ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM
KHUÔNG VĂN HUY
TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA
VỀ ỨNG DỤNG KĨ THUẬT CHƢƠNG “DỊNG ĐIỆN
TRONG CÁC MƠI TRƢỜNG” VẬT LÍ 11 THEO HƢỚNG
PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC VÀ NĂNG LỰC
SÁNG TẠO CỦA HỌC SINH
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
THÁI NGUYÊN - 2015
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN
ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƢỜNG ĐẠI HỌC SƢ PHẠM
KHUÔNG VĂN HUY
TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHÓA
VỀ ỨNG DỤNG KĨ THUẬT CHƢƠNG “DỊNG ĐIỆN
TRONG CÁC MƠI TRƢỜNG” VẬT LÍ 11 THEO HƢỚNG
PHÁT HUY TÍNH TÍCH CỰC VÀ NĂNG LỰC
SÁNG TẠO CỦA HỌC SINH
Chuyên ngành: Lý luận và Phƣơng pháp dạy học môn Vật lý
Mã số: 60.14.01.11
LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC
Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS PHẠM XUÂN QUẾ
THÁI NGUYÊN - 2015
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN
LỜI CAM ĐOAN
Tơi xin cam đoan đây là cơng trình nghiên cứu của riêng tôi. Các số liệu, kết
quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chƣa có ai cơng bố trong một cơng
trình nào khác.
Thái Ngun, tháng 10 năm 2015
Tác giả
KHNG VĂN HUY
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN
i
LỜI CẢM ƠN
Tôi xin chân thành cảm ơn Ban giám hiệu, Phòng đào tạo Sau đại học, Ban chủ
nhiệm, quý thầy, cô giáo khoa Vật lý trƣờng Đại học Sƣ Phạm Thái Nguyên và quý
thầy, cô trực tiếp giảng dạy, giúp đỡ tơi trong suốt q trình học tập.
Tơi xin chân thành cảm ơn quý thầy, cô tổ Vật lý trƣờng THPT Phƣơng Sơn,
THPT Lục Nam, THPT Cẩm Lý đã tạo điều kiện trong thời gian thực nghiệm và
hoàn thành luận văn.
Đặc biệt tơi xin bày tỏ lịng biết ơn sâu sắc đến thầy giáo hƣớng dẫn: PGS.TS.
Phạm Xuân Quế, ngƣời đã tận tình hƣớng dẫn trong suốt thời gian nghiên cứu và
hồn thành luận văn này.
Cuối cùng tơi xin bày tỏ lòng biết ơn tới các bạn bè, đồng nghiệp và gia đình đã
giúp đỡ, động viên tác giả hoàn thành luận văn này.
Thái Nguyên, tháng 10 năm 2015
Tác giả
KHNG VĂN HUY
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN
ii
MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ................................................................................................. i
LỜI CẢM ƠN ...................................................................................................... ii
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT ................................................................. iv
DANH MỤC SƠ ĐỒ, BẢNG ............................................................................. v
MỞ ĐẦU ............................................................................................................. 1
1. Lý do chọn đề tài ............................................................................................. 1
2. Mục đích nghiên cứu ....................................................................................... 2
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu ................................................................... 2
4. Giả thuyết khoa học ......................................................................................... 3
5. Nhiệm vụ nghiên cứu ...................................................................................... 3
6. Phƣơng pháp nghiên cứu ................................................................................. 4
7. Đóng góp của luận văn .................................................................................... 5
8. Cấu trúc luận văn ............................................................................................. 5
Chƣơng 1. CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHỐ
VẬT LÍ Ở TRƢỜNG PHỔ THƠNG ............................................................... 6
1.1. Vị trí, tác dụng của hoạt động ngoại khóa trong dạy học ở trƣờng
phổ thơng ............................................................................................................. 7
1.1.1. Vị trí của hoạt động ngoại khóa trong hệ thống các hình thức tổ
chức dạy học ở trƣờng phổ thông .................................................................... 7
1.1.2. Tác dụng của hoạt động ngoại khóa vật lí ............................................. 8
1.2. Các đặc điểm của hoạt động ngoại khóa ...................................................... 9
1.3. Nội dung, các hình thức tổ chức và phƣơng pháp dạy học ngoại khóa
về vật lí ................................................................................................................ 9
1.3.1. Nội dung ngoại khóa về vật lí ................................................................ 9
1.3.2. Các hình thức hoạt động ngoại khóa về vật lí ...................................... 10
1.3.3. Phƣơng pháp dạy học hoạt động ngoại khóa vật lí .............................. 17
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN
iii
1.4. Quy trình tổ chức hoạt động ngoại khóa về vật lí ...................................... 20
1.5. Dạy học các ứng dụng kỹ thuật trong Vật lý .............................................. 22
1.5.1. Dạy học các ứng dụng kỹ thuật Vật lý theo con đƣờng 1.................... 22
1.5.2. Dạy học các ứng dụng kỹ thuật Vật lý theo con đƣờng 2.................... 24
1.6. Thiết kế, chế tạo và sử dụng các dụng cụ TN đơn giản (DCTNĐG)
trong dạy học vật lí ở trƣờng phổ thơng ............................................................ 25
1.6.1. DCTNĐG tự làm trong dạy học vật lí ở trƣờng phổ thơng ................. 25
1.6.2. Một số yêu cầu đối với dụng cụ TN đơn giản tự làm .......................... 25
1.6.3. Các khả năng sử dụng các DCTNĐG tự làm trong dạy học vật lí
ở trƣờng phổ thơng ......................................................................................... 26
1.6.4. TN vật lí (TNVL) ở nhà với tƣ cách là một loại bài làm mà GV
giao cho từng HS hoặc nhóm HS thực hiện ở nhà ......................................... 27
1.7. Phát huy tính tích cực và phát triển năng lực sáng tạo của học sinh
trong dạy học ngoại khóa vật lí ......................................................................... 27
1.7.1. Tính tích cực của học sinh trong hoạt động học tập ............................ 28
1.7.2. Năng lực sáng tạo của học sinh trong hoạt động học tập..................... 30
