luận văn thạc sĩ Xây dựng hệ thống thông tin quản lý thiết bị đại học thái nguyên

Header Page 1 of 16.

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
KHOA CÔNG NGHỆ THÔNG TIN

-----------------------------------

NGUYỄN XUÂN HƢƠNG

XÂY DỰNG DỆ THỐNG THÔNG TIN QUẢN LÝ
THIẾT BỊ ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN

Chuyên ngành: Khoa học máy tính
Mã số: 60.48.01
LUẬN VĂN THẠC SĨ CÔNG NGHỆ THÔNG TIN
NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: TS. LÊ VĂN PHÙNG

Thái Nguyên - Năm 2008

Footer Page 1 of 16.


Header Page 2 of 16.
Đề tài: Xây dựng HTTT quản lý thiết bị Đại học Thái Nguyên

MỤC LỤC
MỤC LỤC ............................................................................................................................. 1
MỞ ĐẦU ............................................................................................................................... 6
Chƣơng I. CƠ SỞ LÝ THUYẾT ........................................................................................... 8
QUY TRÌNH PHÂN TÍCH VÀ THIẾT KẾ HỆ THỐNG THEO HƢỚNG CÓ CẤU TRÖC
............................................................................................................................................... 8

1.1. Khái niệm phân tích và thiết kế hệ thống. .................................................................. 8
1.2. Một số phƣơng pháp Phân tích và thiết kế hệ thống. .................................................. 9
1.2.1 Phƣơng pháp phân tích thiết kế có cấu trúc (SADT-Structured Analysis and
Design Technique .......................................................................................................... 9
1.2.2. Phƣơng pháp phân tích thiết kế Merise ............................................................. 10
1.2.3. Phƣơng pháp phân tích MCX (Méthode de xavier castellani) .......................... 11
1.2.4. Phƣơng pháp phân tích GLACSI (Groupe d’ Animation et de Liaison pour l’
Analyse et de conception de Système d’ Information) ................................................ 12
1.2.5. Phƣơng pháp phân tích hƣớng đối tƣợng (OOAD: Object Oriented Analysis and
Design) ......................................................................................................................... 13
1.3. Quy trình phát triển HTTT ....................................................................................... 13
1.3.1. Lập kế hoạch (khảo sát hệ thống): ..................................................................... 14
1.3.2. Phân tích: ........................................................................................................... 15
1.3.2.1. Phân tích hiện trạng: ................................................................................... 15
1.3.2.2. Phân tích khả thi và lập hồ sơ nhiệm vụ: .................................................... 15
1.3.2.3. Xây dựng mô hình hệ thống chức năng: ..................................................... 16
1.3.3.. Thiết kế: ............................................................................................................ 17
1.3.4. Giai đoạn thực hiện ............................................................................................ 17
1.3.5. Chuyển giao hệ thống ........................................................................................ 18
1.3.6. Bảo trì ................................................................................................................ 18
1.4. Mô hình không gian phát triển một hệ thống............................................................ 18
1.4.1. Mức quan niệm .................................................................................................. 19
1.4.2. Mức tổ chức ....................................................................................................... 20
1.4.3. Mức logic ........................................................................................................... 20
1.4.4. Mức vật lý (tác nghiệp) ...................................................................................... 20
1.5. Phƣơng pháp luận phát triển hệ thống ...................................................................... 21
1.6. Phân tích hệ thống..................................................................................................... 22
1.6.1. Biểu đồ phân cấp chức năng nghiệp vụ BFD (Business Function Diagram) .... 23
1.6.1.1. Xây dựng BFD theo phân cấp chức năng: ................................................. 24
1.6.1.2 Xây dựng BFD theo dạng công ty: ............................................................. 25

1.6.2. Biểu đồ quan hệ thực thể (ERD) ........................................................................ 26
1.6.2.1. Thực thể ...................................................................................................... 26
1.6.2.2. Thuộc tính ................................................................................................... 26
1.6.2.3. Mối quan hệ ................................................................................................ 27
1.6.2.4. Chuẩn hóa dữ liệu ....................................................................................... 29
1.6.3. Biểu đồ luồng dữ liệu (DFD-Data Flow Diagram ) ........................................... 30
1.6.3.1. Những hỗ trợ của DFD .............................................................................. 30
1.6.3.2. Các thành phần của một DFD: .................................................................... 31
1.6.3.3. Các chú ý khi xây dựng một DFD .............................................................. 33
1.7. Thiết kế hệ thống ...................................................................................................... 34
1.7.1. Hƣớng tiếp cận thiết kế hệ thống theo hƣớng mô hình...................................... 34
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Footer Page 2 of 16.

1




Header Page 3 of 16.
Đề tài: Xây dựng HTTT quản lý thiết bị Đại học Thái Nguyên
1.7.2. Kiến trúc ứng dụng ............................................................................................ 35
1.7.3. Biểu đồ luồng dữ liệu vật lý. .............................................................................. 35
1.7.3.1. Chức năng vật lý ......................................................................................... 36
1.7.3.2. Luồng dữ liệu vật lý .................................................................................... 36
1.7.3.3. Kho dữ liệu vật lý ....................................................................................... 36
1.7.4. Kiến trúc Công nghệ thông tin ........................................................................... 36
1.7.4.1. Hệ thống phân tán ....................................................................................... 36
1.7.4.2. Kiến trúc dữ liệu ......................................................................................... 38

1.7.4.3. Kiến trúc giao diện ...................................................................................... 38
1.7.5. Các phƣơng thức lƣu trữ dữ liệu ........................................................................ 39
1.7.5.1. File .............................................................................................................. 39
1.7.5.2. Cơ sở dữ liệu ............................................................................................... 39
1.7.6. Kiến trúc dữ liệu ................................................................................................ 40
1.7.6.1. Kiến trúc dữ liệu mô tả cách thức: .............................................................. 40
1.7.6.2. Hệ quản trị CSDL: ...................................................................................... 40
1.7.7. Thiết kế đầu vào ................................................................................................. 40
1.7.7.1. Các khái niệm ............................................................................................. 40
1.7.7.2. Các phƣơng thức nhập liệu ......................................................................... 41
1.7.7.3. Các nguyên tắc thiết kế đầu vào ................................................................. 41
1.7.7.4. Kiểm soát nhập liệu .................................................................................... 42
1.7.8. Thiết kế đầu ra ................................................................................................... 42
1.7.8.1. Phân loại đầu ra........................................................................................... 42
1.7.8.2. Các phƣơng thức phân loại đầu ra .............................................................. 43
1.7.9. Thiết kế giao diện ngƣời dùng ........................................................................... 43
1.7.9.1. Kỹ thuật thiết kế giao diện ngƣời dùng....................................................... 44
1.7.9.2. Các phong cách thiết kế giao diện ngƣời dùng ........................................... 46
1.7.9.2. Cách thức thiết kế giao diện ngƣời dùng ................................................... 47
1.7.10. Sơ đồ quy trình phát triển hệ thống ................................................................. 48
Chƣơng II. KHẢO SÁT BÀI TOÁN THỰC TẾ ................................................................. 49
KHẢO SÁT VÀ XÁC ĐỊNH YÊU CẦU, MÔ HÌNH GHIỆP VỤ TRONG HỆ THỐNG
QUẢN LÝ THIẾT BỊ ĐH THÁI NGUYÊN ....................................................................... 49
2.1. Tổng quan về Đại học Thái Nguyên ......................................................................... 49
2.2. Quy trình quản lý Thiết bị trong Đại học Thái Nguyên ............................................ 51
2.2.1. Phân loại tài sản thiết bị trong ĐHTN ............................................................... 51
2.2.1.1. Tài sản cố định hữu hình: ........................................................................... 51
2.2.1.2. Tài sản cố định vô hình ............................................................................... 52
2.2.2. Nguồn gốc hình thành tài sản ............................................................................ 53
2.2.3. Sơ đồ tổ chức quản lý tài sản thiết bị trong ĐHTN ........................................... 53

