Điểm nhìn trần thuật với việc xây dựng nhân vật Kim Trọng trong Truyện Kiều của Nguyễn Du (LV thạc sĩ)

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC

NGUYỄN THỊ DƯƠNG

ĐIỂM NHÌN TRẦN THUẬT VỚI VIỆC XÂY DỰNG
NHÂN VẬT KIM TRỌNG TRONG TRUYỆN KIỀU
CỦA NGUYỄN DU

LUẬN VĂN THẠC SĨ


TháiNguyên– 2016


ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC

NGUYỄN THỊ DƯƠNG

ĐIỂM NHÌN TRẦN THUẬT VỚI VIỆC XÂY DỰNG
NHÂN VẬT KIM TRỌNG TRONG TRUYỆN KIỀU
CỦA NGUYỄN DU

Chuyênngành: VănhọcViệtNam
Mãsố: 60 22 01 21

LUẬN VĂN THẠC SĨ

NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC:
TS. NGUYỄN THỊ BÍCH HỒNG

TháiNguyên - 2016


i

LỜI CẢM ƠN

Tôi xin chân thành cảm ơn Ban Giám hiệu, Khoa Văn – Xã hội trường
Đại học Khoa học – Đại học Thái Nguyên, cùng toàn thể các thầy cô giáo đã
tham gia giảng dạy và hướng dẫn nghiên cứu khoa học cho tập thể lớp Cao học
K8C - Văn học Việt Nam đã tạo điều kiện để tôi có cơ hội học tập và nghiên
cứu khoa học.
Xin được bày tỏ lòng biết ơn chân thành và sâu sắc tới TS Nguyễn Thị
Bích Hồng - người thầy rất nghiêm khắc, tận tình trong công việc đã truyền thụ
cho tôi nhiều kiến thức quý báu cũng như kinh nghiệm nghiên cứu khoa học
trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu đề tài.
Tôi xin gửi lời cảm ơn tới gia đình đã luôn động viên, khuyến khích và
tạo điều kiện cho tôi trong suốt thời gian học tập, nghiên cứu và thực hiện luận
văn này.

Thái Nguyên, ngày 29 tháng 9 năm 2016
Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Dương


ii

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi.Các số liệu,
kết quả nêu trong luận văn là hoàn toàn trung thực, chưa từng được công bố
trong một công trình khoa học nào khác.

Thái Nguyên, tháng 9 năm 2016
Tác giả luận văn

Nguyễn Thị Dương


iii

MỤC LỤC

LỜI CẢM ƠN ................................................................................................... i
LỜI CAM ĐOAN ............................................................................................ ii
MỤC LỤC ....................................................................................................... iii
MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
1. Lý do chọn đề tài ....................................................................................... 1
2. Lịch sử vấn đề ............................................................................................ 4
3. Mục đích nghiên cứu và nhiệm vụ nghiên cứu ....................................... 10
4. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu ........................................ 12
5. Phương pháp nghiên cứu ......................................................................... 12
6. Đóng góp mới của luận văn ..................................................................... 13
7. Cấu trúc luận văn ..................................................................................... 13
NỘI DUNG..................................................................................................... 15
CHƯƠNG 1.................................................................................................... 15
ĐIỂM NHÌN TRẦN THUẬT VÀ VAI TRÒ CỦA NÓ VỚI VIỆC ......... 15
XÂY DỰNG NHÂN VẬT TRONG TÁC PHẨM ...................................... 15

1.1 Khái niệm “Điểm nhìn trần thuật” ......................................................... 15
1.1.1 Điểm nhìn ........................................................................................ 15
1.1.2 Điểm nhìn bên ngoài ....................................................................... 18
1.2 Vai trò của điểm nhìn trần thuật ............................................................ 25
1.2.1 Điểm nhìn trần thuật tạo nên những góc nhìn đa chiều .................. 25
1.2.2 Điểm nhìn trần thuật tạo nên những hiệu ứng cảm xúc đa dạng .... 29
CHƯƠNG 2.................................................................................................... 33
ĐIỂM NHÌN TRẦN THUẬT VỚI VIỆC XÂY DỰNG ............................ 33
NHÂN VẬT KIM TRỌNG .......................................................................... 33
2.1 Điểm nhìn bên ngoài về nhân vật Kim Trọng ....................................... 33
2.1.1 Cách mô tả ngoại hình ..................................................................... 33
2.2 Điểm nhìn bên trong và sự di chuyển điểm nhìn với nhân vật Kim
Trọng trong tương quan so sánh với nguyên tác ...................................... 43
2.2.1 Điểm nhìn bên trong khi mô tả nhân vật Kim Trọng ...................... 43


iv

2.3 Đánh giá hiệu quả của sự di chuyển điểm nhìn với nhân vật Kim Trọng
so với nhân vật cùng tên trong nguyên tác và những nhân vật khác trong
cùng tác phẩm. .......................................................................................... 59
2.3.1 Sự dụng công của Nguyễn Du trong tái tạo nhân vật Kim Trọng. . 59
2.3.2 Thể hiện quan điểm sáng tác, quan điểm nhân sinh của Nguyễn
Du. ............................................................................................................ 60
2.3.3 Tạo sự gần gũi sâu sắc, đồng cảm với người đọc ........................... 61
CHƯƠNG 3.................................................................................................... 65
HIỆU QUẢ THẨM MĨ CỦA VIỆC ĐỔI MỚI ĐIỂM NHÌN................... 65
3. 1 Xây dựng thành công Kim Trọng thành nhân vật chủ động có khả năng
tự biểu đạt. ................................................................................................. 65
3.2 Xây dựng thành công nhân vật đa diện ................................................. 68

3.3 Xây dựng thành công nhân vật có đời sống nghệ thuật sinh động. ....... 72
KẾT LUẬN .................................................................................................... 79
TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 81
PHỤ LỤC ......................................................................................................... 1


