Nghiên cứu chế độ tưới cho lúa chiêm xuân vùng đồng bằng sông hồng nhằm tiết kiệm nước và giảm phát thải khí nhà kính

L I C Mă N
Lu n v n th c s k thu t: ắ Nghiên c u ch đ t
BSH nh m ti t ki m n
khoa K thu t TƠi nguyên n

i cho lúa chiêm Xuân vùng

c và gi m phát th i khí nhà kínhẰ đ
c, Tr

c hoàn thành t i

ng đ i h c th y l i Hà N i tháng 8 n m 2016.

D

is h

tr

ng, Vi n Khoa H c Th y L i Vi t Nam và PGS.TS Nguy n Tu n Anh Tr

ng d n tr c ti p c a TS. Lê Xuân Quang, Vi n N

c, T

i tiêu và Môi
ng

i h c th y l i Hà N i.
Tác gi xin trân thành c m n TS. Lê Xuơn Quang vƠ PGS.TS Nguy n Tu n Anh đƣ

t n tình h

ng d n trong su t quá trình nghiên c u lu n v n.

Tác gi xin g i l i c m n sơu s c t i các Th y, Cô giáo trong Khoa K thu t Tài
nguyên n

c, đƣ giúp đ , t o đi u ki n t t cho tác gi trong qu trình h c t p, nghiên

c u.
Cu i cùng tác gi xin g i l i c m n t i gia đình, b n bè, đ ng nhi p đƣ giúp đ , đ ng
viên tác gi r t nhi u trong su t quá trình h c t p và th c hi n lu n v n.
Do th i gian và kinh nghi m, ki n th c còn h n ch nên lu n v n không tr nh kh i
nh ng thi u sót. Vì v y tác gi r t mong nh n đ

c nh ng đóng góp quý b u t th y

cô và nh ng đ c gi quan tâm.
TÁC GI

Lê Th Hi u

i


B N CAM K T
Tôi Lê Th Hi u xin cam đoan đơy lƠ đ tài nghiên c u c a riêng h c viên. K t qu
nghiên c u và các k t lu n trong đ tài lu n v n lƠ trung th c, có ngu n g c rõ ràng,
không sao chép t b t k công trình nghiên c u nào khác. Vi c tham kh o các ngu n
tài li u đƣ đ

c th c hi n trích d n và ghi ngu n tài li u đúng quy đ nh.

N u sai, tôi xin hoàn toàn ch u trách nhi m.
TÁC GI

Lê Th Hi u

ii


CH

VI T T T
QCVN 08-

Quy chu n Vi t Nam v tiêu chu n ch t l

MT:2015/BTNMT

m t cho m c đích t

QCVN 39:2011

Quy chu n k thu t Qu c gia v Ch t l
cho T

c

i tiêu th y l i

i tiêu

Sd

Khu khô ki t

Wd

Khu khô v a

Cb

Khu đ i ch ng

BSH

ng b ng sông H ng

KNK

Khí nhà kính

HTX

H p tác xã

B KH

Bi n đ i khí h u

iii

ng n

ng N

c dùng


M CL C
M

U ......................................................................................................................... 1

1.1 Tính c p thi t c a đ tài ............................................................................................ 1
1.2 M c đích vƠ ph m vi nghiên c u .............................................................................. 2
1.3 Cách ti p c n vƠ ph
1.4 K t qu d ki n đ t đ

ng ph p nghiên c u ............................................................... 2
c .......................................................................................... 3

1.5 N i dung chính c a lu n v n ..................................................................................... 3
CH

NG 1: T NG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN C U CH

THU T T

I, K

I CHO LÚA .............................................................................................. 4

T ng quan tình hình nghiên c u ch đ t

1.1

T

gi i vƠ trong n

i, k thu t t

i cho cây lúa trên th

c ........................................................................................................... 4

1.1.1.T ng quan tình hình nghiên c u ch đ t

i, k thu t t

i cho cây lúa trên th

gi i ................................................................................................................................... 4
1.1.2.T ng quan tình hình nghiên c u ch đ t
xuơn trong n

i, k thu t t

i cho cây lúa chiêm

c. .............................................................................................................. 7

1.2. Phát th i khí nhƠ kính trong l nh v c s n xu t nông nghi p trên th gi i và trong
n

c. .............................................................................................................................. 12

1.2.1 Phát th i khí nhƠ kính trong l nh v c s n xu t nông nghi p trên th gi i. .......... 12
1.2.2. Phát th i khí nhƠ kính trong l nh v c s n xu t nông nghi p trong n

c. ........... 14

1.3 Nh n xét chung........................................................................................................ 17
CH

NG 2:

C I M KHU V C,

2.1. Khái quát v trí đ a lý vùng

IT

NG NGHIÊN C U ...................... 18

ng B ng Sông H ng .............................................. 18

2.1.1

V trí đ a lý khu v c nghiên c u ...................................................................... 20

2.1.2.

a hình khu v c nghiên c u .............................................................................. 21

2.1.3 TƠi nguyên

t đai khu v c nghiên c u .............................................................. 21

2.1.4. Khí h u ................................................................................................................ 22
2.1.5. TƠi nguyên n

c m t ........................................................................................... 22

2.2. Hi n tr ng kinh t xã h i khu v c nghiên c u ....................................................... 23
2.2.1. Dân s vƠ lao đ ng .............................................................................................. 24
2.2.2. Hi n tr ng công trình t

i tiêu c a khu v c nghiên c u..................................... 25

2.2.3. Hi n tr ng qu n lý khai thác ............................................................................... 26
2.2.4.

c đi m hi n tr ng cây lúa chiêm xuân khu v c nghiên c u ........................... 28

2.2.5. Hi n tr ng s d ng phân bón c a các h nông dân khu v c nghiên c u ............ 29

iv

2.2.6. Hi n tr ng s d ng thu c tr sâu và thu c di t c ..............................................30
2.2.7. N ng su t hi n tr ng t i khu v c nghiên c u ......................................................32
2.3 Nh n xét vƠ đ nh gi chung ....................................................................................34
CH

NG 3: NGHIểN C U CH

VÙNG

T

I CHO CÂY LÚA CHIÊM XUÂN

NG B NG SÔNG H NG ..........................................................................35

3.1. X c đ nh các ch tiêu c lý c a đ t .........................................................................35
3.2. B trí thí nghi m .....................................................................................................37
3.2.1 B trí ô th a thí nghi m........................................................................................37
3.2.2. Xây d ng các c ng đi u ti t t

i tiêu cho khu v c nghiên c u ..........................41

3.2.3 B trí l p đ t c c thi t b theo dõi thí nghi m ......................................................45
3.2.4. Quy trình qu n lý n

c m t ru ng đ xu t ban đ u ............................................50

3.2.5. Canh tác nông nghi p khu thí nghi m .................................................................53

3.3 K t qu theo dõi đo đ c s li u th c nghi m: .........................................................57
3.3.1 K t qu theo dõi quan tr c, thu th p các s li u khí t
3.3.2 Theo dõi ch đ t
3.3.3 Ch t l

ng n

ng ..................................57

i .............................................................................................62

c trong h th ng t

3.3.4 Nh n xét đ nh gi v ch t l

i ...................................................................76

ng n

c .................................................................83

3.3.5 K t qu phân tích phát th i khí nhà kính ..............................................................85
3.4. Nghiên c u x c đ nh ch đ t

i th c nghi m cho cây lúa chiêm xuân vùng

BSH, ph t th i khí nhà kính........................................................................................91
3.4.1. Ch đ t

i v i n ng su t cây tr ng ....................................................................91

3.4.2. Ch đ t

iv il

ng phát th i khí nhà kính......................................................94