2.2.4. Yêu cầu về quản lý (QTTB) .............................................................................. 54
2.2.5. Yêu cầu về kế toán (Kế toán tài sản) ................................................................. 54
2.3. Mô hình trao đổi thông tin quản lý thiết bị trong Đại học Thái Nguyên .................. 55
2.3.1. Các văn bản, quy trình quản lý tài sản, thiết bị đƣợc áp dụng trong đại học Thái
Nguyên ......................................................................................................................... 55
2.3.2. Mô hình phân hệ ................................................................................................ 55
2.3.3. Mô tả đối tƣợng ................................................................................................. 55
2.3.4. Mô tả chức năng nghiệp vụ ................................................................................ 56
2.3.4.1. Tổ chức thực hiện việc đầu tƣ mua sắm tài sản. (QTTB) ........................... 56

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Footer Page 3 of 16.

2




Header Page 4 of 16.
Đề tài: Xây dựng HTTT quản lý thiết bị Đại học Thái Nguyên
2.3.4.2. Quản lý, đăng ký, lập thẻ tài sản. (Kế toán tài sản) .................................... 56
2.3.4.3. Bán, chuyển nhƣợng tài sản. (QTTB và Kế toán tài sản) ........................... 57
2.3.4.4. Dịch chuyển, thu hồi tài sản. (QTTB và Kế toán tài sản) ........................... 57
2.3.4.5. Khấu hao tài sản cố định. (Kế toán tài sản) ................................................ 57
2.3.4.6. Thanh lý tài sản. (QTTB và Kế toán tài sản) .............................................. 58
2.3.4.7. Hạch toán, báo cáo tài sản. (Kế toán tài sản) .............................................. 58
2.3.5. Mô tả thông báo ................................................................................................. 59
2.4. Danh sách các hồ sơ dữ liệu sử dụng ........................................................................ 60
2.4.1. Các đơn vị thành viên ........................................................................................ 60

2.4.1.1. Quản trị thiết bị ........................................................................................... 60
2.4.1.2. Kế toán tài sản............................................................................................. 63
2.4.2. Đại học Thái Nguyên ......................................................................................... 65
2.5. Hạn chế trong quy trình quản lý thiết bị trong Đại học Thái Nguyên ...................... 65
2.6. Hƣớng pháp triển hệ thống Quản lý thiết bị trong Đại học Thái Nguyên ................ 66
2.6.1. Mục đích ............................................................................................................ 66
2.6.2. Lƣu đồ ................................................................................................................ 67
2.6.3. Thông số tổng hợp ............................................................................................. 67
2.6.4. Phân đoạn hoạt động .......................................................................................... 68
2.6.4.1. Bƣớc Tập hợp chứng từ tăng giảm và điều chuyển tài sản ......................... 68
2.6.4.2. Bƣớc Lập thẻ tài sản, quản lý và theo dõi tài sản ....................................... 68
2.6.4.3. Bƣớc Báo cáo tài sản .................................................................................. 69
2.6.4.4. Bƣớc Kiểm tra báo cáo tài sản .................................................................... 70
2.6.5. Hồ sơ .................................................................................................................. 70
2.7. Yêu cầu hệ thống ...................................................................................................... 71
2.8. Yêu cầu bảo mật ....................................................................................................... 71
Chƣơng III. PHÂN TÍCH VÀ THIẾT KẾ ........................................................................... 72
XÂY DỰNG MÔ HÌNH PHÂN TÍCH VÀ THIẾT KẾ HTTT QUẢN LÝ THIẾT BỊ ĐH
THÁI NGUYÊN .................................................................................................................. 72
3.1. Phân tích ................................................................................................................... 72
3.1.1. Biểu đồ phân cấp chức năng .............................................................................. 72
3.1.2. Biểu đồ luồng dữ liệu mức khung cảnh ............................................................. 74
3.1.2.1. Biểu đồ luồng dữ liệu mức đỉnh (Mức 0) ................................................... 75
3.1.2.2. Biểu đồ luồng dữ liệu mức dƣới đỉnh Tổ chức thực hiện việc đầu tƣ mua
sắm tài sản (Mức 1).................................................................................................. 76
3.1.2.3. Biểu đồ luồng dữ liệu mức dƣới đỉnh Quản lý đăng ký lập thẻ tài sản (Mức
1) .............................................................................................................................. 77
3.1.2.4. Biểu đồ luồng dữ liệu mức dƣới đỉnh Bán, thanh lý, dịch chuyển tài sản
(Mức 1) .................................................................................................................... 78
3.1.2.5. Biểu đồ luồng dữ liệu mức dƣới đỉnh Tính khấu hao (Mức 1) .................. 79

3.1.2.6. Biểu đồ luồng dữ liệu mức dƣới đỉnh In báo cáo tài sản (Mức 1) ............. 80
3.1.2.7. Biểu đồ luồng dữ liệu mức dƣới đỉnh Tìm kiếm thông tin tài sản (Mức 1)
................................................................................................................................. 81
3.1.3. Mô hình khái niệm dữ liệu ................................................................................. 82
3.1.3.1. Xác định các thực thể và các thuộc tính ..................................................... 82
3.1.3.2. Đặc tả mối quan hệ giữa các thực thể ......................................................... 83
3.1.3.3. Mô hình khái niệm ...................................................................................... 86
3.2. Thiết kế ..................................................................................................................... 87

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Footer Page 4 of 16.

3




Header Page 5 of 16.
Đề tài: Xây dựng HTTT quản lý thiết bị Đại học Thái Nguyên
3.2.1. Kiến trúc ứng dụng ............................................................................................ 87
3.2.1.1. Môi trƣờng sử dụng .................................................................................... 87
3.2.1.2. Công cụ phát triển ....................................................................................... 87
3.2.1.3. Mô hình quản lý ứng dụng .......................................................................... 87
3.2.1.4. Kiến trúc ứng dụng ..................................................................................... 88
3.2.2. Mô hình quan hệ ................................................................................................ 90
3.2.3. Chuẩn hóa .......................................................................................................... 91
3.2.4. Mô hình E-R ...................................................................................................... 92
3.2.5. Cơ sở dữ liệu vật lý ............................................................................................ 93
3.2.6. Xác định sơ đồ luồng dữ liệu hệ thống .............................................................. 96