1

MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
1.1 Truyện Kiều của Nguyễn Du là một “suối nguồn” lớn văn hoá dân
tộc vàlà phần kiến thức cơ bản trong chương trình Ngữ văn bậc Trung học cơ
sở và Trung học phổ thông ở Việt Nam. Vì thế, khai thác tác phẩm với người
làm đề tài này là giấc mơ khám phá một mảng màu văn hoá đa diện và lâu
đời,được tự mình tiếp biến và trải nghiệm trong tác phẩm văn học cổ tầm cỡ
nhân loại.
Nguyễn Du (1766-1820) là một nhà thơ lớn không chỉ của văn học dân
tộc Việt Nam mà còn của văn học nhân loại với những cống hiến xuất sắc. Tên
tuổi của đại thi hào gắn liền với tác phẩm Truyện Kiều - “Một ngọn tháp sừng
sững và toả sáng”[45, tr. 25] trong thể loại truyện Nôm Việt Nam vào nửa cuối
thế kỷ XVIII - nửa đầu thế kỷ XIX.
Kiệt tác Truyện Kiều của Nguyễn Du là tác phẩm truyện thơ nôm lục bát
viết dựa trên cốt truyện Kim Vân Kiều truyện của Thanh Tâm tài nhân.Mượn
bối cảnh xã hội Trung Quốc đời nhà Minh nhưng Truyện Kiều chính là bức
tranh rộng lớn về cuộc sống thời đại lúc nhà thơ đang sống. Tác phẩm gồm
3254 câu lục bát kể về cuộc đời 15 năm lưu lạc, chìm nổi của Thúy Kiều, người
con gái tài sắc vẹn toàn nhưng vì gia biến phải bán mình chuộc cha, rơi vào
cảnh “Thanh y hai lượt, thanh lâu hai lần”, bị các thế lực phong kiến dày xéo,
chà đạp.
Tác phẩm Truyện Kiều có giá trị hiện thực phơi bày bộ mặt xã hội phong

kiến bất công, tàn bạo, đồng thời phản ánh nỗi khổ đau, bất hạnh của con người,
đặc biệt là người phụ nữ trong xã hội phong kiến Việt Nam.Về giá trị nhân đạo,
Truyện Kiều là tiếng nói đề cao tình yêu tự do, khát vọng công lí và ngợi ca vẻ
đẹp của con người. TrongTruyện Kiều, Nguyễn Du gửi gắm ước mơ đẹp đẽ về


2

một tình yêu tự do, trong sáng, chung thủy trong xã hội mà quan niệm về tình
yêu, hôn nhân còn hết sức khắc nghiệt. Mối tình Kim - Kiều được xem như là
bài ca tuyệt đẹp về tình yêu lứa đôi trong văn học dân tộc.Truyện Kiều còn là
bài ca ca ngợi vẻ đẹp của con người, đó là vẻ đẹp của tài, sắc, tình, lòng hiếu
thảo, trái tim nhân hậu, đức tính vị tha, thủy chung, chí khí anh hùng và khát
vọng công lí tự do, dân chủ giữa một xã hội bất công, tù túng.
Cùng với đó, Truyện Kiều còn là tiếng nói lên án các thế lực tàn bạo, chà
đạp lên quyền sống con người. Thế lực đó được điển hình hóa qua các nhân vật
như Mã Giám Sinh, Sở Khanh, Tú Bà, qua bộ mặt quan tham như Hồ Tôn
Hiến... Đó còn là sự tàn phá, hủy diệt của đồng tiền trong tay bọn người bất
lương tàn bạo, nó có sức mạnh đổi trắng thay đen, biến con người thành thứ
hàng hóa để mua bán, chà đạp.
Về giá trị nghệ thuật, Nguyễn Du đã kết hợp tài tình tinh hoa của ngôn
ngữ bác học với tinh hoa của ngôn ngữ bình dân.Với Truyện Kiều, tiếng Việt
và thể thơ lục bát dân tộc đã đạt tới đỉnh cao rực rỡ của nghệ thuật thi ca, là sự
kết tinh thành tựu nghệ thuật văn học dân tộc trên các phương diện ngôn ngữ,
thể loại.Công đóng góp của Nguyễn Du về phương diện ngôn ngữ là có một
không hai trong lịch sử.
Nghệ thuật tự sự trong Truyện Kiều cũng đã đã có bước phát triển vượt
bậc, từ nghệ thuật dẫn chuyện đến nghệ thuật miêu tả thiên nhiên, khắc họa tính
cách nhân vật và miêu tả tâm lí con người.
Với những giá trị to lớn ấy, hàng trăm năm nay, Truyện Kiều luôn được

lưu truyền rộng rãi và có sức chinh phục lớn đối với mọi tầng lớp độc giả từ trí
thức tới người bình dân, làm lay động trái tim của bao thế hệ người Việt Nam,
là cảm hứng sáng tác cho rất nhiều những tác phẩm thi ca, nhạc họa sau này.
Truyện Kiều của Nguyễn Du cũng đã góp phần đưa văn học Việt Nam
vượt ra khỏi bờ cõi của một quốc gia, trở thành một phần của tinh hoa của văn