1.7.3. Phát huy tính tích cực và phát triển năng lực sáng tạo của học
sinh trong dạy học ngoại khóa vật lý ............................................................. 33
KẾT LUẬN CHƢƠNG 1 .................................................................................. 35
Chƣơng 2. TỔ CHỨC HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHỐ VẬT LÍ VỀ
CÁC KIẾN THỨC “DỊNG ĐIỆN TRONG CÁC MƠI TRƢỜNG”
CHO HỌC SINH LỚP 11 THPT ................................................................... 37
2.1. Mục tiêu dạy học mà học sinh cần đạt đƣợc khi học về “Dòng điện
trong các môi trƣờng” ở lớp 11 THPT .............................................................. 37
2.1.1. Mục tiêu về kiến thức ........................................................................... 37
2.1.2. Mục tiêu về kĩ năng .............................................................................. 38
2.1.3. Mục tiêu phát triển tƣ duy .................................................................... 38
2.1.4. Một số năng lực thành phần cần phát triển .......................................... 38
2.2. Tìm hiểu tình hình dạy và học về “Dịng điện trong các mơi trƣờng”
ở lớp 11 THPT ................................................................................................... 39
2.2.1. Mục đích điều tra ................................................................................. 39
2.2.2. Phƣơng pháp điều tra ........................................................................... 39
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN
iv
2.2.3. Đối tƣợng điều tra ................................................................................ 40
2.2.4. Kết quả điều tra .................................................................................... 40
2.2.5. Nguyên nhân của những sai lầm của học sinh và một số giải
pháp khắc phục ............................................................................................... 44
2.3. Xây dựng quy trình hoạt động ngoại khố về “Dịng điện trong các
môi trƣờng” ở lớp 11 THPT .............................................................................. 47
2.3.1. Ý định sƣ phạm chung khi xây dựng quy trình tổ chức hoạt động
ngoại khóa ...................................................................................................... 47
2.3.2. Nội dung của hoạt động ngoại khóa về ứng dụng kĩ thuật của
kiến thức “Dịng điện trong các mơi trƣờng”................................................. 49
2.3.3. Các thí nghiệm mà giáo viên đã nghiên cứu, chế tạo và dự kiến
giao cho học sinh trong nội dung của hội vui vật lí về “Dịng điện
trong các mơi trƣờng” .................................................................................... 50
1.2. Mạch sử dụng quang trở ............................................................................. 54
2.3.4. Hình thức và phƣơng pháp tổ chức hoạt động ngoại khóa .................. 60
2.3.5. Dự kiến những khó khăn mà học sinh gặp phải trong khi thực
hiện nhiệm vụ và phƣơng pháp hƣớng dẫn học sinh ..................................... 66
KẾT LUẬN CHƢƠNG 2 .................................................................................. 67
Chƣơng 3. THỰC NGHIỆM SƢ PHẠM....................................................... 69
3.1. Mục đích của thực nghiệm sƣ phạm........................................................... 69
3.2. Đối tƣợng và thời gian thực nghiệm sƣ phạm ............................................ 69
3.3. Phƣơng pháp thực nghiệm sƣ phạm ........................................................... 69
3.4. Phân tích diễn biến và đánh giá kết quả thực nghiệm sƣ phạm ................. 70
3.4.1. Phân tích diễn biến của các hoạt động ngoại khóa trong quá trình
thực nghiệm sƣ phạm ..................................................................................... 70
3.4.2. Sơ bộ đánh giá tính khả thi của quy trình đã lập.................................. 84
3.4.3. Sơ bộ đánh giá hiệu quả của hoạt động ngoại khóa ............................. 84
KẾT LUẬN CHƢƠNG 3 .................................................................................. 88
KẾT LUẬN....................................................................................................... 90
TÀI LIỆU THAM KHẢO............................................................................... 92
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN
v
PHỤ LỤC
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN
vi
DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
Viết đầy đủ
Stt
Viết tắt
1
GV
2
HĐNK
Hoạt động ngoại khóa
3
THPT
Trung học phổ thơng
4
HS
5
TNSP
6
TN
7
DCTNĐG
8
VLKT
Vật lí kĩ thuật
9
TNVL
Thí nghiệm vật lí
10
PP
Phƣơng pháp
11
NL
Năng lực
12
GQVĐ
Giáo viên
Học sinh
Thực nghiệm sƣ phạm
Thí nghiệm
Dụng cụ đơn giản
Giải quyết vấn đề
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN
iv
DANH MỤC SƠ ĐỒ, BẢNG
Trang
Bảng 2.1.
Những khó khăn khi GV dạy phần này ........................................ 40
Hình 2.1.
Sơ đồ cặp nhiệt điện ..................................................................... 51
Hình 2.2.
Mạch chỉnh lƣu cầu ...................................................................... 52
Hình 2.3.
Linh kiện mạch chỉnh lƣu một nửa chu kì................................... 53
Hình 2.4.
Sơ đồ mạch chỉnh lƣu một nửa chu kì.......................................... 51
Hình 2.5
Linh kiện chỉnh lƣu dùng đi ốt cầu .............................................. 54
Hình 2.6.
Mạch chỉnh lƣu dùng đi ốt cầu ..................................................... 54
Hình 2.7.
Kí hiệu Transitor n-p-n và p-n-p .................................................. 54
Hình 2.8.
Phân cực để trnsitor ở chế độ khuếch đại..................................... 56
Hình 2.9.
Linh kiện mạch chứa tranzitor và quang trở ................................ 57
Hình 2.10.
Mạch chứa quang trở và tranzitor ................................................ 57
Hình 3.1.
Mơ hình cặp nhiệt điện ................................................................. 80
Hình 3.2.
Mạch chỉnh lƣu một nửa chu kì.................................................... 76
Hình 3.3.
Mạch chỉnh lƣu hai nửa chu kì dùng điơt cầu hai nửa .............. 80
Hình 3.4.
Mạch chỉnh lƣu chu kì dùng điơt thƣờng ..................................... 80
Hình 3.5.
