Hình Ảnh Thế Hệ Trẻ Việt Nam Trong Lao Động Sản Xuất Và Trong Chiến Đấu

GV thực hiện : Vũ Thị Huyền Trang

Đơn vị : Trường THCS Hoàn Sơn

CHUYÊN ĐỀ:
HÌNH ẢNH THẾ HỆ TRẺ VIỆT NAM TRONG LAO ĐỘNG
SẢN XUẤT VÀ TRONG CHIẾN ĐẤU.
PHẦN I: NHỮNG NÉT KHÁI QUÁT.
A. BỐI CẢNH LỊCH SỬ:
- Tháng 8/1945, Đảng cộng sản Việt Nam đã lãnh đạo toàn dân làm cuộc Cách
mạng, đánh đổ ách thống trị của thực dân Pháp và chế độ phong kiến, giành
lại độc lập dân tộc, mở ra một thời đại mới trong lịch sử dân tộc.
- Năm 1946, Thực dân Pháp quay lại xâm lược Việt Nam, dân tộc ta lại tiếp
tục trải qua hai cuộc kháng chiến trường kì: Kháng chiến chống Pháp ( 19461954), và chống Mĩ (1954-1975), kéo dài suốt 30 năm . Trong thời gian từ
năm 1954-1975, đất nước ta bị chia cắt làm hai miền, thực hiện song song hai
nhiệm vụ lớn: Miền Bắc lo hàn gắn vết thương chiến tranh đi lên xây dựng
chủ nghiã xã hội trở thành hậu phương lớn vững chắc cho miền Nam, còn
miền Nam tiếp tục kháng chiến chống Mĩ giành độc lập thống nhất nước nhà.
- Ngày 30/4/1975, Miền Nam hoàn toàn giải phóng. Từ sau tháng 4/1975, đất
nước ta thống nhất trọn vẹn, bước vào thời kì xây dựng và phát triển, theo
định hướng XHCN, phấn đấu cho mục tiêu “ Dân giàu, nước mạnh, xã hội
công bằng, dân chủ và văn minh”.
 Hoàn cảnh lịch sử trên, đã chi phối sâu sắc đến nền Văn học Việt Nam, và
văn học thời kì 1954-1975 được gọi là nền Văn học cách mạng.
B. TÌNH HÌNH VĂN HỌC :
Nền Văn học cách mạng từ cách mạng tháng 8/1945 đến 1975 chia thành 3
giai đoạn:
1.Giai đoạn kháng chiến chống thực dân Pháp(1946-1954) :
- Văn học phát triển với các thể loại cơ động, linh hoạt, mở đầu cho văn xuôi
thời kì kháng chiến chống thực dân Pháp là truyện ngắn và kí. Nội dung chủ
yếu là viết về hình ảnh nhân dân, suy nghĩ của nhân dân, của những người

tham gia kháng chiến, về cuộc kháng chiến . Tiêu biểu có thể kể đến Trần
Đăng với “Một lần đến thủ đô”, “ Một cuộc chuẩn bị”, Nam Cao với “ Đôi
mắt”, “Nhật kí ở rừng”, Kim Lân với “Làng”, Hồ Phương với “Thư nhà”.,.

1


GV thực hiện : Vũ Thị Huyền Trang

Đơn vị : Trường THCS Hoàn Sơn

- Từ năm 1950 trở đi , xu hướng viết dài dần xuất hiện, viết về cuộc sống,
chiến đấu trong những năm kháng chiến, như “Vùng mỏ” của Võ Huy Tâm,
“Xung kích” của Nguyễn Đình Thi, “Kí sự Cao Lạng” của Nguyễn Huy
Tưởng…
- Thơ ca trong kháng chiến chống Pháp có nhiều thành tựu đáng kể, giàu cảm
hứng yêu nước và tinh thần căm thù giặc. Tiêu biểu nhất là Hồ Chí Minh với
“ Cảnh khuya”, “ Rằm tháng giêng”, “Lên núi”… Quang Dũng với “Tây
Tiến”, Hoàng Cầm với “Bên kia sông Đuống”, Chính Hữu với “ Đồng chí”
( Học kì 1- Lớp 9), đặc biệt là Tố Hữu với tập thơ “Việt Bắc” .
2. Giai đoạn đầu xây dựng hòa bình , chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc ( 19551964)
Chiến dịch lịch sử Điện Biên Phủ thắng lợi, đã kết thúc cuộc kháng chiến
chống Pháp xâm lược, Hiệp định Giơnevơ được kí kết, song đất nước ta lại bị
chia cắt thành 2 miền. Nhiệm vụ lớn nhất lúc này là xây dựng CNXH ở Miền
Bắc, và Miền Nam đấu tranh thống nhất nước nhà . Văn học cũng phát triển
theo trách nhiệm lịch sử đó. Văn chương mở rộng đề tài về nhiều phạm vi của
đời sống, vừa viết về cuộc sống hòa bình ở miền Bắc, vừa viết về miền Nam
trong kháng chiến. Cảm hứng thơ văn trở nên mới mẻ, tươi vui “ Cảm hứng
CNXH”.
-Truyện, kí: Nguyễn Huy Tưởng, Nguyên Hồng, Nguyễn Đình Thi, Nguyễn

Khải, Nguyễn Quang Sáng, Đoàn Giỏi…
-Thơ ca : Huy Cận với “Trời mỗi ngày lại sáng, Đất nở hoa, Bài thơ cuộc
đời”, Tố Hữu viết Gió lộng ( “ Gió lộng đường khơi rộng đất trời” ) , Chế Lan
Viên với “ Ánh sáng và phù sa”…Ngoài ra còn phải kể đến tên tuổi của một
số nhà thơ :Xuân Diệu, Nguyễn Đình Thi, Tế Hanh, Lưu Trọng Lư…
- Kịch nói : có thành tựu đáng kể với tên tuổi của một số tác giả: Học Phi,
Lộng Chương, Đào Hồng Cẩm..
3. Giai đoạn chống Mĩ cứu nước( 1965-1975)
Bước vào giai đoạn chống Mĩ cứu nước, văn học phát triển sôi nổi, theo
khuynh hướng và cảm hứng chủ nghĩa anh hùng cách mạng, vươn lên đỉnh
cao. Thơ ca chống Mĩ tập trung vào chủ đề yêu nước, hình ảnh của đất nước
và nhân dân anh hùng. Hình ảnh con người Việt Nam bộc lộ rõ bản lĩnh và
nhân cách đẹp, trong đó nổi bật là hình ảnh của những người lính trực tiếp
chiến đấu trên tuyến đường Trường Sơn huyền thoại , những người lính lái
xe, những cô gái TNXP, những bà mẹ VN anh hùng, những người mẹ, người
chị…

2


GV thực hiện : Vũ Thị Huyền Trang

Đơn vị : Trường THCS Hoàn Sơn

- Truyện , kí, tiểu thuyết : Nguyễn Minh Châu với tiểu thuyết “Cửa sông”,
“Dấu chân người lính”, Nguyễn Khải với tiểu thuyết “Chiến sĩ”, Phan Tứ với
“Mẫn và tôi”, Anh Đức với “Hòn Đất”, Nguyễn Thi với “ Người mẹ cầm
súng”, Nguyễn Sáng với “ Chiếc lược ngà”…
- Thơ ca: phát triển vô cùng rực rỡ : Tố Hữu có “ Ra trận”, “Máu và Hoa”,
Chế Lan Viên có “ Hoa ngày thường- Chim báo bão”, và đặc biệt là xuất hiện

một số nhà thơ trẻ tài năng và sung sức trưởng thành trong cuộc kháng chiến
chống Mĩ như Phạm Tiến Duật với “ Vầng trăng-Quầng lửa” ( Bài thơ về tiểu
đội xe không kính ), Xuân Quỳnh với “Gió Lào cát trắng”, Nguyễn Khoa
Điềm với “Đất ngoại ô”, “Mặt đường khát vọng” ( Khúc hát ru những em bé
lớn trên lưng mẹ”,..Hay có thể kể đến một số tên tuổi đáng trân trọng khác
như Lê Minh Khuê ( Những ngôi sao xa xôi- lớp 9) ,Thu Bồn, Bằng Việt, Vũ
Quần Phương, Hữu Thỉnh, Lâm Thị Mĩ Dạ, Phan Thị Thanh Nhàn…
Miền Bắc trong giai đoạn này vẫn tiếp tục lao động sản xuất, trở thành hậu
phương vững chắc cho miền Nam, các nhà văn , nhà thơ đi sâu vào thực tế,
vào công cuộc xây dựng CNXH, viết về cuộc sống lao động của con người
miền Bắc : Nguyễn Thành Long có “Giữa trong xanh” ( Lặng lẽ Sapa- Kì 1,
Lớp 9)

C. VAI TRÒ CỦA THẾ HỆ TRẺ VIỆT NAM TRONG LỊCH
SỬ ĐẤU TRANH VÀ XÂY DỰNG ĐẤT NƯỚC TỪ 1945-1975
Nhắc đến thế hệ trẻ, là nhắc đến những đoàn viên, thanh niên trẻ tuổi, họ là
lực lượng xung kích, dưới ngọn cờ lãnh đạo của Đảng, đã không ngừng lớn
mạnh, và xây dựng cho mình những truyền thống tốt đẹp, vẻ vang. Và trong
từng giai đoạn phát triển của lịch sử dân tộc, thì thế hệ trẻ Việt Nam đã khẳng
định được vai trò không nhỏ của mình đối với đất nước:
a. Trong giai đoạn từ năm 1945-1954 : Ngay trong phiên họp đầu tiên
của chính phủ lâm thời ngày 3/9/1945, chủ tịch Hồ Chí Minh đã chỉ rõ
3 nhiệm vụ chính mà toàn dân tộc phải tập trung giải quyết, đó là “ diệt
giặc đói, giặc dốt và giặc ngoại xâm”.
- Thanh niên Việt Nam đã cùng với nhân dân thực hiện mọi biện pháp :
khai hoang phục hóa ruộng đất, tu sửa đê điều, trồng nông sản thu hoạch
ngắn ngày, lập đội quyên góp thuốc men, lương thực…
- Thanh niên trẻ cũng là lực lượng nòng cốt trong chiến dịch chống nạn mù
chữ như lời Bác Hồ dạy “ Công việc này, mong anh chị em sốt sắng giúp
sức”. Họ tình nguyện mở các lớp bình dân học vụ, chỉ sau 1 năm, đã có

