Cái nhìn nghệ thuật và thế giới nhân vật trong truyện ngắn của nhà văn Đỗ Bích Thúy (LV thạc sĩ)

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM

DƯƠNG HỒNG THÁI

CÁI NHÌN NGHỆ THUẬT VÀ THẾ GIỚI NHÂN VẬT
TRONG TRUYỆN NGẮN CỦA NHÀ VĂN
ĐỖ BÍCH THÚY
Chuyên ngành: Văn học Việt Nam
Mã số : 60.22.01.21

LUẬN VĂN THẠC SĨ NGÔN NGỮ
VÀ VĂN HÓA VIỆT NAM

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. Đào Thủy Nguyên

THÁI NGUYÊN - 2016
Số hóa bởi Trung tâm Học liệu – ĐHTN




LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan luận văn khoa học: "Cái nhìn nghệ thuật và Thế
giới nhân vật trong truyện ngắn của nhà văn Đỗ Bích Thuý" là của riêng
tôi . Các số liệu, kết quả nghiên cứu trong luận văn là trung thực và chưa
từng được ai công bố trong bất cứ công trình nào khác.
Tác giả luận văn

Dương Hồng Thái

i


LỜI CẢM ƠN
Để hoàn thành luận văn này tôi xin chân thành cảm ơn:
Ban Giám hiệu, Ban Chủ nhiệm khoa Ngữ Văn, Bộ phận sau Đại học
phòng Đào tạo trường Đại học Sư phạm - Đại học Thái Nguyên.
Các thầy cô giáo ở Viện Văn học, trường Đại học Sư phạm I Hà Nội, Trường
đại học Sư Phạm Thái Nguyên đã trực tiếp dạy tôi trong suốt khoá học
Đặc biệt, tôi xin được bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến PGS.TS Đào Thuỷ
Nguyên, người đã động viên giúp đỡ tôi rất nhiều trong suốt quá trình viết luận
văn. Cuối cùng tôi cũng xin chân thành cảm ơn gia đình, bạn bè, đồng nghiệp
đã động viên và giúp đỡ tôi trong suốt quá trình học tập và nghiên cứu.
Tác giả luận văn

Dương Hồng Thái

ii


MỤC LỤC
LỜI CAM ĐOAN ....................................... i
LỜI CẢM ƠN ......................................... ii
MỤC LỤC .......................................... iii
MỞ ĐẦU ............................................ 1

1. Lí do chọn đề tài ...................................... 1
2. Lịch sử vấn đề ....................................... 2
3. Mục đích nghiên cứu ................................... 7
4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu ............................ 7

5. Phương pháp nghiên cứu ................................ 8
6. Đóng góp của luận văn .................................. 8
7. Cấu trúc của luận văn................................... 8
NỘI DUNG ........................................... 9
Chương 1: QUAN NIỆM NGHỆ THUẬT VỀ HIỆN THỰC VÀ CON
NGƯỜI TRONG TRUYỆN NGẮN CỦA ĐỖ BÍCH THÚY ............ 9

1.1. Nhà văn Đỗ Bích Thúy ................................ 9
1.1.1. Tiểu sử, cuộc đời, con người ........................... 9
1.1.2. Truyện ngắn trong sáng tác của Đỗ Bích Thúy ............... 11
1.2. Quan niệm nghệ thuật về hiện thực trong truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy . 14
1.2.1. Hiện thực cuộc sống phong phú ........................ 15
1.2.2. Hiện thực cuộc sống đa chiều, đa diện .................... 17
1.3. Quan niệm nghệ thuật về con người trong truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy . 19
1.3.1. Con người bi kịch ................................. 20
1.3.2. Con người đánh mất nhân cách trước tác động của hoàn cảnh ..... 22
1.3.3. Con người mang những giá trị văn hóa truyền thống ........... 23
Chương 2: CÁI NHÌN NGHỆ THUẬT TRONG TRUYỆN NGẮN CỦA
ĐỖ BÍCH THÚY ...................................... 27

iii


2.1. Khái niệm “Cái nhìn nghệ thuật” ......................... 27
2.2. Cái nhìn nghệ thuật trong truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy ......... 29
2.2.1. Cái nhìn hiện thực giàu tính phân tích, giàu giá trị nhân văn ...... 29
2.2.2. Cái nhìn tinh tế, nhạy cảm, giàu chất thơ .................. 35
2.2.3. Cái nhìn sắc sảo trong sự lựa chọn chi tiết điển hình và sự liên
tưởng so sánh bất ngờ thú vị ........................... 40
Chương 3: THẾ GIỚI NHÂN VẬT TRONG TRUYỆN NGẮN CỦA ĐỖ

BÍCH THÚY ......................................... 45

3.1. Nhân vật và vai trò của nhân vật trong tác phẩm văn học ......... 45
3.1.1. Khái niệm nhân vật văn học ........................... 45
3.1.2. Vai trò của nhân vật trong tác phẩm văn học ................ 46
3.1.3. Khái quát chung về thế giới nhân vật trong truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy. 49
3.2. Các kiểu nhân vật trong truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy .......... 51
3.2.1. Nhân vật mang số phận bất hạnh ........................ 51
3.2.2. Nhân vật dũng cảm vượt lên hoàn cảnh số phận .............. 56
3.2.3. Nhân vật nhân hậu, giàu lòng vị tha ...................... 60
3.2.4. Nhân vật tha hóa .................................. 64
3.3. Nghệ thuật xây dựng nhân vật trong truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy .... 66
3.3.1. Nghệ thuật miêu tả ngoại hình ......................... 67
3.3.2. Nghệ thuật phân tích tâm lí nhân vật ..................... 70
3.3.3. Nghệ thuật sử dụng ngôn ngữ .......................... 73
3.3.4. Nghệ thuật tạo tình huống truyện ....................... 78
KẾT LUẬN .......................................... 82
TÀI LIỆU THAM KHẢO ................................ 84

iv


MỞ ĐẦU
1. Lí do chọn đề tài
1.1. Đỗ Bích Thúy là nhà văn nữ xuất sắc của nền văn học Việt Nam
đương đại. Đề tài chủ yếu của chị là viết về miền núi, bên cạnh đó chị còn sáng
tác về đề tài đô thị trong cuộc sống mới, và ở đề tài nào chị cũng đạt được
những thành công đáng kể. Các sáng tác văn chương của Đỗ Bích Thúy tạo dấu
ấn trong lòng người đọc bởi văn phong nhẹ nhàng, tinh tế, sâu sắc giàu giá trị
hiện thực và giá trị nhân đạo.