Mơ hình mạ điện........................................................................... 81
Hình 3.6.
Mơ hình máy hàn hồ quang điện .................................................. 81
Hình 3.7.
Mạch chứa quang trở và tranzitor đơn giản ................................. 81
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN
v
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Thế giới hiện nay đang có những bƣớc phát triển mạnh mẽ về tất cả các
mặt của đời sống, xã hội với nhiều thành tựu to lớn, cùng với đó là sự phát triển
nhƣ vũ bão của các ngành khoa học - kỹ thuật. Sự phát triển này tác động đến
tất cả mọi mặt của đời sống xã hội, nên một địi hỏi vơ cùng cấp thiết đƣợc đặt
ra, đó là phát triển con ngƣời phù hợp với thời đại mới này, phát triển con
ngƣời một cách toàn diện. Và vấn đề này lại u cầu ngành giáo dục nói chung,
và bộ mơn Vật lý nói riêng, phải có những thay đổi, điều chỉnh, định hƣớng
phù hợp để đáp ứng đƣợc đào tạo con ngƣời trong thời đại mới.
Định hƣớng trên đây đã đƣợc pháp chế trong luật giáo dục điều 28.2
“Phương pháp giáo dục phổ thơng phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ
động, sáng tạo của học sinh, phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, rèn luyện
kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm
vui, hứng thú học tập cho học sinh…”. [22]
Việc lựa chọn nhƣng phƣơng pháp giảng dạy (PPDH), và thay đổi nội
dung học tập là một yếu tố rất quan trọng để góp phần tạo lên sự thành công
cho ngƣời học. Giáo dục phải gắn chặt với yêu cầu phát triển của đất nƣớc, phù
hợp với xu thế thời đại. Song nền giáo dục nƣớc ta trong giai đoạn vừa qua vẫn
chƣa đáp ứng đƣợc những yêu cầu đó. Trong kiểm điểm việc thực hiện nghị
quyết Trung Ƣơng 2 khoá VIII đã chỉ rõ những yếu kém và nguyên nhân:
“Hoạt động học tập trong các nhà trường ở mọi cấp học chủ yếu vẫn là hướng
vào mục đích khoa cử, chưa quan tâm làm cho người dạy, người học, người
quản lý coi trọng thực hiện mục đích học tập đúng đắn. Phương pháp giáo dục
nặng về áp đặt thường khuyến khích tiếp thu một cách máy móc, chưa khuyến
khích sự năng động, sáng tạo của người học...”[7]
Đã có nhiều phƣơng pháp dạy học tích cực đƣợc nghiên cứu và áp dụng
thành công ở nhiều nƣớc trên thế giới, ở Việt Nam cũng đang từng bƣớc triển
khai áp dụng.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN
1
Hoạt động ngoại khóa là hoạt động đƣợc tổ chức ngồi giờ học các mơn
văn hóa trên lớp và là một trong những mảng giáo dục quan trọng ở nhà trƣờng
phổ thơng. Hoạt động này có ý nghĩa bổ trợ cho các hoạt động giáo dục chính
khóa đƣợc tổ chức trên lớp, góp phần giúp học sinh phát triển và hoàn thiện
nhân cách, củng cố và mở rộng kiến thức đã đƣợc học, rèn luyện kĩ năng sống,
bồi dƣỡng năng khiếu và tƣ duy sáng tạo của học sinh.
Trong các mơn học của chƣơng trình trung học phổ thơng, Vật lí là một
trong những mơn học có rất nhiều ứng dụng trong thực tế cuộc sống gần gũi
với học sinh. Các kiến thức ở chƣơng “Dịng điện trong các mơi trƣờng” có
những ứng dụng hết sức quan trọng trong cuộc sống nhƣ: dòng điện trong kim
loại nhƣ bàn là, tủ lạnh, bóng đèn....vv, dịng điện trong chân khơng nhƣ: ti vi
chùm electron chuyển động trong chân không, các linh kiện bán dẫn máy tính,
điện thoại. Lƣợng kiến thức trong chƣơng là lớn,GV không thể truyền tải hết
nội dung kiến thức, cũng nhƣ những ứng dụng thực tế đƣợc.
Với những cơ sở trên, tôi quyết định chọn nội dung “Tổ chức hoạt động
ngoại khóa về ứng dụng kĩ thuật chương “Dịng điện trong các mơi trường
” Vật lí 11 theo hướng phát huy tính tích cực và năng lực sáng tạo của học
sinh" là đề tài nghiên cứu với mong muốn góp phần nâng cao hiệu quả dạy học
mơn Vật lý nói riêng và hiệu quả giáo dục nói chung.
2. Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu tổ chức hoạt động ngoại khố về ứng dụng kỹ thuật của các
kiến thức về “Dòng điện trong các môi trƣờng” cho học sinh lớp 11 nhằm phát
huy tính tích cực và phát triển năng lực sáng tạo của học sinh, đồng thời góp
phần củng cố, đào sâu, mở rộng các kiến thức đã học trong nội khố.
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN
2
Hoạt động dạy học ngoại khóa của học sinh trƣờng THPT Phƣơng Sơn Lục Nam - Bắc Giang lớp 11 về chƣơng “Dịng điện trong các mơi trƣờng”
4. Giả thuyết khoa học
Nếu tổ chức tốt giờ hoạt động ngoại khoá về chƣơng “Dịng điện trong các
mơi trƣờng” theo hƣớng tăng cƣờng cho học sinh tìm hiểu, giải thích các hiện
tƣợng hay gặp trong cuộc sống hàng ngày và tìm hiểu một số ứng dụng trong khoa
học kỹ thuật, trong đời sống cũng nhƣ thiết kế chế tạo mơ hình một số ứng dụng
kỹ thuật này, thì sẽ tạo đƣợc sự hứng thú của học sinh trong học tập, giúp phát huy
tính tích cực, phát triển năng lực sáng tạo cho học sinh đồng thời giúp học sinh
củng cố, đào sâu, mở rộng kiến thức về dịng điện trong các mơi trƣờng.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt đƣợc mục đích đề ra, đề tài có nhiệm vụ nghiên cứu cụ thể nhƣ sau:
- Nghiên cứu cơ sở lí luận của hoạt động ngoại khóa, đặc biệt là lí luận
hoạt động ngoại khóa Vật lí.