3.4.3. T ng h p k t qu n m 2015 vƠ 2016 ................................................................100
3.5

xu t quy trình t

i cho lúa chiêm xuơn vùng đ ng b ng sông H ng. .............101

K T LU N VÀ KI N NGH .....................................................................................103
1. K t lu n....................................................................................................................103
2. Ki n ngh .................................................................................................................103
TÀI LI U THAM KH O ...........................................................................................105
PH N PH L C ........................................................................................................106

v


DANH M C B NG
B ng 2.1. Th ng kê dân s xã Phú Th nh tháng 3/2015 ............................................... 24
B ng 2.2. Hi n tr ng lao đ ng....................................................................................... 25
B ng 2.3. Hi n tr ng gi ng lúa gieo tr ng v chiêm t i khu v c nghiên c u .............. 28
B ng 2.4. Hi n tr ng l

ng phân bón s d ng trung bình c a h gia đình v chiêm

xuân 2015 ...................................................................................................................... 30
B ng 2.5. N ng su t lúa khu v c nghiên c u................................................................ 32
B ng 3.1 K t qu phân tích m u đ t nông nghi p t i khu v c nghiên c u .................. 36
B ng 3.2. Danh sách và di n tích các h trong ô thí nghi m ........................................ 40
B ng 3.3. K t qu s li u lúa v chiêm xuân 2015 ....................................................... 54
B ng 3.4. K t qu s li u lúa v chiêm xuân 2016 ....................................................... 55
B ng 3.5. K hoach bán phân c a HTX cho v Xuân .................................................. 56
B ng 3.6. s d ng phân bón cho v chiêm xuân trong khu thí nghi m ........................ 56
B ng 3.7. T ng s gi b m t

i v chiêm xuân 2015 khu thí nghi m......................... 63

B ng 3.8. T ng l y tích gi tr c a I - (D + P) (ch s c a t ng t

i) trong th i gian t

29 tháng 3 - 1 th ng 5 (đ n v : mm).............................................................................. 73
B ng 3.9. B ng x c đ nh l
B ng 3.10. B ng x c đ nh l

ng n
ng n

c cho t ng khu thí nghi m v chiêm xuân 2015 .. 92
c cho t ng khu thí nghi m v chiêm xuân 2016 93

B ng 3.11. B ng k t qu h s thoát khí CH4 v Xuân 2015 ....................................... 95
B ng 3.12. B ng k t qu h s thoát khí N20 v Xuân 2015 ........................................ 96
B ng 3.13. B ng k t qu h s thoát khí CO2 v Xuân 2015 ....................................... 97

B ng 3.14. B ng t ng h p t ng l

ng phát th i khí nhà kính CH4, N20 và CO2 v

Xuân 2015 ..................................................................................................................... 98
B ng 3.15. T ng h p n ng xu t, l

ng n

ct

i vƠ l

ng KNK v chiêm xuơn ..... 101

n m 2015, 2016 ........................................................................................................... 101

vi


DANH M C HÌNH NH
Hình.2.1. V trí vùng BSH ..........................................................................................19
Hình.2.2. Khu v c tham quan........................................................................................20
Hình.2.3. V trí vùng nghiên c u ...................................................................................21
Hình 2.4 Tr m b m t

i khu thí nghi m ......................................................................26

hình 2.5 nh ch p th c đ a ngày 23/3/2015 .................................................................27
Hình 2.6. Bi u đ s d ng thu c tr sâu .......................................................................32

Hình 3.1: nh đƠo ph u di n và l y m u đ t .................................................................36
Hình 3.2. ng quan tr c m c n

c ng m trong các ô ru ng khô ki t, khô v a và truy n

th ng ..............................................................................................................................39
Hình 3.3 S đ t ng th khu v c nghiên c u thí đi m t i xã Phú Th nh ......................40
Hình 3.4. S đ khu v c nghiên c u .............................................................................41
Hình 3.5. V trí các c ng đi u ti t khu thí nghi m ........................................................42
Hình 3.6. Hình nh thi công c m c ng s 1,2,3 ............................................................43
Hình 3.7. C ng s 4 tr

c và sau xây d ng ..................................................................43

Hình 3.8. Hình nh thi công c m c ng s 5,6,7 ............................................................44
Hình 3.9. nh thi công b bao .......................................................................................45
Hình 3.10. nh ng quan tr c.........................................................................................46
Hình 3.11. thi t b đo m a vƠ khí t

ng........................................................................47

Hình 3.12. Thi t b l y m u khí nhà kính ......................................................................48
Hình 3.13. S đ quy trình t

i lúa v Chiêm Xuân ô khô ki t (S) .............................50

Hình 3.14. Quy trình t

i v Chiêm Xuân -ô khô v a (Wd) ........................................51

Hình 3.15. Quy trình t

i v Chiêm Xuân - ô truy n th ng (Cb) .................................52

Hình 3.16.

m trung bình ngày. ...............................................................................59

Hình 3.17. Nhi t đ trung bình ngày. ............................................................................60
Hình 3.18. Bi u đ m a ngƠy. .......................................................................................61
Hình 3.19.T c đ gió bình quân ngày. ..........................................................................61
Hình 3.20. B c x n ng l

ng m t tr i. ........................................................................62

Hình 3.21. S đ v n hành c ng ...................................................................................64
Hình 3.22. S đ
Hình 3.23. M c n

ng quan tr c m c n

c ng m trong ô ru ng ...................................65

c th c t trong các ô ru ng ...........................................................67

Hình 3.24 S thay đ i theo th i gian c a d li u khí t

vii

ng. ........................................69

Hình.3.25 Thay đ i t m th i trong quá trình b c h i ti m n ng tính to n b ng ph

ng

trình Penman.................................................................................................................. 69
Hình.3.26 Thay đ i t m th i đ cao m c n

c trong kênh. ......................................... 69

Hình. 3.27. Thay đ i t m th i đ sơu đ ng lúa
Hình.3.28 Thay đ i t m th i đ cao m c n
và S2a và trong kênh
Hình.3.29. L

t ng lô (ru ng) ................................ 71

c đ ng lúa t i S1a.................................. 72

c ng s 3 .................................................................................. 72

c đ cân b ng n

c lúa. ........................................................................ 73

Hình.3.30. Thay đ i t m th i trong đ u áp t i đ sơu 5 cm và 15cm

th a C1 vƠ W1

....................................................................................................................................... 74
Hình.3.31. Thay đ i t m th i trong đ u áp t i đ sơu 5cm vƠ 15cm

th a C1 vƠ W1

(bi u th c logarit). ......................................................................................................... 75
Hình.3.32. Thay đ i t m th i hƠm l
Hình 3.33.. pH c a n

c tích

t ng th a. ................................. 75

c trên kênh (`hình trái) ô ru ng (ph i) ..................................... 77

Hình 3.34. Nhi t đ c a n
Hình 3.35. EC c a n

ng n

c trên kênh (hình trái) ô ru ng (ph i) .............................. 77

c trên kênh (hình trái) ô ru ng (ph i) ....................................... 78

Hình 3.36.. HƠm l

ng TDS c a n

c trên kênh (hình trái) ô ru ng (ph i) ................ 78

Hình 3.37.. HƠm l

ng NH4+c a n

c trên kênh (hình trái) ô ru ng (ph i) ............... 80

Hình 3.38. HƠm l

ng NO2- c a n

c trên kênh (hình trái) ô ru ng (ph i) ................ 80

Hình 3.39. HƠm l

ng NO3- c a n

c trên kênh (hình trái) ô ru ng (ph i) ................ 81

Hình 3.40. HƠm l

ng TOC c a n

c trên kênh (hình trái) ô ru ng (ph i) ................. 81

Hình 3.41. HƠm l

ng Nit c a n

c trên kênh (hình trái) ô ru ng (ph i) .................. 82

Hình 3.42. HƠm l

ng Photpho c a n

Hình.3.43 Thay đ i c c thông l

c trên kênh (hình trái) ô ru ng (ph i)............ 83

ng khí nhà kính. ....................................................... 89

Hình.3.44. Lu ng tích l y c a các khí nhà kính trong su t mùa tr ng lúa t 4 tháng 3 2 tháng 6 (90 ngày) ........................................................................................................ 89
Hình.3.45. Lu ng tích l y c a các khí nhà kính trong kho ng th i gian t 6 tháng 4 - 5
tháng 5 bao g m c t

i liên t c (29 ngày). .................................................................. 90