Đỗ Bích Thúy là cây bút sáng tác miệt mài. Trong chặng đường hơn 15
năm sáng tác, nhà văn cho ra đời 13 tập truyện với nhiều thể loại khác nhau, từ
truyện ngắn đến truyện vừa, tản văn, kịch bản phim, truyện cho thiếu nhi và cả
tiểu thuyết lịch sử. Ở thể loại nào, chị cũng ghi được những dấu ấn riêng. Văn
chương của Đỗ Bích Thúy đằm thắm chữ “Tình”. Tình của con người và cảnh
vật được thể hiện qua từng câu chữ, từng trang văn. Đó chính là nét riêng khiến
cho độc giả luôn yêu mến các tác phẩm của chị.
1.2. Trong các sáng tác của Đỗ Bích Thúy, có lẽ thành công hơn cả là thể
loại truyện ngắn. Và như nhà thơ Trần Đăng Khoa có nói: “Truyện chị viết rất
giản dị, nhiều truyện không có cốt hoặc có cốt thì cái cốt truyện cũng rất lỏng
lẻo, mờ nhạt. Bởi thế nên truyện của Đỗ Bích Thúy thường không tóm tắt được,
vì chẳng có gì để tóm tắt. Vậy mà chị vẫn dựng được một tác phẩm hoàn chỉnh,
hấp dẫn trong trẻo và nhói buốt...” [42, tr.8]). Đỗ Bích Thúy là con người có
tính cách trầm lặng, sống nội tâm, vì thế mà truyện ngắn của chị cũng luôn sâu
sắc cả về nội dung và hình thức nghệ thuật. Lời văn của chị rất nhẹ nhàng bình
thản nhưng vô cùng nhức nhối và đặc biệt nó luôn có sức lan tỏa mạnh mẽ
trong tâm hồn người đọc.
1.3. Thi pháp học là một bộ môn nghiên cứu văn học. Đối tượng của thi
pháp học là tính quy luật nội tại của quá trình sáng tạo nghệ thuật văn chương.
Hình thức là phương thức tồn tại và biểu hiện của nội dung. Khám phá hình

1


thức nghệ thuật để nắm bắt nội dung, đi theo con đường của thi pháp, ta sẽ hình
dung được tầm vóc tư duy nghệ thuật của nghệ sĩ, chiều sâu khả năng phản ánh
hiện thực và vẻ đẹp thẩm mĩ của tác phẩm. Chính vì vậy, việc nghiên cứu
truyện ngắn của nhà văn Đỗ Bích Thúy từ góc độ thi pháp: “Cái nhìn nghệ
thuật và Thế giới nhân vật” sẽ giúp chúng ta hiểu rõ hơn về những giá trị hiện
thực và vẻ đẹp thẩm mĩ của truyện ngắn Đỗ Bích Thúy.

1.4. Trong các sáng tác văn chương của mình nhà văn Đỗ Bích Thúy
luôn có cái nhìn hiện thực giàu tính phân tích; cái nhìn tinh tế nhạy cảm giàu
chất tạo hình, giàu chất thơ và cái nhìn sắc sảo trong sự lựa chọn những chi tiết
điển hình cùng sự so sánh liên tưởng bất ngờ thú vị. Cái nhìn đó giúp chị xây
dựng được một thế giới nhân vật độc đáo, đa dạng và phong phú dựa trên cảm
hứng nhân đạo sâu sắc. Chúng tôi nhận thấy ở Đỗ Bích Thúy một tài năng văn
chương nghệ thuật độc đáo, một sự học hỏi, trau dồi và một sự nỗ lực đáng
khâm phục. Chị xứng đáng được coi là một hiện tượng văn học đầu thế kỉ XXI.
Với mong muốn được khám phá sâu sắc hơn nữa vẻ đẹp của văn học đương đại
nước nhà và muốn thể hiện lòng yêu mến với một tài năng văn học, chúng tôi
chọn đề tài: “Cái nhìn nghệ thuật và Thế giới nhân vật trong truyện ngắn
của nhà văn Đỗ Bích Thúy”. Chúng tôi tin tưởng rằng, đây sẽ là những khía
cạnh thực sự độc đáo và hấp dẫn trong truyện ngắn của nhà văn Đỗ Bích Thúy,
đáng để cho chúng ta tìm hiểu và nghiên cứu.
2. Lịch sử vấn đề
2.1. Tình hình nghiên cứu chung về truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy
Nhà văn Đỗ Bích Thúy đến với văn học như một cái duyên đã định
sẵn. Chị học về ngành tài chính kế toán, sau đó đi làm báo, rồi đi học tiếp và
bắt đầu sáng tác văn chương. Thế nhưng ngay từ những tác phẩm đầu tiên
chị đã gặt hái được những thành công đáng kể. Những truyện ngắn đầu tay
của chị là Sau những mùa trăng, Ngải đắng ở trên núi và Đêm cá nổi đã
đạt giải nhất cuộc thi viết truyện ngắn của tạp chí Văn nghệ Quân đội năm
1998-1999.
2


Truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy ngày càng sâu sắc và ngày càng đạt
được sự chín muồi về phong cách sáng tác. Từ chính sự thành công ở
những tác phẩm truyện ngắn đầu tay đó mà tên tuổi của Đỗ Bích Thúy ngày
càng được khẳng định rõ ràng hơn. Nhà văn đã có những quan niệm riêng

về cuộc sống và con người trong cuộc sống hiện đại, một cuộc sống trong
nền kinh tế thị trường đầy những bon chen, thậm chí đã có những sự tha
hóa, đổi thay trong nhân cách của con người, nhưng trên hết nhà văn vẫn
luôn nhìn ra được những vẻ đẹp nhân văn ẩn sâu trong tâm hồn của con
người từ chính những đổi thay đó.
Trong bài báo Từ truyện ngắn của một người viết trẻ đăng trên báo Văn
Nghệ trẻ (số 3/2005) nhà văn Lê Thành Nghị đánh giá về văn phong cách của
Đỗ Bích Thúy một cách khái quát: “Chúng ta sẽ bước vào một không gian lạ,
không gian có núi cao, trời rộng của vùng núi phía Bắc, nơi từ đó nhìn xuống,
dòng sông Nho Quế chỉ còn bé như sợi chỉ dưới chân núi Mã Pí Lèng” [20] .
Một không gian của hoa, lá, rừng… của thiên nhiên Tây Bắc đẹp nao lòng
người đã đi vào trang văn trang thơ của bao thế hệ thi ca. Có rất nhiều nhà văn
sáng tác về đề tài miền núi thành công, Đỗ Bích Thúy sáng tác về miền núi theo
cách của riêng mình. Từ chính sự gắn bó, sự trải nghiệm và từ tình yêu quê
hương xứ sở, và bằng nét tài hoa nghệ sĩ nhà văn thực sự đã khiến cho người
đọc xao xuyến khi khám phá về miền núi qua những trang văn của chị.
Nhà văn Chu Lai - một cây bút kì cựu trong làng văn có bài: Cái duyên
và sức gợi của hai giọng văn trẻ đăng trên tạp chí Văn nghệ Quân đội tháng
7/2001. Ông cho rằng các truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy như những “Món ăn
lạ” đậm chất dân gian của hương vị núi rừng với những nét ăn, nét ở, phong
tục tập quán còn giữ nguyên vẻ hoang sơ thuần phác. Đỗ Bích Thúy viết về
miền núi nói riêng và viết về cuộc sống hiện đại nói chung đều khiến cho người
đọc có cảm giác như được thưởng thức những “Món ăn lạ” vừa nguyên sơ tinh
khiết rất Đỗ Bích Thúy lại vừa thấm đẫm cảm xúc của cuộc sống hiện đại.