- Tìm hiểu mục tiêu dạy học về kiến thức, kỹ năng, thái độ và mục tiêu
phát triển tƣ duy mà học sinh cần đạt đƣợc khi học chƣơng “Dịng điện trong
các mơi trƣờng”.
- Nghiên cứu nội dung chƣơng “dịng điện trong các mơi trƣờng” - Sách
giáo khoa Vật lí 11. Từ đó, vận dụng lí luận của dạy học ngoại khóa để dạy
chƣơng “Dịng điện trong các môi trƣờng”.
- Điều tra thực tế dạy và học chƣơng “Dịng điện trong các mơi trƣờng”
Vật lí 11 ở trƣờng THPT, từ đó có căn cứ xây dựng nội dung, phƣơng pháp dạy
học và hình thức tổ chức hoạt động ngoại khóa nhằm khắc phục các hạn chế
trong giờ nội khóa.
- Tổ chức hoạt động ngoại khóa chƣơng “Dịng điện trong các mơi
trƣờng” theo hƣớng giải thích hiện tƣợng trong thực tế, tìm hiểu cấu tạo,
nguyên tắc hoạt động và thiết kế, chế tạo một số ứng dụng trong chƣơng
“Dòng điện trong các mơi trƣờng” nhằm phát huy tính tích cực, phát triển năng
lực sáng tạo của học sinh.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN
3
- Tiến hành thực nghiệm sƣ phạm để đánh giá tính khả thi của nội dung
cũng nhƣ quy trình tổ chức ngoại khóa đã xây dựng, và bƣớc đầu đánh giá hiệu
quả của hoạt động ngoại khóa.
6. Phƣơng pháp nghiên cứu
Sử dụng phối hợp các phƣơng pháp nghiên cứu sau:
6.1. Phương pháp nghiên cứu lí luận:
+ Tham khảo sách, báo, tạp chí chuyên ngành về tính tích cực, phát triển
năng lực sáng tạo của học sinh.
+ Tham khảo một số tài liệu về dạy học các ứng dụng kĩ thuật Vật lí và
vai trị của các ứng dụng kĩ thuật Vật lí trong dạy học.
+ Tham khảo sách, báo, tạp chí chuyên ngành về tâm lí học, giáo dục
học, logic học, lí luận dạy học Vật lí, phƣơng pháp dạy học vật lý, thí nghiệm
Vật lí phổ thơng, các tài liệu hƣớng dẫn tổ chức hoạt động ngoại khóa để xây
dựng hoạt động ngoại khóa phù hợp.
6.2. Phương pháp điều tra, quan sát:
+ Tổng kết kinh nghiệm qua những năm trực tiếp giảng dạy, qua dự giờ, trao
đổi kinh nghiệm với một số giáo viên giàu kinh nghiệm ở một số trƣờng THPT.
+ Phỏng vấn giáo viên và học sinh để nắm tình hình dạy học các ứng dụng
kĩ thuật vật lý và sử dụng các phƣơng pháp dạy học ở một số trƣờng THPT.
+ Xây dựng mẫu phiếu điều tra để có cơ sở cho việc cần phải đổi mới
phƣơng pháp dạy học vật lí hiện nay ở THPT, khắc phục những khó khăn trong
dạy học các ứng dụng kĩ thuật Vật lí để có những biện pháp dạy học phù hợp.
6.3. Phương pháp thực nghiệm sư phạm
+ Làm thực nghiệm sƣ phạm để kiểm tra, đánh giá giả thuyết khoa học
đã đề ra.
6.4. Phương pháp thống kê toán học
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN
4
+ Sử dụng phƣơng pháp thống kê mô tả, thống kê kiểm định và kiểm tra
đánh giá so sánh, để trình bày kết quả thực nghiệm sƣ phạm và kiểm định giả
thuyết thống kê về sự khác biệt trong kết quả học tập, của các nhóm đối chứng
và thực nghiệm.
7. Đóng góp của luận văn
- Làm sáng tỏ cơ sở lí luận của hoạt động ngoại khóa, đặc biệt là lí luận
về hoạt động ngoại khóa Vật lí.
+ Xây dựng đƣợc các phƣơng án thí nghiệm liên quan đến nội dung về
chƣơng “Dịng điện trong các mơi trƣờng” trong chƣơng trình vật lí 11 THPT
từ những vật liệu đơn giản, rẻ tiền, dễ kiếm bao gồm; hệ thống lại, nghiên cứu
cấu tạo và nguyên tắc hoạt động các ứng dụng kĩ thuật của kiến thức về chƣơng
“Dòng điện trong các mơi trƣờng”.
+ Xây dựng nội dung và quy trình dạy học ngoại khóa (nội dung
phƣơng pháp dạy học, hình thức tổ chức dạy học) về chƣơng “Dịng điện
trong các mơi trƣờng”
+ Bổ sung làm phong phú thêm tài liệu tham khảo cho các GV THPT,
sinh viên các trƣờng Đại học sƣ phạm và Cao đẳng sƣ phạm. Góp phần đổi mới
phƣơng pháp dạy học mơn vật lý THPT.
- Góp phần đổi mới phƣơng pháp dạy học Vật lí ở các trƣờng THPT
thơng qua việc tổ chức hoạt động ngoại khóa chƣơng “Dịng điện trong các
mơi trƣờng ”.
8. Cấu trúc luận văn
Ngồi phần mở đầu, kết luận, luận văn có ba chƣơng:
Chƣơng 1: Cơ sở lí luận và thực tiễn về việc hoạt động ngoại khóa Vật lí
ở trƣờng THPT.
Chƣơng 2: Tổ chức hoạt động ngoại khóa về các ứng dụng kĩ thuật của
kiến thức chƣơng “Dịng điện trong các mơi trƣờng” Vật lí 11 cơ bản.
