CỐT TRUYỆN TIỂU THUYẾT “DON QUIJOTE” của CERVANTES

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI
--------

TRẦN THỊ KIM GIANG

CỐT TRUYỆN TIỂU THUYẾT
“DON QUIJOTE” CỦA CERVANTES
Chuyên ngành: Văn học nước ngoài
Mã số: 60.22.02.45

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC NGỮ VĂN

Người hướng dẫn khoa học: PGS. TS Đỗ Hải Phong


HÀ NỘI - 2014


Lời cảm ơn
Em xin bày tỏ lịng kính trọng và biết ơn sâu sắc tới PGS. TS Đỗ Hải Phong,
người thầy đã hướng dẫn em chu đáo, nhiệt tình trong suốt quá trình làm luận văn.
Em xin trân trọng cảm ơn các thầy giáo, cô giáo trong tổ văn học nước
ngồi, khoa Ngữ văn, phịng Quản lý khoa học, thư viện trường Đại học Sư
phạm Hà Nội, phòng tư liệu khoa Ngữ văn đã nhiệt tình giúp đỡ em trong
suốt quá trình học tập và nghiên cứu.
Hà Nội, ngày….tháng….năm 2014
Tác giả luận văn

Trần Thị Kim Giang

MỤC LỤC


MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Thời đại Phục Hưng, bước quá độ từ chế độ phong kiến lên tư bản chủ
nghĩa mà Engels đã đánh giá: “Đó là bước ngoặt tiến bộ, vĩ đại nhất từ trước
đến bấy giờ lồi người chưa từng thấy”. Thời đại Phục Hưng hình thành nên
một nền văn hoá mới và những con người mới. Đó là những con người khổng
lồ về tư tưởng, về tính cách, về tài năng mọi mặt và sự hiểu biết sâu rộng. Tất
cả tạo nên một nền văn hoá Phục Hưng đặc sắc, với nhiều thành tựu trong các
lĩnh vực khác nhau như: điêu khắc, hội hoạ, kiến trúc, khoa học tự nhiên, kinh
tế, xã hội, văn học... Đặc biệt trong lĩnh vực văn học xuất hiện nhiều nhà văn
tiến bộ, vĩ đại như: Dante, Boccaccio, Rabelais, Shakespeare, Cervantes...
Cervantes (1547 - 1616), đại biểu xuất sắc nhất của văn học Phục hng Tây
Ban Nha. Cervantes l tờn ca ngôn ngữ chúng tôi (ngôn ngữ của Cervantes), là
tên của cơ quan có nhiệm vụ truyền bá tiếng Tây Ban Nha (viện Cervantes), tên
của các giải thưởng giành cho những viên ngọc tiếng Tây Ban Nha (các giải
thưởng Cervantes) và chắc chắn đó là tên của rất nhiều đường phố, quảng trường,
trường học và các cơ quan rải trên khắp thế giới” [9,27]. Ơng khơng chỉ là một tác
giả tiêu biểu của văn học Phục hưng Tây Ban Nha mà còn là một trong những tác
gia lớn nhất của văn học thế giới – “với Cervantes đã hình thành một nền nghệ
thuật châu Âu vĩ đại” [10, 28]. Tên tuổi của Cervantes luôn gắn liền với tiểu
thuyết “El Ingenioso Hidalgo Don Quixote de la Mancha” (“Don Quijote nhà quý
tộc trứ danh thuộc dòng Hidalgo xứ Mancha”; từ đây trong luận văn này chúng tôi
xin được gọi tắt là “Don Quijote”).
Cuối thế kỉ XVI, thời kì cuốn “Don Quijote” ra đời cũng là lúc đế
quốc Tây Ban Nha bắt đầu suy vong và đến triều đại Sáclơ II thì thời kì oanh
liệt của Tây Ban Nha đã chính thức kết thúc. Tình hình xã hội được phản