3

hóa nhân loại, ghi dấu ấn văn học Việt Nam trên thi đàn quốc tế. Với Truyện
Kiều nói riêng và toàn bộ trước tác của Nguyễn Du nói chung, ông được các
thế hệ người Việt Nam tôn vinh là Đại thi hào dân tộc, Hội đồng Hòa bình thế
giới vinh danh là Danh nhân văn hóa thế giới.
Tác phẩmTruyện Kiềulà đỉnh cao của truyện Nôm, được viết bằng nghệ
thuật điêu luyện, chứa đựng những giá trị hiện thực, nhân đạo vô cùng sâu sắc
và khẳng định được vị thế của mình trong tâm hồn người Việt, đã trở thành
mảnh đất lí tưởng cho nhiều nhà nghiên cứuthoả niềm đam mê khoa học và tình
yêu văn chương: khảo đính, chú giải, tìm hiểu khám phá những giá trị nội dung
và nghệ thuật, dịch và giới thiệu ra nước ngoài... Đó là niềm say mê lớn trong
hàng trăm năm, đối với hàng triệu người từ xưa đến nay.
1.2 Khai thác Truyện Kiều là một hướng đi quen nhưng không cũ, là sự
thuận dòng lịch sử trong nguyên lý nghiên cứu văn chương xưa và nay: Văn
học so sánh luôn là xu hướng phổ biến trong nghiên cứu văn học trên thế giới,
trong đó đặc biệt cần là văn học trung đại. Với phương Đông, khi văn hóa Trung
Hoa là nguồn ảnh hưởngchủ yếu trong sáng tác của các nhà văn, nhà thơ Việt
Nam nói riêng và các nước đồng văn nói chung, nên khi nghiêncứu văn học
Việt Nam cổ, đặc biệt là văn học viết, không thể không có cái nhìn của văn học
so sánh, gia tăng khả năngkhẳng định mức độ sáng tạo, trình độ văn hoá, bản
sắc dân tộc thể hiện trong tác phẩm. Truyện Kiều của Nguyễn Du, đặt trong
nghiên cứu so sánh và nghiên cứu từ điểm nhìn nghệ thuật, chính là sự thuận

dòng lịch sử này.

1.3 Điểm nhìn nghệ thuật là một điểm sáng xứng đáng được khai phá
trong văn bản Truyện Kiều.


4

Truyện Kiều là một truyện thơ, một văn bản tự sự - trữ tình. Trong đó,
“tự sự”là cốt lõi của tác phẩm, “trữ tình”như chất dẫn nối khiến cho việc nghe
(kể) diễn ra một cách dễ dàng.Tương tự như cốt truyện, sự việc, nhân vật, điểm
nhìn nghệ thuật là một trong những thành phần chi phối hầu hết các yếu tố văn
bản, trên các cấp độ văn bản…
Bằng cách chỉ ra sự khác biệt về điểm nhìn nghệ thuật trong hai văn
bảnKim Vân Kiều truyện và Truyện Kiều, đồng thời, thông qua nghiên cứu so
sánh, bám sát điều kiện văn hóa…chúng tôi mong muốn trải nghiệm thực sự
trong Truyện Kiều, đặt mình vào tác giả để hiểu điểm nhìn nghệ thuật đã giúp
Nguyễn Du thấu cảm với nhân vật như thế nào.
1.4 Trong Truyện Kiều,Kim Trọng là một nhân vật ít được các nhà
nghiên quan tâm đến. Đặc biệt, trong chừng mực của đề tài luận văn, chúng tôi
cũng thấy đề tài tìm hiểu nhân vật Kim Trọng dưới góc độ điểm nhìn trần thuật
phù hợp với năng lực của mình.
2. Lịch sử vấn đề
2.1 Về Truyện Kiều
Truyện Kiều, kiệt tác được Nguyễn Du khiêm nhường gọi là “lời quê góp
nhặt”, “mua vui”,ngay từ khi ra đời, đã trở thành nguồn cảm hứng lí tưởng cho
nhiều thế hệ nghiên cứu. Sáng tạo trên cơ sở vay mượn câu chuyện nước ngoài,
“Nguyễn Du đã làm nên một chuyển dịch có giá trị bước ngoặt, kết tinh ngôn
ngữ và hình thức văn chương dân tộc, để theo đó, định vị được phẩm chất đặc
tuyển của mình trong các diễn giải về truyền thống dân tộc ở các thời đoạn

sau”[23, tr. 54].
Cho đến nay, trong khối lượng đồ sộ các công trình nghiên cứu về Truyện
Kiều thì số công trình có sử dụng phương pháp so sánh văn học không phải là
ít.


5

Từ những năm 40 của thế kỉ XX, Dương Quảng Hàm, Đào Duy Anh,
Hoài Thanh trong khi nghiên cứu Truyện Kiều đã chú ý so sánh với Kim Vân
Kiều truyện.
Những năm 60 của thế kỉ XX cho đến nay, có rất nhiều công trình đã
bước đầu nghiên cứu Truyện Kiều với Kim Vân Kiều truyện như:“Những sáng
tạo của Nguyễn Du qua việc so sánh Truyện Kiều với Kim Vân Kiều truyện của
Thanh Tâm Tài Nhân” của Lê Hoài Nam (1964), Thông báo khoa học, Đại học
Sư phạm Vinh. “Đọc lại Truyện Kiều” của Vũ Hạnh (1966).“Truyện Kiều và
chủ nghĩa hiện thựccủa Nguyễn Du” của Lê Đình Kỵ (1970).“Truyện Kiều và
thể loại truyện Nôm” của Đặng Thanh Lê (1979).“Giảng văn Truyện Kiều”
của Đặng Thanh Lê (1979).“Tìm hiểu phong cách Nguyễn Du trong Truyện
Kiều” của Phan Ngọc (1985).“Tiếp nhận Truyện Kiều của Nguyễn Du trong sự
so sánh với Kim Vân Kiều truyện”của La Sơn Nguyễn Hữu Sơn (1990), Báo
Văn nghệ, (số 4).“Thử nhìn lướt qua tính cách nàng Kiều của Nguyễn Du và
trong Truyện Kiều của Thanh Tâm Tài Tử” của Trọng Lai (1998), Tạp chí Văn
học, (số 2).“Lí luận văn học so sánh” của Nguyễn Văn Dân (1998).“Bình giảng
10 đoạn trích trong Truyện Kiều” của Trương Xuân Tiếu.“Thi pháp Truyện
Kiều” của Trần Đình Sử (2002).“Văn học so sánh Việt Nam – Nghiên cứu và
dịch thuật” của NXB Đại học quốc gia Hà Nội (2003). Ngoài ra còn có một số
bài viết và sách nghiên cứu của người nước ngoài như: “So sánh Kim Vân Kiều
Truyện Trung Quốc và Việt Nam” của Đổng Văn Thành.“Nghiên cứu câu
chuyện Vương Thúy Kiều”của Trần Ích Nguyên.“Nguyễn Du, nhà thơ kiệt xuất