3


GV thực hiện : Vũ Thị Huyền Trang

Đơn vị : Trường THCS Hoàn Sơn

hàng vạn lớp học được tổ chức, và giúp hơn 2 triệu người thoát nạn mù
chữ.
- Ở Nam Bộ: Ngày 23/9/1945 Pháp tái xâm lược, những thanh niên trẻ lại
nhanh chóng gia nhập đội cảm tử và các đơn vị vũ trang, bảo vệ chính
quyền, ngăn bước tiến của giặc.
-Từ 1947-1950 : Trước dã tâm xâm lược ngày càng trắng trợn của thực
dân Pháp, HN Thường vụ TW Đảng họp ngày 18 và 19/12/1946 đã quyết
định phát động toàn dân đứng lên cầm vũ khí chống thực dân Pháp tái xâm
lược. Ngày 19/12/1946, Chủ tịch Hồ Chí Minh ra lời kêu gọi “Toàn quốc
kháng chiến”. Hưởng ứng lời kêu gọi thiêng liêng của Bác Hồ và thực hiện
chủ trương của Đảng, từ cuối 1946, phong trào thi đua yêu nước, góp phần
đẩy mạnh cuộc kháng chiến “toàn dân, toàn diện, lâu dài, tự lực cánh sinh”
đã thu hút đông đảo ĐVTN cả nước trên tất cả các mặt trận quân sự, chính
trị, kinh tế và văn hóa. Thu đông năm 1950, TW Đảng và Chủ tịch Hồ Chí
Minh mở chiến dịch Biên Giới. Trong suốt chiến dịch, tuổi trẻ trong các
lực lượng vũ trang, lực lượng TNXP, dân công hỏa tuyến đã nêu cao
gương chiến đấu và phục vụ chiến đấu dũng cảm tuyệt vời. La Văn Cầu
nhờ đồng đội chặt cánh tay bị thương để tiếp tục chiến đấu. Ngô Mây ôm
bom ba càng lao vào đội hình giặc, đánh bom phủ đầu tạo điều kiện cho
đơn vị tiêu diệt giặc. Trần Văn Ơn hy sinh trong cuộc biểu tình của hơn
2000 HS – SV – giáo viên và 7000 nhân dân đòi đảm bảo an ninh cho
HS – SV đang học và trả tự do cho HS – SV bị bắt.

- Từ 1951-1954 : Chiến thắng Biên giới (1950) đã cổ vũ mạnh mẽ tuổi trẻ
cả nước xông lên giết giặc lập công. Đã có biết bao tấm gương chiến đấu
ngoan cường, đầy mưu trí, anh dũng của thanh niên cả nước vì sự nghiệp
kháng chiến thắng lợi, đất nước được giải phóng. Đó là Võ Thị Sáu, người
con gái Đất đỏ. Trong khi thi hành nhiệm vụ diệt tên cai Tổng Tòng khét
tiếng man rợ, chị bị sa vào tay giặc. Chị bị tra khảo dã man, chết đi sống
lại nhiều lần nhưng chị vẫn một mực không khai báo. Không khai thác
được gì, bọn chúng kết án tử hình và đem chị ra Côn Đảo xử bắn. Chị là
người phụ nữ đầu tiên và duy nhất thực dân Pháp xử bắn tại Côn Đảo.
Tháng 3/1951, Từ an toàn khu Định Hóa, Bác đi kiểm tra việc sửa chữa
đường Thái Nguyên- Cao Bằng, thăm lực lượng TNXP, Bác đã tặng TNXP
bài thơ 4 câu :
“ Không có việc gì khó
Chỉ sợ lòng không bền
Đào núi và lấp biển
Quyết chí ắt làm nên:

4


GV thực hiện : Vũ Thị Huyền Trang

Đơn vị : Trường THCS Hoàn Sơn

Và sau này , bài thơ đã trở thành bài ca truyền thống của Đoàn
TNCSHCM
Tháng 12/1953, Trung ương Đảng quyết định mở cuộc tấn công vào cứ
điểm Điện Biên Phủ. Với tinh thần “tất cả cho tiền tuyến, tất cả để chiến
thắng”, tuổi trẻ lại một lần nữa để lại những tấm gương quyết tử cho Tổ
quốc quyết sinh.

Đó là hình ảnh thanh niên cùng toàn dân tạo nên kỳ tích về vận tải : 628
xe ô tô lăn bánh liên tục suốt ngày đêm. Bộ đội vận tải nêu cao tinh thần
dũng cảm, khắc phục khó khăn, xe chạy không bật đèn trong đêm, vượt
qua bom nổ chậm , bảo đảm một khối lượng vũ khí, đạn dược cho chiến
dịch. Đó là hình ảnh Phan Đình Giót lấy thân mình lấp lỗ châu mai cho
đồng đội tiến lên. Đó là hình ảnh Bế Văn Đàn lấy thân mình làm giá súng.
Kéo pháo ra trận địa là kỳ công của “anh bộ đội Cụ Hồ” thời kỳ chống
Pháp. Những cỗ pháo nặng hàng chục tấn được các chiến sĩ kéo qua đèo
cao, dốc thẳm vào trận địa an toàn. Tô Vĩnh Diện lấy thân mình cứu pháo
để pháo khỏi phải lao xuống vực. Ngày 13/3/1954, chiến dịch Điện Biên
Phủ bắt đầu. Sau 55 ngày đêm, chiến dịch đã kết thúc thắng lợi. Trong bài
thơ “ Hoan hô chiến sĩ Điện Biên”, nhà thơ Tố Hữu đã ca ngợi tinh thần
chiến đấu của những con người trẻ tuổi anh dũng :
“Hoan hô chiến sĩ Điện Biên
Chiến sĩ anh hùng
Đầu nung lửa sắt
Năm mươi sáu ngày đêm
khoét núi, ngủ hầm,mưa dầm, cơm vắt
Máu trộn bùn non
Gan không núng
Chí không mòn!
Những đồng chí thân chôn làm giá súng
Đầu bịt lỗ châu mai
Băng mình qua núi thép gai
Ào ào vũ bão,
Những đồng chí chèn lưng cứu pháo
Nát thân, nhắm mắt, còn ôm...
Những bàn tay xẻ núi lăn bom
Nhất định mở đường
cho xe ta lên chiến trường tiếp viện

Và những chị, những anh
ngày đêm ra tiền tuyến
Mấy tầng mây gió lớn mưa to
Dốc Pha Đin, chị gánh anh thồ
5


GV thực hiện : Vũ Thị Huyền Trang

Đơn vị : Trường THCS Hoàn Sơn

Đèo Lũng Lô, anh hò chị hát
Dù bom đạn xương tan, thịt nát
Không sờn lòng, không tiếc tuổi xanh...
b. Trong giai đoạn 1954-1975 : Thời kỳ cả nước tiến hành xây dựng
CNXH ở miền Bắc, hoàn thành Cách mạng dân tộc dân chủ ở miền
Nam và kháng chiến chống Mĩ cứu nước (1954 – 1975).
Sau chiến thắng Điện Biên Phủ, miền Bắc bước vào thời kỳ quá độ đi lên
CNXH, miền Nam tạm thời là vùng tập kết lực lượng của quân đội Liên
hiệp Pháp. Thực tế đó của đất nước dẫn đến nhiệm vụ của thanh niên hai
miền Nam Bắc cũng khác nhau.
- Từ 1954- 1960 : Ở miền Bắc, đây là giai đoạn khắc phục hậu quả chiến
tranh, khôi phục và phát triển kinh tế – văn hóa – xã hội. Sau khi Hiệp định
Giơnevơ được ký kết (20/7/1954), Trung ương Đoàn đã chỉ đạo các tỉnh –
thành Đoàn tổ chức lực lượng làm công tác tiếp quản các địa phương,
tuyên truyền vận động nhân dân chống lại âm mưu dụ dỗ, cưỡng ép đồng
bào di cư vào Nam, giúp đỡ đồng bào và thanh niên miền Nam di cư ra
Bắc.
Trong khi đó tại Miền Nam, nhân dân phải sống trong hoàn cảnh hết sức
khốc liệt, gian nan do những chiến dịch Tố cộng, diệt Cộng của Mĩ- Diệm.

Nhân dân và thanh niên Miền Nam đoàn kết đấu tranh chống lại luật 10-59
mà Mỹ ban hành (lê máy chém đi sát hại đồng bào và thanh niên yêu nước,
với phương châm “thà giết nhầm hơn bỏ sót”). Phong trào đấu tranh của
đồng bào và thanh niên Miền Nam tiếp tục giữ vững và phát triển mạnh mẽ
dưới nhiều hình thức như đòi hiệp thương tổng tuyển cử thống nhất Tổ
quốc, đấu tranh chống khủng bố.
Đến những năm 1958 – 1959, nhiều nhóm vũ trang tự vệ với lực lượng
nòng cốt là đoàn viên thanh niên đã bí mật hình thành không chỉ ở vùng tự
do mà còn ngay trong lòng địch, thậm chí còn biến những “khu Trù Mật”,
“khu Dinh Điền” do địch lập ra thành làng chiến đấu, thành khu vực kiểm
soát của ta.
- Từ 1961-1965 : Đây là giai đoạn tuổi trẻ Miền Bắc bắt tay vào cuộc đua
“xung phong tình nguyện vượt kế hoạch 5 năm lần thứ nhất”. Không chỉ là
để xây dựng miền Bắc mà phong trào xung phong vượt kế hoạch còn là
hành động cụ thể nhất của tuổi trẻ đáp lời kêu gọi của Tổ quốc “Mỗi người
phải làm bằng hai để đền đáp công ơn của đồng bào Miền Nam ruột thịt”

6


GV thực hiện : Vũ Thị Huyền Trang

Đơn vị : Trường THCS Hoàn Sơn

(Hồ Chí Minh). Phong trào được phát động đã khơi dậy một phong trào thi
đua sôi nổi. Tuổi trẻ đã phải trải qua muôn ngàn khó khăn, gian khổ và lập
được nhiều thành tích xuất sắc.
Tại Miền Nam, để đập tan âm mưu của địch, yêu cầu xây dựng lực
lượng vũ trang cách mạng miền Nam lớn mạnh vượt bậc, có tầm quan
trọng đặc biệt. Phong trào tòng quân tham gia bộ đội, đi TNXP, tham gia

quân du kích, các đội biệt động…thu hút đông đảo thanh niên tham gia.
Giữa lúc phong trào đấu tranh của thanh niên Sài Gòn dâng cao, Mĩ- Ngụy
đưa đồng chí đoàn viên chiến sĩ biệt động Sài Gòn Nguyễn Văn Trỗi,
người đặt mìn trên cầu Công Lý giết hụt tên bộ trưởng Bộ quốc phòng Mỹ
Mc Namara ra xử bắn, làm dư luận cả nước và thế giới phẫn nộ.
- Từ 1965- 1975 :
Những cống hiến xuất sắc của tuổi trẻ Việt Nam đưa sự nghiệp chống
Mĩ cứu nước đi đến toàn thắng.
Khí thế của phong trào “Ba sẵn sàng” trong đoàn viên thanh niên Miền
Bắc thể hiện trong chiến đấu, sản xuất, học tập, rèn luyện nâng lên thành
sức mạnh vật chất to lớn. Phong trào được lan rộng khắp nơi và thu hút
đông đảo đoàn viên thanh niên tham gia. Hàng triệu thanh niên “ba sẵn
sàng” mong muốn trực tiếp cầm súng để bảo vệ Tổ quốc. Phong trào tập
luyện “Vai trăm cân, chân nghìn dặm” để “Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu
nước” được thanh niên hưởng ứng rầm rộ. Con đường Trường Sơn và
chiếc gậy Trường Sơn đã trở thành niềm vinh dự và tự hào của tuổi trẻ.
Quân đội là trường học lớn để tuổi trẻ rèn luyện và lập công.
“ Những buổi vui sao, cả nước lên đường,
Xao xuyến bờ tre, từng hồi trống giục
Xóm dưới làng trên, con trai con gái
Xôi nắm cơm đùm, ríu rít theo nhau
Súng nhỏ súng to, chiến trường chật chội
Tiếng cười hăm hở, đầy sông đầy cầu”
Đây cũng là thời kỳ tại miền Nam, Đại hội lần thứ nhất Đoàn TN cách
mạng miền Nam được triệu tập vào tháng 3/1965 đã quyết định phát động
phong trào “5 xung phong” trong toàn thể ĐVTN:
1. Xung phong tiêu diệt thật nhiều sinh lực địch.
2. Xung phong tòng quân giết giặc.
3. Xung phong trong các cuộc đấu tranh chính trị ở nông thôn cũng như
ở đô thị.