Hình.3.46. Thay đ i pH trong đ t vƠ đ t Eh. ................................................................ 90
Hình 3.47. M i quan h gi a các lu ng khí nhà kính và giá tr Eh. ............................. 91
Hình 3.48. Quan h gi a l

ng n

ct

i, N ng xu t vƠ l

ng phát th i khí nhà kính

..................................................................................................................................... 100

viii


M

U

1.1 Tính c p thi t c aăđ tài
n
n

c ta, nông nghi p là ngành s d ng n

c nhi u nh t. Theo th ng kê, l

ng

c s d ng hƠng n m cho s n xu t nông nghi p vào kho ng 93 t mét kh i, cho

công nghi p kho ng 17,3 t mét kh i, cho sinh ho t là 3,09 t mét kh i và cho ngành
d ch v là 2,0 t mét kh i. Trong t
ngành s thay đ i theo xu h

ng lai đ n n m 2030, c c u dùng n

ng: nông nghi p 75%, công nghi p 16% và ngành d ch

v , tiêu dùng là 9%. Trong s n xu t nông nghi p thì n
y u; t p qu n canh t c lúa n
r t nhi u n

c. L

ng n

ct

c truy n th ng c a ng

c dùng cho canh tác lúa là ch
i dân hi n nay th

ng s d ng

i m t ru ng hàng v tiêu t n t 4500-5500 m3/ha v hè

thu và 5500-6500 m3/ha v chiêm xuơn, ch a k l
t

c gi a các

ng n

c lãng phí do qu n lý n

i không hi u qu . Theo th ng kê n m 2014, t ng di n tích đ t tr ng lúa đ

đ t trên 7,8 tri u ha (v
ng n

ct

i

ông Xuân 3,12 tri u ha, Hè Thu 2,11 tri u ha, Mùa 1,97 tri u

ha, Thu đông 0,615 tri u ha), t p trung ch y u t i vùng
vƠ BSCL. L

c

BSH, ven bi n mi n trung

c tiêu t n hƠng n m ít nh t c ng kho ng 46,8 tri u t m3 n

c,

m t con s không h nh .
K t qu ki m kê phát th i khí nhà kính (KNK) c a Vi t Nam n m 2010, l
th i cao nh t lƠ l

ng phát

ng phát th i khu v c s n xu t nông nghi p v i 65,09 tri u t n CO2

chi m 43,1% t ng l

ng phát th i KNK, trong ngành nông nghi p l

ng phát th i cao

nh t là t i khu v c tr ng lúa (chi m 57,5%). Hi n nay, B Nông nghi p và Phát tri n
nông thôn đƣ th c hi n nhi u gi i ph p đ ng b đ phát tri n nông nghi p b n v ng:
n ng su t cao, phát th i khí nhà kính th p và b o v môi tr

ng. K t qu tính toán d

ki n cho th y, t ng phát th i KNK đ n n m 2030 lên t i 96,7 tri u t n, nh v y, n u
không có các gi i pháp gi m phát th i KNK thì ngành nông nghi p v n ti p t c là
ngành phát th i KNK chi m t tr ng cao.
Các nghiên c u ch ra r ng b ng các bi n pháp th y l i, rút n
đo n c a vi c tr ng lúa có th gi m t 20-44% l
t

i truy n th ng.

1

c trong m t s giai

ng phát th i khí CH4 so v i k thu t


Vì v y nghiên c u ch đ t
n

i h p lý cho lúa chiêm xuơn vùng BSH nh m ti t ki m

c gi m phát th i khí nhƠ kính có ý ngh a khoa h c và th c ti n cao.

1.2 M căđíchăvƠăph m vi nghiên c u
M căđíchănghiênăc u:
X c đ nh đ
n

c ch đ t

i ti t ki m cho lúa chiêm xuơn vùng

BSH nh m ti t ki m

c, gi m phát th i khí nhà kính, nâng cao hi u qu c a s n xu t lúa vùng

ng b ng

sông H ng, Vi t Nam.
Ph m vi nghiên c u:
Ph m vi nghiên c u: vùng đ ng b ng sông H ng.
1.3 Cách ti p c năvƠăph

ngăphápănghiênăc u

Cách ti p c n:
- Ti p c n th c t : đi kh o sát, nghiên c u th c nghi m, thu th p các s li u liên quan
đ n đ tài lu n v n (mùa v , n ng su t, t p qu n canh t c, khí t

ng th y v n, hi n

tr ng th y l i khu v c nghiên c u,..).
- Ti p c n h th ng: Ti p c n, tìm hi u, phân tích h th ng t t ng th đ n chi ti t,

đ y đ và h th ng.
- Ti p c n c c ph

ng ph p nghiên c u m i ch đ t

i cho cây lúa c a c c n

c trên

th gi i.
Ph
- Ph

ngăphápănghiênăc u:
ng ph p k th a: K th a các k t qu đƣ có v l nh v c nghiên c u trên th gi i

vƠ trong n

c. K thu t s d ng cho ph

ng ph p nƠy lƠ k thu t khai thác thông tin

t các d ch v cung c p thông tin, trên internet, t c c c quan h p tác nghiên c u.
- Ph

ng ph p b trí thí nghi m đ ng ru ng: B trí các ô th a thí nghi m; l p đ t các

thi t b quan tr c nh khí t
kính cho 3 lo i công th c t

ng, m c n

c, nhi t đ n

i.

2

c, thiêt b l y m u khí nhà


- Ph

ng ph p i u tra, thu th p các s li u, tài li u có liên quan: i u tra th c đ a thu

th p các s li u v t p quán canh tác, hi n tr ng s n xu t nông nghi p, hi n tr ng th y
l i,.. khu v c nghiên c u.
- Ph

ng ph p đ nh gi đ ng ru ng: Phơn tích đ nh gi c c ch s v sinh tr

ng; các

ch tiêu v sinh lý; các ch tiêu v n ng su t và các y u t c u thành h t.
- Phân tích, th ng kê: S d ng các ph n m m chuyên d ng đ phơn tích đ nh gi k t
qu nghiên c u.
- Ph

ng ph p phơn tích trong phòng: Phân tích ch t l

nhà kính t i các phòng thí nghi m c a Vi n N
thí nghi m c a tr

ng

c, T

ng n

ct

i, m u đ t, khí

i tiêu vƠ Môi tr

ng và Phòng

i h c Kyoto, Nh t B n.

1.4 K t qu d ki năđ tăđ

c

- X c đ nh đ

i: cho lúa Chiêm xuơn vùng đ ng b ng sông H ng, ti t

ki m n
-

c ch đ t

c, gi m phát th i khí nhà kính.

xu t đ

c quy trình t

i cho lúa Chiêm Xuơn vùng đ ng b ng sông H ng.

1.5 N i dung chính c a lu năv n
Các Ph n chính c a lu n v n g m 92 trang, 26 b ng s li u, 52 hình ậ đ th , không k
ph n m đ u, các ph n còn l i đ
quan tình hình nghiên c u ch đ t
đi m khu v c, đ i t

c chia làm 03 ch
i, k thu t t

ng, trong đó ch

i cho lúa, 12 trang; ch

ng nghiên c u, g m 18 trang; ch

ng 1: T ng
ng 2:

ng 3: Nghiên c u ch đ t

c
i

cho cơy lúa chiêm xuơn vùng đ ng b ng sông H ng, g m 56 trang; ph n k t lu n và
ki n ngh , 02 trang. Lu n v n s d ng 11 tài li u, trong đó có 06 tài li u ti ng Vi t và
05 tài li u ti ng Anh.