ánh vào trong văn học như một quy luật tất yếu. Nó là tiền đề, là đề tài và

1


nguồn cảm hứng sáng tác cho văn nghệ sĩ. Văn học Phục Hưng Tây Ban
Nha thế kỉ XVI-XVII không suy thoái cùng chiều với kinh tế xã hội mà đạt
đến đỉnh cao nhất của nó. Cuốn tiểu thuyết “Don Quijote” ra đời vào hồn
cảnh đó. Nó là “sự hội tụ và kết tinh những truyền thống quý báu mà văn
học Tây Ban Nha nói chung và tiểu thuyết Tây Ban Nha nói riêng, đến lúc
bấy giờ đã xây dựng lên được”. “Don Quijote” đã trải qua cuộc thử nghiệm
trong suốt 400 năm ngay từ khi mới ra đời để đến hôm nay, giá trị của tác
phẩm đã được khẳng định vững chắc. Nó là tác phẩm có vị trí đặc biệt trong
nền văn học thế giới. “Cuốn tiểu thuyết này là một tấm gương thần phản
chiếu những tâm hồn cao thượng và được nhiều người coi là kiệt tác hài
hước nhất thế giới” [29, 32]. Nó có sức thu hút rộng rãi đến mức “trẻ con
giở ra xem, thanh niên đọc, người lớn hiểu và các cụ già tán thưởng” [29,
32]. Marthe Robert - nhà phân tâm học người Pháp, trong cuốn “Tiểu thuyết
về những cội nguồn và cội nguồn tiểu thuyết” viết năm 1972 đã đánh giá
“Don Quijote” hiển nhiên là cuốn tiểu thuyết hiện đại đầu tiên” [20, 14].
Genard de Cortanze còn khẳng định: “Don Quijote” là “một thử thách của
tiểu thuyết hiện đại trước khi tiểu thuyết hiện đại ra đời” [20, 14].
Qúa trình tiếp cận cuốn tiểu thuyết “Don Quijote” đối với chúng tôi không
phải một bước trọn vẹn mà là những bậc phân khúc trải dài theo thời gian. Những
nhân vật bất hủ trong cuốn tiểu thuyết đã bước thẳng từ trang sách ra giữa cuộc
đời và có một sức sống lâu bền với thời gian. “Don Quijote” là sản phẩm đỉnh cao
của văn hóa nhân loại, kết tinh các giá trị truyền thống và thời đại. Để truyền đạt
được những giá trị của tác phẩm hay chính xác hơn là khơi được nguồn tìm hiểu
cho học sinh của mình chỉ thơng qua sự đúc kết của một giờ học đoạn trích trong
chương trình phổ thơng. Đó là động lực thúc đẩy chúng tơi khám phá tác phẩm

một cách kĩ lưỡng hơn và kết tinh lại. Cũng chính từ khi đi “đào sâu” tác phẩm,
chúng tơi càng thực sự tìm thấy niềm u thích, kính trọng tác giả Cervantes, say

2


mê cuốn tiểu thuyết bất hủ của mọi thời đại ấy hơn. Đối với chúng tơi việc tìm
hiểu tiểu thuyết “Don Quijote” là một niềm thích thú rất thực tế.
Từ việc nghiên cứu "Cốt truyện tiểu thuyết “Don Quijote” của
Cervantes" chúng tơi mong muốn góp thêm một tiếng nói và nghiên cứu mới
về một kiệt tác của văn học nhân loại - tác phẩm “Don Quijote”. Để từ đó tiếp
tục khẳng định vị trí của tiểu thuyết “Don Quijote” và nhà văn Cervantes trong
nền văn học thế giới. Chúng tôi muốn góp phần tìm hiểu giá trị nội dung và
nghệ thuật của tiểu thuyết “Don Quijote”, từ đó phục vụ việc giảng dạy tác
phẩm này trong chương trình Phổ thơng cơ sở - Ngữ văn lớp 8. Chúng tơi có
tham vọng làm cho những người đã yêu thích “Don Quijote” thêm u và hiểu
hơn về nó, những người chưa tìm hiểu về “Don Quijote” có thêm một động lực
để khám phá.
2. Lịch sử vấn đề
Hơn 400 năm kể từ khi cuốn tiêu thuyết ra đời, nhận định của các nhà
nghiên cứu qua các thời kì cũng rất khác nhau. Do trình độ ngoại ngữ hạn chế
chúng tơi khơng có điều kiện khảo sát tổng thể quá trình nghiên cứu về
Cervantes và “Don Quijote”. Trên cơ sở những tài liệu tiếng Việt chúng tôi
tổng kết một số vấn đề đặt ra trong quá trình nghiên cứu..
Trong "Lời giới thiệu" về tiểu thuyết “Don Quijote” dịch giả Trương
Đắc Vỵ đã nói về cuộc đời và tài năng văn học của Cervantes. Ông đặc biệt
chú trọng giới thiệu nguồn gốc và giá trị cũng như vị trí của tác phẩm “ Don
Quijote” trong nền văn học Tây Ban Nha nói riêng và văn học nhân loại
nói chung. Trương Đắc Vỵ đặc biệt nhấn mạnh vào lý tưởng và khát vọng
cao đẹp của nhân vật Don Quijote - chàng hiệp sỹ dũng cảm luôn mong