Chƣơng 3: Thực nghiệm sƣ phạm.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN
5
Chƣơng 1
CƠ SỞ LÍ LUẬN VỀ HOẠT ĐỘNG NGOẠI KHỐ VẬT LÍ
Ở TRƢỜNG PHỔ THƠNG
*
.
,
...
...”
–
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN
– 2002;
6
....
.
1.1. Vị trí, tác dụng của hoạt động ngoại khóa trong dạy học ở trƣờng phổ thơng
Để hồn thành tốt mục tiêu giảng dạy của môn học, đặc biệt là mục tiêu
giảng dạy về rèn luyện năng lực sáng tạo và mục tiêu về thái độ tích cực trong
học tập của học sinh thì giáo viên vật lí cần phải phối hợp một cách khéo léo
các hoạt động học tập trong nội khóa và ngoại khóa cho học sinh.
Hoạt động ngoại khóa vật lí là một trong những hoạt động ngồi giờ lên
lớp có tổ chức, có kế hoạch, có phƣơng hƣớng xác định, đƣợc học sinh tiến
hành theo nguyên tắc tự nguyện ở ngồi giờ nội khóa dƣới sự hƣớng dẫn của
giáo viên vật lí nhằm gây sự hứng thú và phát triển tƣ duy, rèn luyện kĩ năng,
bổ sung và mở rộng kiến thức vật lí. Nó có tác dụng to lớn về cả ba mặt mục
tiêu dạy học: giáo dƣỡng, giáo dục và giáo dục kĩ thuật tổng hợp.
Để vận dụng có hiệu quả hình thức dạy học tổ chức hoạt động ngoại
khóa vật lí cho học sinh thì giáo viên cần phải hiểu rõ tác dụng và vị trí của
hình thức dạy học này.
1.1.1. Vị trí của hoạt động ngoại khóa trong hệ thống các hình thức tổ chức
dạy học ở trường phổ thông
Nhà trƣờng phổ thơng có ba hình thức tổ chức đào tạo là: Dạy học trên
lớp, giáo dục lao động kĩ thuật tổng hợp và hƣớng nghiệp dạy nghề và công tác
giáo dục ngồi giờ lên lớp.
“Cơng tác giáo dục ngồi giờ lên lớp bao gồm các hoạt động rộng rãi
trong các lĩnh vực: Xã hội - chính trị, văn hóa - khoa học, nghệ thuật, thể dục
thể thao, quốc phịng”[9].
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN
7
Cơng tác ngoại khóa nói chung và cơng tác ngoại khóa vật lí nói riêng
thuộc lĩnh vực thứ hai của tồn bộ cơng tác giáo dục ngồi giờ lên lớp ở
trƣờng phổ thơng.
1.1.2. Tác dụng của hoạt động ngoại khóa vật lí
Theo Nguyễn Quang Đơng “HĐNK có vai trị quan trọng trong công tác
giáo dục ở nhà trường phổ thông góp phần nâng cao chất lượng giáo dục trên
tất cả các mặt” [9],cụ thể là:
+ Về mặt nhận thức: Hoạt động ngoại khóa giúp học sinh củng cố, đào
sâu, mở rộng những tri thức đã học trong nội khóa; giúp cho học sinh vận dụng
đƣợc những kiến thức đó vào giải quyết những vấn đề thực tiễn trong cuộc
sống, gắn lí thuyết với thực tiễn, thấy đƣợc những ứng dụng của kiến thức đã
đƣợc học trong đời sống và kĩ thuật.
+ Về mặt rèn luyện kĩ năng: Hoạt động ngoại khóa giúp cho học sinh
đƣợc rèn luyện chế tạo dụng cụ thí nghiệm, kĩ năng tiến hành thí nghiệm, kĩ
năng giải quyết vấn đề; rèn luyện kĩ năng làm việc theo nhóm, kĩ năng tự tổ
chức, kĩ năng tự quản lí, kĩ năng điều khiểm hoạt động nhóm. Ngồi ra, hoạt
động ngoại khóa cịn giúp học sinh phát triển kĩ năng giao tiếp, rèn luyện ngôn
ngữ và kĩ năng phát biểu trƣớc đám đông.
+ Về mặt giáo dục tinh thần, thái độ làm việc: Hoạt động ngoại khóa
kích thích sự hứng thú học tập, khơi dậy lòng ham hiểu biết, muốn hoạt động
của học sinh, lôi cuốn học sinh tự giác tham gia một cách nhiệt tình vào các
hoạt động, phát huy tính tích cực, tự lực của học sinh.
Ngồi ra, hoạt động ngoại khóa cịn góp phần phát triển năng lực tƣ
duy nhƣ tƣ duy lôgic, tƣ duy trừu tƣợng và đặc biệt là năng lực tƣ duy sáng
tạo cho học sinh.
Tóm lại, hoạt động ngoại khóa có mục đích bao trùm là hỗ trợ cho dạy
học nội khóa, giúp phát triển và hoàn thiện nhân cách ngƣời học. Đặc biệt, hoạt
động ngoại khóa góp phần quan trọng trong việc đào tạo nguồn nhân lực có
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN
8
tính tích cực, tự lực cao và có khả năng sáng tạo tốt trong công việc, đáp ứng
đƣợc yêu cầu của nền giáo dục nƣớc ta trong giai đoạn hiện nay.
1.2. Các đặc điểm của hoạt động ngoại khóa
Hoạt động ngoại khóa về vật lí nói riêng và hoạt động ngoại khóa nói
chung theo Nguyễn Quang Đơng [9] có những đặc điểm cơ bản nhƣ sau:
+ Việc tổ chức các hoạt động ngoại khóa phải đƣợc lập kế hoạch cụ thể
về cả mục đích, nội dung, phƣơng pháp, hình thức tổ chức, lịch hoạt động cụ
thể và thời gian thực hiện.
+ Tổ chức các hoạt động ngoại khóa dựa trên tinh thần tự nguyện tham
gia và sự hứng thú của học sinh, dƣới sự hƣớng dẫn của giáo viên. Trên cơ sở
đó, học sinh sẽ u thích cơng việc, hoạt động tích cực, có hiệu quả và phát
triển đƣợc năng lực của mình.