Việt Nam và Truyện Kiều của ông” của Lưu Thế Đức và Lý Tu Chương …
Qua sự khảo sát, thống kê, chúng tôi thấy trước năm 1990, các công trình
nghiên cứu về Truyện Kiều có so sánh với Kim Vân Kiều truyện còn để ngỏ
nhiều hướng so sánh thực dụng. Nguyên nhân sâu xa là do phần lớn những công
trình này còn đi theoxu hướng ngợi ca điểm này và hạ thấp điểm kia, nghiên
cứu theo “kinh nghiệm chủ nghĩa”.Đến năm 1990, La Sơn Nguyễn Hữu Sơn


6

cho đăng bài “Tiếp nhận Truyện Kiều của Nguyễn Du trong sự so sánh với Kim
Vân Kiều Truyện của Thanh Tâm Tài Nhân”, đã đánh dấu một mốc mới trong
lịch sử nghiên cứu Truyện Kiều. Lần đầu tiên tác giả đã chỉ ra rằng: “Khi so
sánh Truyện Kiều của Nguyễn Du với Kim Vân Kiều truyện của Thanh Tâm
Tài Nhân trên tất cả phương diện như về cốt truyện, hệ thống nhân vật, nội dung
xã hội, màu sắc triết lý, các phân đoạn và thứ tự biến động của các chi tiết, tình
tiết… đều thấy sự khác biệt không đáng kể.”[47]. Vì thế, theo tác giả, cần: “Đi
sâu nghiên cứu so sánh văn bản, giải mã đặc điểm sáng tạo trong sự chuyển hóa
từ loại hình văn xuôi tự sự tới thi ca, từ tiểu thuyết chương hồi vốn nghiêng về
sự kiện tới loại truyện thơ với ưu thế phân tích, khái quát, nhấn mạnh yếu tố
tâm lý, tâm trạng và đặc biệt là sự chuyển tải nội dung tâm hồn dân tộc, ngôn
ngữ dân tộc, lối cảm dân tộc (…) sẽ góp phần phát hiện sâu sắc, khách quan,
khoa học hơn về giá trị Truyện Kiều – những cống hiến đích thực là Nguyễn
Du.”[47]. Có thể nói, đặt trong bối cảnh nghiên cứu văn học thế kỉ XX, nhận
xét của Nguyễn Hữu Sơn không thể không thừa nhận là mới mẻ.
Năm 1991, Phạm Đan Quế cho xuất bản cuốn Truyện Kiều đối chiếu,
trong đó, tác giả so sánh đơn thuần văn bản hai tác phẩm trên cùng một bản in.
Theo tác giả, công trình này có ý nghĩa về mặt tư liệu.Ông muốn để người đọc
tự đánh giá, tự mình xác định những điểm giống, khác nhau giữa hai tác
phẩm.Việc làm của Phạm Đan Quế giúp người đọc tự có những đánh giá riêng

về sự khác nhau giữa hai tác phẩm, nhưng chỉ gợi đến sự khác biệt về cách viết
của hai tác giả.
Đến năm 1999 trở về sau, một loạt công trình nghiên cứu, bài báo về
Truyện Kiều dưới góc độ thi pháp học của Trần Đình Sử, như:Dẫn luận thi
pháp học (1999), Mấy vấn đề về thi pháp văn học trung đại Việt Nam (1999),
Thi pháp Truyện Kiều (2001)… Định hướng nghiên cứu Truyện Kiều của Trần
Đình Sử là xoáy sâu vào giá trị nghệ thuật nội sinh của Truyện Kiều thông qua
tầm cỡ tư duy sáng tác lớn của Nguyễn Du.Đặc biệt, Trần Đình Sử trong công


7

trình Thi pháp Truyện Kiều, đã chứng minh Truyện Kiều là sự kế thừa và phát
triển của lối kể chuyện đã có từ trong Chinh phụ ngâm, Hoa Tiên thế kỉ XVIII.
Nêu các vấn đề như không gian nghệ thuật, thời gian nghệ thuật, cái nhìn nghệ
thuật về con người, quan hệ giữa chủ đề, quan niệm con người và cách kể
chuyện của Nguyễn Du, nghiên cứu mô hình tự sự của Truyện Kiều khác với
mô hình tự sự của Thanh Tâm tài nhân trong Kim Vân Kiều truyện, thể hiện ở
chỗ thay đổi điểm nhìn trần thuật, sử dụng ngôn ngữ độc thoại nội tâm, lời nửa
trực tiếp.
Trong quá trình tìm tài liệu để tham khảo cho luận văn của mình, người
viết nhận thấy rằng “điểm nhìn trần thuật” là một trong những thủ pháp nghệ
thuật quan trọng của Nguyễn Du trong xây dựng nhân vật để làm nên sự khác
biệt giữaTruyện Kiều và Kim Vân Kiều truyện.
2.2. Về điểm nhìn trần thuật
Điểm nhìn trần thuật vốn là xuất phát điểm của cấu trúc nghệ thuật trong
văn bản tự sự.Việc tổ chức kết cấu tác phẩm phụ thuộc rất nhiều vào yếu tố
điểm nhìn. Rõ ràng không thể hiểu được sâu sắc tác phẩm văn học nếu ta không
tìm hiểu điểm nhìn nghệ thuật, bởi lẽ khi miêu tả, trần thuật, nhà văn buộc phải
xác định, lựa chọn cho tác phẩm điểm nhìn hợp lý. Đó chính là khởi nguồn cho

việc xây dựng cấu trúc nghệ thuật trong tác phẩm tự sự.Điểm nhìn nghệ thuật
trong văn học đã được các nhà lí luận quan tâm, nghiên cứu từ rất sớm.
Quan niệm điểm nhìn trong văn xuôi lần đầu tiên được Henry James trình
bày trong tiểu luận “nghệ thuật văn xuôi” (1884). Tại Anh và Mĩ điểm nhìn
cũng được đề cập khá sớm, theo M.H. Abrahams (Từ điển thuật ngữ văn học –
A.Glossary of literature terms), “điểm nhìn chỉ ra những cách thức mà một câu
chuyện được kể đến – một hay nhiều phương thức được thiết lập bởi tác giả
bằng ý nghĩa mà độc giả được giới thiệu với những cá tính, đối thoại, những