3.2.6.1. Sơ đồ hệ thống cho biểu đồ 1.1 Mua sắm tài sản ....................................... 96
3.2.6.2. Sơ đồ hệ thống cho biểu đồ 1.2 Bàn giao tài sản ........................................ 96
3.2.6.3. Sơ đồ hệ thống cho biểu đồ 2.1 Đăng ký sổ tài sản .................................... 97
3.2.6.4. Sơ đồ hệ thống cho biểu đồ 2.2 Lập thẻ tài sản .......................................... 97
3.2.7. Chức năng của chƣơng trình .............................................................................. 98
3.2.8. Thiết kế giao diện ............................................................................................ 100
3.2.8.1. Xác định các giao diện nhập liệu .............................................................. 100
3.2.8.2. Xác định các giao diện xử lý..................................................................... 100
3.2.8.3 Giao diện ngƣời dùng ................................................................................ 101
3.2.9. Thiết kế đầu ra ................................................................................................. 104
3.2.9.1. Biên bản bàn giao tài sản .......................................................................... 104
3.2.9.2. Sổ quản lý tài sản ...................................................................................... 105
3.2.9.3. Thẻ tài sản số định .................................................................................... 106
3.2.9.4. Biên bản thu hồi tài sản............................................................................. 106
3.2.9.5. Báo cáo tình hình tăng giảm tài sản trong năm......................................... 107
3.2.9.6. Sổ theo rõi tài sản cố định ......................................................................... 108
3.2.9.7. Báo cáo tình trạng trang cấp và sử lý tài sản trong năm ........................... 109
3.2.9.8. Bảng tổng hợp tài sản đề nghị xử lý ......................................................... 110
3.2.9.9. Biên bản kiểm kê tài sản ........................................................................... 111
Chƣơng IV. PHẦN MỀM THỬ NGHIỆM ....................................................................... 112
PHẦN MỀM THỬ NGHIỆM QUẢN LÝ THIẾT BỊ ĐH THÁI NGUYÊN .................... 112
4.1. Hệ quản trị cơ sở dữ liệu Microsoft SQL Server 2005 ........................................... 112
4.2. Ngôn ngữ lập trình Microsoft Visual Basic 2005 ................................................... 113
4.2.1. Net Framework : ............................................................................................. 113
.........................................................................................................................................
4.2.2. Hoạt động của Visual Basic .NET : ................................................................. 115
4.2.3. Kết hợp các trình biên dịch : ............................................................................ 115
4.2.4. Kế thừa : ........................................................................................................... 116
4.2.5. Hƣớng đối tƣợng : ............................................................................................ 117
4.3. Ngôn ngữ lập trình ASP.NET ................................................................................. 117

4.3. Giao diện chƣơng trình thủ nghiệm ........................................................................ 118
4.3.1. Giao diện Menu chính chƣơng trình ................................................................ 118
4.3.2. Giao diện nhập liệu .......................................................................................... 119
4.3.3. Giao diện tƣơng tác .......................................................................................... 119
4.3.4. Giao diện tìm kiếm .......................................................................................... 119
4.3.4. Giao diện tìm kiếm .......................................................................................... 120
4.3.5. Giao diện báo cáo ............................................................................................ 120

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Footer Page 5 of 16.

4




Header Page 6 of 16.
Đề tài: Xây dựng HTTT quản lý thiết bị Đại học Thái Nguyên
KẾT LUẬN........................................................................................................................ 121
1. Những kết quả đạt đƣợc của đề tài : .......................................................................... 121
2. Những hạn chế : ......................................................................................................... 121
3. Hƣớng khắc phục, phát triển mở rộng: ...................................................................... 121
TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................................................................................. 123

Danh mục các ký hiệu, các chữ viết tắt
Đại học Thái Nguyên (ĐH TN)
Hệ thống thông tin (HTTT)
Ngƣời sử dụng (NSD)
Structured Analysis and Design Technique (SADT)

BFD (Business Function Diagram)
Cơ sở dữ liệu (CSDL)
Miền núi Bắc Việt nam (MNB)
Tài sản cố định (TSCĐ)
Kiến trúc hệ thống (KTHT)
Quản trị thiết bị (QTTB)
Kế toán tài sản (KTTS)
DFD-Data Flow Diagram
Structured Analysis and Design Technique (SADT)
BFD (Business Function Diagram)
Physical Data Flow Diagram - PDFD

Danh mục các bảng

Trang

Bảng 3.1: Thông tin hồ sơ quản lý tài sản ..................................................................70
Bảnh 3.2: Các bảng cơ sở dữ liệu vật lý ..................................................................... 94

Danh mục hình vẽ, đồ thị
Hình 1.1: Sơ đồ xây dựng HHTT tin học hóa trang ...................................................14
Hình 1.2: Sơ đồ xây dựng HTTT trang 18
Hình 1.3: Sơ đồ 3 chiều không gian phát triển hệ ........................................................9
Hình 1.4: Vi dụ Biểu đồ chức năng nghiệp vụ của HTTT .............................................. 23
Hình 1.5: Ví dụ: BFD về “Quản lý trông giữ xe” ........................................................... 25
Hình 1.6: Sơ đồ quy trình phát triển hệ thống ............................................................. 48
Hình 2.1: Sơ đồ tổ chức quản lý tài sản thiết bị trong ĐHTN ...................................53
Hình 2.2: Sơ đồ quy trình quản lý thiết bị .................................................................67
Hình 3.1: Biểu đồ phân cấp chức năng .......................................................................72
Hình 3.2: Biểu đồ luồng dữ liệu mức khung cảnh .......................................................74

Hình 3.3: Biểu đồ luồng dữ liệu mức đỉnh .................................................................75
Hình 3.4: Mô hình khái niệm .......................................................................................85
Hình 3.5: Mô hình chức năng nhiệm vụ các lớp phần mềm .......................................87
Hình 3.6: Sơ đồ E_R ....................................................................................................91

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Footer Page 6 of 16.

5




Header Page 7 of 16.
Đề tài: Xây dựng HTTT quản lý thiết bị Đại học Thái Nguyên

MỞ ĐẦU
Trong quá trình phát triển lĩnh vực Công nghệ thông tin phần mềm là
giai đoạn phát triển tự nhiên và tất yếu khi mà phần cứng ngày càng đƣợc
phát triển. Sự phát triển của máy tính, sau đó là các vi máy tính, máy tính
nhúng, cùng với sự áp dụng Công nghệ thông tin vào trong mọi lĩnh vực
đời sống xã hội. Phần mềm đóng vai trò trung tâm trong lĩnh vực Khoa học
và Công nghệ trên thế giới. Với sự tiến bộ đƣợc mong đợi của các hệ thống
phần mềm, tƣơng lai của công nghệ phần mềm rất triển vọng, sáng sủa và
tiềm năng. Sự tác động của công nghệ phần mềm tới Khoa học và Công
nghệ sẽ là rất lớn.
Số lƣợng các sản phẩm phần mềm mới đƣợc tạo ra trong vùng giao
giữa các kỹ thuật truyền thống, khoa học máy tính, khoa học tự nhiên, công
nghệ đang tăng lên. Cuộc cách mạng công nghệ thông tin, những tiến bộ

trong truyền thông không dây và kỹ thuật hệ thống nhúng sẽ thúc đẩy tốc
độ phát triển sản phẩm phần mềm thông minh.
Trong xu thế hội nhập, các hàng rào bảo hộ cho các trƣờng Đại học trong
nƣớc sẽ dần đƣợc dỡ bỏ, các trƣờng Đại học Việt Nam phải đối mặt với
khuynh hƣớng cạnh tranh toàn cầu, cạnh tranh với các Đại học lớn trên chính
thị trƣờng quốc nội. Trong bối cảnh đó, các Đại học trong nƣớc phải không
ngừng nâng cao chất lƣợng đào tạo cũng nhƣ nâng cao trình độ quản lý để
tăng sức cạnh tranh, tìm mọi cách để phát huy tối đa tiền năng của mình nhằm
đạt hiệu quả cao trong đào tạo. Do đó, việc ứng dụng Công nghệ thông tin
trong quản lý nhằm giảm tối đa chi phí cũng nhƣ nguồn lực để nâng cao khả
năng cạnh tranh trong thời kỳ hội nhập quốc tế.
Đại học Thái Nguyên (ĐH TN) cũng không nằm ngoài xu thế đó cũng
phải tự hoàn thiện về mọi mặt. Trong đó mặt quản lý đƣợc Đảng ủy và ban
giám đốc Đại học rất chú trọng phát triển cả về con ngƣời và công cụ quản lý.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Footer Page 7 of 16.