+ Số lƣợng học sinh tham gia khơng hạn chế, có thể tổ chức hoạt động
ngoại khóa theo nhóm hoặc theo tập thể đơng ngƣời. Trong điều kiện cho phép có
thể huy động học sinh tồn trƣờng tham gia, khơng phân biệt trình độ học sinh.
+ Nội dung và hình thức tổ chức hoạt động ngoại khóa phải đa dạng,
phong phú, mềm dẻo, hấp dẫn để lôi cuốn đƣợc nhiều học sinh tham gia.
+ Việc đánh giá kết quả các hoạt động ngoại khóa của học sinh khơng
phải bằng điểm số thông qua các bài kiểm tra nhƣ trong các giờ học nội khóa,
mà thơng qua tính tích cực, sáng tạo của học sinh và sản phẩm của q trình
hoạt động. Ngồi ra, kết quả của hoạt động ngoại khóa đƣợc đánh giá một cách
cơng khai thơng qua cả giáo viên và học sinh. Để khích lệ quá trình hoạt động
của học sinh thì cũng cần có sự khuyến khích và phần thƣởng động viên kịp
thời cho các em.
1.3. Nội dung, các hình thức tổ chức và phƣơng pháp dạy học ngoại khóa
về vật lí
1.3.1. Nội dung ngoại khóa về vật lí
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN
9
Nội dung của ngoại khóa vật lí phải bổ sung và hỗ trợ cho nội khóa. Nội
dung của ngoại khóa giúp cho học sinh củng cố, đào sâu, mở rộng kiến thức vật
lí đã đƣợc học trong nội khóa; bổ sung những kiến thức lí thuyết hoặc khắc
phục những sai lầm mà học sinh thƣờng mắc phải khi học nội khóa; giúp cho
học sinh hiểu rõ, biết liên kết và khái qt hóa những kiến thức đã đƣợc hình
thành một cách rời rạc. Ngồi ra, nội dung của ngoại khóa cần phải giúp cho
học sinh nâng cao lịng ham thích, ham hiểu biết về vật lí - kĩ thuật, vật lí - đời
sống, vật lí - thiên văn, … phát triển tính độc lập, óc sáng tạo của học sinh, tạo
điều kiện cho học sinh đƣợc rèn luyện một số kĩ năng và kĩ xảo.
Có thể kể đến một số nội dung hoạt động ngoại khóa mà học sinh có thể
thực hiện đƣợc nhƣ:
- Tìm hiểu thêm các kiến thức về vật lí và kĩ thuật.
- Nghiên cứu các lĩnh vực riêng biệt của vật lí học, tìm hiểu những ứng
dụng của vật lí trong đời sống, kĩ thuật.
- Thiết kế, chế tạo và sử dụng các dụng cụ thí nghiệm vật lí và kĩ thuật.
Để lựa chọn nội dung tổ chức hoạt động ngoại khóa về vật lí phù hợp thì
giáo viên cần phải căn cứ vào nội dung kiến thức mà học sinh đƣợc học trong
nội khóa và tầm quan trọng của kiến thức này trong đời sống, kĩ thuật cũng nhƣ
mục tiêu dạy học về phần kiến thức đó mà học sinh cần phải đạt đƣợc.
Căn cứ vào các hƣớng có thể tổ chức hoạt động ngoại khóa về vật lí nhƣ
trên và thực tế dạy học vật lí ở trƣờng phổ thơng hiện nay, chúng tơi lựa chọn
nội dung của đề tài chủ yếu là hoạt động thực nghiệm: thiết kế, chế tạo và sử
dụng thí nghiệm vật lí đơn giản; nghiên cứu cấu tạo, giải thích ngun tắc hoạt
động và chế tạo TN mơ hình về các ứng dụng kĩ thuật. Và chúng tôi chọn nội
dung kiến thức của chƣơng “Dịng điện trong các mơi trƣờng” trong sách giáo
khoa Vật lí lớp phổ thơng để xây dựng nội dung cho hoạt động ngoại khóa.
1.3.2. Các hình thức hoạt động ngoại khóa về vật lí
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN
10
Việc phân chia các hình thức hoạt động ngoại khóa về vật lí chỉ mang
tính chất tƣơng đối, khơng phân biệt đƣợc rõ ràng. Có thể phân ra các hình thức
hoạt động ngoại khóa về vật lí theo lƣợng học sinh tham gia, cũng có thể theo
nội dung ngoại khóa hoặc theo thời gian và địa điểm diễn ra hoạt động ngoại
khóa…[9] theo Đặng Vũ Hoạt “HĐNK là thơng qua các hoạt động thực
tiễn”[12].Sau khi nghiên cứu các tài liệu, tơi nhận thấy các hình thức tổ chức
hoạt động ngoại khóa về vật lí thơng thƣờng nhất là: hoạt động ngoại khóa
mang tính chất cá nhân, hoạt động ngoại khóa theo các nhóm và hoạt động
ngoại khóa có tính quần chúng rộng rãi. Cụ thể:
- Tổ chức các hoạt động ngoại khóa ở lớp và ở nhà (học sinh đọc sách báo
về Vật lí và kĩ thuật: tổ chức các buổi báo cáo và dạ hội về các vấn đề vật lí - kĩ
thuật; học sinh ra báo tƣờng hoặc tập san về vật lí - kĩ thuật; học sinh biểu diễn thí
nghiệm hoặc giới thiệu sản phẩm là thí nghiệm vật lí chế tạo đƣợc…)
- Học sinh tổ chức triển làm giới thiệu những thành tích hoạt động ngoại
khóa về vật lí.
- Tổ chức cho học sinh thăm quan ngoại khóa về vật lí, kĩ thuật.
- Tổ chức, hƣớng dẫn học sinh thiết kế, chế tạo và sử dụng các dụng cụ
thí nghiệm vật lí hoặc máy móc đơn giản.
