệu 132 đề Ôn thi Đại học môn Ngữ Văn

hiện thực cuộc sống, nâng lên tầm khái quát, tô đậm màu sắc Nam Bộ. Tiếng hò
của chú Năm là một chi tiết nghệ thuật đặc sắc, độc đáo của Nguyễn Thi tạo dựng
nên. Giọng hò của chú Năm "đục và tức như gà gáy". Đã nhiều lần chú cất giọng
hò. Trước bữa cúng má Tư Năng, chị em Việt Chiến sắp lên đường ra trận, chú
Năm cất giọng hò: "Câu hò nổi lên giữa ban ngày, bắt đầu cất lên như một hiệu
lệnh dưới ánh nắng chói chang, rồi kéo dài, từng tiếng một vỡ ra, nhắn nhủ, tha
thiết, cuối cùng ngắt lại như một lời thề dữ dội". Chị Chiến giống má như đúc.
Chiến cũng có hai bắp tay tròn vo sạm đỏ màu cháy nắng như má. Tiếng "cóc",
tiếng "nghen", tiếng "ừ", tiếng chân bước "bịch bịch" của Chiến có khác nào má,
"in như má vậy". Bàn việc thu xếp nhà cửa trước khi đi đánh giặc, nghe em nói,
Chiến "hứ một cái "cóc" rồi trở mình. May mà chị không bẻ tay rồi đập vào bắp vế
than mỏi" như má. Chiến đảm đang, sớm biết lo liệu, thường nhường nhịn em, chú
Năm đã hết lời ca ngợi: "Không! Việc nhà nó thu được gọn thì việc nước nó mở
được rộng, gọn bề gia thế, nặng bề nước non". Chiến có tư thế hiên ngang, quyết
liệt như các o du kích vườn dừa Bến Tre: "Đã làm thân con gái ra đi thì tao chỉ có
một câu: Nếu giặc còn thì tao mất, vậy à!". Việt là hình ảnh đẹp nhất, in đậm màu
sắc Nam Bộ nhất trong truyện "Những đứa con trong gia đình". Nụ cười "lỏn lẻn",
hai gò má "căng mướt như da trái vú sữa", cái ná thun của tuổi thơ vẫn mang theo
khi đi bộ đội, Việt rất giống ba, mỗi lần nghe tiếng ná thun của Việt, má lại nói:
"Đó, lại giống cái thằng cha nó rồi!". Việt hồn nhiên, trong sáng: hay tranh giành
với chị, nhưng lại "giấu chị như giấu của riêng" trước đồng đội. Dũng cảm trong
chiến đấu, không sợ giặc nhưng lại sợ "thằng chỏng thụt lưỡi", "con ma cụt
đầu",... Mới hai tuổi quân đã lập công tiêu diệt một xe bọc thép Mỹ; bị trọng
thương, lạc đơn vị, nằm giữa chiến trường, tuy chỉ còn một viên đạn đã lên nòng,
Việt "vẫn sẵn sàng nổ súng". "Trên trời có mày, dưới đất có mày, cả khu rừng này

còn có mình tao. Mày có bắn tao thì tao cũng bắn được mày"... Hình ảnh Việt theo
má lên tới quận "đòi đầu ba", hình ảnh Việt trong đêm tòng quân, trong cảnh cùng
chị gái khiêng bàn thờ má sang gửi nhà chú Năm đã làm ta nhớ mãi, nhớ đứa con
trai má Tư Năng, nhớ một chàng trai mới lớn vùng miệt vườn đồng bằng sông
Cửu Long thời chống Mỹ. Việt là hình bóng của quê hương; Việt là hiện thân
trong câu hò của chú Năm: "... khi thì Việt biến thành tấm áo vá quàng hoặc con
sông dài cá lội của chú, khi thì Việt biến thành người nghĩa quân Trương Định,
ngọn đèn biển Gò Công, hoặc ngôi sao sáng ở Tháp Mười".Thời chống Mỹ, tuổi
trẻ cả nước ta nung nấu một lời thề: "Ra đi chỉ một lời thề - Chưa giết hết giặc
chưa về quê hương". Việt và chị gái khi khiêng bàn thờ má đi gửi cũng đinh ninh
một lời thề: "Nào, đưa má sang ở tạm bên nhà chú, chúng con đi đánh giặc trả thù
cho ba má, đến chừng nào nước nhà độc lập, con lại đưa má về"."Những đứa con
trong gia đình" đã kết tinh nghệ thuật của ngòi bút Nguyễn Thi. Nghệ thuật kể
chuyện, dựng cảnh, tạo hình, chọn chi tiết điển hình, phân tích tâm lí nhân vật, cá
biệt hoá ngôn ngữ nhân vật,... tất cả đều mang màu sắc và hương vị Nam Bộ. Màu
sắc Nam Bộ tạo nên hồn cốt phong cách ngôn ngữ nghệ thuật của Nguyễn Thi
trong "Người mẹ cầm súng" và "Những đứa con trong gia đình".
''Những đứa con trong gia đình'' thuộc số những tác phẩm xuất sắc nhất của
Nguyễn Thi. Truyện thành công và để lại ấn tượng sâu sắc trong lòng người đọc
6


[Lê Hiền] Bộ tài liệu 132 đề Ôn thi Đại học môn Ngữ Văn

bởi những nét đặc sắc tạo nên giá trị của tác phẩm, đó là cách trần thuật linh hoạt
độc đáo theo quan điểm của nhân vật, nghệ thuật xây dựng tính cách nhân vật và
khả năng xây dựng hình ảnh và sử dụng ngôn ngư phong phú mang đậm chất Nam
Bộ. Ông xứng đáng là một trong những cây bút văn xuôi hàng đầu của văn nghệ
giải phóng miền Nam và thực sự xứng đáng với danh hiệu Nhà văn của người
nông dân Nam Bộ trong cuộc kháng chiến chống Mĩ cứu nước.

***

7