3


CH

NGă1: T NG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN C U CH

K THU TăT

I,

I CHO LÚA

T ng quan tình hình nghiên c u ch đ t

1.1

T

th gi i vƠătrongăn

i, k thu tăt

i cho cây lúa trên

c

1.1.1.T ng quan tình hình nghiên c u ch đ t

i, k thu t t

i cho cây lúa trên

th gi i
Hi n nay trên toàn th gi i có 3.800 t m3 n
2.700 t m3 (chi m 70%) đ
c un

c s d ng trong t

cđ

c s d ng trong t

c khai thác s d ng, trong đó có
i tiêu nông nghi p. Tuy nhiên nhu

i tiêu nông nghi p l i thay đ i tùy thu c vƠo đi u ki n t

nhiên, c c u kinh t và dân s c a t ng khu v c, qu c gia. Ví d : G n 95% l
n

ct ic cn

c đang ph t tri n đ

khi đó t i c c n
t

b ng đ

ng n

cđ

c s d ng đ

t chi m 88%, 72%, 59%. Tùy theo đi u ki n cung

c, đ a hình, đ t tr ng lúa có th phân chia làm các lo i nh sau: đ t lúa đ ng
ct

lúa ng p n

i (chi m kho ng 79 tri u ha), đ t lúa nh n
c quanh n m (11 tri u ha), đ t lúa n

tri u ha đ t lúa thu c khu v c đ ng b ng đ
s nl

i tiêu cho nông nghi p. Trong

Ơo Nha l

c Hy L p, Tây Ban Nha, B

i tiêu cho nông nghi p l n l

c pn

c s d ng đ t

ng lúa c a th gi i.[2]. Nh v y n

ct

c m a ( 54 tri u ha), đ t

ng r y (14 tri u ha). Trong s 79
i cung c p cho th gi i 75% t ng

c đóng m t vai trò quan tr ng trong n n

nông nghi p toàn th gi i song có m t th c t đó lƠ hi n nay ngu n n
gi m m nh và c n ki t
hi m n

20 n

n

c s n xu t ng c c hƠng đ u th gi i là M ,

đ c bi t lo ng i. Liên H p Qu c kh ng đ nh Châu Á có th đ i

m t v i tình tr ng thi u l

ng th c tri n miên n u không ti n hành m t cu c cách

m ng tri t đ thói quen s d ng n
c a th gi i vì v y ng

c. Châu Á s h u t i 70% di n tích đ t đ

ct

i nông dân ph i t ch u trách nhi m v vi c đ a n

đ ng ru ng c a h . Ph n l n nông dân ch s
ng ph p t

c ng m đƣ

c v i dân s chi m t i 50% dân s th gi i. N n khan

c cho nông nghi p t i 3 n

Trung Qu c,

ph

ng

d ng nh ng thi t b b m n

i tiêu l c h u, không hi u qu nh ng l i có th l y m t l

không h n ch vƠo đ ng ru ng khi n các ngu n n

4

i

c vào
c và

ng n

c

c ngày m t c n ki t. N u thói


quen này v n ti p di n thì kh ng ho ng l
s d ng n

c nh hi n nay, khu v c Nam Á s c n thêm 57% n

ru ng, còn c c n
Ngu n n

ng th c s bùng phát kh p Châu Á. N u c
cđ t

i tiêu đ ng

c ông Á c n thêm 70%.

c cung c p cho n n nông nghi p có t

do ph i c nh tranh v i c c ngƠnh dùng n

i th m chí còn b c t gi m nhi u h n

c kh c nh c p n

công nghi p... Trong b i c nh nhu c u l

c sinh ho t, c p n

c

ng th c gia t ng cùng v i s gia t ng c a

dân s th gi i, bi n đ i khí h u c ng nh s suy gi m ngu n n

c đƣ d n t i m t

thách th c l n cho ngành nông nghi p toàn c u, đòi h i c n tìm ki m các gi i pháp
nh m t ng hi u qu s d ng n
v n

ct

c (s n xu t l

ng l

ng th c nhi u h n trên m t đ n

i).

Di n tích đ t canh tác trên th gi i kho ng 1.500 tri u ha, 288 tri u ha (chi m 19%) hi n
nay đ

ct

i tiêu. K thu t t

i khô

t xen k đang gia t ng t i nhi u n

Trung Qu c do gi m ngu n cung c p n
ki m n

ct

i cho lúa đƣ đ

nhau c a đ t n

lúa là k t h p l p n

c cho nông nghi p, nên ph

c th nghi m, áp d ng và m r ng

c. Ba lo i chính c a t
c nông có lƠm

c Châu Á.

i ti t ki m n

ng ph p ti t

các vùng khác

c (WEI) cho ch đ canh tác

t vƠ lƠm khô (SWD), lƠm

t và làm khô xen

k (AWD) và bán khô (SDC). D a trên các k t qu c a các thí nghi m so v i t
truy n th ng (TRI), vi c s d ng n
t

ct

i đƣ đ

T i Pakistan, lúa là cây l
ha v i s n l

ng th m và rò r

ng m a t t h n.

ng th c quan tr ng vƠ đ

c tr ng trên di n tích 2,52 tri u

ng hƠng n m c a 5.20 tri u t n. Theo t p quán và s d ng n

th ng, nông dân áp d ng nhi u n
ti t ki m n
ph

c gi m 3-18%, 7-25% và 20- 50%

ng ng SWD, AWD và SDC. Do vi c áp d ng các WEI, hi n t

th t thoát gi m, bên c nh đó vi c t n d ng l

c, lúa đ

i lúa

c truy n

c h n cho cơy lúa so v i yêu c u th c t cây tr ng.

c tr ng trên n n vƠ rƣnh n i mƠ s d ng n

c ít h n so v i

ng ph p truy n th ng. Các k t qu c a các thí nghi m th c hi n trong ba n m cho

th y hi u qu s d ng n
đ n 0,39 kg/m3 n

c cho lúa theo h th ng có đ y rƣnh có th đ

c so v i 0,20 kg/m3 thông th

ng đ

c thu theo ph

c t ng lên
ng ph p t

i

truy n th ng. C y hai hàng cây lúa trên n n (kho ng cách 22 cm) k t h p v i rƣnh đƣ
ti t ki m 32% n

c.

5

Nghiên c u

M đ

c ti n hành

các bang Texas, Missouri, Louisiana và Arkansas

đƣ đi đ n các k t lu n, Lúa có th sinh tr
t

i rƣnh hay t

ng và phát tri n trong đi u ki n t

i phun nh ng không kinh t trong đi u ki n c a M . Vi c gi m n ng

su t là y u t quy t đ nh c a bi n ph p t
n

c thì t t nh t là nên theo ph

quan tr ng đ

ng n

n

c.

ct

i m này. Do v y, trong tr

ng ph p t

i nông l ph i h n lƠ t

ng h p thi u
i m. K t lu n

c rút ra t các nghiên c u này là:

- Cơy lúa trong đi u ki n t
l

i d i,

i m th

ng gi m n ng su t t l thu n v i vi c gi m

i, đ c bi t lƠ trong c c giai đo n cây lúa nh y c m đ i v i vi c thi u

- N ng su t lúa trung bình đ i v i t
20% trong đi u ki n t

i m th

ng th p h n n ng su t lúa t

i ng p là

ng t v ch m sóc đ t đai vƠ bón phơn. Trong đi u ki n t t

nh t n ng su t nƠy c ng gi m t 10 ậ 50%.
- Tuy nhiên đ i v i các gi ng lúa n ng su t th p, s khác nhau gi a t
phun đ

i ng p vƠ t

i

c gi m nh .