6




Header Page 8 of 16.
Đề tài: Xây dựng HTTT quản lý thiết bị Đại học Thái Nguyên

Trong Đại học hiện hay đã sử dụng một số phần mềm ứng dụng (quản lý đào
tạo, kế toán, quản lý Đảng viên …) hiệu quả đạt đƣợc khi áp dụng các phần
mềm này rất cao.

Hiện nay tại ĐH TN việc quản lý thiết bị đƣợc một ban quản lý thiết bị
gồm 5 ngƣời, Việc quản lý của ban thiết bị này chủ yếu đang áp dụng trên các
công cụ thủ công, sổ sách, các tập tin dạng văn bản Word, Excel. Nên việc
quản lý gặp rất nhiều khó khăn vì các thiết bị của toàn Đại học năm ở các vị
trí địa lý và phân cấp chức năng quản lý khác nhau.
Nhu cầu sử dụng một HTTT Quản lý thiết bị của ĐH TN là rất cần thiết
và cấp bách hiện nay. Hệ thống đó phải khắc phục đƣợc một số tồn tại theo
kiểu quản lý thủ công (Báo cáo nhanh về số lƣợng và giá trị các thiết bị trong
toàn Đại học, việc điều chuyển các thiết bị trong đại học có hiệu quả cao,
quản lý tài sản công một cách hiệu quả hơn …)
Vì vậy trong luận văn này em muốn nghiên cứu, tìm hiểu về phân tích
thiết kế hệ thống, và đặc biệt là ứng dụng phân tích thiết kế trong lĩnh vực
Quản lý thiết bị Đại học Thái Nguyên. Phần mềm này đem lại những lợi ích
trong việc Quản lý thiết bị của Đại học.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Footer Page 8 of 16.

7




Header Page 9 of 16.
Đề tài: Xây dựng HTTT quản lý thiết bị Đại học Thái Nguyên

Chƣơng I. CƠ SỞ LÝ THUYẾT
QUY TRÌNH PHÂN TÍCH VÀ THIẾT KẾ HỆ THỐNG
THEO HƢỚNG CÓ CẤU TRÖC

1.1. Khái niệm phân tích và thiết kế hệ thống.
Phân tích hệ thống là việc sử dụng các phƣơng pháp và công cụ để nhận
thức và hiểu biết đƣợc hệ thống, tìm các giải pháp giải quyết các vấn đề phức
tạp đặt ra cho hệ thống. Phân tích hệ thống nhằm xác định nhu cầu thông tin
của tổ chức. Nó sẽ cung cấp những dữ liệu cơ sở cho việc thiết kế Hệ thống
thông tin (HTTT) sau này. Phân tích chi tiết bào gồm phân tích dữ liệu và
phân tích các hoạt động sử lý mà HTTT tƣơng lai sẽ sử dụng và thực hiện.
Phân tích là hoạt động tiếp nối hoạt động khảo sát theo một quy trình
nhằm hiểu rõ một hiện tƣợng hay một vấn đề nào đó diễn ra trong đời sống xã
hội. Phân tích hệ thống găn liền với việc nghiên cứu chi tiết vấn đề, hiện
tƣợng và đƣa ra những quy luật hoạt động của chúng. Phân tích là quá trình
triển khai mà nhà thiết kế hệ thống phải làm để tự giải thích cho những vƣớng
mắc và để hiểu hệ thống một cách rõ ràng hơn. Phân tích là công việc trung
tâm khi sây dựng một HTTT. Phân tích hệ thống gồm nhiều giai đoạn và khởi
sự ngay trong giai đoạn lập kế hoạch vì công việc tìm hiểu nhu cầu và khả
năng thực tế đã bắt đầu ngay từ khi vạch chiến lƣợc. Việc phân tích đƣợc chia
thành nhiều công đoạn cụ thể.
Cùng với phân tích, thiết kế là giai đoạn trung tâm trong quá trình phát
triển cho bất kỳ sản phẩm hay hệ thống công nghệ nào. Thiết kế là quá trình
xác định và xây dựng giải pháp kỹ thuật dựa trên máy tính cho các yêu cầu
nghiệp vụ đƣợc xác định trong phân tích hệ thống.
Thiết kế hệ thống là nhằm đƣa ra những phƣơng pháp tốt, những cách
tiếp cận để thực hiện việc quản lý, vận hành hệ thống một cách tốt nhất, hiệu
quả nhất.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Footer Page 9 of 16.

8

Header Page 10 of 16.
Đề tài: Xây dựng HTTT quản lý thiết bị Đại học Thái Nguyên

Mục đích của việc Phân tích và thiết kế là hƣớng tới HTTT mới có khả
năng hỗ trợ ra Quyết định, hƣớng tới chƣơng trình cài đặt dễ sửa chữa, hệ
thống dể sử dụng, có độ chính xác cao.
1.2. Một số phƣơng pháp Phân tích và thiết kế hệ thống.
Lịch sử hình thành và phát triển các phƣơng pháp phân tích và thiết kế
HTTT có từ lâu và rất đa dạng. Phƣơng pháp phân tích thiết kế hệ thống hiện
đại ra đời là quá trình tiếp nối các phƣơng pháp phân tích cổ điển. Từ sự phát
triển mạnh mẽ của khoa học công nghệ thông tin trong vài ba thập niên trở lại
đây, các tổ chức mà con ngƣời muốn tự động hóa càng ngày càng phức tạp,
yêu cầu tự động hóa càng cao và các đòi hỏi của ngƣời dùng càng khắt khe
hơn, các phƣơng pháp phân tích thiết kế đã không ngừng đƣợc hoàn thiện.
Cho tới nay trên thế giới đã hình thành nhiều phƣơng pháp, nhiều trƣờng phái
quan tâm đến lĩnh vực này.
1.2.1 Phương pháp phân tích thiết kế có cấu trúc (SADT-Structured
Analysis and Design Technique
Phƣơng pháp này xuất phát từ Mỹ, ý tƣởng cơ bản của nó là Phân rã một
hệ thống lớn thành các hệ thống con đơn giản. SADT đƣợc xây dựng dựa trên
7 nguyên lý sau:
. Sử dụng một mô hình
. Phân tích kiểu Top-down.
. Dùng một mô hình chức năng và một mô hình quan niệm (còn đƣợc gọi
là “mô hình thiết kế” để mô tả hệ thống.
. Thể hiện tính đối ngẫu của hệ thống
. Sử dụng các biểu diễn dƣới dạng đồ hoạ

. Phối hợp các hoạt động của nhóm
. Ƣu tiên tuyệt đối cho hồ sơ viết.
Công cụ để phân tích:
. Sơ đồ phân cấp chức năng nghiệp vụ.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Footer Page 10 of 16.