3


2.2. Tình hình nghiên cứu về Cái nhìn nghệ thuật và Thế giới nhân vật trong
truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy

Cái nhìn nghệ thuật và Thế giới nhân vật là những phương diện nổi bật
của thi pháp học. Khi có cái nhìn nghệ thuật phong phú và sâu sắc sẽ giúp cho
nhà văn thể hiện được rõ những quan điểm về cuộc sống hay tư tưởng nghệ
thuật với độc giả. Đồng thời sẽ giúp nhà văn xây dựng được một thế giới nhân
vật độc đáo và hấp dẫn trong các tác phẩm văn học của mình.
Trong văn xuôi đương đại có rất nhiều nhà văn xuất sắc viết về cuộc
sống hiện thực. Đỗ Bích Thúy là một trong những nhà văn đó. Ngòi bút của chị
càng viết càng tươi tắn, đa dạng và điêu luyện. Nhà thơ Trần Đăng Khoa đã
dành rất nhiều tình cảm yêu mến của mình cho nhà văn Đỗ Bích Thúy. Ông
nhận định rằng: “Cũng như Tô Hoài, Ma Văn Kháng, ngòi bút chị không chỉ
sinh động, đằm thắm khi viết về miền núi, mà chị cũng rất tài tình, tinh tế khi
viết về Hà Nội, viết về miền xuôi”.[42, tr7]
Đọc truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy chúng ta phát hiện ra những cái nhìn
mang chiều sâu tư tưởng. Hiện thực của cuộc sống hiện đại hiện lên trên những
trang văn của chị đa chiều và sâu sắc. Thiên nhiên và cuộc sống con người
không những ở miền núi mà cả ở đô thị trong cuộc sống mới với những nét thi
vị đầy chất thơ cũng luôn có sức cuốn hút kì lạ với độc giả. Bên cạnh đó là sự
sắc sảo trong việc lựa chọn những chi tiết điển hình đưa vào các tác phẩm và sử
dụng những lối so sánh ví von độc đáo.
Đỗ Bích Thúy là một nhà văn luôn trau dồi và tìm tòi sáng tạo những cái
mới. VÌ thế chị ngày càng có cái nhìn nghệ thuật sâu sắc, độc đáo và đặc biệt
thế giới nhân vật của Đỗ Bích Thúy cũng ngày càng đa dạng và phong phú hơn.
Từ sau những truyện ngắn đầu tay như: Sau những mùa trăng, Ngải đắng ở
trên núi, Đêm cá nổi… Đỗ Bích Thúy đã sáng tác liên tục và cho ra đời rất
nhiều truyện ngắn hay và đặc sắc khác. Đồng thời càng viết chị càng khẳng
định được những cái nhìn nghệ thật sắc sảo và chân thực của mình trước hiện

4

thực cuộc sống. Tác giả Nguyễn Văn Thọ trong bài viết Nhà văn Đỗ Bích
Thúy, ở phố nhớ rừng viết: “Dạng văn của Đỗ Bích Thúy ở các truyện ngắn
mang mầu sắc u buồn như điệu khèn Vợ chồng A Phủ năm nào của Tô Hoài,
nhưng lại đầy những chi tiết làm nhiều người ở nhiều vùng đất, kể cả hải ngoại
ấn tượng, như cái thìa gỗ, như tiếng đàn môi và cả những quan sát tinh sát tinh
tế mà chỉ có một trái tim nhạy cảm mới có thể nhận ra”.[ 45]
Nhà văn Trung Trung Đỉnh trong bài viết: Đọc truyện ngắn Đỗ Bích
Thúy in trên báo Văn Nghệ số 5 ra ngày 3/2/2007 đã có cảm nhận khá sâu sắc:
“Đỗ Bích Thúy có khả năng viết truyện về cảnh sinh hoạt truyền thống của con
người vùng cao một cách tài tình. Không truyện nào là không kể về cách sống,
lối sinh hoạt, nết ăn ở, và quang cảnh sinh hoạt lễ hội, phong tục tập quán.
Truyện nào cũng hay, cũng mới, cũng lạ mặc dù tác giả không hề cố ý đưa vào
chi tiết lạ. Thế mà đọc đến đâu ta cũng sững sờ và bị chinh phục bởi những chi
tiết rất đặc sắc chỉ người miền núi mới có” [7]. Giọng văn của Đỗ Bích Thúy
lạnh lùng, trầm mặc như chính con người của chị, thế nhưng đằng sau những
trang văn ấy là một tâm hồn với sự vận động dữ dội. Tả cảnh mà gửi gắm ở đó
biết bao tình. Đỗ Bích Thúy rất có tài trong cách sử dụng ngôn ngữ và cách tạo
tình huống truyện. Chị cũng luôn tạo được những tình huống truyện độc đáo và
hấp dẫn, đặc biệt là những tình huống kể đan xen thời gian quá khứ và hiện tại
luôn bất ngờ và thú vị.
Thế giới nhân vật trong truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy cũng vô cùng
phong phú, đa dạng và hấp dẫn người đọc. Khi viết về đề tài miền núi, nhà văn
đề cập đến nhân vật người phụ nữ với những số phận bất hạnh và thiệt thòi
trong cuộc sống hay những nhân vật là những con người bị tha hóa trước cám
dỗ của cuộc sống hiện đại… Khi viết về miền xuôi, về cuộc sống đô thị, nhà
văn cũng đi sâu vào khám phá từng ngõ ngách tâm hồn, những rung động nhạy
cảm của con người trước guồng quay bộn bề của cuộc sống… Ở dạng đề tài
nào, nhà văn cũng chinh phục được những độc giả bằng lối viết rất riêng và độc
đáo của mình.
5

Nhà thơ Trần Đăng Khoa nhận xét:“Nói đến nhà văn, ta nghĩ đến
những vị phù thủy ngôn ngữ, có khả năng chiếm lĩnh ta, mê hoặc ta cả
những gì tưởng như vu vơ, đặc biệt là khả năng tạo dựng nhân vật, khắc họa
tâm lí nhân vật” [42, tr8]. Nhà văn Đỗ Bích Thúy đã thực sự làm được điều
đó khi chị đã xây dựng được một hệ thống nhân vật ấn tượng trong các
truyện ngắn của mình, những nhân vật của chị khi đọc xong người đọc thực
sự cảm nhận được rằng chị đúng là “vị phù thủy ngôn ngữ”, bởi những nhân
vật ấy đi ra từ cuộc sống đời sống đời thưởng nhưng họ thực sự đã ám ảnh
người đọc một cách sâu sắc.
Trong các công trình nghiên cứu khác về nhà văn Đỗ Bích Thúy như:
Tiếp cận sáng tác của Nguyễn Ngọc Tư và Đỗ Bích Thúy từ phương diện giá
trị văn học-văn hóa (Tác giả Dương Thị Kim Tiến, 2008), Hiện thực và con
người miền núi trong văn xuôi Đỗ Bích Thúy từ góc nhìn văn hóa (Tác giả
Nguyễn Thị Hường, 2011), tiểu luận Đường đến văn chương của một người
viết trẻ (Tác giả Dương Bình Nguyên)…cũng đã chỉ ra những đặc sắc trong
khía cạnh cái nhìn nghệ thuật và thế giới nhân vật trong truyện ngắn của nhà
văn Đỗ Bích Thúy. Trong những công trình nghiên cứu đó các tác giả cũng
thể hiện sự trân trọng tài năng và những tâm huyết của nhà văn Đỗ Bích
Thúy khi viết về những giá trị nhân bản, nhân văn của con người. Ngợi ca vẻ
đẹp tâm hồn của con người trong cuộc sống hiện đại.
Như vậy không chỉ có cái nhìn nghệ thuật đa dạng sâu sắc, thế giới
nhân vật trong truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy cũng đặc biệt cuốn hút người
đọc với nhiều kiêu dạng nhân vật khác nhau. Ở dạng nhân vật nào, Đỗ Bích
Thúy cũng có những cách kể chuyện hay miêu tả về nhân vật một cách sinh
đông và hấp dẫn nhất. Họ luôn toát lên được những vẻ đẹp tiềm ẩn bên trong
tâm hồn. Điều đó khiến cho người đọc thực sự bị ám ảnh và day dứt.
Qua tìm hiểu tình hình nghiên cứu về truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy
chúng tôi nhận thấy: Tuy đã có một số ý kiến đề cập tới cái nhìn nghệ thuật và