- S khác nhau gi a t

i ng p vƠ t

i không ng p thay đ i t 20 ậ 50% tùy thu c vào

lo i đ t, m a, vƠ công t c qu n lý n
- Th i gian gi a các l n t
th i gian t

c c a h th ng.

i r t quan tr ng đ i v i t

i h p lý s tránh đ

i không ng p vì n u áp d ng

c stress đ i v i lúa vƠ t ng đ

cl

ng n

c mua

T i Nh t B n các nhiên c u cho th y ph i ru ng vào gi a giai đo n sinh tr

ng c a

hi u qu .

lúa đ

c công nh n là y u t t ng n ng su t lúa. Bi n ph p nƠy đƣ đ

nh ng n m cu i th p k 60 vƠ ngƠy nay đƣ tr thành ph bi n
vi c nghiên c u bi n pháp nông l ph i m i đ
i nông l ph i v i n

c ti n hƠnh vƠo n m 1998. B ng

c m t ru ng t i đa lƠ 90 mm, p d ng 30 ngày sau

khi c y và cho k t qu nh sau:
- N ng su t lúa không gi m so v i t

Nh t B n. Tuy nhiên,

c các nhà khoa h c Nh t B n quan

tâm nghiên c u c a Anbumozhi vƠ c c đ ng s đ
bi n ph p t

c áp d ng t

i ng p.

6


- Ch s s n ph m lúa trên m t đ n v n
kg/m3 so v i 0,96 kg/m3 c a ph
- Vi c ti t ki m n
m t ch đ n
n

T i

c c a ph

ng ph p t

ng ph p t

i nông l ph i lƠ 1,26

i ng p.

c mà không làm gi m n ng su t có th th c hi n đ

c khi duy trì

c trong đi u ki n ng p ậ l h p lý.
đơy đ

thì các nghiên c u

các bi n ph p t

i (t

c ti n hành trong 3 th p k qua v m t lo t

i ng p truy n th ng, t

i nông l ph i vƠ m t s các bi n pháp

khác) trên h u h t các khu v c thu c các h th ng t

i chính trên toàn

n

đƣ đi

đ n m t s k t lu n sau đơy:
- K t qu t i t t c các khu thí nghi m đ u cho th y có s t ng n ng su t lúa và gi m
l

ng n

ct

i khi áp d ng bi n ph p t

liên t c hay c c ph
t

i nông l ph i so v i bi n ph p t

i ng p

ng ph p kh c. Tuy nhiên t l t ng n ng su t hay t l gi m m c

i có s khác nhau r t l n tùy theo k t qu thí nghi m t i t ng vùng và t ng đ a

ph

ng. Gi i thích cho s khác nhau v k t qu thí nghi m g m 3 lý do sau:

+ S khác nhau v t ng n ng su t là do s không đ ng nh t v các y u t chi ph i
kh c nh gi ng, khí h u, lo i đ t, vƠ l
+ S khác nhau v l

ng n

ng phân bón, sâu b nhầ

c ti t ki m đ

b ) lo i đ t và v trí thí nghi m

c là do ch đ m a (l

ng và s phân

các khu v c thí nghi m là y u t chi ph i s khác

nhau này.
+ Các k t lu n chung cho các thí nghi m này ch y u xoay quanh vi c kh ng đ nh
bi n ph p t
so v i t

i nông l ph i đƣ ti t ki m đ

cm tl

xuân trong n

i t 10% đ n 77%

cđ

i, k thu t t

i cho cây lúa chiêm

c.

a. Các nghiên c u v quy trình t
c ng

tr thƠnh cơy l
c an

ct

i ng p truy n th ng. N ng su t lúa c ng t ng t 20% đ n 87%.

1.1.2.T ng quan tình hình nghiên c u ch đ t

Lúa n

ng n

i lúa chiêm Xuân

i dân Vi t nam tr ng c y hƠng ngƠn đ i nay. ƣ t lơu, cơy lúa đƣ

ng th c ch y u, có ý ngh a quan tr ng trong n n kinh t và xã h i

c ta. V i đ a bàn tr i dƠi trên 5 v đ B c bán c u, t B c vƠo Nam đƣ hình

7


thành nh ng đ ng b ng châu th tr ng lúa phì nhiêu, cung c p ngu n l
y u đ nuôi s ng trên 90 tri u ng
Tr

i.

c n m 45, di n tích tr ng lúa

tri u ha v i s n l
t /ha.

ng thóc t

ng th c ch

2 đ ng b ng B c B và Nam B là 1,8 tri u và 2,7

ng ng 2,4 và 3,0 tri u t n. N ng su t bình quân 13

n n m 1974, n ng su t lúa đ t 51,4 t /ha/n m.

mi n nam vào gi a nh ng n m 60, c c gi ng lúa c a vi n IRRI nh IR8, IR5,
Trung 1, IR20, IR22,... c ng đƣ nh p n i.

Ơi

n n m 1973, di n tích c y gi ng lúa m i

đƣ lên t i 890.000 ha v i n ng su t toàn vùng 24,8 t /ha.
Bình quơn l
kg/ng

i/n m vƠ 1994 lƠ 346 kg/ng

Vi t Nam đ
n

cđ

ng th c quy thóc n m 1976 lƠ 274 kg/ng

c cho là n

thác, s d ng n
đ

i/n m.

c có tài nguyên d i dào. Tuy nhiên, trong s h n 830 t m3

c hình thƠnh hƠng n m, có 2/3 đ

không đ m b o s

i/ n m. 1990 lƠ 325

c hình thành bên ngoài lãnh th . i u này

n đ nh v ngu n n
c c a c c vùng th

c hƠng n m vì s ph thu c vào t l khai

ng ngu n. M t khác trong s g n 300 t m3 n

c

c hình thành trong n i đ a, s phân b r t không đ ng đ u c theo không gian và

th i gian đƣ lƠm cho nhi u vùng r t khan hi m n
Bên c nh đó, nhu c u n

c.

c c a các ngành kinh t nh công nghi p, th y s n, giao

thông th y, du l ch ... ngƠy cƠng gia t ng lƠm cho tình hình c p n

c càng tr nên khó

kh n. NgƠnh công nghi p đang đ ng tr

c thách th c to l n trong s c nh tranh ngày

càng gay g t v i các ngành v ngu n n

c c p cho t

nghiên c u nâng cao hi u qu s d ng n
đi u ki n c p n
d ng n

c trong t

i. Th c t đó đƣ th c đ y vi c
i là gi i pháp s ng còn trong

c ngày càng h n ch trong nông nghi p.Vi c nâng cao hi u qu s

c là vi c nghiên c u các gi i pháp trong quy trình, công ngh t

ph m vi h th ng hay l u v c và ph m vi m t ru ng nh m gi m t n th t n
gi m l

ng n

i c trên 2
c vô ích,

c tiêu th đ s n xu t ra m t đ n v s n ph m nông nghi p. Hay nói

c ch kh c lƠ t ng kh i l

ng s n ph m nông nghi p trên m t đ n v n

th .

8

ct

i tiêu


- Theo s li u th ng kê, n m 2014 c n

c t ng di n tích lúa đ

ct

i đ t trên 7,8

ông Xuơn 3,12 tri u ha, Hè Thu 2,11 tri u ha, Mùa 1,97 tri u ha, Thu

tri u ha (v

đông 0,615 tri u ha), t p trung ch y u t i vùng
b ng sông C u Long. M c t

BSH, ven bi n mi n trung vƠ

ng

i v chiêm xuân là 6000 ậ 6500 m3/ha-v , v mùa là

4500 ậ 5500 m3/ha-v .
K thu t t

i cho cây lúa hi n nay áp d ng ph bi n lƠ t

gian g n đơy cùng v i ch tr

i ng p. M t khác, trong th i

ng t i c c u ngành nông nghi p, thì chuy n đ i s n

m t s vùng có đi u ki n s n xu t khó kh n do nh h

xu t

ng c a thiên tai (h n

h n , m a l ), bi n đ i khí h u ho c tr ng lúa không hi u qu là m t trong nh ng n i
dung c a đ

n t i c c u ngành nông nhi p. Theo báo cáo c a T ng c c Th y l i, h n

hán x y ra gây nhi u thi t h i trong nh ng n m qua: n m 2012 s đ t m a t i các t nh
Trung b ít h n trung bình nhi u n m, riêng trong 2 th ng mùa m a (th ng 10 vƠ 11)
t Qu ng Tr đ n Ninh Thu n t ng l

ng m a thi u h t t 70 - 90% so v i trung bình

nhi u n m. C c h ch a thu l i hi n nay đ u n m trong tình tr ng ắđóiẰ n
50%, các t nh Tây Nguyên thi u t 15 - 30% so v i dung tích thi t k .
t nh HƠ T nh, Qu ng Nam, Qu ng Ngƣi, Bình

nh,

V i ngu n n

ct

c nói trên, kh n ng đ m b o n

c t 30 ậ
c bi t các

k L k thi u h t t i 60 - 80%.
i lúa trong v hè thu 2012

các

t nh trên lƠ khó kh n.
Có m t s nghiên c u trên ph m v h th ng

Vi t Nam nh :