9




Header Page 11 of 16.
Đề tài: Xây dựng HTTT quản lý thiết bị Đại học Thái Nguyên

. Sơ đồ luồng dữ liệu.
. Mô hình thực thể - mối quan hệ.
. Mô hình quan hệ.
. Từ điển dữ liệu.
. Ngôn ngữ truy vấn có cấu trúc.
. Mô hình hóa logic.
Phƣơng pháp phân tích thiết kế SADT có ƣu điểm là dựa vào nguyên lý
phân tích có cấu trúc, thiết kế theo lối phân cấp, bảo đảm từ một dữ liệu vào
sản xuất nhiều dữ liệu ra. Nhƣợc điểm của phƣơng pháp này là không bao
gồm toàn bộ các tiến trình phân tích do đó nếu không thận trọng có thể đƣa
đến tình trạng trùng lặp thông tin.
1.2.2. Phương pháp phân tích thiết kế Merise
MERISE viết tắt từ cụm từ Methode pour Rassembler les Ideés Sans

Effort. Phƣơng pháp này ra đời vào những năm cuối của thập niên 70. Xuất
phát từ những suy nghĩ của một nhóm nghiên cứu đứng đầu bởi J.L.Lemoigne
tại trƣờng đại học Aix-En-Provence - Pháp và những nghiên cứu hiện thực
đồng thời ở Trung tâm nghiên cứu trang bị kỹ thuật (CETE), dƣới sự lãnh đạo
của H.Tardien.Trong sự phát triển nhanh chóng của công nghệ mới, MERISE
dựa trên 3 mặt cơ bản sau:
Mặt thứ nhất: quan tâm đến chu kỳ sống (life cycle) của HTTT qua các
giai đoạn: Thai nghén (Gestation) - Quan niệm/Ý niệm - Quản trị - Chết. Chu
kỳ sống này có thể kéo dài từ 15 đến 20 năm đối với các HTTT lớn.
Mặt thứ hai: đề cập đến chu kỳ đặc trƣng của HTTT , còn đƣợc gọi là
chu kỳ trừu tƣợng. Mỗi tầng đƣợc mô tả dƣới dạng mô hình tập trung bao
gồm tập hợp các thông số chính xác. Theo đó khi những thông số của tầng
dƣới tăng trƣởng, tầng đang mô tả không biến đổi và nó chỉ thay đổi khi các
thông số của mình thay đổi. Mỗi mô hình đƣợc mô tả thông qua một hình

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Footer Page 11 of 16.

10




Header Page 12 of 16.
Đề tài: Xây dựng HTTT quản lý thiết bị Đại học Thái Nguyên

thức dựa trên các quy tắc, nguyên lý ngữ vựng và cú pháp quy định. Có
những quy tắc cho phép chuyển từ mô hình này sang mô hình khác một cách
tự động nhiều hoặc ít.

Mặt thứ ba: mặt này liên quan đến chu kỳ các quyết định cần phải đƣa ra
trong các chu kỳ sống của sản phẩm.
Đặc trƣng của phƣơng pháp Merise là tách rời dữ liệu và xử lý nhằm
đảm bảo tính khách quan trong quá trình phân tích và cung cấp đầy đủ các mô
hình để diễn đạt các bƣớc cập nhật. Hệ thống bao gồm dữ liệu và xử lý đƣợc
biểu diễn ở ba mức:
-Mức quan niệm (Concept): xác định các thành phần của dữ liệu và xử lý.
-Mức tổ chức (Oganization): chi tiết hóa những quan hệ giữa chúng.
-Mức tác nghiệp (Physic): các thành phần đƣợc thể hiện trong thực tế nhƣ
thế nào.
Công cụ để phân tích:
Trên cơ sở ba mức bất biến của HTTT , phƣơng pháp phân tích thiết kế
Merise sử dụng các mô hình tƣơng ứng trên các mức này để phân tích thiết kế
một HTTT .
MỨC

DỮ LIỆU

XỬ LÝ

Mức quan niệm

MH quan niệm về dữ liệu

MH quan niệm về xử lý

Mức tổ chức

MH tổ chức về dữ liệu

MH tổ chức về xử lý

Mức vật lý

MH vật lý về dữ liệu

MH vật lý về xử lý

Ƣu điểm của phƣơng pháp phân tích thiết kế MERISE là có cơ sở khoa
học vững chắc. Hiện là một trong những phƣơng pháp đƣợc dùng nhiều ở
Pháp và Châu Âu khi phải phân tích các hệ thống lớn. Nhƣợc điểm của
phƣơng pháp này là cồng kềnh. Do đó, để giải quyết các ứng dụng nhỏ
phƣơng pháp này thƣờng đƣa đến việc kéo dài thời gian.
1.2.3. Phương pháp phân tích MCX (Méthode de xavier castellani)

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Footer Page 12 of 16.

11




Header Page 13 of 16.
Đề tài: Xây dựng HTTT quản lý thiết bị Đại học Thái Nguyên

Phƣơng pháp phân tích MCX có nguồn gốc từ Pháp, do giáo sƣ của Học
viện Tin học cho các xí nghiệp IIE (Institut Informatique d’Entrerise) sáng
tạo. Phƣơng pháp phân tích MCX dựa trên các nguyên lý và đặc trƣng cơ bản

sau:
Cho phép xây dựng đƣợc một mô hình tổng quát chính xác để biểu diễn
HTTT hoặc các phân hệ của HTTT .
Cho phép phân tích, nắm dữ liệu, quá trình xử lý và truyền thông của
HTTT .
Cho phép lƣợng hoá các xử lý.
MCX có ƣu điểm là thích hợp với việc thực hành. Nhƣợc điểm là rƣờm
rà.
1.2.4. Phương pháp phân tích GLACSI (Groupe d’ Animation et de
Liaison pour l’ Analyse et de conception de Système d’ Information)
Phƣơng pháp này cũng có nguồn gôc từ Pháp, ra đời vào tháng 4 năm
1982. Tác giả của nó là một nhóm giáo sƣ của Học viện Công nghệ Pháp
(IUT). Nội dung cơ bản của phƣơng pháp là trình bày một tập hợp các công
cụ và nguyên liệu để tiến hành các giai đoạn cơ bản sau đây của tiến trình
phân tích:
 Nghiên cứu hệ thống
 Nghiên cứu hiện trạng
 Nghiên cứu khả thi
 Phân tích chức năng
 Mô hình dữ liệu
 Mô hình xử lý
 Phân tích cấu trúc
 Tổ chức dữ liệu: ở mức logic và mức vật lý
 Tổ chức xử lý: xử lý theo lô, xử lý theo thời gian thực

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Footer Page 13 of 16.

12

Header Page 14 of 16.
Đề tài: Xây dựng HTTT quản lý thiết bị Đại học Thái Nguyên

 Môi trƣờng tiếp nhận: máy tính, mạng máy tính, ngôn ngữ,
các phần mềm chuyên dụng
 Giao diện ngƣời-máy
Nhƣợc điểm của phƣơng pháp là chƣa thử nghiệm nhiều trong thực tế.
Ƣu điểm của phƣơng pháp là một công cụ tốt để giảng dạy.
1.2.5. Phương pháp phân tích hướng đối tượng (OOAD: Object
Oriented Analysis and Design)
Phƣơng pháp phân tích hƣớng đối tƣợng hình thành giữa thập niên 80
dựa trên ý tƣởng lập trình hƣớng đối tƣợng. Phƣơng pháp này đã phát triển,
hoàn thiện và hiện nay rất phổ dụng.
Lối tiếp cận hƣớng đối tƣợng là một lối tƣ duy về vấn đề theo lối ánh xạ
các thành phần trong bài toán vào các đối tƣợng ngoài đời thực. Với lối tiếp
cận này, chúng ta xác định các đối tƣợng, chúng tƣơng đối độc lập với nhau.
Sau đó ta có thể xây dựng ứng dụng bằng cách chắp các đối tƣợng đó lại với
nhau. Khi đã xây dựng một số đối tƣợng căn bản trong thế giới máy tính, bạn
có thể chắp chúng lại với nhau để tạo ứng dụng của mình. Nó dựa trên một số
khái niệm cơ bản sau:
Ðối tƣợng (Object): gồm dữ liệu và thủ tục tác động lên dữ liệu này.
Ðóng gói (Encapsulation): Không cho phép tác động trực tiếp lên dữ liệu
của đối tƣợng mà phải thông qua các phƣơng thức trung gian.
Lớp (Class): Tập hợp các đối tƣợng có chung một cấu trúc dữ liệu và
cùng một phƣơng thức.
Kế thừa (Heritage): tính chất kế thừa là đặc tính cho phép định nghĩa một

lớp mới từ các lớp đã có bằng cách thêm vào đó những dữ liệu mới, các
phƣơng thức mới có thể kế thừa những đặc tính của lớp cũ.
1.3. Quy trình phát triển HTTT .
Mọi phƣơng pháp phân tích thiết kế HTTT phải trải qua các giai đoạn
sau:

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Footer Page 14 of 16.