Với các hình thức tổ chức ngoại khóa về vật lí nhƣ trên, học sinh có thể
tham gia vào các hoạt động với tƣ cách cá nhân, nhóm hoặc tập thể.
a) Hoạt động ngoại khóa theo nhóm
Dựa trên tính chất đặc thù của bộ mơn vật lí: các kiến thức vật lí khơng
khó nhƣng biểu hiện khá phức tạp trong thức tế và các kiến thức đƣợc xây dựng
chủ yếu bằng con đƣờng thực nghiệm. Cho nên tổ chức ngoại khóa về vật lí
nên lựa chọn nhiều nội dung liên quan đến việc sử dụng thí nghiệm. Để hoạt
động ngoại khóa về vật lí có liên quan nhiều đến thí nghiệm thành cơng đƣợc
thì hình thức tổ chức hoạt động ngoại khóa theo nhóm là ƣu việt nhất. Hình
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN
11
thức này vừa đảm bảo cho quá trình thiết kế, chế tạo và tiến hành thí nghiệm
diễn ra nhanh, có chất lƣợng vừa tạo điều kiện cho học sinh tự học hỏi lẫn nhau
và rèn luyện kĩ năng làm việc theo nhóm.
* Các nguyên tắc đảm bảo tổ chức tốt nhóm ngoại khóa vật lí:
- Khi tổ chức nhóm ngoại khóa trƣớc hết phải dựa trên tinh thần tự
nguyện, hứng thú của học sinh, học sinh phải đƣợc lựa chọn lĩnh vực kiến thức
yêu thích để thiết kế, chế tạo thí nghiệm. Điều này tạo cho học sinh tính thần
làm việc thoải mải, từ đó họ thấy u thích cơng việc, nỗ lực hồn thành cơng
việc và phát triển đƣợc tài năng.
- Để nhóm ngoại khóa có thể tồn tại và hoạt động có hiệu quả thì nhất
thiết phải phát hiện và xây dựng đƣợc hạt nhân của nhóm. Hạt nhân của
nhóm thƣờng là nhóm trƣởng. Học sinh đƣợc chọn là hạt nhân của nhóm phải
thích thú và có sự nhiệt tình cao với đề tài mà nhóm theo đuổi, đồng thời cũng
phải có khả năng đồn kết các thành viên trong nhóm học tập và lực học thuộc
hạng khá vững vàng, tuy nhiên nhóm trƣởng khơng nhất thiết là thành viên
giỏi nhất trong nhóm.
- Yếu tố mới và tính vừa sức của đề tài đóng vai trị quan trọng trong
việc duy trì và phát triển sự hứng thú và tích cực của nhóm. Với ngun tắc
này, nội dung hoạt động ngoại khóa phải mới ít nhiều so với nội khóa, khơng
đơn thuần là những thí nghiệm kiểm nghiệm lại kiến thức hoặc áp dụng dƣới
dạng quá đơn giản các kiến thức đã học. Giáo viên cần phải xác định đƣợc nội
dung thích hợp, vừa sức với học sinh và khéo léo tổ chức sao cho từng bƣớc
học sinh thu đƣợc kết quả đều đặn, kể cả ở giai đoạn đầu để động viên kịp thời.
Để đạt đƣợc điều đó, khi tổ chức nhóm ngoại khóa giáo viên cần phải dự kiến
đƣợc những khó khăn mà học sinh có thể gặp phải, lên phƣơng án giúp đỡ và
tạo điều kiện về thời gian, tài liệu, nguyên vật liệu…cho nhóm học sinh.
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN
12
- Phải đảm bảo tính nghiêm túc, nhẹ nhàng, tránh nặng nề, nhƣng cũng
tránh tùy tiện trong q trình nhóm hoạt động. Để đảm bảo nguyên tắc này, nhóm
ngoại khóa cần có lịch làm việc cụ thể về thời gian cũng nhƣ tiến độ cơng việc,
tránh tình trạng “đầu voi, đuôi chuột”. Kiên quyết không để kế hoạch bị phá sản
chừng nào không bị những nguyên nhân khách quan chi phối. Nhƣ vậy thì q
trình hoạt động mới có ý nghĩa và đảm bảo uy tín của giáo viên.
* Nội dung của nhóm ngoại khóa
Tùy theo nội dung hoạt động của nhóm ngoại khóa có thể phân loại
thành: Nhóm “Vật lí lý thuyết”, nhóm “Chế tạo dụng cụ thí nghiệm vật lí”,
nhóm “Vật lí kĩ thuật”.
1. Nhóm “Vật lí lý thuyết”
Nhóm này đi sâu vào tìm hiểu và sƣu tầm các tài liệu xoay quanh vấn đề
đang học hoặc các vấn đề đang đƣợc quan tâm nhằm giúp cho các thành viên
trong lớp hiểu sâu hơn kiến thức đƣợc học. Đồng thời nghiên cứu, giải thích
các hiện tƣợng mà trong hoàn cảnh hạn chế của thời gian trên lớp mà giáo viên
khơng thể đi sâu đƣợc. Khi tham gia nhóm ngoại khóa này, học sinh có thể sƣu
tầm những bài vật lí hay rồi tiến hành thảo luận để tìm ra phƣơng pháp giải hay,
ngắn gọn; cũng có thể nhiệm vụ của nhóm là tìm hiểu lịch sử phát sinh và phát
triển của một lĩnh vực của vật lí, kĩ thuật hoặc học sinh tìm hiểu tiểu sử của các
nhà bác học vật lí v.v…Nhóm có thể phụ trách cơng việc ra báo tƣờng hoặc tập
san vật lí của trƣờng, nội dung hoạt động của nhóm ngoại khóa này phải mới so
với nội khóa, khơng đơn thuần là sƣu tập các thơng tin đã có trong sách giáo
khoa hoặc sách bài tập.
Trong quá trình thực hiện đề tài, giáo viên cần lƣu ý tới sự hứng thú
của học sinh theo hƣớng tìm hiểu, nghiên cứu mà các em đã chọn để đảm
bảo cho đề tài đƣợc thành công, đúng tiến độ và cung cấp đƣợc những sản
phẩm có chất lƣợng.