Trên khía c nh nghiên c u c b n c a Nguy n Xuơn ông (2008) đƣ ti n hành nghiên
c u trên ph m vi ô thí nghi m có kích th

c 1,5 x 1,5 m, b trí 12 ô t i xã Liêm Tuy t,

huy n Bình L c, t nh Hà Nam trên n n đ t sét pha v i gi ng lúa tr ng đ i trà IR 203,
Th i gian nghiên c u đ
theo 10 công th c t

c ti n hành 4 v t 2005-2007. Thí nghi m đ

i.

-T

i nông th

-T

i sơu th

- T

i nông l liên ti p v i công th c t

n

c ti n hành

ng xuyên v i l p n
ng xuyên v i l p n

c m t ru ng 30 ậ 50mm
c m t ru ng 50 ậ 100mm
i 0-50mm (t

c)

9

i ngay sau khi ru ng c n


-T

i nông l ph i v i công th c t

i 0-50mm (t

i ngay khi ru ng c n n

c 3 ngày)

-T

i nông l ph i v i công th c t

i 0-50mm (t

i ngay khi ru ng c n n

c 6 ngày)

-T

i nông l ph i v i công th c t

i 0-50mm (t

i ngay khi ru ng c n n

c 9 ngày)

-T

i nông l ph i v i công th c t

i 0-100mm (t

-T

i nông l ph i v i công th c t

i 0-100mm (t

i ngay khi ru ng c n n

c3

i nông l ph i v i công th c t

i 0-100mm (t

i ngay khi ru ng c n n

c6

i nông l ph i v i công th c t

i 0-100mm (t

i ngay khi ru ng c n n

c9

i ngay khi ru ng c n n

c)

ngày)
-T
ngày)
-T
ngày)
K t qu cho th y s dao đ ng c a n ng su t lúa c a các công th c thí nghi m là
không đ ng k . Trong toàn b các công th c thí nghi m , m c dao đ ng không quá
10% giá tr so v i n ng su t c a ô đ i ch ng. Tuy nhiên, v m c t
nghi m cho th y m c t

i dao đ ng khá l n.

gian ph i ru ng càng nhi u thì h s s d ng n
lên tùy theo m c đ n t n

l

ng n

các công th c t

i k t qu thí

i nông l ph i, th i

c cƠng t ng. Do v y m c t

i t ng

c b m t do th m l u theo chi u th ng đ ng có

khác nhau.
b. M t s k thu t t

i lúa v chiêm xuân vùng BSả

+ Canh tác lúa 1 ph i 5 gi m
1 PH IẰ : S d ng gi ng xác nh n. ắ5 GI MẰ : Gi m l
gi m thu c b o v th c v t, gi m n
Ph

ct

ng ph p canh t c lúa 1 ph i 5 gi m đ

i, gi m th t thoát sau thu ho ch.
c bà con m t s vùng áp d ng, đ c bi t

lƠ c c vùng trong đ ng b ng sông C u Long. Ph

ng ph p nƠy c ng đ a ra quy trình

gi m gi ng, phân bón so v i c y truy n th ng, gi m l
trình qu n lý l

ng n

ng gi ng, gi m phơn đ m,

ng n

ct

i, tuy nhiên quy

c m t ru ng còn ch a đ t yêu c u c a quy trình t

10

i nông l


ph i hay quy trình ki m so t n
kính không đ

c trong SRI, do đó hi u qu v gi m l

ng khí nhà

c cao.

+ Canh tác lúa 3 gi m 3 t ng
góp ph n nơng cao h n n a hi u qu c a vi c tr ng lúa nh m t ng thu nh p cho
nh ng nông dân và b o v môi tr

ng, ti n t i xây d ng n n nông nghi p b n v ng.

B Nông nghi p và Phát tri n nông thôn đƣ quy t đ nh thành l p và xây d ng ch

ng

trình 3 Gi m - 3 T ng p d ng cho canh tác lúa. 3 gi m trong s n xu t lúa t c là ph i: Gi m l

ng gi ng gieo s . - Gi m l

ng thu c tr sâu b nh. - Gi m l

3 T ng t c là: - T ng n ng su t lúa. - T ng ch t l

ng phơn đ m.

ng lúa g o. - T ng hi u qu kinh t ,

trong đó vi c áp d ng gi m m t đ cây tr ng, gi m phơn bón c ng góp ph n gi m
l

ng phát th i khí nhà kính, tuy nhiên n u không gi m l

t

i theo quy trình thì l

ng n

ct

i và l

ng n

ct

i, và áp d ng

ng phát th i khí nhà kính gi m không

đ ng k .
+ Quy trình t

i ti t ki m n

c, gi m phát th i khí nhà kính (nông l ph i)

NgƠy 06 th ng 11 n m 2013 T ng c c Th y l i- B Nông nghi p và Phát tri n nông
thôn đƣ có Quy t đ nh s 726/Q -TCTL-KHCN ban hành S tay H
t

i k thu t t

i lúa ti t ki m n

c, gi m phát th i khí nhà kính do TS Nguy n Vi t

Anh- HTL ch biên, đƣ đ a ra quy trình t
Giai đo n sinh
tr

ng

i

C y h i xanh

nhánh

Th i gian

i v Xuơn vùng BSH nh sau:

Qu n ký n

(ngày)
3-5

ng d n quy trình

cm t

Quy trình t

i

ru ng
Duy trì 3-5cm

T

i3-5đ t,

500m3/ha/đ t
10-12

Duy trì 3cm

T

i01đ t,

300m3/ha/đ t
15-20

Ch t

i lên 3-5cm khi

l p n

c th p h n m t

ru ng 10-12cm

11

T

i 01 đ t,

500-700m3/ha/đ t.


Cu i đ nhánh

5-7

LƠm đòng

12-15

i 01

đ t, 500-700m3/ha/đ t.

10-12

Tr bông

Cu i giai đo n t

Tháo c n
T

T

i lên 3-5cm khi l

i b

sung 01 đ t,

m t ruông 2 ngƠy đêm

700m3/ha/đ t.

Duy trì liên t c 3-5cm

T

i 01đ t,

700m3/ha/đ t

Ch c xanh- chín

20-25

Ch t

i lên 3-5cm khi

l p n

c th p h n m t

T

i 01-2 đ t,

600-700m3/ha/đ t.

ru ng 10-12cm
Tr

c thu ho ch

7-10

Tháo c n ru ng

1.2. Phát th iăkhíănhƠăkínhătrongăl nhăv c s n xu t nông nghi p trên th gi i và
trongăn

c.

1.2.1 Phát th i khí nhà kính trong l nh v c s n xu t nông nghi p tr n th gi i.
Trong Ch

ng trình nghiên c u liên vùng v phát th i khí mê tan trên ru ng lúa

châu Á do Qu Môi tr

ng toàn c u tài tr , Vi n nghiên c u lúa qu c t (IRRI) đƣ

ph i h p v i Vi n nghiên c u môi tr
nghiên c u nông nghi p c c n

ng khí (C ng hoƠ liên bang

c Trung Qu c,

n

c) và các Vi n

, Indonesia, Thái Lan và

Philippin ti n hành thí nghi m s phát th i khí mê tan trên ru ng lúa t n m 1993 
1999, t i c c đ a đi m đ i di n v h sinh thái nông nghi p và ch đ qu n lý n
ru ng trong vùng. Các k t qu nghiên c u t i t ng đ a đi m đ
d

cm t

c gi i thi u khái quát

i đơy.