13




Header Page 15 of 16.
Đề tài: Xây dựng HTTT quản lý thiết bị Đại học Thái Nguyên

 Nghiên cứu nhu cầu (hệ thống cần gì?)
 Nghiên cứu khả thi (cân nhắc giữa nhu cầu và khả năng)
 Đề xuất một kiểu kiến trúc mới của hệ thống
 Mã hóa (tổ chức dữ liệu và lập trình)
 Thử nghiệm và khai thác
Quá trình phát triển của HTTT phải bắt đầu từ tình trạng của HTTT cũ
và từ sự thiếu hiệu quả của hệ thống cũ so với nhiệm vụ đặt ra của tổ chức.
PHÂN TÍCH

Hệ thống cũ
họat động
nhƣ thế nào?

Hệ thống cũ
làm gì?

THIẾT KẾ

Hệ thống mới
phải làm gì?

Xác định hệ thống
mới phải làm nhƣ
thế nào?

Tìm hiểu yêu
cầu thực tế và
yêu cầu sử dụng.

THỰC HIỆN

Mã hóa, chuyển
giao, bảo trì.
Bắt đầu

Hình 1.1: Sơ đồ xây dựng một HTTT tin học hóa

1.3.1. Lập kế hoạch (khảo sát hệ thống):
Đây là giai đoạn đầu tiên thông qua việc tiếp xúc giữa ngƣời phân tích và
chủ đầu tƣ nhằm xác định các công việc cần thiết trƣớc khi có thể tiến hành
nghiên cứu các lĩnh vực, bộ phận, hệ thống con, các tổ chức có liên quan đến
HTTT cần xây dựng. Giai đoạn này là làm rõ đƣợc ý muốn của chủ đầu tƣ là:

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Footer Page 15 of 16.

14




Header Page 16 of 16.
Đề tài: Xây dựng HTTT quản lý thiết bị Đại học Thái Nguyên

xây dựng 1 HTTT mới hay nâng cấp 1 HTTT cũ. Mục đích cần làm sáng tỏ
những vấn đề sau:
 Có cần thiết xây dựng HTTT mới hoặc nâng cấp HTTT cũ không? Nếu
có,
 Thời gian bắt đầu, thời gian kết thúc
 Ƣớc tính chi phí thực hiện
 Nhân lực, vật lực phục vụ cho hệ thống tƣơng lai.
 Có ích lợi và những cản trở gì.
 Trách nhiệm mỗi bên cũng đƣợc thỏa thuận sơ bộ vào giai đoạn này.
Nói tóm lại, kết thúc của giai đoạn này là một hợp đồng không chính
thức giữa ngƣời phân tích thiết kế và chủ đầu tƣ.
1.3.2. Phân tích:
Là giai đoạn trung tâm khi xây dựng 1 HTTT , giai đoạn này bao gồm
các giai đoạn và khởi sự ngay trong giai đoạn lập kế hoạch. Phân tích bao
gồm các công đoạn sau:
1.3.2.1. Phân tích hiện trạng:
Giai đoạn này nhằm hiểu rõ tình trạng hoạt động của hệ thống cũ trong

mục đích hoạt động của tổ chức. Cụ thể, nó bao gồm các công việc:
- Tìm hiểu hiện trạng: thông qua việc nghiên cứu hồ sơ, tài liệu để tìm
hiểu thông tin chung về ngành dọc của tổ chức.
- Tìm hiểu hoạt động hiện tại của tổ chức
- Xác định các thành phần tham gia trong tổ chức
- Các nhiệm vụ của các tổ chức thành viên và các tổ chức bên ngoài có
liên quan
- Các mối quan hệ thông tin giữa các thành viên trong tổ chức
1.3.2.2. Phân tích khả thi và lập hồ sơ nhiệm vụ:
Phân tích khả thi phải tiến hành trên 3 mặt:

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Footer Page 16 of 16.

15




Header Page 17 of 16.
Đề tài: Xây dựng HTTT quản lý thiết bị Đại học Thái Nguyên

. Phân tích khả thi về kỹ thuật: xem xét khả năng kỹ thuật hiện có để đề
xuất giải pháp kỹ thuật áp dụng cho HTTT mới.
. Phân tích khả thi kinh tế: xem xét khả năng tài chính để chi trả cho việc
xây dựng HTTT mới cũng nhƣ chỉ ra những lợi ích mà hệ thống sẽ đem lại.
. Phân tích khả thi hoạt động: khả năng vận hành hệ thống trong điều
kiện khuôn khổ, điều kiện tổ chức và quản lý cho phép của tổ chức.
Sau đó, ngƣời phân tích phải định ra một vài giải pháp và so sánh, cân

nhắc các điểm tốt và không tốt của từng giải pháp. Tóm lại, trong giai đoạn
này ngƣời phân tích phải tìm ra một điểm cân bằng giữa nhu cầu và khả
năng.
Sau khi đã chọn lựa xong giải pháp ngƣời phân tích cần phải lập hồ sơ
nhiệm vụ. Công việc này nhằm mục đích:
- Định hình các chức năng hệ thống cần đạt đƣợc.
- Định ra các thủ tục xây dựng quan niệm và thực hiện hệ thống.
- Định hình sơ lƣợc giao diện của hệ thống với ngƣời sử dụng (NSD)
trong tƣơng lai. Làm các bản mẫu (prototype) để NSD hình dung đƣợc hệ
thống trong tƣơng lai.
Tóm lại, lập hồ sơ nhiệm vụ là một thỏa thuận không chính thức giữa 3
phía: Ngƣời phân tích, Chủ đầu tƣ và NSD.
1.3.2.3. Xây dựng mô hình hệ thống chức năng:
Ngƣời phân tích dựa vào kết quả phân tích để xây dựng mô hình nghiệp
vụ của hệ thống, từ đó làm rõ mô hình thông tin và mô hình họat động của hệ
thống. Trong toàn bộ hoạt động phân tích thì đây là giai đoạn quan trọng nhất.
Quá trình tìm hiểu và xây dựng mô hình hệ thống đƣợc gọi là hoàn tất nếu
không còn một phản hồi nào từ phía chủ đầu tƣ.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Footer Page 17 of 16.