4. Xung phong phục vụ tiền tuyến, vào các đội TNXP công tác phục
7


GV thực hiện : Vũ Thị Huyền Trang

Đơn vị : Trường THCS Hoàn Sơn

chiến trường.
5. Xung phong sản xuất nông nghiệp ở nông thôn.
TNXP với tinh thần “không tiền tuyến, không hậu phương, đâu Đảng
cần TNXP có mặt” và “đánh địch mà đi, mở đường mà tiến” đã lập nên
nhiều kỳ tích phi thường trong nhiệm vụ bảo vệ giao thông vận tải thông
suốt, kịp thời. Giai đoạn này TNXP được thành lập trên mảnh đất thành
đồng chiến đấu. Đặc biệt trong giai đoạn này có tới 60 – 70% TNXP là nữ
vì với các chị “Nam thanh niên được tham gia bộ đội, tham gia các ngành
đã nhiều rồi, nay phải nhường phần cho nữ thanh niên”. Giai đoạn này, tiêu
biểu là hình ảnh của 10 cô gái ở ngã ba Đồng Lộc ( Hà Tĩnh)
( Phạm Tiến Duật là nhà thơ có nhiều nhất những vần thơ viết về những
Người lính lái xe và đặc biệt là những cô gái TNXP )
Cuối năm 1974 và đầu năm 1975, cục diện chiến trường và tình hình so
sánh lực lượng ở miền Nam nhanh chóng thay đổi có lợi cho cách mạng,
củng cố thêm quyết tâm cho chiến lược giải phóng hoàn toàn miền Nam.
Cuối cùng, chỉ trong 55 ngày đêm chiến đấu với khí thế “thần tốc, táo bạo,
bất ngờ, quyết thắng”, ĐVTN và quân dân cả nước đã làm nên những
chiến thắng tung bừng trong các chiến dịch Tây Nguyên, Huế – Đà Nẵng
và chiến dịch Hồ Chí Minh lịch sử, hoàn thành sự nghiệp giải phóng miền
Nam, thống nhất đất nước. Thành phố Sài Gòn, nơi 64 năm trước Bác Hồ
ra đi tìm đường cứu nước nay đã vĩnh viễn trở về với nhân dân nước Việt
Nam độc lập thống nhất.

PHẦN II: NỘI DUNG :
A. HÌNH ẢNH THẾ HỆ TRẺ TRONG LAO ĐỘNG SẢN
XUẤT THỂ HIỆN QUA TÁC PHẨM “LẶNG LẼ SAPA” :
1.Tác giả :
- Nguyễn Thành Long ( 1925 – 1991 ) quê huyện Duy Xuyên, tỉnh Quảng
Nam, là cây bút chuyên về truyện ngắn và kí. Ông tham gia hoạt động văn
nghệ trong những năm kháng chiến chống Pháp ở Nam Trung Bộ. Sau năm
1954, tập kết ra Bắc, công tác ở Hội nhà văn Việt Nam, chuyên về sáng tác và
biên tập. Những truyện ngắn của Nguyễn Thành Long không gân guốc, gai
góc mà thường pha chất kí, mang vẻ đẹp trong trẻo, thơ mộng.

8


GV thực hiện : Vũ Thị Huyền Trang

Đơn vị : Trường THCS Hoàn Sơn

- Bút danh khác : Lưu Quỳnh, Phan Minh Thảo.
- Tác phẩm chính: Bát cơm Cụ Hồ ( 1955 ), Những tiếng vỗ cánh ( 1967 ),
Giữa trong xanh (1972)…
2. Hoàn cảnh sáng tác truyện :
Truyện ngắn Lặng lẽ Sa Pa là kết quả trong chuyến đi lên Lào Cai trong mùa
hè năm 1970, sau này in trong tập Giữa trong xanh (1972) của Nguyễn Thành
Long. Đây là một truyện ngắn tiêu biểu ở đề tài viết về cuộc sống mới hoà
bình, xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc.
3. Thế hệ trẻ Việt Nam trong tác phẩm thể hiện qua hai nhân vật thanh niên
trẻ, đó là Anh thanh niên và Cô kĩ sư nông nghiệp, nhưng chủ yếu là qua nhân
vật Anh thanh niên. Qua hai nhân vật này, ta có thể thấy được những nét đẹp

của tuổi trẻ Việt Nam trong công cuộc xây dựng CNXH ở Miền Bắc ; Phẩm
chất của hai nhân vật này chính là tiêu biểu cho những phẩm chất của thế hệ
trẻ Việt Nam .
4. Những phẩm chất :
4.a. Thế hệ trẻ Việt Nam trong lao động sản xuất trước hết là những con
người yêu công việc, suy nghĩ đúng đắn về công việc của mình,lao động
miệt mài , hăng say, cống hiến lặng thầm:
- Anh thanh niên 27 tuổi, làm công tác “ khí tượng kiêm vật lý địa cầu”, có
nhiệm vụ “ đo gió, đo mưa, đo nắng, tính mây, đo chấn động mặt đất”, và
nhiệm vụ - công việc của anh vô cùng có ý nghĩa “ góp phần vào việc dự báo
trước thời tiết hằng ngày, phục vụ sản xuất, phục vụ chiến đấu ”. Công việc
gian khổ, vất vả nhưng anh rất yêu, anh coi công việc là bạn, là niềm vui :
“Vả, khi ta làm việc , ta với công việc là đôi, sao gọi là một mình được…công
việc của cháu gian khổ thế đấy, chứ cất nó đi, cháu buồn đến chết mất”. Một
suy nghĩ đúng đắn và đáng khâm phục.
-Anh sống một mình trên đỉnh Yên Sơn cao 2600, anh suy nghĩ về việc mình
đang làm : “ Mình sinh ra là gì, mình đẻ ở đâu, mình vì ai mà làm việc”…
- Anh say mê, miệt mài với công việc của mình ( suốt 4 năm sống và làm việc
trên đỉnh Yên Sơn)
-Và anh công hiến sức mình một cách lặng thầm ( anh chỉ được gọi là anh
thanh niên, chứ anh không có một cái tên cụ thể )
4.b. Thế hệ trẻ Việt Nam là những con người sống có lý tưởng cao đẹp, sẵn
sàng hi sinh lợi ích niềm vui riêng tư để theo đuổi lý tưởng cống hiến :

9


GV thực hiện : Vũ Thị Huyền Trang

Đơn vị : Trường THCS Hoàn Sơn

-Anh thanh niên sống một mình trên đỉnh núi cao đã 4 năm, cuộc sống cô độc
khiến cho anh vô cùng “thèm người”. Muốn nghe chuyện dưới xuôi, để vơi
bớt nỗi thèm người, anh tìm cách ngả thân cây chắn đường mong được gặp
người. Anh hi sinh tuổi trẻ của mình cho công việc. Lý tưởng của Anh là làm
việc để cống hiến, cho quê hương, cho đất nước: “ Mình sinh ra là gì, mình đẻ
ở đâu, mình vì ai mà làm việc…”. Như vậy ta có thể hiểu, Anh thanh niên tâm
niệm mình làm việc là để cống hiến cho quê hương, cho đất nước.
- Cô kĩ sư trẻ, mới ra trường, tình nguyện lên Ty nông nghiệp Lai Châu nhận
công tác. Anh người yêu của cô không muốn. Nhận ra sự nhạt nhẽo trong mối
tình ấy, cô chia tay. Và khi gặp được người thanh niên có cùng lý tưởng cống
hiến sức trẻ như mình, cô đã cảm thấy “ bàng hoàng”, cô “ đánh giá đúng hơn
mối tình nhạt nhẽo mà cô đã bỏ, và yên tâm hơn về quyết định của mình”…
4.c. Thế hệ trẻ Việt Nam trong lao động là những con người trẻ trung, sôi
nổi, yêu đời, yêu cuộc sống :
- Anh thanh niên mới 27 tuổi, anh sống một mình, nhưng không hề cô đơn,
bởi anh có công việc là bạn “ ta với công việc là đôi, sao gọi là một mình
được.”, anh có sách để trò chuyện, anh tâm sự với cô kĩ sư : “ Và cô cũng thấy
đấy, lúc nào tôi cũng có người trò chuyện. Nghĩa là có sách ấy mà”. Anh yêu
cuộc sống của mình, anh sắp xếp cuộc sống của mình rất gọn gàng, ngăn nắp.
Ta hãy nhớ lại cuộc sống độc thân của anh thể hiện qua mắt nhìn của nhà họa
sĩ : “Một căn nhà ba gian, sạch sẽ, với bàn ghế, sổ sách, biểu đồ, thống kê,
máy bộ đàm. Cuộc đời riêng của anh thu gọn lại một góc trái gian với một
chiếc giường con, một bàn học, một giá sách”. Và sống một mình, nhưng anh
vẫn trồng hoa để làm đẹp thêm cho cuộc sống “Hoa dơn, hoa thược dược ,
vàng, tím, đỏ, hồng phấn, tổ ong…”, anh nuôi gà để cải thiện cuộc sống, bằng
chứng là làn trứng ở cuối truyện: “ cháu có bao nhiêu là trứng, ăn không xuể”.
- Cô kĩ sư cũng vừa mới ra trường, đoán chừng 22,23 tuổi, cũng là “ đoàn
viên”, cũng trẻ trung, với anh thanh niên, cô thấy như gặp được người bạn, khi
anh thanh niên cắt hoa cho cô, nhìn thấy hoa , cô “ quên mất e lệ, chạy đến

bên người con trai đang cắt hoa, và tự nhiên, cô đỡ lấy”., rồi cô ôm bó hoa ấy”
nhìn thẳng vào mặt anh”. Cuộc nói chuyện với anh thanh niên khiến cho tâm
hồn cô xao xuyến “ một ấn tượng hàm ơn khó tả dạt lên trong lòng cô” , cô
“ loay hoay tìm trong túi xách của mình một món đồ để “ kỉ niệm lần gặp gỡ
này”…
4.d. Thế hệ trẻ Việt Nam trong lao động còn là những con người cởi mở,
chân thành:
Anh thanh niên khi được bác lái xe đưa cho cuốn sách, đã “ mừng quýnh,
cười cười…” và khi được giới thiệu gặp ông họa sĩ và cô kĩ sư , anh “ đỏ mặt,
10