8

hành động, sự sắp đặt và những sự kiện mà trần thuật cấu thành trong một tác
phẩm hư cấu”.[5].
Nói đến điểm nhìn trần thuật, các nhà lí luận, phê bình sử dụng rất nhiều
thuật ngữ khác nhau như: phương thức trần thuật, quan điểm trần thuật, cái nhìn
trần thuật…
Trong từ điển Thuật ngữ văn học, tác giả Lê Bá Hán, Trần Đình Sử,
Nguyễn Khắc Phi có nêu một số khái niệm về điểm nhìn.Và ở đây cũng chỉ nêu
khái niệm chứ không có một minh họa cụ thể nào cho khái niệm điểm nhìn.
Trong giáo trình Lí luận văn học do Phương Lựu chủ biên, cũng có bài
viết đề cập đến vấn đề điểm nhìn trần thuật. Nhưng cũng chỉ chiếm một dung
lượng nhỏ trong giáo trình và chủ yếu nêu lên tầm quan trọng của việc xác định
đúng điểm nhìn và khái quát những bình diện của điểm nhìn.
Trong quyển Chủ nghĩa cấu trúc và văn học của Trịnh Bá Đĩnh cũng có
đề cập đến điểm nhìn trần thuật với tên gọi “Cái nhìn của văn bản”.Trong phần
này, vấn đề điểm nhìn cũng được chú ý khai thác về khái niệm, hệ thống điểm
nhìn, nhưng tác giả chủ yếu mới chỉ dừng lại ở việc khảo sát điểm nhìn trần
thuật trong thơ.
Trong bài viết “Quan điểm về điểm nhìn nghệ thuật của R.Choles và R.

Kellogg và một số vấn đề khi áp dụng mô hình lí thuyết phương tây vào nghiên
cứu tác phẩm tự sự” của Cao Kim Lan cũng có nhắc đến điểm nhìn như một
cách thức trần thuật nhằm tạo sự thu hút cho độc giả.
Trong cuốn Lí luận và thi pháp tiểu thuyết của M.Bakhtin, cũng có đề
cập đến điểm nhìn trần thuật. Trên cơ sở lí thuyết giao tiếp, ông đã đưa ra vấn
đề người kể chuyện được đặt trong quan hệ với người đọc giả định, với vấn đề
“điểm nhìn”, các loại hình, cấp độ và tình huống trần thuật.
Việc vận dụng lý thuyết điểm nhìn trần thuật để khám phá tác phẩm văn
học Việt Nam đã được nhiều nhà nghiên cứu sử dụng, đặc biệt ở các tác phẩm


9

văn học hiện đại như: Điểm nhìn trần thuật trong tiểu thuyết Hồ Biểu Chánh,
Điểm nhìn nghệ thuật trong tiểu thuyết Nguyễn Đình Tú, Điểm nhìn của chủ
thể trần thuật trong truyện ngắn Nam Cao trước năm 1945, điểm nhìn trần thuật
trong Chiếc thuyền ngoài xa… Trong tác phẩm Truyện Kiều, ta cũng thấyrất
nhiều các nhà văn, nhà nghiên cứu đã so sánh Truyện Kiều với Kim Vân Kiều
truyện dưới góc độ điểm nhìn trần thuật, tuy nhiên mới chỉ dừng lại ở mức độ
khái quát, điểm qua một số chi tiết, một số nhân vật điển hình để thấy sự khác
nhau về giá trị giữa hai tác phẩm.
Trong khoảng từ năm 2002 đến năm 2006, Chuyên luận Truyện Kiều và
mô hình tự sự Nguyễn Du của Nguyễn Thị Bích Hồng đưa ra những kiến giải
mới góp vào lịch sử nghiên cứu về Truyện Kiều. Vượt khỏi cách so sánh giá trị
để tiến hành so sánh loại hình giữa Truyện Kiều của Nguyễn Du và Kim Vân
Kiều truyện của Thanh Tâm Tài Nhân, nhà nghiên cứu không những tránh được
tâm lí hơn thua trong so sánh nảy sinh bởi chủ nghĩa dân tộc vốn hiện diện
không ít trong các nghiên cứu đi trước, mà từ xuất phát điểm đó đã đặt hai tác
phẩm vào bối cảnh văn hóa và mạch nguồn văn học mỗi dân tộc, tìm ra điểm
riêng, nét chung, căn cớ thúc đẩy quá trình Nguyễn Du “tái tạo” Kim Vân Kiều

truyện trong Truyện Kiều. Từ góc nhìn này, không gian văn học được kiến tạo
bởi môi trường đô thị phong kiến phương Đông, nơi sinh thành con người cá
nhân mới thị tài đa tình, và các nhu cầu cùng cung cách thụ hưởng văn học nghệ
thuật của họ đã làm thành “văn bản văn hóa”, phông nền in dấu trên nó những
sáng tạo cá nhân của thiên tài Nguyễn Du ở văn bản nghệ thuật Truyện Kiều.
Đặc biệt, nhà nghiên cứu đã chỉ ra sự khác nhau về điểm nhìn trong việc thể
hiện nhân vật giữa hai tác phẩmmột cách chi tiết và cụ thể.Tuy nhiên, sự khai
thác của chuyên luận cũng mới chỉ dừng ở nhân vật trung tâm là Thúy
Kiều.Trong khi đó, kiệt tác của Nguyễn Du mãi mãi là sự thách đố đầy hấp dẫn
của các thế hệ độc giả cùng những cách đọc khác nhau.
2.3 Về nhân vật Kim Trọng