Thí nghi m đo đ c phát th i khí mê tan t i B c Kinh (Trung Qu c) đ

c ti n hành t

n m 1995  1998, ru ng c y 1 v lúa (t th ng 5 đ n th ng 10), sau đó b hoang. Khí
h u khô m và c n nhi t đ i bán khô v i l

ng m a trung bình n m 541 mm, nhi t đ

cao nh t 17,80c (tháng 6) và th p nh t 7,10c (th ng 1).
l

t th t n ng, đ pH = 7,0, hàm

ng h u c 0,99%, đ m t ng s 0,09%. Truy n th ng canh tác c a nông dân theo

hình th c t

i ng p và k t h p tiêu gi a v , bón phân l n. L

ng phát th i mê tan bi n

đ ng t 6  503 kg/ha/v , trung bình 109 kg/ha/v , đ i v i khu ru ng c a nông dân,

12


l

ng phát th i trung bình 288 kg/ha/v . K t qu nghiên c u đƣ ch ra r ng, rút c n

n

c gi a v có tác d ng gi m 23% l

th

ng xuyên. Bón phân gia súc có th gi m l

ng phát th i khí mê tan so v i t

i ng p

ng phát th i mê tan t 86  90% so

v i phân l n và gi m t 72  80% so v i phơn r m.
Nghiên c u t i Jakenan (Indonesia) t n m 1993  1998, trên ru ng c y 2 v lúa, v
chiêm (t th ng 1 đ n tháng 6), v mùa (t th ng 10 đ n thn g 2 n m sau), khí h u
nhi t đ i, m và m, l

ng m a trung bình n m 1600 mm. Thí nghi m trên đ t th t

nh , đ pH = 4,7 hƠm l

ng h u c 0,48%. L

ng phát th i mê tan t 52  181

kg/ha/v (v chiêm) và t 26  256 kg/ha/v (v mùa). K t qu nghiên c u cho th y,
trên ru ng t
v it

i hoàn toàn b ng n

i truy n th ng và vi c rút n

so v i t

i ng p th

c m a, l

ng phát th i mê tan gi m kho ng 50% so

c đ nh k c ng có t c d ng gi m phát th i mê tan rõ r t

ng xuyên.

T i Prachinburi (Thái lan) t n m 1994  1998, thí nghi m trên đ t 1 v lúa (t tháng
5 đ n tháng 12), t th ng 7 đ n th ng 10, n
đ i bán m

t và m, l

c l ng p sâu t 1  2 m, khí h u nhi t

ng m a trung bình n m 1750 mm, nhi t đ cao nh t 32,50c

(tháng 4) và th p nh t 21,80c (th ng 12).

t sét, đ pH = 3,9, hƠm l

1,54%, đ m t ng s 0,176%. Nông dơn trong vùng bón phơn NPK + tro. L
phát th i trong kho ng t

kg/ha/v (ng p sơu) vƠ l

5  92 kg/ha/v

(t

i bình th

ng), t

ng h u c
ng mê tan
17  619

ng mê tan trên đ t cát l n h n so v i trên đ t sét.

Các k t qu nghiên c u t i Cuttack ( n

) t n m 1996  1998 trên ru ng c y 2 v

lúa, v chiêm (t th ng 2 đ n tháng 5), v mùa (t th ng 7 đ n tháng 10), khí h u nhi t
đ i bán m

t và m, l

ng m a trung bình n m 1569 mm, nhi t đ cao nh t 31,80c

(tháng 6) và th p nh t 22,10C (th ng 1).

t th t nh , đ pH = 7,0 hƠm l

ng h u c

0,36%, đ m t ng s 0,04%, trên ru ng canh tác c a nông dơn bón phơn đ m. L

ng

phát th i dao đ ng t 36  77 kg/ha/v (v chiêm), t 42  132 kg/ha/v (v mùa). Trên
ru ng t

i ng p th

ng xuyên, n u thêm m t l

94% so v i không có r m; trong tr
h n (16 kg/ha) so v i t

i ng p th

ng h p t

ng r m (2 t n/ha) thì mê tan t ng
i ng p gi n đo n, l

ng xuyên (19 kg/ha)...

13

ng phát th i ít

Nh v y, c c n
Nh t B n,

n

c có n n tr ng lúa n
vƠ c c n

c

c truy n th ng trên th gi i nh Trung Qu c,

ông Nam Á đƣ có m t s công trình nghiên c u cho

th y m t b c tranh t ng th v phát th i khí nhà kính (KNK) trong nông nghi p t đ u
nh ng n m 90 c a th k 20. Tuy nhiên, các k t qu nghiên c u ch y u là ki m kê
khí nhà kính, các gi i pháp gi m thi u mê tan đƣ có đ xu t nh ng c b n d a trên các
k t qu đo đ c c th t ng vùng, ch a lý gi i vƠ phơn tích đ y đ quá trình phát th i
mê tan trên ru ng lúa n

c c ng nh

nh h

ng c a cơy lúa đ n phát th i mê tan.

1.2.2. Phát th i khí nhà kính trong l nh v c s n xu t nông nghi p trong n

c.

K t qu ki m kê phát th i khí nhà kính (KNK) c a Vi t Nam n m 2010, l

ng phát

th i cao nh t lƠ l

ng phát th i khu v c s n xu t nông nghi p v i 65,09 tri u t n CO2

chi m 43,1% t ng l

ng phát th i KNK, trong ngành nông nghi p l

ng phát th i cao

nh t là t i khu v c tr ng lúa (chi m 57,5%), đ n n m 2030 lên t i 96,7 tri u t n. Nh
v y, n u không có các gi i pháp gi m phát th i KNK thì ngành nông nghi p v n ti p
t c là ngành phát th i KNK chi m t tr ng cao.
Các nghiên c u ch ra r ng b ng các bi n pháp th y l i, rút n
đo n c a vi c tr ng lúa có th gi m t 20-44% l
t

c trong m t s giai

ng phát th i khí CH4 so v i k thu t

i truy n th ng nh :

Nguy n M ng C

ng, Nguy n V n T nh và nnk (2000) đƣ nghiên c u đo đ c s phát

th i khí mêtan trên ru ng lúa t i Tr m KTNN HoƠi

c v mùa n m 2000 t 8/8/2000

đ n 7/11/2000, ng v i hai tr

ng xuyên vƠ rút n

ng h p t

i ng p th

c đ nh k

hai giai đo n cu i đ nhánh và sau tr bông 15 ngày, theo t p quán canh tác bón phân
h u c (phơn chu ng) k t h p vô c c a nông dơn vùng đ ng b ng sông H ng. K t
qu cho th y, l

ng phát th i l n nh t t p trung vƠo giai đo n sau c y kho ng 25 ngày

(t 40  60 mg/m2/gi ) và nh nh t vƠo giai đo n tr -chín (t 0,60  1,0 mg/m2/gi ).
Tác gi rút ra k t lu n, trong tr

ng h p rút n

c đ nh k l

ng CH4 phát th i là 469,6

kg/ha/v , gi m 45,7 kg/ha/v (kho ng 10%) vƠ n ng su t lúa t ng 3% so v i t
th

ng xuyên (515,3 kg/ha/v ).

