Dạy học ca dao hài hước trong sách Giáo khoa ngữ văn 10 theo đặc trưng thể loại

ĐẠI HỌC THÁI NGUYÊN
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM
----------------------

VŨ THỊ TUYẾT MAI

DẠY HỌC CA DAO HÀI HƯỚC TRONG SÁCH GIÁO
KHOA NGỮ VĂN 10 THEO ĐẶC TRƯNG THỂ LOẠI
Chuyên ngành: Lý luận và phương pháp dạy học Văn – Tiếng Việt

Mã số: 60.14.10

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC GIÁO DỤC

Người hướng dẫn khoa học: TS. Hoàng Hữu Bội

THÁI NGUYÊN - 2010

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên

1




Lời cam đoan

Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học của riêng tôi.
Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được ai
công bố trong bất kì một công trình khoa học nào khác.
Tác giả luận văn

Vũ Thị Tuyết Mai

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên

2




Lời cảm ơn
Em xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc của mình tới Tiến sĩ Hoàng
Hữu Bội- người thầy đã tận tình hướng dẫn em trong suốt quá trình
làm luận văn.
Em xin chân thành cảm ơn các thầy cô giáo trong khoa Ngữ văn,
Phòng đào tạo- Nghiên cứu khoa học Trường Đại học Sư phạm Đại học Thái Nguyên đã tạo điều kiện giúp đỡ em trong quá trình
học tập, nghiên cứu và hoàn thành luận văn.

Tác giả luận văn

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên

3




QUY ƯỚC VIẾT TẮT

GV

:

Giáo viên

HS

:

Học sinh

NXB

:

Nhà xuất bản

SGK

:

Sách giáo khoa

SGV

:

Sách giáo viên

THCS

:

Trung học cơ sở

THPT

:

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên

Trung học phổ thông

4




PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Đổi mới phương pháp dạy học nói chung, đổi mới phương pháp dạy học
văn nói riêng luôn là yêu cầu cấp thiết và có ý nghĩa chiến lược trong việc đào
tạo con người mới ở nhà trường hiện nay. Trong việc đổi mới phương pháp
dạy văn thì vấn đề giảng dạy văn học theo đặc trưng loại thể là một vấn đề
đang được mọi người quan tâm. Văn học Việt Nam cũng như bất cứ một nền
văn học nào trên thế giới, gồm có hai bộ phận: Văn học dân gian và văn học
viết. Mỗi bộ phận lại có rất nhiều thể loại và đều có đặc trưng thi pháp riêng.
Văn học dân gian Việt Nam gồm có các thể loại: Thần thoại, truyền thuyết, cổ
tích, truyện cười, ca dao, tục ngữ, câu đố,…Trong đó ca dao là một hấp dẫn
đối với học sinh. Trong chương trình văn học dân gian ở THPT ca dao là một

phần văn học quan trọng, có ý nghĩa lớn trong việc giáo dục văn học và văn
hoá cho học sinh lứa tuổi thanh thiếu niên trong nhà trường.
1.1. Vấn đề giảng dạy tác phẩm văn học theo thể loại đã được đặt ra từ
lâu và người ta đã đề xuất cách giải quyết những vấn đề cơ bản của nó. Riêng
về dạy học ca dao cũng vậy đã có những công trình nghiên cứu, và cũng có
những công trình nghiên cứu về phương pháp dạy học ca dao trong nhà trường
(Khoa học sư phạm). Nhưng lại chưa có một công trình nào nghiên cứu về dạy
học ca dao hài hước theo đặc trưng loại thể một cách đầy đủ. Điều đó đã thôi
thúc chúng tôi lựa chọn đề tài “Dạy học ca dao hài hước trong SGK Ngữ văn
10 theo đặc trưng thể loại” để nghiên cứu với hi vọng góp thêm một tiếng nói
cho vấn đề giảng dạy tác phẩm văn học theo thể loại.
1.2. Về thực tiễn: Trong chương trình SGK Ngữ Văn mới được thực thi
đại trà ở năm 2006 -2007, các nhà soạn sách có đưa vào một số bài ca dao với
3 chủ đề: Ca dao than thân, ca dao yêu thương tình nghĩa và ca dao hài hước.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên

5




Khi thực thi chương trình ấy người giáo viên chưa hẳn đã hết những khó
khăn bỡ ngỡ khi dạy ca dao theo hướng đặc trưng thể loại. Do vậy chúng tôi
chọn đề tài này với hi vọng góp tiếng nói tháo gỡ những băn khoăn trăn trở
của người dạy và người học, đáp ứng mong muốn giờ dạy ca dao có hiệu quả
cho chính bản thân mình và các bạn đồng nghiệp.
2. Lịch sử vấn đề.
Hiện nay chưa có một công trình nào chuyên nghiên cứu về việc dạy
học ca dao hài hước ở trường THPT theo đặc trưng thể loại. Vấn đề này

chúng tôi mới chỉ thấy đề cập tới ở công trình “Con đường nâng cao chất
lượng dạy - học ca dao ở lớp 10 THPT theo đặc trưng thể loại, ĐHTN/ ĐHSP,
5/ 2004” của tác giả Nguyễn Trọng Đoan và công trình dạy và học tác phẩm
văn học ở trường phổ thông trung học miền núi - NXB Giáo dục 1997 của TS.
Hoàng Hữu Bội. Đây là tư liệu quý mà chúng tôi có thể vận dụng để giải
quyết những vấn đề đang đặt ra của đề tài.
Tư liệu liên quan trực tiếp đến đề tài của chúng tôi chỉ có vậy, song vì
quan niệm rằng việc dạy bất cứ môn học nào cũng gồm hai lĩnh vực:
1, Kiến thức cơ bản về môn học đó, nhất là những thành tựu mới nhất về
lĩnh vực chuyên môn ấy.
2, Kiến thức về khoa học sư phạm, đặc biệt là những yêu cầu đổi mới về
phương pháp dạy học trong nhà trường. Vì vậy khi tìm hiểu lịch sử vấn đề của
lịch sử dạy học ca dao trong nhà trường, buộc chúng tôi phải tìm hiểu cả hai
lĩnh vực đó: Nghiên cứu ca dao, đặc biệt là ca dao hài hước và phương pháp
giảng dạy ca dao trong đó có ca dao hài hước trong nhà trường.
2.1. Lịch sử vấn đề về nghiên cứu ca dao (trong đó có ca dao hài hước).
* Cuốn “bình giảng ca dao” của nhà giáo, nhà nghiên cứu văn học
dân gian Hoàng Tiến Tựu - NXB Giáo dục 1992, đã nói về “Công việc
bình giảng ca dao” như sau:

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên

6




- Một bài ca dao được chọn để bình giảng phải có ít nhất ba điều kiện sau
đây: Thứ nhất, phải là một bài ca dao hay, có giá trị thực sự về nội dung và
nghệ thuật, đồng thời phải có vấn đề, có chỗ để bình giảng, đáng bình giảng.

Thứ hai, phù hợp với khả năng và sở trường của người bình giảng. Thứ ba,
phải phù hợp với nhu cầu và thị hiếu của người nghe, người đọc (trang 15).
- Mục đích của việc bình giảng ca dao nói riêng cũng như việc nghiên
cứu văn học dân gian nói chung, không phải chủ yếu là chứng minh cho cái
chung và sự giống nhau. Càng không phải chỉ là như thế (mặc dù điều này
cũng cần thiết), mà chủ yếu là tìm tòi, phát hiện và lí giải những cái riêng,
những nét đặc thù, độc đáo, trong sáng tác dân gian của từng dân tộc, từng địa
phương, từng thời kỳ lịch sử, cũng như cái riêng của từng tác phẩm cụ thể.
(trang 19).
- Người làm ca dao cũng như người làm thơ, biến ý thành tứ, người bình
giảng ca dao va thơ phải dựa vào tứ mà làm ra ý, và khi đã hiểu rõ và nắm
vững được chủ ý (hay chủ đề) của tác giả rồi, người bình giảng mới có điều
kiện và cơ sở chắc chắn để tiến hành công việc bình giảng và bình luận khen
chê bài ca dao hay bài thơ một cách kỹ càng, chính xác và tinh tế. (trang 28).
- Trong ca dao, ngoài mối quan hệ giữa ý và tứ, còn có mối quan hệ giữa
tình và tứ, sự và tình, đều là mối quan hệ quan trọng mà người bình giảng
không thể không quan tâm chú ý (trang 30).
- Muốn hiểu đúng, hiểu rõ, hiểu sâu sắc và thấu đáo một bài ca dao phải
bám sát vào từ ngữ của nó, thông qua từ ngữ để tìm ra ý, tứ, sự, tình ở trong
đó. Và sau khi nắm được ý, tứ, sự, tình của toàn bài, mới có điều kiện đầy đủ
và chắc chắn để nhận rõ nghĩa đích thực (nghĩa trong bài) của các từ ngữ đã
được tác giả sử dụng. Hiện tượng “ý tại ngôn ngoại” ở trong ca dao không
phải là hiếm (trang 34).