GV thực hiện : Vũ Thị Huyền Trang

Đơn vị : Trường THCS Hoàn Sơn

rõ ràng luống cuống”…anh đon đả “ Vâng, mời bác và cô lên chơi. Nhà cháu
kia…”, rồi anh về trước cắt hoa cho người con gái “ Anh con trai, rất tự nhiên
như với một người bạn đã quen thân, trao bó hoa vừa cắt cho người con gái…
rồi anh rất chân thành bảo cô rằng “ Tôi cắt thêm mấy cành nữa. Rồi cô muốn
cắt bao nhiêu nữa, tùy ý. Cô cứ cắt một bó rõ to vào. Có thể cắt hết, nếu cô
thích”. Anh coi cuộc gặp gỡ này là một sự trọng đại “ Tôi không biết kỉ niệm
thế nào cho thật long trọng ngày hôm nay …”.
+ Anh kể cho ông họa sĩ và cô kĩ sư về công việc của mình, không hề giấu
diếm, khách sáo, Anh tiếp chuyện ông họa sĩ thật lễ phép, anh khiêm tốn từ
chối được vẽ, anh chân thành từ cả cái cách anh tặng làn trứng cho hai ông
con “Anh ấn cái làn vào tay bác già …Cái này để ăn trưa cho bác, cho cô và
bác lái xe, cháu có bao nhiêu là trứng, ăn không xuể…”. Những điều anh kể,
sự cởi mở chân thành và những suy nghĩ của anh khiến cho ông họa sĩ cảm
nhận được về anh “ người con trai ấy đáng yêu thật …”

* Nghệ thuật : Vẻ đẹp của 2 nhân vật, tiêu biểu là anh thanh niên, được bộc lộ
trong một tình huống gặp gỡ bất ngờ trên đường lên Sa pa, đó là tình huống tự
nhiên rất hợp lý, cách kể chuyện cũng rất tự nhiên; nhân vật được miêu tả từ
nhiều điểm nhìn, nhưng chủ yếu là từ con mắt của một nhà họa sĩ. Ngôn ngữ
giàu chất thơ và chất họa. có sự kết hợp giữa chất tự sự, trữ tình và bình luận.
Truyện thể hiện sự tinh tế nhẹ nhàng của ngòi bút Nguyễn Thành Long.

B. HÌNH ẢNH THẾ HỆ TRẺ TRONG CHIẾN ĐẤU, THỂ
HIỆN QUA HAI TÁC PHẨM : “ BÀI THƠ VỀ TIỂU ĐỘI XE
KHÔNG KÍNH” CỦA PHẠM TIẾN DUẬT, VÀ
“ NHỮNG NGÔI SAO XA XÔI” CỦA LÊ MINH KHUÊ :
I.TRONG TÁC PHẨM “ BÀI THƠ VỀ TIỂU ĐỘI XE KHÔNG KÍNH” :
1. Tác giả :
- Phạm Tiến Duật (1941-2007),quê Thanh Ba, Phú Thọ.
- 1964, sau khi tốt nghiệp khoa Ngữ văn của trường Đại học Tổng hợp Hà Nội
ông gia nhập binh đoàn vận tải Trường Sơn và hoạt động trên tuyến đường
Trường Sơn trong những năm chống Mĩ.
- Ông là một trong những gương mặt tiêu biểu của thế hệ các nhà thơ trẻ
trưởng thành từ cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước.
- Với quan niệm “chủ yếu đi tìm cái đẹp từ trong những diễn biến sôi động
của cuộc sống”, Phạm Tiến Duật đưa tất cả những chất liệu hiện thực của

11


GV thực hiện : Vũ Thị Huyền Trang

Đơn vị : Trường THCS Hoàn Sơn

cuộc sống chiến trường vào trong thơ. Cách tiếp cận và khai thác chất thơ từ

hiện thực ấy đã đem lại cho thơ Phạm Tiến Duật một giọng điệu sôi nổi, trẻ
trung, hồn nhiên, hóm hỉnh, tinh nghịch mà sâu sắc.
- Thơ Phạm Tiến Duật tập trung thể hiện hình ảnh thế hệ trẻ trong cuộc kháng
chiến chống Mĩ qua các hình tượng người lính lái xe và cô thanh niên xung
phong trên tuyến đường Trường Sơn.
- Những tập thơ chính:
•
•
•
•
•
•
•

Vầng trăng quầng lửa (thơ, 1970), nổi tiếng nhất với tác phẩm
"Bài thơ về tiểu đội xe không kính"
Ở hai đầu núi (thơ, 1981)
Vầng trăng và những quầng lửa (thơ, 1983)
Thơ một chặng đường (tập tuyển, 1994)
Nhóm lửa (thơ, 1996)
Tiếng bom và tiếng chuông chùa (trường ca, 1997)
Tuyển tập Phạm Tiến Duật (in xong đợt đầu ngày 17-11-2007, khi
Phạm Tiến Duật đang ốm nặng)

- Ông được ca tụng là “con chim lửa của Trường Sơn huyền thoại”, “cây săng
lẻ của rừng già”, “nhà thơ lớn nhất thời chống Mĩ”. Thơ ông thời chống Mĩ
từng được đánh giá là “có sức mạnh của một sư đoàn”.
2. Tác phẩm:
- Bài thơ về tiểu đội xe không kính nằm trong chùm thơ của Phạm Tiến Duật
được tặng giải Nhất cuộc thi thơ của báo Văn nghệ năm 1969-1970 . Chùm

thơ đã khẳng định giọng thơ riêng của ông. Sau này bài thơ được đưa vào tập
thơ “ Vầng trăng quầng lửa” (1970) của tác giả.
-Bài thơ được sáng tác trong thời kì cuộc kháng chiến chống Mĩ đang diễn ra
rất gay go, ác liệt. Từ khắp các giảng đường đại học, hàng ngàn sinh viên đã
gác bút nghiên để lên đường đánh giặc, và điểm nóng lúc đó là tuyến đường
Trường Sơn – con đường huyết mạch nối liền hậu phương với tiền tuyến. Ở
đó, không lực Hoa Kì ngày đêm trút bom, vãi đạn hòng ngăn chặn sự chi viện
của miền Bắc cho chiến trường miền Nam.Vượt qua mưa bom bão đạn của kẻ
thù, đoàn xe vận tải vẫn ngày đêm bất chấp gian khổ và hi sinh để ra trận.
Phạm Tiến Duật đã ghi lại những hình ảnh tiêu biểu của nơi khói lửa Trường
Sơn. Và qua bài thơ, ta thấy toát lên vẻ đẹp của tuổi trẻ Việt Nam qua hình
ảnh tuổi trẻ Việt Nam- người lính lái xe ở Trường Sơn trong những năm
chống Mĩ.

12


GV thực hiện : Vũ Thị Huyền Trang

Đơn vị : Trường THCS Hoàn Sơn

3. Những phẩm chất :
3 a. Tuổi trẻ Việt Nam trong kháng chiến chống Mĩ là những con người
hiên ngang dũng cảm, bất chấp khó khăn nguy hiểm :
- Chiếc xe mà những người lính trẻ lái, là một chiếc xe đặc biệt : xe không
kính. Hình ảnh thơ vô cùng độc đáo , bởi xưa nay xe cộ được đưa vào trong
thơ rất nhiều, như cỗ xe tam mã trong thơ Puskin, con tàu trong Tiếng hát con
tàu ( Chế Lan Viên), chiếc thuyền đánh cá trong “ Đoàn thuyền đánh cá ( Huy
Cận) …song tất cả đều được mỹ lệ hóa, tráng lệ hóa, trở nên đẹp và kì vĩ. Chỉ
có PTD đưa vào trong thơ của mình một hình ảnh thơ hiện thực đến trần trụi

( chất liệu hiện thực). Kết hợp với cách lý giải rất chân thành , tự nhiên “ Bom
giật, bom rung kính vỡ đi rồi”, và các điệp từ “ không” :
Không có kính, rồi xe không có đèn
Không có mui xe thùng xe có xước
PTD đã làm toát lên một nền hiện thực : đó là sự tàn phá ác liệt , sự hủy diệt
dữ dội của chiến tranh.
-Song, chính từ hiện thực khốc liệt, gian khổ đó, lại là cơ sở để bộc lộ phẩm
chất hiên ngang, dũng cảm của lính lái xe. Xe không kính , bao nhiêu là khó
khăn, bao nhiêu là nguy hiểm rình rập, vậy mà những người lính trẻ ấy không
hề run sợ, họ ung dung bình tĩnh đường hoàng “ ung dung buồng lái ta ngồi,
nhìn đất, nhìn trời,nhìn thẳng”…Sự ung dung , và cái nhìn thẳng chứng tỏ sự
làm chủ, chủ động sau tay lái..
- Xe không kính, khó khăn mà ngày nào cũng gặp, đó là bụi đường, mưa xối.
mà bụi, mưa Trường Sơn thì kinh khủng :
“ Không có kính…có bụi
Bụi phun trắng như người già
Không có kính,…ướt áo
Mưa tuôn mưa xối như ngoài trời”
Bụi Trường Sơn nhiều đến nỗi “phun tóc trắng như người già”, nhuộm trắng
cả mái đầu xanh, rồi mưa thì xối xả, dữ dội, nhất là mưa mùa hè ( PTD từng
viết : Anh lên xe, trời đổ cơn mưa/ Cái gạt nước xua đi nỗi nhớ), mưa khiến
cho áo ướt sũng “ như ngoài trời”, có nhà thơ cũng viết:
“ Trường Sơn đông nắng, tây mưa
Ai chưa đến đó như chưa rõ mình”,
thế mà những chàng trai trẻ ấy vẫn bất chấp vượt qua, bằng một thái độ vui
vẻ, phớt lờ. Khó khăn nguy hiểm trước tay lái , biến thành niềm vui sau tay
lái. Họ coi khó khăn nguy hiểm của mình chính là cuộc sống, không có, có khi
lại không bình thường :
13