2. Nhóm “Chế tạo dụng cụ thí nghiệm vật lí”
13
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN
Do đặc thù của mơn học cho nên hình thức nhóm ngoại khóa “Chế tạo
dụng cụ thí nghiệm vật lí” là phổ biến nhất trong cơng tác ngoại khóa vật lí.
Tại các trƣờng phổ thơng hiện nay đã đƣợc trang bị các dụng cụ thí
nghiệm phục vụ cho giờ học thực hành của học sinh. Tuy nhiên, số lƣợng các thí
nghiệm cịn hạn chế, đặc biệt là các thí nghiệm có liên quan đến các ứng dụng
vật lí của kĩ thuật. Để có thể phát huy tính tích cực của học sinh và phát triển
đƣợc năng lực sáng tạo của các em thì việc phải chế tạo thêm các dụng cụ thí
nghiệm là rất cần thiết. Do vậy cơng tác ngoại khóa tổ chức cho học sinh tham
gia chế tạo các dụng cụ thí nghiệm là rất phù hợp. Tổ chức đƣợc tốt hình thức
ngoại khóa với nội dung nhƣ vậy vừa giúp học sinh trực tiếp tham gia chế tạo
dụng cụ có thể hiểu sâu hơn kiến thức đƣợc học, thấy đƣợc ứng dụng của kiến
thức trong thực tế, đồng thời cũng khiến cho các em thấy hứng thú và tích cực
hơn trong học tập, đồng thời vừa có thể bổ sung thêm các dụng cụ thí nghiệm
cịn thiếu cho nhà trƣờng, giúp cho việc giảng dạy các khóa sau đƣợc thuận lợi.
Trong trƣờng hợp nhƣ vậy, giáo viên cũng cần phải góp ý để các em chế tạo
đƣợc những dụng cụ thí nghiệm đẹp, bền và có thể sử dụng đƣợc lâu dài. Tuy
nhiên trong quá trình học sinh chế tạo dụng cụ, giáo viên cũng cần làm cho các
em hiểu rõ nguyên tắc cấu tạo cũng nhƣ hoạt động của các dụng cụ thí nghiệm,
chứ khơng phải các em chỉ cần chế tạo các dụng cụ theo mẫu có sẵn mà khơng
hiểu bản chất và ý nghĩa của các dụng cụ là công việc của các em có ý nghĩa.
Nhƣ vậy thì cơng tác ngoại khóa mới có ý nghĩa giáo dục và thực tiễn mạnh mẽ.
Giáo viên cũng cần lƣu giữ các hình ảnh hoạt động và sản phẩm của
nhóm trong phịng thí nghiệm của nhà trƣờng để giáo dục và làm gƣơng cho
các thế hệ sau. Trong q trình hoạt động ngoại khóa, giáo viên cũng cần dạy
cho các em biết cách sử dụng các cơng cụ, hiểu tính năng và cách gia cơng các
vật liệu khác nhau nhƣ gỗ, tơn sắt, bìa cứng, kim loại, cát,… Giáo viên cũng có
thể nhờ phụ huynh hoặc chuyên gia đến hƣớng dẫn cho các em trong nhóm.
3. Nhóm “Vật lí kĩ thuật”
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN
14
Hình thức hoạt động ngoại khóa với nội dung liên quan đến các ứng
dụng của vật lí trong kĩ thuật cũng đƣợc nhiều học sinh tham gia, dễ hứng thú,
đồng thời có tác dụng giáo dục kĩ thuật khá trực tiếp do đó cần phải đƣợc đề
cao và khuyến khích. Nhóm ngoại khóa này có thể hoạt động theo nhiều
hƣớng, với tên gọi phong phu và hấp dẫn. Những nhóm ngoại khóa này mang
nhiều tính chất thực hành chun mơn hơn nhóm “Chế tạo dụng cụ thí nghiệm
vật lí” nhƣng hoạt động của nhóm vẫn phải gắn liền với hai mặt lí thuyết và
thực hành. Do vậy giáo viên cần phải bổ sung thêm cả kiến thức lý thuyết và
thực hành cho học sinh. Khi tổ chức hình thức ngoại khóa này, giáo viên nên tổ
chức những nhóm phục vụ yêu cầu của nền sản suất ở địa phƣơng và nên phối
hợp với những chuyên gia ở đó để có sự giúp đỡ về kĩ thuật cũng nhƣ kinh
nghiệm. Các nhóm ngoại khóa “Vật lí kĩ thuật” này nếu làm tốt vai trị của
mình sẽ trở thành nịng cốt trong việc liên hệ bài học vật lí với thực tế kĩ thuật,
nhóm này có vai trị tốt trong việc giúp cho các học sinh khác hiểu rõ hơn vai
trò và biểu hiện của các kiến thức vật lí trong đời sống.
b) Hoạt động ngoại khóa có tính chất quần chúng rộng rãi
Các hoạt động ngoại khóa vật lí thu hút nhiều ngƣời tham gia, nhƣ: Hội
vui vật lí, triển lãm vật lí, báo tƣờng về vật lí… Hoạt động ngoại khóa này
thƣờng là kết quả của q trình hoạt động của nhóm vật lí. Các hoạt động ngoại
khóa này nếu đƣợc chuẩn bị chu đáo và tổ chức một cách hấp dẫn thì có tác dụng
rất lớn trong việc nâng cao lịng u thích nghiên cứu và học hỏi của học sinh.
1. Hội vui vật lí
Hội vui là một hình thức ngoại khóa dễ phổ biến, lơi cuốn đƣợc đơng đảo
học sinh tham gia, tạo ra đƣợc khí thế trong học tập và nghiên cứu. Hội vui có
thể tổ chức theo từng chuyên đề hoặc theo khối lớp. Chẳng hạn: hội vui cơ học;
hội vui về nhiệt học; …Hội vui có nội dung chính là các trị chơi hoặc các câu
hỏi rèn luyện trí tuệ, nhƣ: trị chơi hái hoa dân chủ, thi khéo tay, thi giải đáp
các câu hỏi trí tuệ
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN
15