16




Header Page 18 of 16.
Đề tài: Xây dựng HTTT quản lý thiết bị Đại học Thái Nguyên

1.3.3. Thiết kế:
Thiết kế và phân tích không phải là hai giai đoạn rời nhau. Thiết kế hệ
thống sẽ cho một phƣơng án tổng thể hay một mô hình đầy đủ của HTTT . Nó
bao gồm tất cả các đặc tả về hình thức và cấu trúc của hệ thống. Trong giai
đoạn thiết kế ngƣời phân tích phải xác định một cách chi tiết:
- Các thông tin.
- Các qui tắc phát sinh, tiếp nhận và xử lý thông tin
- Các kiểu khai thác
- Các phƣơng tiện cứng và mềm đƣợc sử dụng trong hệ thống.
Tóm lại, thiết kế bao gồm các công việc sau:
 Thiết kế dữ liệu: xác định các đối tƣợng (tập thực thể) và cấu trúc dữ
liệu đƣợc sử dụng trong hệ thống.
 Thiết kế chức năng: định ra các modun xử lý thể hiện các chức năng xử
lý của HTTT .
 Thiết kế giao diện: chi tiết hóa hình thức giao tiếp ngƣời - máy
 Thiết kế an toàn hệ thống
 Thiết kế phần cứng: tính toán các yêu cầu kỹ thuật cho hệ thống
 Dự kiến nhân sự tại các vị trí công tác của hệ thống.
1.3.4. Giai đoạn thực hiện
Trong giai đoạn này xây dựng hệ thống bao gồm xây dựng các file cơ
bản. Viết các chƣơng trình thực hiện các chức năng của hệ thống mới tƣơng
ứng với các kiểu khai thác đã đặt ra. Thực chất của giai đoạn này là thực hiện
mã hóa dữ liệu và giải thuật nên còn đƣợc gọi là giai đoạn mã hóa (coding)
Một trong những nhiệm vụ quan trọng của giai đoạn này là làm tài liệu
sử dụng để cho hƣớng dẫn cho NSD và làm tài liệu kỹ thuật cho các chuyên
gia tin học phát triển hệ thống sau này.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Footer Page 18 of 16.

17




Header Page 19 of 16.
Đề tài: Xây dựng HTTT quản lý thiết bị Đại học Thái Nguyên

1.3.5. Chuyển giao hệ thống
Giai đoạn này là giai đoạn cuối cùng để ngƣời phân tích hiệu chỉnh
HTTT và đƣa hệ thống vào khai thác , vận hành thử bằng số liệu giả để phát
hiện sai sót. Sau đó ngƣời phân tích phải đào tạo NSD tại mỗi vị trí trong hệ
thống.
1.3.6. Bảo trì
Là quá trình sửa đổi, khắc phục những thiếu sót của HTTT để làm cho hệ
thống thích nghi hơn, thuận tiện hơn trong sử dụng.
Tóm lại, quá trình xây dựng một HTTT có thể mô tả theo sơ đồ dƣới
đây:
LËp kÕ ho¹ch
Ph©n tÝch
ThiÕt kÕ
Thùc hiÖn
ChuyÓn giao

TỔ CHỨC
B¶o tr×

Hình 1.2: Sơ đồ xây dựng HTTT

1.4. Mô hình không gian phát triển một hệ thống
Mỗi bƣớc trong quá trình phân tích thiết kế là một điểm trong không
gian 3 chiều đƣợc thể hiện nhƣ sau:
-

Chiều thành phần của HTTT (X)

-

Chiều mức bất biến (Y)

-

Chiều các giai đoạn phát triển (Z)

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Footer Page 19 of 16.

18




Header Page 20 of 16.
Đề tài: Xây dựng HTTT quản lý thiết bị Đại học Thái Nguyên

Mức Vật lý
Mức Logic

Mức tổ chức
Mức Quan niệm

Thông tin

Xử lý

Con người Thiết bị

Lập kế hoạch
Phân tích
Thiết kế
Thực hiện
Chuyển giao
Bảo trì
Hình 1.3: Sơ đồ 3 chiều không gian phát triển hệ
thống

1.4.1. Mức quan niệm
Mức quan niệm của một HTTT là sự mô tả mục đích HTTT đó và những
ràng buộc phải tôn trọng trong mối quan hệ với mục đích của hệ thống. Các
mô tả này phải độc lập với mọi giải pháp cài đặt sau này. Ví dụ, HTTT quản
lý các chuyến bay của một công ty hành không.
Cụ thể, ở mức quan niệm người ta cần mô tả:
- Các đối tƣợng đƣợc sử dụng trong hệ thống.
- Các hiện tƣợng và các mối quan hệ thông tin giữa các đối tƣợng, giữa
các hệ thống con trong hệ thống và giữa hệ thống với môi trƣờng bên ngoài.
- Thứ tự công việc đƣợc thực hiện trong hệ thống.
- Các qui tắc biến đổi, công thức tí nh toán, thuật toán.
- Các nhiệm vụ mà hệ thống phải thực hiện và các ràng buộc mà hệ

thống phải tôn trọng.
Có 3 loại quy tắc:
+ Qui tắc quản lý: qui định mục tiêu và ràng buộc của hệ thống (thƣờng
là những quy định, luật lệ áp đặt từ môi trƣờng ngoài). Ví dụ: "SV phải nộp
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Footer Page 20 of 16.

19




Header Page 21 of 16.
Đề tài: Xây dựng HTTT quản lý thiết bị Đại học Thái Nguyên

học phí khi vào học", "doanh nghiệp phải đong thuế VAT". Một cách để xem
xét một quy tắc có phải là quy tắc quản lý không là nếu hủy bỏ quy tắc này thì
hệ thống có nguy cơ bị phá vỡ không?
+ Qui tắc tổ chức: qui tắc liên quan đến giải pháp họat động của hệ
thống.
+ Qui tắc kỹ thuật: qui tắc liên quan đến các yêu cầu kỹ thuật để đảm
bảo hệ thống có thể họat động đƣợc.
Tóm lại ở mức quan niệm cần trả lời các câu hỏi:
. Chức năng của HTTT là gì?
. HTTT cần những yếu tố gì?
. Hệ thống gồm những dữ liệu và các quy tắc quản lý nhƣ thế nào?
1.4.2. Mức tổ chức
Mục đích của mức tổ chức là xác định các phƣơng tiện, nhân lực, máy
móc, cách tổ chức để cung cấp các thông tin cho NSD đúng thời hạn và đủ độ

tin cậy. Tại mức này, cần trả lời các câu hỏi: Ai làm? Làm ở đâu? Làm khi
nào?
Thông tin ở mức tổ chức đƣợc mô tả theo giải pháp cơ sở dữ liệu và thực
chất là quan hệ logic của chúng. Do đó, đối với dữ liệu mức tổ chức còn gọi là
mức logic.
1.4.3. Mức logic
Quy định các công cụ tin học mà các công cụ này đƣợc NSD dùng trong
các thao tác xử lý.
1.4.4. Mức vật lý (tác nghiệp)
Đây là mức ít trừu tƣợng nhất vì nó chính là hệ thống có thể họat động
và vận hành. Tại mức này, cần trả lời các câu hỏi hệ thống hoạt động nhƣ thế
nào?

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Footer Page 21 of 16.