GV thực hiện : Vũ Thị Huyền Trang

Đơn vị : Trường THCS Hoàn Sơn

“ Cái vết thương xoàng mà đi viện
Hàng còn chờ đó, tiếng xe reo
Nằm ngửa nhớ trăng, nằm nghiêng nhớ bến
Nôn nao ngồi dậy nhớ lưng đèo”.
( Nhớ, Phạm Tiến Duật )
3 b. Tuổi trẻ Việt Nam trong kháng chiến chống Mĩ là những con người trẻ
tuổi, trẻ trung, lãng mạn, lạc quan, yêu đời :
- Cánh lính lái xe Trường Sơn thủa đó, hầu hết là những chàng trai trẻ tuổi có
học vấn, có tri thức, vừa rời ghế nhà trường, tuổi chỉ mười tám, đôi mươi.
“Chúng tôi đi không tiếc cuộc đời mình
Nhưng tuổi hai mươi làm sao không tiếc
Nhưng ai cũng tiếc tuổi hai mươi còn chi Tổ quốc”
(Thanh Thảo)
vẫn giữ nguyên vẹn những nét trẻ trung yêu đời đó , dù cho chiến trường khốc
liệt, họ vẫn cười, vẫn tinh nghịch , lạc quan. Mặc cho bụi đường “ phun tóc
trắng như người già”, vẫn “ phì phèo châm điếu thuốc”(vừa hút vừa nhả
khói) ,và nhìn khuôn mặt lấm lem bụi của nhau mà cười sảng khoái hết cỡ
“ha ha”.. Trên mỗi cung đường gian khổ, mưa xối ướt áo, thái độ của họ vẫn
lạc quan, phớt đời, “ ừ thì có bụi..” “ừ thì ướt áo”, “ “ mưa ngừng gió lùa khô
mau thôi”, cách đối mặt qua khẩu ngữ “ ừ thì” thật phớt, tôn lên chất lính bình
dị đáng yêu mà anh hùng của những chàng trai trẻ,. Và như chính tác giả
Phạm Tiến Duật, trong một bài thơ khác, có viết “ Đường ra trận mùa này đẹp
lắm”, những người lính trẻ có một cái nhìn đầy lạc quan lãng mạn ( đằng sau
hiện thực thật khốc liệt):
Nhìn thấy gió vào xoa mắt đắng

Nhìn thấy con đường chạy thẳng vào tim
Thấy sao trời và đột ngột cánh chim
Như sa, như ùa vào buồng lái.
 Sau tay lái của chiếc xe không có kính chắn gió nên các yếu tố về thiên
nhiên, chướng ngại vật rơi rụng, quăng ném, va đập vào trong buồng lái.
Song, quan trọng hơn là các anh có được cảm giác như bay lên, hòa mình với
thiên nhiên rồi được tự do giao cảm, chiêm ngưỡng thế giới bên ngoài. Có rất
nhiều cảm giác thú vị đến với người lính trên những chiếc xe không có kính.
Thiên nhiên, vạn vật dường như cũng bay theo ra chiến trường. Tất cả điều
này đã giúp người đọc cảm nhận được ở các anh nét hào hoa, kiêu bạc, lãng
mạn và yêu đời của những người trẻ tuổi. Tất cả là hiện thực nhưng qua cảm
nhận của nhà thơ đã trở thành những hình ảnh lãng mạn đầy chất thơ .

14


GV thực hiện : Vũ Thị Huyền Trang

Đơn vị : Trường THCS Hoàn Sơn

3 c. Tuổi trẻ Việt Nam trong kháng chiến chống Mĩ có tình đồng đội thắm
thiết gắn bó, yêu thương nhau như anh em một nhà :
- Chính sự khốc liệt của chiến tranh đã tạo nên “Tiểu đội xe không kính”.
Những chiếc xe từ khắp mọi miền Tổ quốc về đây họp thành tiểu đội. Họ bắt
tay nhau. Cái “bắt tay” thật đặc biệt “Bắt tay qua cửa kính vỡ rồi”. Xe không
kính lại trở thành điều kiện thuận lợi để các anh thể hiện tình cảm. Cái bắt tay
thể hiện niềm tin, truyền cho nhau sức mạnh, bù đắp tinh thần cho những thiếu
thốn về vật chất mà họ phải chịu đựng. Có sự gặp gỡ với ý thơ của Chính Hữu
trong bài thơ “Đồng chí” : “Thương nhau tay nắm lấy bàn tay” nhưng hồn
nhiên hơn, trẻ trung hơn.

- Gắn bó trong chiến đấu, họ càng gắn bó trong đời thường. Sau những phút
nghỉ ngơi thoáng chốc và bữa cơm hội ngộ, những người lính lái xe đã xích lại
thành gia đình: Bếp Hoàng Cầm ta dựng giữa trời
Chung bát đũa nghĩa là gia đình đấy
Cách định nghĩa về gia đình thật lính, thật tếu, hóm mà thật chân tình sâu sắc.
Đó là gia đình của những người lính trẻ cùng chung nhiệm vụ, lí tưởng chiến
đấu, coi nhau như ruột thịt.
3 d. Tiêu biểu nhất, Tuổi trẻ Việt Nam trong kháng chiến chống Mĩ có một
lòng yêu nước cháy bỏng tha thiết, niềm tin mãnh liệt, và ý chí chiến đấu
giải phóng miền Nam sắt đá:
- Mang trong mình một “trái tim”sôi trào nhiệt huyết, căm thù giặc, những
người lính trẻ cứ “ lại đi, lại đi”, miệt mài trên con đường ra trận, họ đặt niềm
tin mãnh liệt vào một bầu trời “xanh” hòa bình, vào sự tất thắng của cuộc
kháng chiến. Hình ảnh Trái tim được dùng với nghĩa hoán dụ, đó là trái tim
yêu nước tha thiết cháy bỏng, với niềm tin mãnh liệt vào chiến thắng và quyết
tâm chiến đấu để giải phóng miền Nam. Có trái tim, xe trở thành một cơ thể
sống. Ta đã hiểu vì sao cả đoàn xe có thể vượt qua dãy Trường Sơn khói lửa,
bởi cội nguồn sức mạnh của xe kết tụ lại trong trái tim gan góc, kiên cường,
giàu bản lĩnh, nhân hậu và chan chứa yêu thương. Hình ảnh này tạo cho câu
thơ một tứ thơ mới đầy bất ngờ, đó là trái tim cầm lái. Câu thơ trong vắt như
tâm hồn người lính trẻ, như khát vọng, tình yêu họ gửi lại cho cuộc đời.
- Khát vọng, yêu nước, tình yêu thương, căm thù… chính là động lực thôi
thúc những người lính trẻ sẵn sàng hi sinh để giải phóng miền Nam thống
nhất đất nước. Câu thơ cuối cùng ngoài có ý nghĩa khẳng định ý chí quyết
tâm chiến đầu giải phóng Miền Nam, còn muốn hướng con người về chân lý
thời đại: sức mạnh quyết định chiến thắng không phải là vũ khí mà là con
người giàu ý chí, anh hùng, quyết thắng.
15

GV thực hiện : Vũ Thị Huyền Trang

Đơn vị : Trường THCS Hoàn Sơn

- Ý chí của những người lính ấy, là ý chí của cả lớp trẻ, của hàng vạn thanh
niên lúc bấy giờ :
“ Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước
Mà lòng phơi phới dậy tương lai” ( Tố Hữu )
 Những người lính trẻ ấy, họ là hiện thân của chủ nghĩa anh hùng cách
mạng thời đại Hồ Chí Minh, là hình tượng đẹp nhất của thế kỷ “Như Thạch
Sanh của thế kỷ hai mươi” (Tố Hữu).
* Nghệ thuật : Chất liệu hiện thực, sáng tạo hình ảnh thơ độc đáo ( những
chiếc xe không kính ), giọng thơ giàu tính khẩu ngữ giản dị, tươi trẻ, các hình
ảnh ẩn dụ, hoán dụ, các phép điệp từ, điệp cấu trúc
II. TRONG TÁC PHẨM “ NHỮNG NGÔI SAO XA XÔI” CỦA LÊ MINH
KHUÊ :
1.Tác giả :
Lê Minh Khuê sinh năm 1949
- Quê: Tĩnh Gia – Thanh Hoá.
- Là Thanh niên xung phong trong kháng chiến chống Mĩ.
- Viết văn từ những năm 70.
Là cây bút truyện ngắn, ngòi bút miêu tả tâm lí tinh tế, sâu sắc đặc biệt là khi
viết về phụ nữ.
- Đề tài trước 1975: Đều viết về cuộc sống chiền đấu của thanh niên xung
phong và bộ đội trên tuyến đường Trường Sơn, gây được chú ý của bạn đọc.
- Sau 1975: Những sáng tác của Lê Minh Khuê bám sát những biến chuyển
của đời sống – đề cập nhiều vấn đề bức xúc của xã hội và con người với tinh
thần đổi mới mạnh mẽ.
2. Tác phẩm:
-Những ngôi sao xa xôi là một trong những tác phẩm đầu tay của Lê Minh

Khuê.
-Viết năm 1971 – cuộc kháng chiến chống Mĩ cứu nước đang diễn ra ác liệt.
- Đây là một truyện ngắn được viết ngay trong thời kì chiến tranh nên không
tránh khỏi những hạn chế trong cách phản ánh hiện thực và con người. Tác
phẩm này thể hiện chủ nghĩa anh hùng, vẻ đẹp tâm hồn, tư tưởng và những
phẩm chất cao cả của con người Việt Nam trong cuộc chiến tranh yêu nước
được nhìn nhận theo khuynh hướng sử thi.
- Truyện viết về ba cô gái trong một tổ trinh sát phá bom ở một cao điểm trên
tuyến đường Trường Sơn những năm kháng chiến chống Mĩ.