6


thế giới nhân vật trong truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy nhưng chưa có công
trình nào nghiên cứu một cách hệ thống về cái nhìn nghệ thuật của Đỗ Bích
Thúy. Đặc biệt chưa có công trình nào nghiên cứu sự chi phối của cái nhìn
nghệ thuật với thế giới nhân vật trong truyện ngắn của chị. Thực tế đó gợi cho
chúng tôi lựa chọn đề tài: “Cái nhìn nghệ thuật và Thế giới nhân vật trong
truyện ngắn của nhà văn Đỗ Bích Thúy” để thấy được nhiều cái đẹp cái hay
hơn nữa về văn.
3. Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu về vấn đề thi pháp trong truyện ngắn của nhà văn Đỗ Bích
Thuý chúng tôi mong muốn được làm rõ thêm về phương diện Cái nhìn nghệ
thuật và Thế giới nhân vật; đặc biệt là mối quan hệ của hai yếu tố này trong
truyện ngắn của nhà văn. Từ đó, khẳng định phong cách riêng của tác giả và
đồng thời ghi nhận những đóng góp quý giá của nhà văn Đỗ Bích Thúy đối với
nền văn học đương đại nước nhà. Bên cạnh đó cũng khẳng định một hướng tiếp
cận có hiệu quả trong nghiên cứu và thưởng thức văn học Việt Nam hiện đại.
4. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu
4.1. Đối tượng nghiên cứu
Để phù hợp với mục đích nghiên cứu, luận văn chỉ chủ yếu vào khảo sát
nghiên cứu những đặc điểm về Cái nhìn nghệ thuật và Thế giới nhân vật trong
truyện ngắn của nhà văn Đỗ Bích Thúy.
4.2. Phạm vi nghiên cứu
Luận văn tập trung nghiên cứu vào những tập truyện ngắn:
- Sau những mùa trăng (Tập truyện ngắn, NXB Văn nghệ Quân đội, 2001)
- Những buổi chiều ngang qua cuộc đời (Tập truyện ngắn, NXB Hội
nhà văn, 2003).
- Kí ức đôi guốc đỏ (Tập truyện ngắn, NXB Phụ nữ, 2005).
- Tiếng đàn môi sau bờ rào đá (Tập truyện ngắn, NXB Công an nhân

dân, 2006)
7


- Mèo đen (Tập truyện ngắn, NXB Thời đại, 2011)
- Đàn bà đẹp (Tập truyện ngắn, NXB và Liên Việt, 2013)
Những tác phẩm khác của nhà văn không thuộc phạm vi nghiên cứu của
luận văn, song có thể được sử dụng, đối chiếu trong những trường hợp cần thiết.
5. Phương pháp nghiên cứu
Luận văn kết hợp các phương pháp nghiên cứu sau:
- Phương pháp nghiên cứu tác phẩm theo đặc trưng thể loại
- Phương pháp thống kê, phân loại
- Phương pháp hệ thống
- Phương pháp phân tích, tổng hợp
- Phương pháp so sánh, đối chiếu
- Phương pháp thi pháp học
6. Đóng góp của luận văn
- Luận văn góp phần làm sáng rõ những luận điểm về Cái nhìn nghệ
thuật và Thế giới nhân vật và mối quan hệ giữa hai yếu tố thi pháp này trong
truyện ngắn của nhà văn Đỗ Bích Thúy.
- Khẳng định rõ hơn cá tính sáng tạo của nhà văn Đỗ Bích Thúy.
- Góp thêm một tài liệu tham khảo, nghiên cứu, học tập về văn học Việt
Nam đương đại.
7. Cấu trúc của luận văn
Ngoài phần Mở đầu, Kết luận và Tài liệu tham khảo, nội dung chính của
luận văn gồm ba chương:
- Chương 1: Quan niệm nghệ thuật về hiện thực và con người trong
truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy.
- Chương 2: Cái nhìn nghệ thuật trong truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy.
- Chương 3: Thế giới nhân vật trong truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy.

8


NỘI DUNG
Chương 1
QUAN NIỆM NGHỆ THUẬT VỀ HIỆN THỰC VÀ CON NGƯỜI
TRONG TRUYỆN NGẮN CỦA ĐỖ BÍCH THÚY
1.1. Nhà văn Đỗ Bích Thúy
1.1.1. Tiểu sử, cuộc đời, con người
Nhà văn Đỗ Bích Thúy sinh ngày 13 tháng 4 năm 1975 tại Hà Giang,
quê gốc ở Nam Định. Chị sinh ra và lớn lên trên mảnh đất địa đầu của Tổ quốc,
một địa danh gắn liền với khung cảnh núi rừng Tây Bắc, nơi đã đi vào rất nhiều
những trang thơ, trang văn của các nhà thơ, nhà văn Việt Nam.
Đỗ Bích Thúy là người con của núi rừng mộng mơ, trữ tình nhưng cũng
vô cùng hùng vĩ, dữ dội. Có lẽ vì thế mà thiên nhiên, cuộc sống và con người
nơi đây đã hun đúc cho nữ nhà văn những phẩm chất đáng quý, kiên cường
mạnh mẽ nhưng cũng không kém phần dịu dàng, sâu lắng. Cuộc đời của nhà
văn Đỗ Bích Thúy không phải là một đường thẳng xuyên suốt mà nó đầy sự
biến động. Và con đường tìm đến văn chương của chị cũng là cả một chặng
đường đầy gian nan, thử thách. Tuy quãng đường đó không dài nhưng có nhiều
bước chuyển mình rõ rệt.
Thuở nhỏ Đỗ Bích Thúy từng ước mơ làm cô giáo, nhưng ý định đó
không trở thành hiện thực. Đỗ Bích Thúy học Cao đẳng Tài chính kế toán và
làm kế toán cho báo Hà Giang. Nhưng với niềm đam mê nghệ thuật văn
chương chị chuyển sang viết văn và làm báo. Trong 4 năm lăn lộn với nghề
báo, trèo đèo lội suối đi vào những thung lũng sâu, xa để lấy tư liệu đã giúp nhà
văn hiểu sâu sắc hơn về con người miền núi. Chị được đi nhiều nơi và được
đắm mình trong không gian văn hóa của các dân tộc nên miền núi nên đời sống
miền núi hiện lên trong các sáng tác của chị hấp dẫn đến kì lạ. Hơi thở, màu sắc

và tâm hồn của núi rừng đều được thể hiện một cách tinh tế và đậm chất văn
chương nghệ thuật trong các sáng tác của chị. Cũng bởi vậy mà đọc Đỗ Bích
9