20




Header Page 22 of 16.
Đề tài: Xây dựng HTTT quản lý thiết bị Đại học Thái Nguyên

Mục tiêu của mức vật lý là xác định cách thực hiện của HTTT trong một
môi trƣờng cài đặt nào đó, thông tin ở đây đƣợc mô tả với các cấu trúc, giá
mang và phƣơng thức truy nhập.
1.5. Phƣơng pháp luận phát triển hệ thống
Phƣơng pháp luận phát triển hệ thống là một quy trình phát triển chuẩn

hóa xác định một tập các hoạt động, phƣơng pháp, thực nghiệm, kết quả và
các công cụ tự động hóa mà những ngƣời phát triển hệ thống và ngƣời quản lý
dự án dùng để phát triển và cải thiện không ngừng các HTTT và phần mềm
Các phương pháp luận phát triển hệ thống
- Phát triển ứng dụng nhanh có kiến trúc (Architected Rapid Application
Development - Architected RAD)
- Phƣơng pháp luận phát triển hệ thống động (Dynamic Systems
Development Methodology - DSDM)
- Phát triển ứng dụng kết hợp (Joint Application Development - JAD)
- Công nghệ thông tin (Information Engineering - IE)
- Phát triển ứng dụng nhanh (Rapid Application Development - RAD)
- Quy trình hợp nhất Rational (Rational Unified Process - RUP)
- Phân tích và thiết kế hƣớng cấu trúc
- Lập trình eXtreme (eXtremeProgramming - XP)
VI. Cách tiếp cận phƣơng pháp phân tích thiết kế có cấu trúc
(SADT)
Đặc trƣng của phƣơng pháp hƣớng cấu trúc là phân chia chƣơng trình
chính thành nhiều chƣơng trình con, mỗi chƣơng trình con nhằm đến thực
hiện một công việc xác định.
Trong phƣơng pháp hƣớng cấu trúc, phần mềm đƣợc thiết kế dựa trên
một trong hai hƣớng: Hƣớng dự liệu và hƣớng hành động.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Footer Page 22 of 16.

21

Header Page 23 of 16.
Đề tài: Xây dựng HTTT quản lý thiết bị Đại học Thái Nguyên

- Các tiếp cận hƣớng dự liệu xây dựng phần mềm dựa trên việc phân rã
phần mềm theo các chức năng cần đáp ứng và dữ liệu cho các chức năng đó.
Cách tiếp cận hƣớng dữ liệu sẽ giúp cho những ngƣời phát triển hệ thống dễ
dàng xây dựng ngân hàng dữ liệu.

- Các tiếp cận hƣớng hành động lại tập trung phân tích hệ phần mềm dựa
trên các hoạt động thực thi các chức năng của phần mềm đó.
Cách thực hiện của phƣơng pháp hƣớng cấu trúc là phƣơng pháp thiết
kế từ trên xuống (top-down). Phƣơng pháp này tiến hành phân rã bài toán
thành các bài toán nhỏ hơn, rồi tiếp tục phân rã các bài toán con đến khi nhận
biết đƣợc các bài toán có thể cài đặt đƣợc ngay trên các công cụ, ngôn ngữ lập
trình hƣớng cấu trúc.
Phƣơng pháp hƣớng cấu trúc có ƣu điểm là tƣ duy phân tích thiết kế rõ
ràng, chƣơng trình sáng sủa dễ hiểu. Tuy nhiên, phƣơng pháp này cũng có
những nhƣợc điểm của nó.
- Không hỗ trợ tái sử dụng lại. Các chƣơng trình hƣớng cấu trúc phụ
thuộc chặt chẽ vào cấu trúc dữ liệu và bài toán cụ thể, do đó không thể tái
dùng lại các modul nào đó của phần mềm này cho phần mềm mới với các yêu
cầu về dữ liệu khác.

- Không phù hợp cho phát triển các phần mềm lớn. Nếu HTTT lớn, việc
phân ra thành các bài toán con cũng nhƣ phân các bài toán con thành các
modul và quản lý mối quan hệ giữa các modul đó sẽ không dễ dàng và dễ gây
ra các lỗi trong phân tích và thiết kế hệ thống, cũng nhƣ khó kiểm thử và bảo
trì.
1.6. Phân tích hệ thống

Là giai đoạn trung tâm đầu tiên trong chu trình phát triển hệ thống.
Chính kế hoạch phát triển hệ thống sẽ cung cấp đủ thông tin khái quát nhất về
hệ thống thực để tiến hành phân tích. Mục tiêu của giai đoạn này là xác định
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Footer Page 23 of 16.

22




Header Page 24 of 16.
Đề tài: Xây dựng HTTT quản lý thiết bị Đại học Thái Nguyên

những dữ liệu nào, thông tin nào và dịch vụ xử lý thông tin nào cần cho hệ
thống tƣơng lai. Kết quả phân tích đó chính là cơ sở nền tảng để đề xuất và
hƣớng tới một chiến lƣợc thiết kế khả thi.
1.6.1. Biểu đồ phân cấp chức năng nghiệp vụ BFD (Business
Function Diagram)
Biểu đồ chức năng nghiệp vụ là một sơ đồ hình học dùng để mô tả sự
phân rã có thứ bậc các chức năng của hệ thống từ đại thể đến chi tiết. Mỗi nút
trong biểu đồ là một chức năng, các chức năng này có quan hệ bao hàm với
nhau và chúng đƣợc nối với nhau bằng các cung để tạo nên một cấu trúc cây
(top – down).
Ký hiệu trong biểu đồ:
- Hình chữ nhật có tên chỉ chức năng ở bên trong.
- Đƣờng thẳng gấp khúc để nối các chức năng ở mực trên và các chức
năng ở mức trực tiếp thuộc nó.
Ví dụ: Biểu đồ chức năng nghiệp vụ của HTTT “quản lý doanh nghiệp”

Quản lý
Doanh nghiệp

Quản lý
Nhân sự

Quản lý
Vật tư

Tài sản
cố định

Quản lý
Tài chính

Thiết
bị

Lương
tiền

Kế
toán

Hình 1.4: Vi dụ Biểu đồ chức năng nghiệp vụ của HTTT “quản lý doanh nghiệp”

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Footer Page 24 of 16.

23




Header Page 25 of 16.
Đề tài: Xây dựng HTTT quản lý thiết bị Đại học Thái Nguyên

Có hai dạng để biểu diễn mô hình chức năng nghiệp vụ là dạng phân cấp chức
năng dạng chuẩn và dạng công ty.
1.6.1.1. Xây dựng BFD theo phân cấp chức năng:
Để hình thành biểu đồ phân cấp chức năng ngƣời ta phân chia một chức
năng của một bộ phận thành các chức năng con và dựa trên nguyên tắc sau:
 Tính thực chất của mỗi chức năng: mỗi chức năng đƣợc phân rã từ một
chức năng ở mức trên phải là một bộ phận thực sự tham gia thực hiện chức
năng đã phân rã ra nó. Do đó, để hình thành một mức tiếp theo, ngƣời phân tích
phải đặt câu hỏi “để hoàn thành chức năng này thì các chức năng con nào sẽ
đƣợc thực hiện?”
 Tính đầy đủ của mỗi chức năng con: Việc thực hiện các chức năng ở
mức kế tiếp phải bảo đảm thực hiện đƣợc chức năng mức trên đã phân rã ra
chúng
 Bố trí, sắp xếp các chức năng: khi thiết lập biểu đồ BFD không nên có
quá 6 mức, một hệ thống nhỏ thông thƣờng có khoảng 3 mức. Mỗi chức năng
trong mô hình có thể có nhiều chức năng con. Ở mỗi mức các chức năng con
nên đặt trên cùng một hàng. Sơ đồ nên cân bằng, nghĩa là các chức năng cùng
một mức nên có kích thƣớc và độ phức tạp tƣơng đƣơng nhau.
 Đặt tên cho chức năng: Mỗi chức năng nên có một tên riêng đơn giản
nhƣng thể hiện bao quát các chức năng con và phản ánh đƣợc thực tế nghiệp vụ
của nó.

 Mô tả chi tiết chức năng lá: các chức năng cuối cùng của một BFD đƣợc
gọi là chức năng lá. Các chức năng này thực hiện trực tiếp công việc của hệ
thống nên nó cần phải đƣợc mô tả một cách trình tự và chi tiết.
Ví dụ: BFD về “Quản lý trông giữ xe”

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – Đại học Thái Nguyên

Footer Page 25 of 16.

24