14

i ng p


C c k t qu nghiên c u c a Nguy n Vi t Anh (2010) t n m 2003 đ n 2006 v
h

ng ch đ n

c đ n ph t th i mêtan

đ ng b ng sông H ng (Vi t Nam) v i lo i

đ t phù sa trung tính ít chua, bón phơn vô c +h u c , c y lúa, ng p n
176  -287mV, khi rút n

nh

c ph i ru ng theo k thu t t

c, pHả7, Eh= -

i ắnông -l -ph iẰ, c

ng đ

CH4 ph t th i v mùa t 16,54÷18,95 mg/m2/h, trung bình 17,38 mg/m2/h, v xuơn t
13,38÷14,64 mg/m2/h, trung bình 14,05 mg/m2/h; L
t

ng CH4 ph t th i toƠn v mùa

383,82÷459,6 kg CH4/ha, trung bình 414,97 kg CH4/ha, toƠn v

xuơn t

340,30÷344,17 kgCH4/ha, trung bình 342,24 kgCH4/ha. T c gi c ng đƣ k t lu n: ch
đ n

c m t ru ng h p lý đ gi m thi u mêtan ph t th i trên ru ng lúa

sông H ng lƠ ch đ t
l

i ắnông-l -ph iẰ vì đ p ng đ

đ ng b ng

c 3 tiêu chí: (i) Gi m thi u

ng CH4 ph t th i, trung bình v mùa 11,25%, v xuơn 8,97%. (ii) Ti t ki m n

c,

trung bình v mùa 12,17%, v xuơn 12,2%. (iii) N ng su t lúa, v mùa không gi m, v
xuơn t ng trung bình 9,0% so v i t

i ng p truy n th ng.

C c k t qu nghiên c u c a Nguy n Vi t Anh và cs (2012) V mùa n m 2010, trên mô
hình 2ha t i xƣ Ph
ắnông-l -ph iẰ l
ng p n

c th

ng

ình huy n

an Ph

ng HƠ N i, khi p d ng ch đ n

ng ph t th i metan toƠn v lƠ 329,22 kgCH4/ha gi m 19,09% so v i

ng xuyên (406,89 kg CH4/ha); th c hi n ắt

i mẰ l

metan toƠn v lƠ 280,5 kgCH4/ha gi m 31,06% so v i ng p n
su t lúa không b

c

nh h

ng, l

ng n

ct

c th

ng ph t th i

ng xuyên; n ng

i gi m t 17,1-32,3% so v i t

i truy n

th ng.
T i xƣ Bình Hòa huy n Chơu ThƠnh t nh An Giang, k t qu v xuơn 2011 v i quy mô
100ha, rút n
(i) L
t

c ph i ru ng k t h p bón phơn đúng c ch, gi m l

ng gi ng cho k t qu :

ng CH4 ph t th i t 262,9÷402,3 kg CH4/ha, ph t th i gi m 19,57-31,56% khi

i Nông l ph i; (ii) N ng su t lúa t ng 2,7%; (iii) Ti t ki m n

c: 20-25% (gi m 2-

2,5 đ t b m); (iv) L i nhu n t ng 19,7-32% (3-5 tri u đ ng/ha) so v i t

i ng p truy n

th ng.
Nh n th c đ
dơn n

c c c t c đ ng to l n c a B KH đ n toàn b đ i s ng xã h i c a ng

c ta, c c ch

i

ng trình, m c tiêu gi m phát th i khí nhà kính mà th gi i phát

15


đ ng đƣ đ

c

ng và Chính Ph Vi t Nam quan tâm nhi t tình h

th c hi n hóa các ch tr

ng đó, nhi u ch

ng trình, nghiên c u đ

- N m 2007 Chính ph Vi t Nam đƣ phê duy t ch

ng ng. Nh m

c tri n khai nh :

ng trình m c tiêu qu c gia v

B KH.
-

n 1775/Q -TTg v qu n lý phát th i khí gây hi u ng nhà kính, qu n lý các ho t

đ ng kinh doanh tín ch các bon ra th tr

ng th gi i đ

tiêu đ n n m 2020 v l nh v c nông nghi p gi m 20% l

c chính ph phê duy t, m c
ng phát th i khí nhà kính.

- B Nông nghi p và Phát tri n Nông thôn (MARD) đƣ ban hƠnh khung ch

ng trình

thích ng v i bi n đ i khí h u giai đo n 2008-2020.
- B nông nghi p và Phát tri n nông thôn xây d ng đƣ phê duy t đ án gi m phát
th i khí nhà kính trong nông nghi p, nông thôn đ n n m 2020 t i quy t đ nh s
3119/Q -BNN-KHCN, ngày 16/12/2011, nh m đ p ng cam k t đ n 2020 Vi t Nam
s gi m 20% l

ng phát th i khí nhà kính trong s n xu t nông nghi p.

- V n b n s 1547/TTg-QHQT ngày 26/9/2012 c a Th t

ng Chính ph v vi c

phê duy t danh m c Nghiên c u "H tr Nông nghi p Các bon th p" v n vay ADB.
- Quy t đ nh s 2435/Q -BNN-HTQT ngày 9/10/2012 c a B tr

ng B Nông

nghi p và Phát tri n nông thôn v vi c Phê duy t Báo cáo nghiên c u kh thi nghiên
c u H tr Nông nghi p Các bon th p, mã s 2968-VIE(SF), v n vay ADB.
- Hi p đ nh nghiên c u s 2968-VIE (SF) ký ngày 07/3/3013 gi a Chính ph Vi t
Nam
và Ngân hàng Phát tri n Chơu Á (ADB) vƠ V n b n c a ADB công nh n nghiên c u
có hi u l c nghiên c u ngày 05/6/2013.
- Ngày 18/6/2013 B Nông nghi p và Phát tri n nông thôn đƣ có Quy t đ nh s
1384/Q -BNN-KH v vi c ban hƠnh ch
c u ngành nông nghi p theo h

ng trình th c hi n hƠnh đ ng

nT ic

ng nâng cao giá tr gia t ng vƠ ph t tri n b n v ng.

16


- NgƠy 21 th ng 4 n m 2014, B Nông nghi p và Phát tri n Nông thôn đƣ ban
hƠnh đ án nâng cao hi u công trình th y l i theo Quy t đ nh s : 785/Q -BNN-TCTL
M c tiêu c a đ

n đ n 2020 ph n đ u 20-30% di n tích tr ng lúa ng d ng ph

ng

th c canh tác khoa h c (SRI, 3 gi m 3 t ng, 1 ph i 5 gi m).
1.3 Nh n xét chung.
C cn

c có n n tr ng lúa n

c truy n th ng trên th gi i đƣ có m t s công trình

nghiên c u cho th y m t b c tranh t ng th v phát th i khí nhà kính (KNK) trong
nông nghi p t đ u nh ng n m 90 c a th k 20. Tuy nhiên, các k t qu nghiên c u
ch y u là ki m kê khí nhà kính, các gi i pháp gi m thi u mê tan đƣ có đ xu t nh ng
c b n d a trên các k t qu đo đ c c th t ng vùng, ch a lý gi i vƠ phơn tích đ y đ
quá trình phát th i mê tan trên ru ng lúa n

c c ng nh

nh h

ng c a cơy lúa đ n

phát th i mê tan.
K thu t t
đ

i nông l ph i lƠ m t trong nh ng k thu t t

c cho lúa đƣ

c các nhà khoa h c thu c Vi n Khoa h c th y l i Vi t Nam nghiên c u đ a ra ch

đ , k thu t t
t

i ti t ki m n

i ti t ki m n

các k thu t t

i t nh ng th p niên 80 c a th k tr
c gi m phát th i khí nhƠ kính đƣ đ
i nh : khô

c.

n nay hi u qu c a vi c

c tri n khai trên di n r ng b ng

t xen k , nông l ph i; t

i ti t ki m n

c, gi m phát

th i khí nhà kính,..
V i m i lo i lúa, k thu t canh tác, vùng mi n khác nhau có nh ng ch đ , k thu t
t

i khác nhau, vì v y đ tài lu n v n nghiên c u ch đ , k thu t t

Xuơn vùng đ ng b ng sông H ng có ý ngh a khoa h c và th c ti n cao.

17

i cho lúa chiêm