16


GV thực hiện : Vũ Thị Huyền Trang

Đơn vị : Trường THCS Hoàn Sơn

Đây là một trong những đề tài của nhiều tác phẩm thơ truyện,ca khúc thời
kháng chiến chống Mĩ:
-Ngôi kể : Ngôi thứ nhất thông qua lời kể của nhân vật chính : Phương Định.
Lựa chọn ngôi kể này, nhà văn đã tạo được sự thuận lợi để biểu hiện đời sống
nội tâm với nhiều cảm xúc ấn tượng hồi tưởng của nhân vật, làm hiện lên vẻ
đẹp trong sáng hồn nhiên của những cô gái thanh niên xung phong.
3. Hình ảnh thế hệ trẻ Việt Nam : 3 cô TNXP: Phương Định, Thao và Nho.
Trong đội ngũ cả dân tộc ra trận thời kỳ kháng chiến chống Mĩ, có sự góp
mặt của một "binh chủng" đặc biệt: Thanh niên xung phong. Trên tuyến
đường Trường Sơn huyền thoại nối liền Bắc - Nam, lực lượng thanh niên
xung phong có một vai trò hết sức quan trọng: tham gia mở đường, phá bom,
san lấp hố bom, bảo đảm cho con đường huyết mạch ấy luôn được thông suốt
cho những đoàn quân, đoàn xe ra trận. Viết về Trường Sơn, không thể thiếu

hình ảnh các cô gái thanh niên xung phong - bởi chiếm số đông trong lực
lượng này là nữ thanh niên. Văn học thời kỳ kháng chiến chống Mĩ đã ghi lại
được nhiều hình ảnh đẹp, chân thực, cao cả của các cô gái thanh niên xung
phong, trong thơ Phạm Tiến Duật (Trường Sơn Đông - Trường Sơn Tây; Gửi
em, cô thanh niên xung phong), Lâm Thị Mỹ Dạ (Khoảng trời - hố bom),
Nguyễn Đình Thi (Lá đỏ) , truyện ngắn của Đỗ Chu (Ráng đỏ), tiểu thuyết
của Đào Vũ (Con đường mòn ấy)... Là một người đã từng gắn bó với khoảng
trời bom đạn ấy, nhà văn Lê Minh Khuê đã khai thác đề tài quen thuộc đã làm
nên nhiều tên tuổi lớn trên văn đàn chống Mĩ nhưng cùng với sự sáng tạo và
một chút lãng mạn của mình, “Những ngôi sao xa xôi” của bà, đã khắc họa
hình ảnh của những cô gái thanh niên xung phong, mà tiêu biểu là nhân vật
Phương Định với những vẻ đẹp hồn nhiên vốn có của tuổi trẻ Việt Nam trong
thời chống Mĩ.
3a. Tuổi trẻ Việt Nam – 3 cô gái TNXP là những cô gái trẻ hồn nhiên, mơ
mộng, trong sáng, xinh xắn, và tươi trẻ :
- Nhân vật chính của truyện : Phương Định, tự kể về mình : “ Tôi là con gái
Hà Nội. Nói một cách khiêm tốn, tôi là một cô gái khá,. Hai bím tóc dày
tương đối mềm, một cái cổ cao, kiêu hãnh như đài hoa loa kèn . Còn mắt tôi
thì các anh lái xe bảo : “ Cô có cái nhìn sao mà xa xăm..”…đôi mắt của cô
“ dài dài, màu nâu, hay nheo lại như bị chói nắng”…và Những nét đẹp của cô
đã được những anh lái xe để ý đến, bằng chứng là những bức thư dài gửi
đường dây mặc dù có thể chào nhau hằng ngày, nhưng Phương Định cũng
không săn đón vồn vã, cô gái vẫn hay đứng ra xa, khoanh tay trước mặt và
17


GV thực hiện : Vũ Thị Huyền Trang

Đơn vị : Trường THCS Hoàn Sơn

nhìn đi nơi khác mỗi khi một đám con gái xúm lại đối đáp với một anh bộ đội
nói giỏi nào đấy. Một hành động đó thôi đã làm Phương Định trở nên thật
kiêu kì, cái điệu của cô thật đáng yêu và cũng thật phù hợp với một người con
gái .
- Tâm hồn mơ mộng của cô giữa khoảng trời Trường Sơn thật làm cho người
ta ngạc nhiên. Cô mê hát, “thường cứ thuộc một điệu nhạc nào đó rồi bịa ra lời
mà hát”, lời cô bịa lộn xộn ngớ ngẩn đến không ngờ, đôi lúc nó cũng làm cho
cô bò ra mà cười một mình, cô thích “những bài hành khúc bộ đội hay hát trên
những ngả đường mặt trận”, cô thích “dân ca quan họ mềm mại dịu dàng”, “
dân ca Ý trữ tình ,mềm mại”, và thích cả “Ca-chiu-sa của Hồng quân Liên
Xô”, thích “ ngồi bó gối mơ màng: “Về đây khi mái tóc còn xanh xanh”. Và
Phương Định hát khi có sự im lặng không bình thường, “tiếng máy bay trinh
sát rè rè”, cô hát để cổ động viên hai người đồng đội Nho, Thao và cũng là hát
để động viên chính bản thân mình. Chính những lúc mê hát ấy đã làm cô quên
đi cái sự buồn chán của cuộc sống Trường Sơn, quên đi mùi khói bom đạn mà
cô vẫn tiếp xúc hằng ngày, và đó cũng là bước đà để cô có được một tâm hồn
mơ mộng khi cơn mưa đá vừa ập đến. Mang theo tuổi trẻ của mình vào
Trường Sơn, Phương Định còn mang theo cả những kỉ niệm đẹp về góc phố
Hà Nội của mình, đó là hình ảnh người mẹ, “cái cửa sổ, những ngôi sao to
trên bầu trời thành phố, những ngọn điện trên quảng trường..hoa trong công
viên. Những quả bóng sút vô tội va của bọn trẻ con trong một góc phố. Tiếng
rao của bà bán xôi sang có cái mủng đội trên đầu “ . Cơn mưa đá đi nhanh
cũng như lúc nó vừa đến, nhưng lại mang những dòng kí ức tuổi thơ về cho
Phương Định, và tất cả “xoáy mạnh như sóng” trong tâm trí cô. Có lẽ chính
những điều ấy đã tiếp thêm sức mạnh cho cô gái, để cô luôn nghĩ rằng, gia
đình, bạn thân và cả những kỉ niệm kia sẽ luôn theo cô trong suốt quãng đời ở
Trường Sơn.
- Chị Thao lớn tuổi nhất nhóm, và sự tươi trẻ yêu đời của chị thể hiện ở những
sở thích của chị. Chị thích tự làm đẹp “ tỉa lông mày nhỏ như cái tăm”, thích
thêu chỉ màu vào áo lót “ áo lót của chị cái nào cũng thêu chỉ màu.”. Chị thích

hát mặc dù giọng thì chua, và cũng chẳng trôi chảy được bài nào. Chị thích
chép bài hát “ có ba quyển sổ dày chép bài hát. Rỗi là ngồi chép…thậm chí
say mê chép cả những lời Phương Định bịa ra nữa”.
- Nho là cô em út , bé nhỏ, xinh xắn nhất đội. Nho thích thêu vỏ gối, và thích
kẹo. Tâm hồn của Nho rất trẻ : sau một lần phá bom “ Nho tắm suối. rồi để
nguyên quần áo ướt, Nho ngồi, đòi ăn kẹo..” . Vẻ xinh xắn của Nho được
Phương Định cảm nhận: “ Cái cổ tròn và những chiếc cúc áo nhỏ nhắn. Tôi
muốn bế nó lên tay. Trông nó nhẹ, mát mẻ như một que kem trắng”…
- Chi tiết cơn mưa đá cuối truyện, thể hiện rất rõ sự trong sáng, yêu đời của ba
cô gái trẻ . Phương Định bất ngờ với cơn mưa “ –Mưa đá! Cha mẹ ơi ! Mưa
18


GV thực hiện : Vũ Thị Huyền Trang

Đơn vị : Trường THCS Hoàn Sơn

đá” . Cô “ chạy vào , bỏ trên bàn tay đang xòe ra của Nho mấy viên đá nhỏ, lại
chạy ra, vui thích cuống cuồng”. ..Chị Thao thì lúi húi hốt đá dưới đất. Còn
Nho , thì dù bị thương, vẫn nhỏm dậy, môi hé mở : - Nào, mày cho tao mấy
viên nữa”. Để rồi khi cơn mưa chóng tạnh, lại khiến cho phương Định “Thẫn
thờ, tiếc không nói nổi”.
3b. Tuổi trẻ Việt Nam- 3 Cô gái TNXP vô cùng dũng cảm, gan dạ, vượt lên
trên mọi hiểm nguy gian khổ để hoàn thành nhiệm vụ:
- Công việc của ba chị em vô cùng gian khổ, khốc liệt .: “ Chúng tôi chạy trên
cao điểm cả ngày. Mà ban ngày chạy trên cao điểm không phải chuyện chơi.
Thần chết là một tay không thích đùa. Hắn ta lẩn trong ruột những quả bom…
Đất bốc khói, không khí bàng hoàng, máy bay đang ì ầm xa dần. Thần kinh
căng như chão, tim đập bất chấp cả nhịp điệu, chân chạy mà vẫn biết rằng
khắp chung quanh có nhiều quả bom chưa nổ. Có thể nổ bây giờ, có thể chốc

nữa. Nhưng nhất định sẽ nổ…”
- Hoàn cảnh khắc nghiệt như thế, nhưng nổi bật lên trên tất cả vẫn là tinh thần
dũng cảm, vượt lên trên hiểm nguy luôn ẩn chứa trong thân hình nhỏ bé của
cô gái Hà Nội kia. Đó là những lúc mà bom của giặc Mĩ vẫn còn chưa nổ, và
cô phải làm nhiệm vụ của mình, còn thần chết thì có vẻ vẫn đang “lẩn trong
ruột những quả bom” chờ đợi cô. Tuy vậy, Phương Định vẫn tỏ ra thật bình
thản, cái chết thì cô có nghĩ đến nhưng lại là “một cái chết mờ nhạt, không cụ
thể”, mà cô quan tâm nhất là “ Liệu mìn có nổ, bom có nổ hay không, không
thì làm cách nào để châm mìn lần thứ hai”, cô luôn đặt nhiệm vụ của mình
lên hàng đầu. Và trong những lúc phá bom như vậy, ta vẫn còn thấy được sự
nhạy cảm, tinh tế trong cảm xúc của cô, “một tiếng động sắc đến gai người,
cứa vào da thịt tôi. Tôi rùng mình và bỗng thấy tại sao mình làm quá chậm.
Nhanh lên một tí! ! Vỏ quả bom nóng. Một dấu hiệu chẳng lành.”, phải là một
người bình tĩnh mới có dược những cảm nhận chân thực như vậy. Chính
những lúc đó, ta mới thấy được cái sự dũng cảm của Phương Định. Công việc
không có một chút gì là an toàn, nhưng do “quen rồi. ngày nào cũng phải phá
bom đến năm lần, ngày nào ít thì ba lần”, cộng với sự dũng cảm tuyệt vời, nên
Phương Định luôn cố gắng hoàn thành nhiệm vụ của mình. Lòng dũng cảm
của Phương Định luôn được kích thích bởi lòng tự trọng:
“ Cảm thấy có ánh mắt các chiến sĩ dõi theo mình, tôi không sợ nữa. Tôi sẽ
không đi khom. Các anh ấy không thích cái kiểu đi khom khi mà có thể đàng
hoàng mà bước tới”. Trong cuộc sống, Phương Định cũng luôn tỏ ra cứng cỏi
“ Nước mắt đứa nào chảy trong khi cần cái cứng cỏi của nhau này bị xem như
bằng chứng của một sự tự nhục mạ”.
- Chị Thao thì thể hiện sự dũng cảm của mình qua sự bình thản, cương quyết,
táo bạo “ Chị Thao móc bánh bích qui trong túi thong thả nhai, khi biết những
19