10

Trong Truyện Kiều, Kim Trọng là một nhân vật ít được các nhà phê bình,
nghiên cứu văn học quan tâm, mặc dù suốt mười lăm năm lưu lạc của Thúy
Kiều, Kim Trọng vẫn luôn luôn trong tâm trí Thúy Kiều.
Trong các tài liệu, công trình nghiên cứu khoa học, nhân vật Kim Trọng
đã được nói đến nhưng mới chỉ là lướt qua cùng hệ thống các nhân vật trong
Truyện Kiềukhi so sánh hệ thống nhân vật giữa Kim Vân Kiều truyện với Truyện
Kiềuhay trong tâm trí, nỗi nhớ của Thúy Kiều khi đánh giá về nhân vật nữ chính
này.Ví như: trong cuốn Tìm hiểu phong cách nguyễn Du trong Truyện Kiều của
GS. Phan Ngọc, cuốn Từ Kim Vân Kiều truyện đến Truyện Kiều của Vũ Nho,
Tranh luận về Truyện Kiều của nhiều tác giả, Thi pháp Truyện Kiều của Trần
Đình Sử, Truyện Kiều đối chiếu của Phạm Đan Quế, bài báo Kim Trọng – nhân
vật văn chương vĩ đại của Nguyễn Du – của Đinh Bá Anh, đăng trên tạp chí
Văn hóa Nghệ An…
Với đề tài“Điểm nhìn trần thuật với việc xây dựng nhân vật Kim Trọng
trong Truyện Kiều của Nguyễn Du”, chúng tôi muốn cùng người đọc trải

nghiệm một nghiên cứu thực dụng và tạo thêm điểm nhấn trong điểm nhìn nghệ
thuật của tác giả Nguyễn Du trong Truyện Kiều, đó là điểm nhìn trần thuật của
Nguyễn Du khi xây dựng nhân vật Kim Trọng. Từ trải nghiệm nhân vật như
vậy, chúng tôi mong muốn tìm ra những đặc sắc riêng trong sáng tạo nghệ thuật
của Nguyễn Du so với Kim Vân Kiều truyện nhìn từ chính bản thể sáng tạo của
tác giả - nghệ sĩ lớn của thời đại.
3. Mục đích nghiên cứu và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1 Mục đích nghiên cứu:
Qua lịch sử vấn đề, chúng ta thấy ở những mức độ khác nhau, nhân vật
Kim Trọng của Nguyễn Du đã từng được so sánh với Kim Trọng của Thanh
Tâm tài nhân. Song để góp phần cung cấp thêm một điểm nhìn tổng quan và
thấu tỏvề nhân vật này, chúng tôi tự xác định các mục đích nghiên cứu khi làm


11

đề tài “Điểm nhìn trần thuật với việc xây dựng nhân vật Kim Trọng trong
Truyện Kiều của Nguyễn Du” là:
3.1.1 Góp phần cung cấp thêm tư liệu nghiên cứu về điểm nhìn trần thuật
trong sự tái tạo nhân vật trong tác phẩm Truyện Kiều của Nguyễn Du.
3.1.2 Triển khai việc nghiên cứuvề Kim Trọngthông qua số liệu thống
kê từ tác phẩm, sử dụng lý thuyết nghiên cứu văn học hiện đại để đánh giá lại
cách xây dựng nhân vật Kim Trọng. Phác họa cơ bản những luận điểm về điểm
nhìn nghệ thuật của Nguyễn Du đối với nhân vật Kim Trọng trong kiệt tác
Truyện Kiều, qua đó, đánh giá mức độ đầu tư nghệ thuật và quan điểm nhân
sinh của tác giả với nhân vật này.
3.1.3 Tìmhiểu tư tưởng, tình cảm và tài năng của thi hào Nguyễn Du
trong bối cảnh văn hóa, để chứng minh tác giả không chỉ xuất sắc và chia sẻ
trong việc miêu tả các nhân vật nữ, mà ông còn có điểm nhìn sâu và thấu đáo
tính cách đối với những nhân vật nam. Điều này cũng là yếu tố minh chứng chi

tiết, góp phần thể hiện chữ Tâm của nhà văn với thế giới, với con người –một
trái tim yêu cuộc đời sâu sắc.
3.1.4 Cung cấp thêm tư liệu tham khảo giúp người dạy có sự đánh giá đa
diện hơn trong bài giảng về nhân vật Kim Trọng. Đồng thời từ hoạt động dạy,
người giáo viên sẽ giúp học sinh hình thành kĩ năng sống nhìn nhận, đánh giá
sự vật, sự việc từ nhiều góc độ, điểm nhìn khác nhau.
3.2 Nhiệm vụ nghiên cứu
3.2.1 Lựa chọn, liệt kê những dẫn chứng tiêu biểu về điểm nhìn trần thuật
của Nguyễn Du trong xây dựng nhân vật Kim Trọng. Thống kê, đưa ra số liệu
cụ thể, đồng thời, khai thác, phân tích để làm sáng tỏ phần tiếp thu cũng như
sáng tạo của Nguyễn Du đối với nhân vật Kim Trọng khi tạo lập điểm nhìn mới
về nhân vật.