Thúy người đọc dễ nhầm tưởng chị là nhà văn người Mông hoặc người Tày,
nhưng thực tế cha mẹ chị là người Kinh từ miền xuôi lên miền núi sinh sống.
Nhà thơ Trần Đăng Khoa khẳng định.: “Đỗ Bích Thúy là nhà văn đặc sắc viết
về miền núi, nhưng chị lại là người ở dưới xuôi lên. Nhờ đằm mình trong đời
sống, hiểu cặn kẽ mọi ngóc ngách, từ cảnh sắc phong tục tập quán, đến đời
sống tính cách, tâm hồn và văn hóa của người dân vùng cao, với con mắt của
người dưới xuôi, chị phát hiện ra nhiều vẻ đẹp mà có khi chính người vùng cao
lại không nhìn ra được” [42, tr 6].
Sau thời gian làm báo ở Hà Giang, Đỗ Bích Thúy tiếp tục về Hà Nội học
đại học. Chị chăm chỉ, chịu khó học tập và sáng tác trong hoàn cảnh sinh viên
xa nhà thiếu thốn. Thời gian này chị gửi bài viết cho tạp chí Văn nghệ Quân đội
với chùm truyện ngắn: Sau những mùa trăng, Ngải đắng ở trên núi, Đêm cá
nổi và chị đã dành giải nhất cuộc thi viết truyện ngắn của tạp chí này năm
1998-1999. Tiếp sau đó là một loạt các truyện ngắn khác như: Những buổi
chiều ngang qua cuộc đời, Kí ức đôi guốc đỏ, Tiếng đàn môi sau bờ rào
đá…càng khẳng định tên tuổi và tài năng của chị khi viết về vùng cao. Rồi chị
chuyển hẳn về Hà Nội sinh sống và làm việc. Hiện nay Đỗ Bích Thúy đang giữ
chức Phó Tổng biên tập báo Văn nghệ Quân đội. Dù ở đâu và làm gì thì chị
cũng luôn sáng tác miệt mài, vì thế gia tài văn chương của chị tại thời điểm này
đã khá đồ sộ với nhiều thể loại khác nhau. Mới đây nhất ngày 13/1/2016 chị
vừa ra mắt bạn đọc cuốn tiểu thuyết Chúa đất mà chị sáng tác trong thời gian
kỉ lục 17 ngày.
Phạm vi đề tài sáng tác của nhà văn không chỉ giới hạn ở không gian
miền núi, mà Đỗ Bích Thúy còn sáng tác cả về miền xuôi, và cuộc sống đô thị
thời hiện đại cũng rất nhiều sắc màu trong văn chương của chị. Nhưng có thể

khẳng định rằng đề tài miền núi chính là sở trường và cũng là đề tài mang lại
những thành công to lớn cho nhà văn. Đỗ Bích Thúy cũng từng nói: Núi rừng
cho tôi nhiều thứ mà đô thị không có, đặc biệt là với công việc sáng tác. Núi

10


rừng là cảm hứng, là vốn sống, là tư liệu, là không khí, là hơi thở…để tôi có thể
viết về nó…Tôi sẽ mang tất cả những gì có thể về Hà Nội, nhưng có một thứ
tôi biết mình không thể mang được, đó là nỗi nhớ.
Hiện tại nhà văn Đỗ Bích Thúy đang có một cuộc sống hạnh phúc bên
gia đình. Chị cũng luôn bận rộn với công việc và sáng tác văn chương.
Guồng quay của cuộc sống cứ cuốn chị đi nhưng dù vậy thì Đỗ Bích Thúy
vẫn luôn khéo léo sắp xếp công việc một cách khoa học, vì thế mà mọi việc
với chị không hề có áp lực. Chị cũng có quan niệm sống rất riêng, rất bình
dị. Chị luôn nghĩ: cái gì ông trời cho mình thì nhận lấy và tự nhận thấy cuộc
sống đã cho mình nhiều thứ. Ngay cả trong sáng tác văn chương Đỗ Bích
Thúy cũng chưa bao giờ coi đó là việc bắt buộc mà chị hoàn toàn viết vì nhu
cầu nội tâm của chính mình. Ngòi bút cứ thôi thúc muốn được viết và phải
viết, thế nên giọng văn của chị lúc nào cũng chậm rãi, bình tĩnh khiến cho
người đọc cảm nhận được từ trong đó rất nhiều điều. Lúc nào chị cũng lạc
quan yêu đời và dù xuất hiện ở đâu chị cũng phải chuẩn bị cho mình đẹp
nhất có thể. Chị cũng là một người khá kiệm lời, sống nội tâm và sâu sắc, có
lẽ vì thế mà các trang văn của chị cũng rất sâu lắng và đằm thắm. Nỗi nhớ về
quê hương vẫn luôn là gói hành trang mà chị mang theo bên đời để giúp chị
có những thành công trong cuộc sống, đặc biệt là những thành công trong sự
nghiệp sáng tác văn chương của mình.
1.1.2. Truyện ngắn trong sáng tác của Đỗ Bích Thúy
Sự nghiệp sáng tác nghệ thuật văn chương của Đỗ Bích Thúy đã đi qua
một chặng đường đáng kể. Gần 15 năm kể từ khi chị nhận giải thưởng cao nhất

của cuộc thi viết truyện ngắn cho tạp chí Văn nghệ Quân đội, và cũng bắt đầu
từ đó người đọc biết đến tên tuổi của một nữ nhà văn tài hoa với một trái tim
nhân hậu giàu tình yêu thương với cuộc sống và con người.
Trong chặng đường sáng tác văn học của mình, tuy mới chỉ là cây bút trẻ
nhưng Đỗ Bích Thúy đã có những đóng góp đáng kể cho nền văn học hiện đại

11


nước nhà, đặc biệt là mảng văn học viết về miền núi. Mặc dù cùng một lúc phải
kết hợp nhiều công việc khác nhau trong cuộc sống, nhưng từ khi bắt đầu sáng
tác cho đến thời điểm hiện tại Đỗ Bích Thúy viết rất đều tay và đã đạt được
những thành công đáng kể.
Đỗ Bích Thúy sáng tác nhiều thể loại khác nhau: Truyện ngắn, truyện vừa,
tiểu thuyết, tản văn, kịch bản phim, truyện thiếu nhi… Và thể loại nào nội dung
cũng đều sâu sắc và cuốn hút độc giả. Không chỉ đề tài miền núi là sở trường
của chị mà cả đề tài miền xuôi chị cũng đều có những sáng tạo và những phát
hiện riêng độc đáo về cuộc sống và con người để đưa vào trong những trang
văn của mình.
Nhà văn cứ lặng lẽ và miệt mài sáng tác. Tình yêu lớn dành cho văn học
và sự trải nghiệm của cuộc đời đã giúp cho chị luôn có được sự tự tin và phong
độ để sáng tác. Ngòi bút của chị vì thế mà càng viết càng tươi tắn, càng đa dạng
và điêu luyện hơn, bớt đi sự lóng lánh và ngày càng sâu sắc. Nếu so sánh tiểu
thuyết mới nhất của Đỗ Bích Thúy là Chúa đất với tiểu thuyết trước đó của chị
cũng rất thành công là Bóng của cây sồi ta dễ dàng nhận thấy sự trưởng thành
hơn trong cách viết của chị. Cùng viết về đề tài miền núi nhưng ở tiểu thuyết
sau, ngòi bút của nhà văn linh hoạt hơn rất nhiều. Cuốn tiểu thuyết chỉ được
hình thành trong 17 ngày nhưng số phận cuộc đời của các nhân vật thậm chí cả
những phong tục tập quán những nét văn hóa riêng của người miền núi ngày
trước cũng được tái hiện một cách chân thực và sâu sắc. Và hình tượng nhân vật

người phụ nữ miền núi đã được trở đi trở lại trong các sáng tác trước đó của chị
giờ cũng không hề nhàm chán mà vẫn cứ nhức nhối, nhói buốt trái tim người
đọc. Điều đó cho thấy Đỗ Bích Thúy thực sự đã có một sự nghiệp văn chương
không hề nhỏ trong lòng độc giả yêu văn học.
Đỗ Bích Thúy sáng tác nhiều thể loại nhưng thể loại truyện ngắn thực sự
là sở trường và có lẽ cũng là thể loại mà nhà văn tâm đắc nhất. Trong hành trình
sáng tác của mình chị đã xuất bản được rất nhiều tập truyện ngắn đặc sắc như:

12


Sau những mùa trăng, Những buổi chiều ngang qua cuộc đời, Kí ức đôi
guốc đỏ, Tiếng đàn môi sau bờ rào đá, Mèo đen, Đàn bà đẹp…
Đề tài miền núi dù chiếm đa số trong các sáng tác của Đỗ Bích Thúy
nhưng người đọc không thấy nhàm chán mà luôn thấy hấp dẫn, mới lạ. Nội
dung truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy đa dạng và phong phú. Chị đề cập đến
nhiều vấn đề của cuộc sống hiện đại, đặc biệt là cuộc sống của con người trong
thời buổi kinh tế thị trường. Dù họ có vất vả lam lũ nhưng vẫn bộc lộ những
phẩm chất tính cách cao đẹp. Những số phận bi kịch luôn ám ảnh người đọc ở
từng trang viết, và đó thường là số phận của những người phụ nữ miền núi. Nhà
văn từng chia sẻ với bạn đọc: “Mỗi một nhân vật nữ của tôi đều có một số phận
riêng, đều có một gương mặt buồn bã và họ cứ phải chật vật, vất vả mãi để đi
tìm những mảng sáng hiếm hoi cho cuộc đời mình. Người phụ nữ Việt Nam ít
khi được sống cho mình, mà toàn sống cho người khác, lấy niềm vui của người
khác làm lẽ sống cho mình. Và phụ nữ miền núi càng thiệt thòi hơn. Cuộc đời
luôn phải cam chịu nhẫn nhịn và hy sinh” [ 2].
Ngoài ra nội dung truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy còn phản ánh về số
phận của những con người dũng cảm vượt lên hoàn cảnh, những con người dù
trong cuộc sống luôn bộn bề đầy vất vả lo toan nhưng vẫn tỏa sáng lòng nhân
hậu, lòng vị tha. Vì thế mà ấn tượng đậm nhất của người đọc là truyện của chị

luôn thấm đượm cảm hứng nhân văn, nhân đạo. Truyện của chị dù kết thúc
hạnh phúc hay đau khổ thì bao giờ cũng sáng lên niềm tin với cuộc đời, với tình
người đẹp đẽ. Tấm lòng nhân ái ấy xuất phát từ trái tim của người cầm bút, tình
yêu mến, sự cảm thông chia sẻ của một người con với sự khó khăn vất vả ở quê
hương miền núi của mình. Những truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy vì thế mà
luôn khiến cho người đọc trăn trở về tình đời, tình người.
Đỗ Bích Thúy có nghệ thuật viết truyện ngắn rất riêng. Đọc văn của chị
người đọc thường không muốn bỏ sách xuống giữa chừng bởi cách tạo dựng, lựa
chọn và sắp xếp các tình huống trong truyện rất khéo léo, uyển chuyển và tinh tế

13


tạo nên sự hài hòa và thú vị cho mạch truyện. Giọng văn chị không mĩ miều kiêu
sa mà mềm mại nhẹ nhàng đủ để khiến cho độc giả thấy day dứt cho từng số
phận, từng kiếp người mà chị sáng tạo nên. Truyện của chị hầu như không có cốt
truyện nhưng thực sự nó đã là những áng văn đẹp, có sức lan tỏa sâu sắc. Thật
đúng như lời nhận xét của nhà thơ Trần Đăng Khoa: “Đỗ Bích Thúy có khả năng
đi sâu vào thế giới nội tâm, khắc họa tâm lí nhân vật rất tài tình. Đây cũng là
một yếu tố quyết định sự thành bại của một nhà văn” [ 42, tr8].
Như vậy có thể khẳng định rằng truyện ngắn là một thể loại thành công
của nhà văn Đỗ Bích Thúy. Nhờ truyện ngắn mà nhà văn đã khẳng định vững
vàng tài năng văn học nghệ thuật của mình và đồng thời qua truyện ngắn chị
cũng gửi gắm những tư tưởng tình cảm của mình về cuộc sống và con người
thời hiện đại. Truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy cũng góp phần làm đẹp hơn sang
hơn cho văn học miền núi, giúp người đọc khắp mọi miền Tổ quốc hiểu hơn về
vẻ đẹp của thiên nhiên và con người nơi núi rừng Tây Bắc. Rồi cũng từ chính
những trăn trở về cuộc sống hiện đại của nhà văn sẽ giúp cho người đọc tự soi
lại và hoàn thiện chính mình để cuộc đời đẹp hơn, có ý nghĩa hơn.
1.2. Quan niệm nghệ thuật về hiện thực trong truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy

Mỗi nhà văn đều có một quan niệm nghệ thuật riêng. Quan niệm nghệ thuật
đó chi phối và định hướng cho quá trình sáng tác cụ thể của nhà văn. Nhà văn Đỗ
Bích Thúy cũng có quan niệm nghệ thuật riêng trong sáng tác của mình, chính
quan niệm nghệ thuật riêng đó làm nên “bộ mặt văn chương” riêng của nhà văn.
Những quan niệm và nhận thức đúng đắn sâu sắc về hiện thực và con người đã
được chị biểu hiện rất rõ qua các tác phẩm văn học của mình.
Bàn về vấn đề quan niệm nghệ thuật nhà văn Lê Minh Khuê từng nói:
“Nhà văn thế hệ trước viết dưới một ánh sáng vĩnh cửu. Họ nghĩ đến một sự
khẳng định, một vị trí tất yếu trong tương lai. Còn mình chỉ viết cho giây phút
này, cho ngày hôm nay. Viết cũng như là sống vậy. Biết ngày mai người ta có
đọc mình hay không? Nhà văn trước kia có thể viết rồi cất vào ngăn kéo và hy
vọng giá trị của nó trong tương lai. Còn mình viết ra, chỉ mong có bạn bè thân
14


thiết, con mình đọc, tại thời điểm này, là thắng rồi. Làm sao bắt số đông phải
quan tâm đến mình được?”. Và theo bà “việc viết xuất phát từ nhu cầu tự thân.
Và người đọc tiếp nhận được một điều gì đó, gọi là… thông điệp chẳng hạn, thì
tôi xem đó như một sự đồng cảm” [49].
Quan niệm nghệ thuật của nhà văn Lê Minh Khuê bộc lộ sự chân thành
trong cách cảm cách viết của bà về cuộc sống về con người. Điều này có sự
tương đồng với quan niệm của nhà văn Đỗ Bích Thúy. Chẳng cần phải đòi hỏi
sẽ phản ánh được những gì, sẽ đạt được những gì sau những trang viết, mà tất
cả đều xuất phát từ trái tim, từ tình cảm chân thành của người cầm bút với cuộc
đời. Chính vì vậy những tác phẩm của hai nữ nhà văn tài hoa đã được khẳng
định đúng giá trị đích thực của nó đó là “làm cho người ta tha thứ cho nhau,
thương yêu nhau hơn, sống hòa bình hơn”[ 23].
1.2.1. Hiện thực cuộc sống phong phú
Nhà văn Đỗ Bích Thúy sáng tác văn chương từ sớm và cũng có những
thành công từ sớm. Qua những tháng năm vất vả ngược xuôi, sống, làm việc và