GV thực hiện : Vũ Thị Huyền Trang

Đơn vị : Trường THCS Hoàn Sơn

cái sắp tới không êm ả thì chị tỏ ra bình tĩnh đến phát bực “…Chị dứt khoát,
và không bao giờ sợ cái chết.
- Nho thì thể hiện sự dũng cảm của mình khi phải đối diện với đau đớn, và cái
chết :“ Không chết đâu. Đơn vị đang làm đường kia mà. Việc gì phải khiến
cho nhiều người lo lắng. Ơ , cái bà này ! Sao bà cứ cuống quýt lên vậy ?”
3c. Gian khổ, ác liệt, nhưng trong trái tim những con người trẻ tuổi là tình
đồng đội thắm thiết, gắn bó, nồng ấm, chân thành :
- Phương Định luôn thường trực một tình cảm đồng chí đồng đội nồng ấm và
chân thành. Đó là tấm lòng vị tha với mọi người mà cô quan tâm, cô lo lắng
khi Thao và Nho lên cao điểm chưa về, cô tận tình, vỗ về chăm sóc Nho khi
cô ấy bị thương lúc phá bom : “ Tôi rửa cho Nho bằng nước đun sôi trên bếp
than…Tôi pha sữa cho nó trong cái ca sắt”. Và , chính tình cảm đồng chí đồng
đội, đã làm cho Phương Định thêm tự tin, ấm lòng khi được sống giữa tình
yêu thương của mọi người. Hiểu được công việc của mình là gian khổ, nhưng
Phương Định vẫn luôn khâm phục đồng đội của mình “những người mặc quân
phục, có ngôi sao trên mũ” bởi họ là những đẹp nhất, thông mình, can đảm và
cao thượng nhất”. Những lúc chạy đi phá bom, vẫn mang một chút lo sợ trong
lòng, nhưng nhờ những cái nhìn của những người đồng đội, đã giúp cô có
nghị lực, đập tan đi nỗi sợ và chỉ còn một mục tiêu hoàn thành nhiệm vụ.
- Chị Thao, Nho cũng luôn yêu quý đồng đội của mình. Chị Thao nghẹn ngào
lo lắng khi Nho bị thương : “ Nho, bị thương ở chỗ nào, bị ở đâu, em ?”. Chị
luẩn quẩn bên ngoài, lúng túng vì chị sợ máu. Rồi chị lại gần Nho khi Nho đã
nằm tinh tươm, sạch sẽ…” Chị cứ đưa mắt nhìn Nho, lấy tay áo sửa cái cổ áo,
cái ve áo và tóc nó”.
* Nghệ thuật : Trong truyện ngắn, Lê Minh khuê đã sử dụng chất liệu hiện
thực, nhân vật kể chuyện cũng là nhân vật chính, điều đó giúp cho tác phẩm
càng trở nên chân thực, những cảm xúc, thế giới nội tâm của nhân vật đều

được thể hiện tự nhiên rõ nét qua nghệ thuật miêu tả tâm lý tinh tế của Lê
Minh Khuê, đã vẽ lên một khoảng trời mộng mơ ngay giữa Trường Sơn mênh
mông và ác liệt.
 Mang trong mình những phẩm chất cao đẹp, Phương Định xứng đáng là
biểu tượng của những cô gái thanh niên thời chống Mĩ, là hình tượng người
con gái Việt Nam trong thời gian chiến đấu, là đại diện của thế hệ trẻ Việt
Nam thời kháng chiến chống Mỹ. Cũng giống như tựa đề “Những ngôi sao xa
xôi”, ba cô gái Thao, Nho, Phương Định ấy được ví như vì sao lấp lánh giữa
bầu trời đêm, mang trong mình những phẩm chất đáng quý, sáng ngời, “xa
20


GV thực hiện : Vũ Thị Huyền Trang

Đơn vị : Trường THCS Hoàn Sơn

xôi” là bởi vì các cô sống và chiến đấu ở nơi cao điểm ác liệt , không phải ai
cũng biết mặt biết tên, phải ngắm nhìn thật kỹ thì mới có thể thấy được những
tâm hồn cao đẹp ấy. Nhưng dù “xa xôi”, các cô vẫn tỏa sáng, như ánh sao dẫn
đường tới chiến thắng của dân tộc .
Đọc Những ngôi sao xa xôi, Chúng ta không thể nào không liên tưởng đến
mười cô gái thanh niên xung phong ở ngã ba Đồng Lộc. Trên lưng chừng đồi
trông xuống phía dưới là con đường, cách nơi ngã ba dẫn vào đường Trường
Sơn năm xưa chừng 300 mét, mười nấm mộ xếp thành hai hàng ngay ngắn,
như các cô vẫn đứng trong đội ngũ của một tiểu đội, dưới sự chỉ huy của tiểu
đội trưởng Võ Thị Tần, chuẩn bị ra mặt đường làm nhiệm vụ. Trên mỗi bia
mộ đều có gắn ảnh chân dung. Mười khuôn mặt trẻ trung, tươi sáng, mười cặp
mắt trong trẻo, các cô “sống mãi với tuổi hai mươi” rất đẹp của một thời khốc
liệt mà hào hùng. Đọc Những ngôi sao xa xôi, ta thấy thấm thía tấm lòng yêu
nước tha thiết của những tâm hồn trẻ , sẵn sàng hi sinh cho Tổ Quốc, như nhà

thơ Lâm Thị Mĩ Dạ đã viết :
“Chuyện kể rằng: Em, cô gái mở đường
Để cứu con đường đêm ấy khỏi bị thương
Cho đoàn xe kịp giờ ra trận
Em đã lấy tình yêu Tổ quốc của mình thắp lên ngọn
lửa
Đánh lạc hướng thù hứng lấy luồng bom.
(Khoảng trời hố bom – Lâm Thị Mỹ Dạ)

C. KHÁI QUÁT VỀ HÌNH ẢNH THẾ HỆ TRẺ VIỆT NAM
TRONG LAO ĐỘNG SẢN XUẤT VÀ TRONG CHIẾN ĐẤU :
Thanh niên trong mọi thời đại luôn là rường cột, lực lượng tiên phong trong
công cuộc dựng xây và bảo vệ đất nước. Ở thời đại Hồ Chí Minh, đặc biệt là
trong cuộc kháng chiến chống Mĩ, cứu nước và thống nhất Tổ quốc, thế hệ trẻ
Việt Nam, được Đảng và Bác Hồ kính yêu giáo dục, lãnh đạo, tổ chức, và rèn
luyện đã hoàn thành xuất sắc vai trò lịch sử của mình, dù là lao động sản xuất
hay chiến đấu, thì họ cũng đều góp phần to lớn vào thắng lợi vĩ đại của dân
tộc. Hình ảnh của họ đã được khắc họa chân thực và kiêu hãnh trong các áng
21


GV thực hiện : Vũ Thị Huyền Trang

Đơn vị : Trường THCS Hoàn Sơn

văn chương cách mạng, trong đó có ba tác phẩm Lặng lẽ Sa Pa của Nguyễn
Thành Long, Bài thơ về tiểu đội xe không kính của Phạm Tiến Duật, và
Những ngôi sao xa xôi của Lê Minh Khuê.
1. Thế hệ trẻ Việt Nam là những chàng trai, cô gái trẻ trung, giàu lý tưởng,
sẵn sàng cống hiến sức mình, hi sinh cả tuổi trẻ để làm việc và chiến đấu :

- Trong Lặng lẽ Sa Pa : Anh thanh niên mới hai mươi bảy tuổi, còn cô kĩ sư
nông nghiệp cũng mới hai mươi hai, hai mươi ba, còn rất trẻ, nhưng một
người sẵn sàng sống một mình trên đỉnh núi cao 2600 mét, quanh năm mây
mù cỏ cây bao phủ, với nỗi thèm người da diết để làm công tác khí tượng, còn
một người sẵn sàng rời bỏ cuộc sống náo nhiệt ,xa hoa nơi Hà Nội để lên vùng
cao Tây Bắc bạt ngàn công tác.
-Trong Bài thơ về tiểu đội xe không kính : Những chàng lính lái xe đều là
những chàng trai tuổi mười tám, đôi mươi, trẻ trung, sôi nổi, tếu táo, gác bút
nghiên lên đường “ không tiếc tuổi xanh”…họ chiến đấu cho “ bầu trời xanh”
hòa bình , cho lý tưởng giải phóng miền Nam , thống nhất nước nhà.
- Trong Những ngôi sao xa xôi : Thao, Nho, Phương Định cũng là những cô
gái mười tám, đôi mươi, tiêu biểu là Phương Định-con gái Hà Nội- rời ghế
nhà trường là vào chiến trường, chiến đấu nơi “ cao điểm” ác liệt, vì một mục
tiêu phá bom mở đường , đảm bảo giao thông thông suốt cho xe ra chiến
trường. Mang theo tuổi trẻ, mang theo cả kí ức học trò tươi đẹp, về Mẹ, về
Hà Nội, vào chiến trường đã 3 năm vẫn giữ được những nét hồn nhiên mơ
mộng .
2. Thế hệ trẻ Việt Nam là những chàng trai, cô gái có tâm hồn đẹp lãng
mạn, lạc quan, yêu đời , yêu con người :
- Trong Lặng lẽ Sa Pa : Anh thanh niên cởi mở chân thành, tâm lý, biết quan
tâm chu đáo đến những người xung quanh, anh tự làm đẹp cho cuộc sống, lao
động để có thêm niềm vui ( trồng hoa, nuôi gà, sắp xếp cuộc sống riêng của
mình ngăn nắp, khoa học). Cô kĩ sư trẻ yêu hoa, thích hoa . họ là “đồng đội”
của nhau trên mặt trận lao động sản xuất ( Cô chìa tay ra cho anh nắm, cẩn
trọng, rõ ràng như người ta cho nhau cái gì chứ không phải là cái bắt tay”.
- Trong Bài thơ về tiểu đội xe không kính : Những chàng lính lái xe sôi nổi,
tếu táo, trong mọi hoàn cảnh vẫn luôn cười ( nhìn nhau mặt lấm cười ha ha) ,
cái đùa nghịch rất lính tráng ( phì phèo châm điếu thuốc). Giữa bom rơi đạn
trút , vẫn phơi phới tâm hồn lãng mạn thanh xuân ( giao cảm với thiên nhiên:
gió, con đường, sao trời, cánh chim ; mơ một bầu trời xanh hòa bình ; bữa

cơm ấm áp ), yêu quý đồng đội ( cái bắt tay chia sẻ, thân ái, qua cửa kính vỡ )
- Trong Những ngôi sao xa xôi : Ba cô gái TNXP hồn nhiên, mơ mộng, đáng
yêu ( chị Thao thích tỉa lông mày, thích thêu chỉ màu vào áo lót, thích chép
22