muốn mình có thể đem lại cuộc sống n vui, hạnh phúc cho mọi người.
Chàng muốn “trả thù cho những người bị xúc phạm, bờnh vực kẻ hèn yếu,
uốn nắn những điều sai trái, phi lý, đã phá mọi lạm dụng bất công” [14, 6].

3


Đó chính là lẽ sống để chàng ra đi tìm kiếm những cuộc phiêu lưu tưởng
chừng như điên rồ hại thân hại người nhưng lại có lý tưởng vơ cùng cao
đẹp – hình thành nên những câu chuyện phiêu lưu của Don Quijojte và
Sacho Pansa. Như vậy lời giới thiệu của dịch giả Trương Đắc Vỵ đã cho ta
thấy nguyên nhân cốt lõi của việc hình thành nên những câu chuyện phiêu
lưu là cốt truyện chính của tác phẩm.
Giáo trình Văn học phương Tây - nxb Đại học Huế - năm 1996 đã dành
số lượng trang tương đối lớn để đánh giá một cách khái quát về văn học thời
kỳ Phục Hưng và tiểu thuyết “Don Quijote” của Cervantes. Trong tác phẩm
Don nhà văn đã dựng lên một bức tranh sinh động về hiện thực xã hội Tây
Ban Nha thời bấy giờ thông qua những câu chuyện hài hước của Đơn kihơtê.
Giáo trình chỉ ra rằng “Don Quijote” đưa ra nhiều quan niệm mới mẻ về các
vấn đề xã hội, tơn giáo, hơn nhân và gia đình, tình u và hạnh phúc, văn học
và nghệ thuật... được tác giả khéo léo và lồng ghép, đan cài”[48,247]. Qua
những câu chuyện phiêu lưu hiệp sĩ của thầy trò Don Quijote những vấn đề về
lý tưởng xã hội, tôn giáo, phong tục; những câu chuyện mục ca say sưa về
hơn nhân, tình u, gia đình, hạnh phúc; những câu chuyện bợm nghịch của
giới cặn bã, bọn thống trị phong kiến và tầng lớp tng l quý tc c phi
byGiáo trình "Văn học phơng Tây" đà thâu tóm đợc những thành công của
tác phẩm, nội dung chính của tác phẩm nhưng chỉ dừng lại ở việc đánh giá
khái quát mà chưa chỉ ra hệ thống cốt truyện từ những vấn đề đã nêu ra.
Nhà nghiên cứu lý luận và phê bình M. Bakhtin đã đưa ra nhận định
xác đáng về “Don Quijote”: “Tất cả những cối xay (người khổng lồ), tiệm ăn

(lâu đài), đàn cừu (đội quan kị sĩ), chủ tiệm ăn (lãnh chúa lâu đài), gái điêm
(quý nương)… Tất cả những cái đó chính là một cuộc cải trang điển hình,
biến hóa theo logic đảo ngược trận đánh và chiến trường thành nhà bếp và
bữa tiệc liên hoan, vũ khí và mũ sắt thành đồ làm bếp và chậu cạo râu, máu –
thành rượu nho...” [3,179]. Trong nhận định của mình, Bakhtin chỉ ra tính
4