được trải nghiệm nhiều hoàn cảnh, điều kiện sống khác nhau, chị đã có những
“vốn liếng” đáng kể cho những trang văn của mình. Hiện thực cuộc sống luôn
phức tạp với những truyền thống văn hóa, những phong tục tập quán của các
vùng miền… tất cả đã được Đỗ Bích Thúy thầm kín bộc lộ qua những trang
văn của mình một cách sâu sắc.
Nhà văn thực sự đã có những trang viết chân thực về cuộc sống và con
người ở nơi chị đã sinh ra và lớn lên - vùng cao nguyên đá Hà Giang. Không
chỉ ở những truyện ngắn đầu tay như: Sau những mùa trăng, Đêm cá nổi,
Ngải đắng ở trên núi mà một loạt những truyện ngắn khác như: Tiếng đàn môi
sau bờ rào đá, Mặt trời lên - quả còn rơi xuống, Cạnh bếp có cái muôi gỗ,
Gió không ngừng thổi … hiện thực cuộc sống trong sáng tác của chị đều tạo
được những ấn tượng sâu sắc trong lòng người đọc. Nhà văn Lê Thành Nghị
từng nói: “Không gian trong truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy đầy hoa, lá rừng,

15


có tiếng gà gáy tách te trong bụi rậm, có những dòng suối trong với những viên
đá cuội đỏ, có những chàng trai thổi sáo theo sau các cô gái quẩy tấu xuống
chợ, những nồi thắng cố nghi ngút khói trong những phiên chợ vùng cao đầy
màu sắc, những đêm trăng lóng lánh huyền ảo, những cụm mần tang mọc trong
thung lung, lễ hội Gầu tào với điệu hát gầu Plềnh mê đắm của những cô gái,
những chàng trai người Mông trên đỉnh núi…”[20].
Hiện thực trong truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy gợi lên những nét đẹp
trong truyền thống văn hóa của các dân tộc vùng cao mà những con người nơi
đây vẫn luôn mong muốn được gìn giữ. Trong cuộc sống hiện đại với nhiều
thay đổi, cả trong tư duy của con người, nhưng những giá trị văn hóa truyền
thống đó vẫn luôn được bảo vệ và phát huy.
Đời sống vùng cao trong những chuyển đổi trước tác động của cuộc sống
thành thị thời hiện đại cùng nền kinh tế thị trường đã ít nhiều được phản ánh

trong truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy. Những chàng trai cô gái từ miền xuôi lên
“cắm bản” dạy chữ cho đồng bào; phong trào xây dựng bản làng văn hóa mới;
điện về thị trấn mới hình thành; làng quán và cả những tệ nạn xã hội … Tất cả
đã được hiện hình và có những tác động lên nếp sống nếp nghĩ trầm tĩnh bao
đời của những con người vùng cao. Thị trấn, Ngoài cửa trời chưa sáng, Mặt
trời lên - quả còn rơi xuống, Con dê bốn mắt…là những truyện miêu tả khá
sinh động về những chuyển đổi đó.
Những trang viết của Đỗ Bích Thúy luôn mang đậm hơi thở của hiện
thực cuộc sống vùng cao từ khung cảnh thiên nhiên, đời sống sinh hoạt đến tâm
hồn, nếp nghĩ suy của con người qua giọng văn bình dị nhưng đầy sức lôi cuốn,
đặc biệt là ở cách sử dụng ngôn ngữ ví von, so sánh giàu biểu tượng-một đặc
trưng trong tư duy của người miền núi. Mảnh đất Hà Giang với núi rừng làng
bản hùng vĩ nên thơ, những chàng trai cô gái với nụ cười rạng rỡ trong những
phiên chợ rộn ràng, những đêm trăng nồng nàn hò hẹn có tiếng đàn môi réo rắt
gọi mời, cả những cố gắng khát vọng của những con người muốn nâng niu gìn

16


giữ những vẻ đẹp của quê hương, gìn giữ những giá trị truyền thống của dân
tộc tất cả đều đi vào những trang văn của Đỗ Bích Thúy hồn nhiên, gợi cảm…
Nó tạo nên sức hấp dẫn, nét riêng độc đáo trong ngòi bút của nhà văn nữ trẻ tài
hoa của núi rừng Tây Bắc.
Không chỉ miêu tả về hiện thực miền núi, Đỗ Bích Thúy cũng có những
trang viết về hiện thực miền xuôi, về cuộc sống đô thị hiện đại. Những đổi mới
trong tư duy của con người nhằm bắt kịp với với xu hướng hiện đại hóa của đất
nước đã xuất hiện những vấn đề phức tạp ngay cả ở chính bản thân của mỗi con
người. Những truyện ngắn như: Đàn bà đẹp, Trong đám đông có một ánh
mắt… là những truyện ngắn như thế. Nhà văn nói về hoàn cảnh của những
người phụ nữ trong cuộc sống hiện đại. Người đọc như thấy thấp thoáng có

hình ảnh của mình trong hiện thực đó. Người phụ nữ khi không phải lo toan
nhiều về miếng cơm manh áo thì lại phải đối diện với sự cô đơn, trống trải
trong tâm hồn, với những lo lắng con người không thể giữ được những giá trị
tinh thần tốt đẹp. Trong truyện là hình ảnh của người đàn bà đẹp sống trong
nhung lụa luôn khao khát hạnh phúc yêu đương nhưng người chồng không bao
giờ thấu hiểu và sẻ chia và cho nàng hạnh phúc, và truyện người phụ nữ mới
sinh con lo sợ chồng không còn chung thủy với mình nữa.
Hay đó còn là cuộc sống giản dị nhưng cũng không kém phần tinh tế và
sâu lắng của những con người đô thị, người Hà Nội trong truyện ngắn Chiếc
hộp khảm trai và Sương khói mịt mờ. Người đọc hiểu hơn về tâm hồn của họ,
tâm hồn ấy bộc lộ những nét đẹp của nền văn hóa truyền thống lâu đời.
1.2.2. Hiện thực cuộc sống đa chiều, đa diện
Đỗ Bích Thúy sáng tác nhiều về đề tài miền núi, về hiện thực cuộc sống
và con người miền núi. Nhưng người đọc vẫn luôn thấy ở trong đó không chỉ là
hình ảnh của miền núi mà là hiện thực của cả một xã hội đương thời với nhiều
vấn đề trong hiện thực cuộc sống đa sự. Đó là những mối quan hệ phức tạp
giữa con người và con người với nhau, là sự đấu tranh giữa cái thiện và cái ác

17


để vượt qua chính mình ở trong mỗi con người ... Với tư duy nhận thức về cuộc
sống một cách nhanh nhạy, tinh tế, nhà văn đã có cách phản ánh muôn mặt
cuộc sống một cách sinh động, chân thực và phong phú nhất.
Những trang văn của Đỗ Bích Thúy luôn phản ánh hiện thực cuộc sống
đa dạng, đa chiều. Chị luôn ngợi ca những điều tốt, những mặt tích cực đồng
thời cũng lên án những điều xấu, những mặt tiêu cực trong xã hội. Nhân vật
trong truyện ngắn của chị có thể rất đa dạng nhưng nhìn chung vẫn là tập hợp
cho hai tuyến nhân vật điển hình: tốt - xấu, thiện – ác, chấp nhận số phận đau
khổ - dũng cảm vượt lên số phận…