12

3.2.2 Qua số liệu, dẫn chứng cụ thể đánh giá được hiệu quả thẩm mĩ của
việc đổi mới điểm nhìn khi tái tạo nhân vật Kim Trọng trong Truyện Kiều.
4. Đối tượng nghiên cứu và phạm vi nghiên cứu
4.1 Đối tượng nghiên cứu
- Văn bản Truyện Kiều của Nguyễn Du, do Trương Sỹ Hùng chỉnh lý
theo bản phiên âm và chú thích của Nông Sơn Nguyễn Can Mộng, NXB Văn
học, năm 2010.
- Văn bản Kim Vân Kiều truyện của Thanh Tâm tài nhân, do Nguyễn
Đức Vân, Nguyễn Khắc Hanh (dịch), Nguyễn Đăng Na (giới thiệu và hiệu
đính), NXB Đại học Sư phạm, năm 2008.
- Đọc và tham khảo một số sách lí thuyết, lí luận văn học làm cơ sở lí
luận cho đề tài.
4.2 Phạm vi nghiên cứu
- Với mức độ là một luận văn Thạc sĩ, cùng với khả năng và thời gian

cho phép, khi nghiên cứu đề tài “Điểm nhìn trần thuật với việc xây dựng nhân
vật Kim Trọng trong Truyện Kiều của Nguyễn Du”, chúng tôi chủ yếu đi sâu
vào tìm hiểu điểm nhìn trần thuật của Nguyễn Du khi xây dựng nhân vật Kim
Trọng. Trong quá trình nghiên cứu, có sự vận dụng và so sánh nhân vật trong
sự tương đồng với một số nhân vật liên quan khác ở nguyên tác Kim Vân Kiều
truyện và trong cả tác phẩm Truyện Kiều.
5. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp hình thức (Tiếp nhận thi pháp học)
- Phương pháp hệ thống
- Phương pháp liên ngành
- Phương pháp so sánh, đối chiếu


13

- Vận dụng một số thao tác nghiên cứu: Thống kê, tổng hợp, xử lý tài
liệu, phân tích và đánh giá số liệu…
6. Đóng góp mới của luận văn
6.1 Hình thành những luận điểm cơ bản về điểm nhìn nghệ thuật Nguyễn
Du đối với nhân vật Kim Trọng trong kiệt tác Truyện Kiều, qua đó đánh giá
mức độ đầu tư nghệ thuật và quan điểm cá nhân của Nguyễn Du với nhân vật
Kim Trọng trong tác phẩm.
6.2 Làm sáng tỏ phần tiếp thu văn bản gốc Kim Vân Kiều truyệncũng
như sáng tạo của Nguyễn Du trong việc xây dựng nhân vật Kim Trọng thông
qua điểm nhìn nghệ thuật và sự tiếp biến văn hóa sâu sắc.
7. Cấu trúc luận văn
Luận văn gồm:
Phần 1: MỞ ĐẦU
Phần 2: NỘI DUNG: Gồm 3 chương
Chương 1: Điểm nhìn trần thuật và vai trò của nó với việc xây dựng

nhân vật trong tác phẩm.
1.1 Khái niệm “Điểm nhìn trần thuật”
1.2 Vai trò của điểm nhìn trần thuật
Chương 2: Điểm nhìn trần thuật với việc xây dựng nhân vật Kim Trọng.
2.1 Điểm nhìn bên ngoài về nhân vật Kim Trọng
2.2 Điểm nhìn bên trong và sự di chuyển điểm nhìn với nhân vật Kim
Trọng trong tương quan so sánh với nguyên tác.
2.3 Đánh giá hiệu quả của sự di chuyển điểm nhìn với nhân vật Kim
Trọng so với nhân vật cùng tên trong nguyên tác và những nhân vật khác trong
cùng tác phẩm.


14

Chương 3: Hiệu quả thẩm mĩ của việc đổi mới điểm nhìn.
3.1 Xây dựng thành công Kim Trọng thành nhân vật chủ động, có khả
năng tự biểu đạt.
3.2 Xây dựng thành công nhân vật đa diện.
3.3 Xây dựng thành công nhân vật có đời sống nghệ thuật sinh động.
Phần 3: KẾT LUẬN
Phần 4: TÀI LIỆU THAM KHẢO
Phần 5: PHỤ LỤC


15

NỘI DUNG
CHƯƠNG 1
ĐIỂM NHÌN TRẦN THUẬT VÀ VAI TRÒ CỦA NÓVỚI VIỆC
XÂY DỰNG NHÂN VẬT TRONG TÁC PHẨM

1.1 Khái niệm “Điểm nhìn trần thuật”
1.1.1 Điểm nhìn
“Điểm nhìn”là khái niệm được đề xướng bởi H. James trong công trình
"Nghệ thuật tiểu thuyết", về sau thành một phạm trù đặc biệt quan trọng của
lĩnh vực Phê bình mới và được áp dụng rộng rãi trong Tự sự học.
Trước hết cần phải xác định rõ rằng, điểm nhìn là điểm xuất phát của
một cấu trúc nghệ thuật chứ không phải là bản thân cấu trúc đó.“Điểm nhìn
nghệ thuật chiếu cái nhìn vào các yếu tố được lựa chọn, thêm bớt hoặc nhấn
mạnh và chỉ được suy ra từ cái nhìn tổng thể đối với tác phẩm nghệ thuật, theo
yêu cầu của người tiếp nhận.”[35].Khi Henry James trong Nghệ thuật văn
xuôi (1884) xác lập điểm nhìn chính là “mô tả cách thức tồn tại của tác phẩm
như một hành vi mang tính bản thể hoặc một cấu trúc hoàn chỉnh, tự trị đối với
cá nhân nhà văn” và “Điểm nhìn là sự lựa chọn cự li trần thuật nào đó loại trừ
được sự can thiệp của tác giả vào các sự kiện được miêu tả và cho phép văn
xuôi trở nên tự nhiên hơn, phù hợp với cuộc sống hơn”đánh dấu một bước phát
triển đáng kể trong nghiên cứu nghệ thuật kể chuyện, kể từ đó điểm nhìn nghệ
thuật được coi là một nhân tố bộc lộ kỹ thuật tiểu thuyết của nhà văn, một mắt
xích khách quan, nội tại, duy nhất mà theo đó chúng ta có thể đánh giá được
“tay nghề” của tác giả.
Từ những nhận định mang tính khái quát, sơ lược về điểm nhìn trong các
từ điển, ta có thể định nghĩa:


16

“Điểm nhìn” là “vị trí từ đó người kể nhìn ra và miêu tả sự vật trong tác
phẩm”[25, tr.113].“Điểm nhìn” là khởi điểm cho trần thuật trải ra trong thời
gian và không gian của văn bản và tác giả, nhờ đó, có được cái nhìn toàn diện
về mối quan hệ của các sự kiện.