chất nghịch dị trong tác phẩm, một yếu tố quan trọng xuyên suốt cốt truyện
nhưng chưa định hướng bao quát được tồn bộ nội dung cốt truyện.
Từ cái nhìn hậu hiện đại, M. Kundera trong bài viết “Di sản bị mất giá
của Cervantes” đã đưa ra suy ngẫm về các câu chuyện phụ trong “Don
Quijote”, tác giả đã chỉ ra khuynh hướng phá vỡ dịng chảy tuyến tính một
dịng trong tác phẩm: “Tiểu thuyết đã tìm cách thốt ra khỏi tính một dịng để
mở những dịng kể đột phá trên dịng kể liên tục một câu chuyện” [29, 77].
Đó là một nhận định quan trọng để xem xét vấn đề cốt truyện trong tác phẩm
với hệ thống cốt truyện chính và những câu chuyện phụ.
Cơng trình dài hơi đầu tiên ở Việt Nam hơn 100 trang, bài viết kỉ niệm
350 năm ngày sinh cuốn tiểu thuyết “Don Quijote” đã thể hiện cái nhìn tồn
diện về tác phẩm “Don Quijote” cả về nội dung và nghệ thuật. Tác giả khẳng
định: “Từ khi Đơng Ki sốt xuất hiện trên văn đàn, thì lối văn kị sĩ dần dần tiệt
nọc. Hứng thú thông thường của người độc giả cũng đổi mới hẳn… Cervantes
đã thành công vẻ vang cả về hai phương diện phá hoại và xây dựng” [35,
184]. GS. Đặng Thai Mai trong cơng trình này có bàn về tính nhân dân, nhân
vật điển hình Don Quijote, Sancho Panza… đã đề cập đến nhiểu vấn đề cốt
lõi của tác phẩm và ít nhiều đưa ra định hướng về việc tiếp cận tác phẩm từ
góc độ câu truyện phiêu lưu hiệp sĩ của hai thầy trị Don Quijote.
Tiếp đó là hàng loạt những bài nghiên cứu của những tác giả Đỗ Đức
Dục, Đào Duy Hiệp, Lương Duy Trung,… Nhìn chung có sự gặp gỡ tương
đối của các tác giả trong những nhận định về ý nghĩa, giá trị tác phẩm, song

chủ yếu tập trung vào một số vấn đề nhất định, quen thuộc: Cặp đôi nhân vật
Don Quijote và Sancho Panza với những tương phản và tương đồng; vấn đề lý
tưởng và thực tế; tiếng cười đả kích các thể loại hiệp sĩ.
Gần đây các nhà nghiên cứu đã đi vào tìm hiểu tồn diện hơn tiểu thuyết
“Don Quijote”, phát hiện những khía cạnh nghệ thuật mới mẻ, khám phá chiều

5


sâu tư tưởng tác phẩm và đặc biết gắn việc tìm hiểu tác phẩm vào thực tiễn
giảng dạy trong trường phổ thông. Nhà nghiên cứu Đỗ Hải Phong và Lê
Nguyên Cẩn trong cuốn “Tác gia tác phẩm văn học nước ngồi trong nhà
trường phổ thơng – tác gia Cervantes” đã chỉ ra những nhận định, hướng đánh
giá tiếp cận tương đối hoàn chỉnh về cuốn tiểu thuyết này dành cho giáo viên
và học sinh trung học. Trong đó có đề cập đến nhiều vấn đề “Lí tưởng và thực
tại đời sống hay “Don Quijote” và các loại hình tiểu thuyết trước đó”, “cặp
nhân vật lưỡng hóa Don Quijote và Sancho Panza hay lí tưởng được thực tế
hóa và thực tế vươn lên tầm lí tưởng”... đó là những vấn đề có tính chất định
hướng khi nghiên cứu cốt truyện. Nhà nghiên cứu Lê Ngun Cẩn đã chỉ ra
“Tính chất trị chơi trong thi pháp tiểu thuyết “Don Quijote” và khẳng định:
“Thủ pháp trò chơi làm sống lại tinh thần lễ hội cacnaval với tiếng cười dân
gian khỏe mạnh đầy tính chiến đấu... thủ pháp trò chơi tạo nên một đặc điểm
quan trọng của thi pháp tiểu thuyết này” [13, 21]. PGS.TS.Đỗ Hải Phong với
nghiên cứu “Nguyên tắc trần thế hóa nhân vật lí tưởng trong “Don Quijote”của
Cervantes và “Thằng ngây” của Dostoevsky và “Cặp nhân vật Don Quijote và
Sancho Panza trong tiểu thuyết “Don Quijote” của Cervantes là những bài
nghiên cứu rất có giá trị trong việc nhận định về cặp nhân vật bất hủ trong tác
phẩm “Chất nghịch dị của cặp nhân vật Don Quijote và Sancho Panza thể hiện
ở chất lưỡng tính, sự kết hợp kì qi các đối cực và vận động biến hóa, hình
thành khơng ngừng của nó trong một chỉnh thể gây cười” [40, 13].