Người đọc bắt gặp những nhân vật trong truyện ngắn của chị như người
mẹ già (Tiếng đàn môi sau bờ rào đá), Súa (Lặng yên dưới vực sâu), Người
chị dâu (Sau những mùa trăng), Người mẹ chồng (Chiếc hộp khảm trai),
Nhân vật Nàng (Đàn bà đẹp)…là hình ảnh của những người phụ nữ có cuộc
đời nhiều vất vả, bất hạnh nhưng tốt bụng, giàu lòng vị tha, khao khát tình yêu
và hạnh phúc. Nhà văn viết về những người phụ nữ ấy với một tình yêu thương,
lòng cảm thông và sự chia sẻ sâu sắc, đồng thời ngợi ca những phẩm chất nhân
cách đáng quý, đáng trân trọng của họ. Bên cạnh đó, những nhân vật như Thò
(Mèo đen), Đứa gái lớn (Khách quý)…là những nhân vật đáng phê phán, đáng
lên án, những nhân vật bộc lộ những mặt khuất tối của cuộc sống. Họ không
vững vàng để vượt qua được những cám dỗ của cuộc đời và rồi tự đẩy mình
vào những bước đường cùng không có lối thoát.
Như vậy có thể nói, quan niệm nghệ thuật về hiện thực cuộc sống của
nhà văn Đỗ Bích Thúy khá phong phú và đa dạng. Tuy tập trung chủ yếu vào
đề tài miền núi, về cuộc sống của con người miền núi nhưng đằng sau đó vẫn là
những hiện thực về cuộc sống nhiều phức tạp, đa sự của con người trong thời
hiện đại nói chung. Ngòi bút của nhà văn đi sâu vào khai thác những hiện thực
cuộc sống đó để giúp cho người đọc nhận thức được cuộc sống ở góc độ đa
chiều nhằm mục đích hướng tới những giá trị chân, thiện, mĩ đích thực của con
người trong thời đại mới.
18


1.3. Quan niệm nghệ thuật về con người trong truyện ngắn của Đỗ Bích Thúy
Chúng ta đều biết “Văn học là nhân học”, là nghệ thuật miêu tả biểu
hiện con người. Con người là đối tượng chủ yếu của văn học, là nơi bắt đầu của
mọi sự khám phá của văn học. Bởi vì thông qua việc xây dựng hình tượng con
người, nhà văn đã thể hiện mọi suy nghĩ của mình về thế giới xung quanh.
Có thể nói con người là trung tâm của mọi hoạt động trong cuộc sống,
thông qua con người nhà văn phản ánh cuộc sống. Có những con người cô đơn,

có những con người hạnh phúc hay con người khổ đau. Tất cả những hình
tượng về con người đó đều được tác giả văn học miêu tả một cách độc đáo
trong những trang văn của mình, từ đó tác giả bày tỏ những suy nghĩ, những
tình cảm của mình về con người, về cuộc sống.
Theo Từ điển Thuật ngữ văn học quan niệm nghệ thuật về con người:
“là hình thức bên trong của sự chiếm lĩnh đời sống, là hệ quy chiếu ẩn chìm
trong hình thức nghệ thuật, nó gắn với các phạm trù phương pháp sáng tác,
phong cách nghệ thuật làm thành thước đo của hình thức văn học và là cơ sở
của tư duy nghệ thuật” [9,tr.275]. Giáo sư Trần Đình Sử nói một cách rõ ràng
hơn: “Quan niệm nghệ thuật về con người là một cách cắt nghĩa, lí giải tầm
hiểu biết, tầm đánh giá, tầm trí tuệ, tầm nhìn, tầm cảm của nhà văn về con
người được thể hiện trong tác phẩm của mình” [28, tr41].
Vậy quan niệm nghệ thuật về con người là tiêu chuẩn quan trọng nhất để
đánh giá giá trị nhân văn vốn có của văn học. Nghệ sĩ là người suy nghĩ về con
người, nêu ra những tư tưởng mới để hiểu về con người. Do đó người nghiên
cứu tác phẩm văn chương càng khám phá sâu quan niệm nghệ thuật về con
người của nhà văn thì càng đi sâu vào thực chất sáng tạo của họ, càng đánh giá
đúng về thành tựu của họ.
Nếu ở văn học thời kì 1945-1975 quan niệm về con người có phần đơn
giản thì từ sau 1975, đặc biệt từ sau đổi mới quan niệm nghệ thuật về con người
phức tạp hơn nhiều. Trong thời kì chiến tranh con người cùng chung chí hướng,

19


chiến đấu vì lí tưởng của Tổ quốc, tâm hồn họ đồng điệu cùng chung ý chí. Các
tác giả văn học cổ vũ họ ngợi ca vẻ đẹp tâm hồn ấy theo một sự thống nhất
chung về giọng điệu và xây dựng những mô týp quen thuộc về các hình tượng
văn học. Chẳng hạn nhà văn Nguyên Ngọc khi sáng tác về cuộc chiến đấu
chống giặc Mĩ xâm lược của người dân Tây Nguyên đã xây dựng lên những

hình tượng nhân vật rất đẹp, rất điển hình. Những nhân vật trong các tác phẩm
của ông như anh hùng Núp trong tác phẩm Đất nước đứng lên hay nhân vật
TNú trong tác phẩm Rừng xà nu đều được lấy từ nguyên mẫu có thực trong
cuộc sống, nhưng với giọng điệu ngợi ca và nghệ thuật xây dựng hình tượng
nhân vật điển hình theo xu hướng lí tưởng hóa, các tác phẩm đó thực sự đã gợi
lại trong tâm trí người đọc không khí của thời đại chiến đấu đầy oanh liệt và vẻ
vang của dân tộc. Hòa bình lập lại, con người trong cuộc sống hiện đại với biết
bao nhiêu những bộn bề lo toan, con người vì thế mà bộc lộ rõ nét cả những
mặt tốt, mặt xấu. Hình tượng nhân vật không còn đẹp một vẻ đẹp hoàn hảo và
không được uốn theo tinh thần ngợi ca nữa, mà có cả những điều phê phán,
những điều đáng lên án trong cuộc sống. Chẳng hạn trong tác phẩm Mùa lá
rụng trong vườn của nhà văn Ma Văn Kháng, cuộc sống của các nhân vật trong
một gia đình hiện đại như một xã hội thu nhỏ với những con người mang những
phẩm chất tính cách khác nhau đã được nhà văn phản ánh sâu sắc trong tác
phẩm. Có những người giữ được những nét văn hóa truyền thống của dân tộc;
có những người nhân cách bị tha hóa trước những cám dỗ của cuộc sống hiện
đại; có những con người giàu lòng vị tha nhân hậu, có những con người xấu xa
tệ bạc…Tất cả được tác giả dựng lên trong tác phẩm khiến cho người đọc có
nhiều những cung bậc cảm xúc khác nhau để có thể soi chiếu vào bản thân
mình một cách sâu sắc.
1.3.1. Con người bi kịch
Nhà văn Đỗ Bích Thúy sáng tác văn chương theo nhu cầu nội tâm, vì nhu
cầu nội tâm của mình. Cuộc sống muôn hình vạn trạng nhưng không bao giờ

20