GV thực hiện : Vũ Thị Huyền Trang

Đơn vị : Trường THCS Hoàn Sơn

bài hát ; Nho thích ăn kẹo; Phương Định thích ngắm mình trong gương, thích
bó gối mơ màng và hát, hay mơ về Hà Nội với những kỉ niệm về Mẹ, về tuổi
học trò , chi tiết cơn mưa đá…). Ba cô yêu thương nhau, gắn bó với nhau như
chị em (chia sẻ nhiệm vụ,chia sẻ khó khăn, chăm sóc cho nhau khi bị thương).
3. Thế hệ trẻ Việt Nam là những chàng trai, cô gái dũng cảm, không sợ
gian khổ hi sinh :
- Trong Lặng lẽ Sa pa : Anh thanh niên mới hai mươi bảy tuổi, sống một
mình trên đỉnh Yên Sơn cao 2600m , cuộc sống “cô độc nhất thế gian”, cùng
nỗi thèm người, nhưng đó lại là “cuộc sống một mình dũng cảm tuyệt đẹp”
theo như cô kĩ sư đánh giá. Anh vượt qua bao khó khăn, sự cô đơn, cái lạnh
lẽo, nhất là sự gian khổ của lần “ốp lúc một giờ sáng “ Rét, bác ạ. ở đây có cả
mưa tuyết đấy…” . Còn cô kĩ sư, mới chỉ 22, 23 tuổi, vừa mới ra trường, dám
từ bỏ cuộc sống Hà Nội xa hoa để lên vùng cao Tây Bắc công tác, với bao khó
khăn trước mắt, có thể khiến cô “ đi luôn, biến mất” giữa trời đất Tây Bắc bạt
ngàn.
- Trong Bài thơ về tiểu đội xe không kính : Qua hình ảnh chiếc xe bị bom
giặc tàn phá, nhà thơ làm hiện lên một hiện thực chiến trường ác liệt, dữ dội.
Nhưng cũng “chính sự ác liệt ấy lại làm cái tứ, làm nền để nhà thơ ghi lại
những khám phá của mình về những người lính, về tinh thần dũng cảm, hiên
ngang, và sức mạnh tinh thần cao đẹp của lí tưởng sống chạy bỏng trong họ”.

Tư thế ngồi thật bình tĩnh, tự tin “Ung dung buồng lái ta ngồi”, rất hiên ngang,
hào sảng “Nhìn đất, nhìn trời, nhìn thẳng”. Một cái nhìn cuộc đời chiến đấu
thật lãng mạn, bay bổng, trẻ trung: “Thấy sao trời và đột ngột cánh chim”. Và
độc đáo hơn nữa là tinh thần hóa rủi thành may, biến những thách thức thành
gia vị hấp dẫn cho cuộc đối đầu, khiến cho lòng yêu đời được nhận ra và miêu
tả thật độc đáo: các câu thơ “ừ thì có bụi”,”ừ thì ướt áo” và thái độ anh hùng
coi nhẹ thiếu thốn gian nguy “gió vào xoa mắt đắng”. Họ đã lấy cái bất biến
của lòng dũng cảm, thái độ hiên ngang để thắng cái vạn biến của chiến trường
gian khổ và ác liệt
- Trong Những ngôi sao xa xôi : Hoàn cảnh sống và chiến đấu vô cùng nguy
hiểm, luôn luôn đối diện với cái chết, nhưng ba chị em Thao , Nho , Phương
Định vô cùng dũng cảm, gan dạ . Phương Định thận trọng khi phá bom, cô
không sợ cái chết “ có nghĩ đến cái chết nhưng là một cái chết mờ nhạt, không
cụ thể”, lòng dũng cảm của cô luôn được kích thích bởi lòng tự trọng “ Tôi sẽ
không đi khom…khi có thể cứ đàng hoàng mà bước tới .” Chị Thao “ bình
thản đến phát bực”, máy bay ném bom còn ung dung nhai nốt bánh bích qui.
Nho dù bị thương vẫn không sợ hãi “ Không chết đâu…”.

23


GV thực hiện : Vũ Thị Huyền Trang

Đơn vị : Trường THCS Hoàn Sơn

4. Thế hệ trẻ Việt Nam là những chàng trai, cô gái yêu Tổ quốc tha thiết :
- Trong Lặng lẽ Sa pa : Anh thanh niên, cô kĩ sư, họ hi sinh cả tuổi trẻ, và
cuộc đời, lý do duy nhất để giải thích đó là vì họ yêu quê hương, yêu Tổ
Quốc. Anh thanh niên làm việc là để cống hiến đóng góp cho quê hương :
“ Mình sinh ra là gì ? mình đẻ ở đâu? mình vì ai mà làm việc ?”.

- Trong Bài thơ về tiểu đội xe không kính : Những anh lính lái xe , vượt
mưa bom bão đạn, là để giải phóng Miền Nam, thống nhất nước nhà, theo lý
tưởng của Bác “ Thu non sông về một mối”. Họ yêu Tổ Quốc, mong mỏi Tổ
quốc được hòa bình “ Lại đi, lại đi trời xanh thêm” , họ mang trong mình một
trái tim sôi trào nhiệt huyết, yêu nước thiết tha, căm thù giặc cướp nước.
- Trong Những ngôi sao xa xôi : Thao, Nho, Phương Định , tiêu biểu là
Phương Định, rời bỏ cuộc sống xa hoa của Hà Nội, để vào chiến trường, mục
tiêu chiến đấu của họ chính là minh chứng rõ nhất của lòng yêu Tổ Quốc .

PHẦN III: KẾT LUẬN CHUYÊN ĐỀ :
Đi qua hai cuộc chiến tranh vệ quốc kéo dài và khốc liệt, các thế hệ người
Việt, đặc biệt là thế hệ trẻ, đã thực hiện vẻ vang sứ mệnh lịch sử của mình và
ghi dấu bằng những vẻ đẹp vừa cao cả, vừa gần gũi; vừa bi hùng, vừa giản dị,
ấm áp trong thơ ca kháng chiến. Họ là những người lính - trên cả mặt trận lớn
chiến đấu , và hậu phương lao động sản xuất. Họ trở thành hình tượng trung
tâm, xuyên suốt, chiếm trọn rung cảm thẩm mỹ của các nhà văn, nhà thơ Việt
Nam.
Tiếng nói của nhà thơ là tiếng nói của cá nhân nhưng đủ sức đại diện cho cả
thế hệ. Những trải nghiệm khắc nghiệt của chiến tranh, suy nghĩ về đất nước,
nhân dân, về sự hy sinh, lòng yêu nước, trách nhiệm lịch sử… được thể hiện
một cách khái quát, chân thực nhất và ghi đậm dấu ấn mỗi thế hệ vào đời sống
tinh thần dân tộc trong những “tháng năm không thể nào quên”.
Nói về những con người trẻ tuổi, trước hết phải nói về “tinh thần nhận lĩnh
trách nhiệm” cao cả của họ trước lịch sử, đất nước, nhân dân. Nổi bật hơn cả
vẫn là trách nhiệm chiến đấu giải phóng đất nước. Và như vậy đây cũng là lý
do . Và ở mọi thế hệ, khi nhận lĩnh trách nhiệm lịch sử, đều có những tuyên
ngôn và tự họa chân dung riêng của thế hệ mình. Thế hệ chống Pháp nói về ý
chí, quyết tâm lên đường, sẵn sàng bỏ lại cuộc sống bình yên bằng những hình
ảnh cụ thể, đầy sức gợi, nhuốm không khí rất đặc trưng của những ngày đầu
cách mạng:

Sáng chớm lạnh trong lòng Hà Nội
24


GV thực hiện : Vũ Thị Huyền Trang

Đơn vị : Trường THCS Hoàn Sơn

Những phố dài xao xác hơi may
Người ra đi đầu không ngoảnh lại
Sau lưng thềm nắng lá rơi đầy (Nguyễn Đình Thi).
Thái độ dứt khoát khi lên đường đi chiến đấu bảo vệ độc lập của dân tộc còn
được thể hiện trong cách nói chất phác, giản dị nhưng không kém phần quyết
liệt của những người lính nông dân ra đi từ các làng quê:
Ruộng nương anh gửi bạn thân cày
Gian nhà không mặc kệ gió lung lay (Chính Hữu).
Thì, cũng như những người lính trong kháng chiến chống Pháp, thế hệ chống
Mĩ ( đặc biệt là thế hệ trẻ ) đã khẳng định sự xuất hiện kịp thời của thế hệ
mình với một thái độ lựa chọn quyết liệt và ý thức sâu sắc về sự lựa chọn ấy:
Khi anh hiểu nhân dân, nhân dân chia cắt
Yêu Tổ quốc mình, Tổ quốc chia đôi
Nỗi đau ấy góp đời mình để xóa (Hữu Thỉnh)
Ta đi hôm nay đã không là sớm
Đất nước hành quân mấy chục năm rồi
Ta đến hôm nay cũng không là muộn
Đất nước còn đánh giặc chưa thôi (Phạm Tiến Duật)
Chúng tôi đi không tiếc đời mình
… Nhưng ai cũng tiếc tuổi hai mươi thì còn chi Tổ quốc
(Thanh Thảo)...
Trực diện và đầy tính suy lý, những câu thơ của các nhà thơ chống Mỹ đại

diện cho tiếng nói chung của triệu người lính, họ là những người đã dạn dày
bom đạn trong kháng chiến chống Pháp; là thanh niên, sinh viên, học sinh
trưởng thành khi cuộc chiến tranh chống Mỹ bước vào giai đoạn ác liệt nhất.
Và tất cả đều chung ý chí: Dàn hàng gánh đất nước trên vai (Bằng Việt). Có
thể nói, chưa bao giờ sứ mệnh của lớp trẻ đối với đất nước, nhân dân lại được
ý thức sâu sắc, được thể hiện một cách nhiệt thành và ráo riết đến vậy.
Bước tới chiến trường, hòa mình trong cuộc chiến đấu gian khổ và ác liệt,
gương mặt tinh thần của những người lính trẻ nhanh chóng hiện diện trong thơ
như một tiếng nói tự ý thức mạnh mẽ. Không chỉ tuyên ngôn về trách nhiệm,
25