Cơng trình “Cái Groteque trong tiểu thuyết “Don Quijote” của
Cervantes” – Nguyễn Thị Thúy Hà chủ yếu tập trung vào các vấn đề khai thác
sâu tiếng cười, cái nghịch dị trong hình tượng nhân vật Don Quijote và
Sancho Panza, các kiểu lễ hội cacnaval…. Đó đều là những vấn đề hấp dẫn,
ghi dấu ấn của tác phẩm nhưng chưa tập trung vào vấn đề cốt truyện một cách
khoa học, bài bản, hệ thống chi tiết.

6


Qua các tài liệu đã tham khảo được, chúng tôi nhận thấy rằng vấn đề
"Cốt truyện tiểu thuyết “Don Quijote” của Cervantes" đã được nhiều bài
nghiên cứu đề cập đến nhưng còn rải rác, chưa tập trung và sắp xếp thành một
hệ thống rõ ràng, mạch lạc thuận tiện trong việc tiếp nhận. Trong phạm vi của
một luận văn, chúng tôi không dám khẳng định sẽ đưa ra được đầy đủ, sâu sắc
mọi khía cạnh của vấn đề. Nhưng dựa trên cơ sở những cơng trình của các tác
giả vừa nêu trên và những tài liệu khác đã khảo sát được, chúng tôi mong muốn
được đưa ra quan điểm, cách đánh giá, phân tích của mình về vấn đề này.
3. Đối tượng, phạm vi nghiên cứu và giới thuyết khái niệm
3.1. Giới thuyết khái niệm
Trong tác phẩm tự sự và kịch, cốt truyện là một phần quan trọng và
chính yếu. Trên cơ sở cách hiểu thuật ngữ cốt truyện từ xưa đến nay, Lại
Nguyên Ân đưa ra khái niệm cốt truyện: “Cốt truyện là sự phát triển hành
động, tiến trình các sự việc, các biến cố trong tác phẩm tự sự và kịch, đơi khi
cả trong tác phẩm trữ tình.” [2, 112]. Hay cốt truyện là “hệ thống sự kiện cụ
thể, được tổ chức theo yêu cầu tư tưởng và nghệ thuật nhất định, tạo thành
một bộ phận cơ bản, quan trọng nhất trong hình thức động của tác phẩm văn
học thuộc các loại tự sự và kịch” [2,99]. Còn có quan niệm hiểu “cốt truyện
như tồn bộ các biến cố, sự kiện được nhà văn kể ra, là cái mà người đọc có
thể đem ra kể lại” [2, 101]. Cốt truyện chính là bộ khung chính của tác phẩm

để người đọc có thể hình dung lại, có một cái nhìn tổng quát về quá trình vận
động của nhân vật, sự kiện trong đó.
Cơ sở khách quan của cốt truyện - đó là xung đột xã hội. Trong q
trình xây dựng tác phẩm, nhà văn bao giờ cũng thể hiện trực tiếp hoặc gián
tiếp những xung đột xã hội của thời đại vào tác phẩm của mình. Vì vậy, cốt
truyện mang tính lịch sử cụ thể, được qui định bởi những điều kiện lịch sử, xã
hội mà nhà văn đang sống.

7


Xung đột xã hội mới chỉ là cơ sở khách quan của cốt truyện vì vậy
khơng thể đồng nhất xung đột xã hội với cốt truyện. Cốt truyện luôn luôn là
sản phẩm sáng tạo của người nghệ sĩ. Thông qua cốt truyện, nhà văn vừa khái
quát những xung đột xã hội, vừa thể hiện tâm hồn, tình cảm và sự đánh giá
chủ quan của họ đối với cuộc sống. Vì vậy, cùng xuất phát từ một xung đột xã
hội giống nhau, những nhà văn khác nhau lại xây dựng những cốt truyện khác
nhau nhằm thể hiện quan điểm, thái độ, ý đồ tư tưởng, phong cách nghệ thuật,
cá tính sáng tạo của nhà văn đối với cuộc sống. Quá trình xây dựng cốt truyện
là một quá trình lao động phức tạp và gian khổ.
Cơ sở sâu xa của cốt truyện là một xung đột đang vận động. Vì vậy,
quá trình phát triển của một cốt truyện cũng giống như quá trình vận động của
xung đột, bao gồm các bước hình thành, phát triển và kết thúc. Nhìn chung,
một cốt truyện thường có các thành phần chính: trình bày – thắt nút – phát
triển – đỉnh điểm – kết thúc.
Những thành phần chính trên đây tạo thành một cốt truyện đầy đủ.
Tuy nhiên, trong thực tế văn học, không phải lúc nào cốt truyện cũng đầy
đủ cả 5 thành phần đồng thời cũng khơng phải được trình bày theo thứ tự
như trên. Vì vậy, khi tìm hiểu và xác định các thành phần của cốt truyện,
chúng ta khơng gị ép những biến cố hay sự kiện vào thành phần này hay