Theo Thi pháp học kết cấu của nhà kí hiệu học Nga Boris Uspenski thì
điểm nhìn tự sự còn bao gồm điểm nhìn tư tưởng hệ, điểm nhìn không gian,
thời gian, điểm nhìn tâm lí, điểm nhìn ngôn ngữ (hoặc quán ngữ, phrazeologie).
Theo chúng tôi, cần xem xét điểm nhìn thể loại, bởi mỗi thể loại có một kiểu
điểm nhìn riêng.Ví như tự sự sân khấu chỉ cho người xem nhìn thấy một phía
trước, là phía người ngồi xem, không được xem từ phía cánh gà.Như thế diễn
viên dù nói với ai cũng đều không thể quay lưng về phía người xem. Truyện
phật thoại, truyện giáo huấn chỉ được nhìn theo đối lập thiện ác, kẻ ác dù ác thế
nào đều có thể “phóng hạ đồ đao, lập địa thành phật” (buông dao sát sinh, lập
tức thành phật), nhưng không thể có chuyện ngược lại, người đã thành phật
không thể trở thành kẻ ác. Tam quốc diễn nghĩa cũng chỉ có chuyện trung vua
nhất quán, không có điểm nhìn ngược lại. Điêu Thuyền chỉ biết hi sinh cho liên
hoàn kế của Vương Tư đồ, không có mảy may suy nghĩ riêng tư, thiếu hẳn điểm
nhìn cá thể.
Xét về mặt này Truyện Kiều là một tác phẩm tự sự đặc biệt, tự sự đa điểm
nhìn hay điểm nhìn nhiều chiều. Mới nhìn thì có vẻ mâu thuẫn, những xem kĩ
thì lại thống nhất rất tinh vi. Truyện Kiều trước hết là một tác phẩm truyện thơ
Nôm, sáng tác trên cơ sở một tiểu thuyết văn xuôi chương hồi của Trung Quốc,
cho nên trước hết nó mang trong mình vừa con mắt thơ của truyện thơ, vừa con
mắt văn xuôi đậm chất tiểu thuyết. Thứ hai, Truyện Kiều vừa mang quan điểm
đạo đức quan phương trung hiếu tiết nghĩa, vừa mang quan điểm của người dân
bị chà đạp và khao khát muốn tháo cũi sổ lồng, cho nên chứa đựng nhiều mâu
thuẫn mới lạ, sảng khoái. Thứ ba, Truyện Kiều mang tư duy tu từ của lối sáng
tác theo câu chữ, hình ảnh có sẵn, vừa mang tư duy có tính cá thể hiện đại tươi


17

mới. Thứ tư, Truyện Kiều vừa tao nhã, quý phái vừa thế tục, suồng sã. Truyền
Kiều vừa kết tinh tinh hoa tiếng Việt dân dã, trữ tình, vừa bao gồm tinh hoa ngữ

liệu Hán với rất nhiều điển cố thơ văn cổ điển. Thứ năm, Truyện Kiều về triết
lí, vừa có quan điểm nho gia, vừa có phật gia, đạo gia.Chính nhờ có nhiều điểm
nhìn trái chiều phối xen mà thế giới tác phẩm đa nghĩa, đa chiều, thẩm mĩ phong
phú thỏa mãn những cách cảm thụ và diễn giải khác nhau.
Theo Cuddon, có thể phân định điểm nhìn thành 3 kiểu cơ bản:
+ Kiểu thứ nhất: Tính thông suốt – có nghĩa là tác giả đi từ nhân vật này
đến nhân vật khác, từ nơi này đến nơi khác, từ chương này đến chương khác,
hoàn toàn tự do, cho phép mình tiếp cận với suy nghĩ cũng như cảm xúc của
nhân vật ở bất cứ thời điểm nào và đưa ra các thông tin vào bất cứ thời điểm
nào mong muốn. Tính thông suốt là quan điểm chung nhất và bền vững nhất.
+ Kiểu thứ hai: Nhân vật ở ngôi thứ 3 – có nghĩa là tác giả chọn một nhân
vật và câu chuyện có liên quan đến nhân vật đó được kể ra theocách cảm nhận
từ quan điểm riêng của nhân vật được chọn.
+ Kiểu thứ ba: Người kể chuyện trong vai ngôi 1 – câu chuyện sẽ được
kể bởi một nhân vật trong chuyện – phương pháp này được sử dụng phổ biến
trong thế kỉ XX.
Cuộc sống thiếu nghệ thuật sẽ khô cứng và tẻ nhạt, ngược lại cuộc sống
làm nghệ thuật trở nên phong phú, "Giá trị của sáng tạo nghệ thuật một phần
không nhỏ là do đem lại cho người thưởng thức một cái nhìn mới đối với cuộc
sống”[25, tr.113].Sự thay đổi giá trị của một tác phẩm nghệ thuật bắt đầu từ sự
đổi thay điểm nhìn của người tạo ra nó. Có thể nói trong tác phẩm văn học,
điểm nhìn nghệ thuật chi phối tất cả các cấp độ của tổ chức tác phẩm, “ngôi kể,
cách xưng gọi sự vật, cách dùng từ ngữ, kiểu câu…” hành vi, tâm lí, động cơ
hành động của nhân vật và cả điểm nhìn hệ tư tưởng.