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên

7

Tác giả đã vận dụng lý thuyết trên vào bình giảng một số bài ca dao hay
trong kho tàng ca dao dân ca Việt Nam. Trong tổng số 48 bài ca dao tuyển
chọn, có 8 bài được dạy trong chương trình THCS và THPT.
* Cuốn “Văn học Việt Nam - Văn học dân gian, những công trình
nghiên cứu”- NXB Giáo dục - tái bản năm 2000, của nhiều tác giả, do tiến
sĩ Bùi Mạnh Nhị (chủ biên) đã chọn lọc, tổng hợp những công trình tiêu biểu
trong rất nhiều công trình nghiên cứu về văn dọc dân gian. Các tác giả đề cập
đến một số vần đề lý luận chung và phương pháp nghiên cứu văn học dân
gian. Trong phần II “một số thể loại và tác phẩm” có 5 bài viết, nghiên cứu về
ca dao đó là:
- “Những yếu tố trùng lặp trong ca dao trữ tình” của tác giả Nguyễn Văn
Lung (trang 306).
- “Công thức truyền thống và đặc trưng cấu trúc của ca dao” của Bùi
Mạnh Nhị (trang 317).
- “Tìm hiểu nguồn gốc biểu tượng trong ca dao” của Nguyễn Thị Ngọc
Điệp (trang 328).
- “Vài nét về nội dung ca dao dân ca Nam Bộ” của Nguyễn Tấn Phát
(trang 342).
- “Những bài ca dao hay nhất thế gian” của Bùi Mạnh Nhị (trang 365).
2.2. Lịch sử vấn đề phương pháp dạy học ca dao (Trong đó có ca dao
hài hước)
*“Mấy vấn đề về phương pháp giảng dạy - nghiên cứu văn học dân
gian” của giáo sư Hoàng Tiến Tựu - NXB Giáo dục 1993, đã khẳng định sự
cần thiết xây dựng những quy phạm riêng cho việc dạy học văn học dân gian
ở trường phổ thông. Tác giả đã đề cập đến các phương pháp nghiên cứu văn
học dân gian, làm sáng tỏ vấn đề giảng dạy văn học dân gian theo đặc trưng
thể loại như: dạy truyện dân gian, tục ngữ, ca dao…