thành phần khác với những lí do có tính chất hình thức. Cần tìm hiểu và
phân tích sự xây dựng cốt truyện có thể hiện được những xung đột xã hội,
sự phát triển của nó có phù hợp với quy luật cuộc sống và có thể hiện được
ý đồ nghệ thuật của tác giả hay không.
3.2. Đối tượng nghiên cứu
Cốt truyện “kết tinh truyền thống dân tộc, phản ánh những thành tựu
văn học của mỗi thời kì lịch sử, thể hiện phong cách và tài năng nghệ thuật
của nhà văn” [31, 100]. Bộ tiểu thuyết “Don Quijote” được Cervantes viết ra
8


với mục đích ban đầu là phê phán tiểu thuyết hiệp sĩ đương thời ở Tây Ban
Nha, một loại sách “độc hại, bịa đặt, nhảm nhí” nhưng vẫn được nhiều người
tán thưởng. Ơng muốn tác phẩm của mình là “một lời thoá mạ dài đối với tiểu
thuyết hiệp sĩ”. Nhưng ý nghĩa của tác phẩm đã vượt xa dự định ban đầu của
nhà văn. Tác phẩm đã phản ánh hiện thực đất nước Tây Ban Nha thời Phục
Hưng, đã phê phán lý tưởng hiệp sĩ và qua đó đã phê phán xã hội phong kiến
lỗi thời. Tác phẩm đã thắm đượm tinh thần nhân văn của thời đại. Thành cơng
đó một phần được xây dựng từ hệ thống cốt truyện.
Chúng tôi nhận thấy trong thiên tiểu thuyết Don Quijote, với hai tập
tiểu thuyết quy mơ đã trình bày hệ thống những câu chuyện phong phú, nhằm
tái nhiều bình diện của đời sống xã hội cuối thời kì Phục hưng trên đất nước
Tây Ban Nha nói riêng và châu Âu nói chung. Nhiều cơng trình nghiên cứu đã
chỉ ra tên gọi của loại cốt truyện trong tiểu thuyết này: cốt truyện biên niên
hay cốt truyện lồng ghép. Cốt truyện biên niên là kiểu cốt truyện mà ở đó các
câu chuyện diễn ra theo trình tự thời gian. Có thể lập một bảng niên biểu về
các câu chuyện trong tác phẩm theo mốc tuần tự. Cốt truyện lồng ghép là kiểu
cốt truyện trong đó các câu chuyện đan cài vào nhau – tức là hệ thống các câu
chuyện phụ tạo thành những tuyến song song, bổ trợ cho câu chuyện chính
nhằm giải quyết những vấn đề quan trọng được đặt ra trong tác phẩm. Cốt

truyện chính xoay quanh cuộc hành trình phiêu lưu hiệp sĩ của hai thầy trò
Don Quijote và Sancho Panza. Trên cuộc hành trình ấy họ đã gặp, được
chứng kiến, được nghe kể rất nhiều những câu chuyện về tình yêu, cuộc sống
mục ca, của những kẻ dưới đáy xã hội…. Hệ thống các câu chuyện trong
“Don Quijote” thường được xem xét trong mối tương quan với ba loại hình
tiểu thuyết phổ biến trong thời kì Phục Hưng Tây Ban Nha: tiểu thuyết hiệp
sĩ, tiểu thuyết mục ca và tiểu thuyết bợm nghịch. Cốt truyện lồng ghép khiến