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên

8




Trong chương IV “Mấy vấn đề cụ thể về nghiên cứu và giảng dạy ca
dao” (35 trang), tác giả đã chỉ ra một số cách dạy ca dao phổ biến hiện nay và
nêu lên những khó khăn đối với việc tìm hiểu một bài ca dao cổ. Theo ông:
“Quá trình lĩnh hội và phân tích, lý giải một bài ca dao cổ truyền gồm nhiều
khâu, nhiều bước cụ thể khác nhau. Những khâu, những bước chủ yếu và
quan trọng có thể được tóm tắt dưới dạng những câu hỏi như sau:
1/Bài ca dao ra đời trong trường hợp nào trong hoàn cảnh và trường hợp
nào? (vấn đề xác định được hoàn cảnh lịch sử, cái “khung” thời gian của tác
phẩm). Bài ca dao được lưu hành sớm nhất và nhiều nhất ở vùng nào? (vấn đề
xác định quê hương gốc và địa bàn lưu hành chủ yếu của tác phẩm)
2/Bài ca dao thuộc thể loại nào? (vấn đề xác định đặc trưng thể loại và
tiểu thể loại của nó)
3/Chủ thể và nhân vật trữ tình của bài ca dao là gì? Hay là bài ca dao của
ai? Người ấy như thế nào? (vấn đề xác định chủ thể và nhân vật trữ tình trong
phần lời va trong sự biểu diễn, sử dụng thực tế của bài ca dao)
4/Đối tượng trữ tình của bài ca dao là gì? Hay là bài ca dao là lời trao đổi
bày tỏ với ai?Người ấy như thế nào? (vấn đề xác định đối tượng trữ tình trực
tiếp hay gián tiếp, chung hoặc riêng của mỗi bài ca dao)
5/Nội dung của bài ca dao là gì? (hay là bài ca dao nói về những điều gì)
Vấn đề xác định nội dung truyền đạt, phô diễn của bài ca dao.
6/ Chủ đề của bài ca dao là gì? (hay vấn đề chủ yếu của bài ca dao muốn
nói là gì?. Vấn đề phân tích chủ đề bài ca dao thường phải tìm hiểu đầy đủ
của tác phẩm mới xác định đúng được).
7/ Hình thức nghệ thuật bài ca dao như thế nào? Hay bài ca dao phô diễn

tâm tư, tình cảm bằng những phương phấp, phương tiện và thủ thuật như thế
nào? (vấn đề phân tích lí giải hình thức nghệ thuật của tác phẩm thường chỉ có
thể nhận thức được rõ khi đã nắm chắc nội dung và chủ đề của nó.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên

9




8/ Bài ca dao còn có liên hệ gì với cuộc sống và tâm tư tình cảm của
nhân dân hiện nay và mai sau hay không? Mối liên hệ ấy như thế nào? Vấn đề
ý nghĩa và giá trị hiện đại của bài ca dao cổ về mặt nội dung cũng như mặt
nghệ thuật. (trang 134-135)
*Cuốn “Giảng văn văn học dân gian Việt Nam” của hai tác giả Vũ
Anh Tuấn và Nguyễn Xuân Lạc - NXB Giáo dục 1993, có hai phần:
Phần đầu (10 trang) “Một số vấn đề về quan điểm dạy học văn học dân
gian ở trường phổ thông”, đã chỉ rõ: Cần phải giảng dạy ca dao theo tinh thần
tiếp cận một tác phẩm phônclo. Điểm cơ bản của tinh thần tiếp cận này là đặt
tác phẩm văn học dân gian vào trường hành động thực tiễn và vấn đề giảng
dạy văn học dân gian theo đặc trưng thể loại.
Phần sau “Giảng văn”, tác giả đã thể hiện quan điểm trên trong việc phân
tích 7 bài ca dao cụ thể thuộc chương trình lớp 10 phổ thông trung học (từ
trang 109 đến 185)
* Luận án tiến sĩ của Nguyễn Xuân Lạc “Quan điểm tiếp cận và
phương pháp dạy học ca dao ở phổ thông trung học” (1996), đã đề xuất
hai vấn đề:
Quan điểm tiếp cận ca dao:
- Dạy ca dao là một loại hình nghệ thuật đặc thù: Vừa là nghệ thuật ngôn

từ như văn học viết, lại vừa mang bản sắc chung của một sáng tác phônclo,
với những nét riêng về thi pháp.
- Giao tiếp đặc thù phônclo là con đường hướng dẫn học sinh tiếp cận và
chiếm lĩnh bài ca dao một cách có hiệu quả.
Vận dụng các phương pháp chung về dạy học văn vào việc dạy học ca
dao ở phổ thông trung học.
- Định hướng học sinh tích hợp cả ba mặt nghệ thuật ngôn từ - bản sắc
phônclo - đặc trưng thi pháp trong quá trình chiếm lĩnh một tác phẩm ca dao.

Số hóa bởi Trung tâm Học liệu - Đại học Thái Nguyên

10




data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....

data error !!! can't not
read....



data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....

data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....

data error !!! can't not
read....


data error !!! can't not
read....

data error !!! can't not
read....