9


các câu chuyện được mở rộng tránh nhàm chán và vì thế gây sự hứng thú
khám phá cho người đọc.
3.3. Phm vi nghiờn cu
luận vn này, chúng tôi chỉ đi sâu vào tìm hiểu Ct truyn tiu
thuyt Don Quijote để đưa ra kiến giải trong việc xây dựng hệ thống cốt
truyện một cách tương đối trọn vẹn, khả dụng trong việc tiếp nhận và có cái
nhìn bao qt được tồn bộ tác phẩm. Chúng tơi vận dụng cả hai khái niệm
cốt truyện biên niên và cốt truyện lồng ghép đã được chỉ ra. Trên cơ sở đó,
chúng tơi đã chia tách hệ thống các câu chuyện thành ba nhóm chính: câu
chuyện phiêu lưu hiệp sĩ của Don Quijote và Sancho Panza; các câu chuyện
mục ca; các câu chuyện bợm nghịch.
Trong q trình nghiên cứu, chúng tơi sử dụng bản dịch tiếng Việt
“Đôn Kihôtê – nhà quý tộc tài ba xứ Mantra” dịch giả Trương Đắc Vỵ, NXB
Văn học, tái bản năm 2013.
4. Phương pháp nghiên cứu
Phương hướng tiếp cận đối tượng nghiên cứu của chúng tôi chủ yếu
tiếp cận hệ thống và thi pháp học. Trong quá trình nghiên cứu, chúng tôi sử
dụng những phương pháp cụ thể như: phương pháp khảo sát thống kê, phân
tích, tổng hợp.

Ngồi ra, chúng tơi cịn sử dụng cả một số phương pháp nghiên cứu
liên ngành văn học - lịch sử, văn học - văn hố, tâm lí học.
5. Cấu trúc luận văn
Ngồi phần mở đầu và kết luận, luận văn của chúng tôi chia làm 3 chương:
Chương 1. Cốt truyện phiêu lưu hiệp sĩ
Chương 2. Hiệp sĩ trong các mối quan hệ
Chương 3. Cốt truyện mục ca và cốt truyện bợm nghịch

10


* Chú thích:
- Trong luận văn tất cả các tên nhân vật, địa danh trong tác phẩm “Don
Quijote” chúng tôi ghi lại theo đúng nguyên bản tiếng Tây Ban Nha qua
nguồn tài liệu:
“ EL ingenioso hidalgo don Quijote de la Mancha”//
Edicions digital del instituto Cervanres y dirigida por Francisco Rico//
Http://cvc. Cervantes.es/ obref/ quijote.

11


Chương 1
CỐT TRUYỆN PHIÊU LƯU HIỆP SĨ
Câu chuyện phiêu lưu hiệp sĩ của hai thầy trò Don Quijote và Sancho
Panza được dựng từ cốt truyện của loại tiểu thuyết hiệp sĩ phổ biến, được ưa
chuộng trên đất Tây Ban Nha cũng như một số nước Tây Âu khác thời kì
bấy giờ. Tiểu thuyết hiệp sĩ đã xuất hiện từ thời Trung cổ, đến thời sơ kì
Phục Hưng đặc biệt là ở Tây Ban Nha tính chất phiêu lưu và khát vọng lập
chiến công trở thành tinh thần thời đại, thể loại tiểu thuyết hiệp sĩ được tái

sinh. “Cái nổi lên hàng đầu ở tiểu thuyết hiệp sĩ là sự phân tích tâm lý nhân
vật chính - hiệp sĩ được mơ tả cá thể hóa, họ lập nên chiến tích khơng phải vì
tên tuổi dịng họ hay bổn phận chư hầu mà là vì danh dự của mình và vì vinh
quang của người tình” [37, 284]. Trong nửa đầu thế kỉ XVI tiểu thyêt hiệp sĩ
tràn ngập thị trường sách vở Tây Ban Nha và Châu Âu. Thể loại tiểu thuyết
này chuyên mô tả những chuyện hoang đường, rùng rợn phi lý của các hiệp
sĩ giang hồ. Hình thức ly kỳ và những cuộc phiêu lưu tưởng tượng của loại
tiểu thuyết này làm cho người đọc mê muội, chìm đắm trong những câu
chuyện hoang đường không quan tâm đến thực tại. Những cuốn tiểu thuyết
hiệp sĩ tôn vinh “hiệp sĩ là những người bảo vệ kẻ yếu, vô tư và trung thực
trong thi đấu cũng như trong chiến đấu, lịch sự, tao nhã, lạc quan và tinh tế”
[11, 372]. Đó là những con người mang lý tưởng của thời đại. “Yếu tố
không thể thiếu được của tiểu thuyết hiệp sĩ là các cuộc phiêu lưu, mơ tip cơ
bản là q trình trưởng thành của một hiệp sĩ chân chính, muốn được như
vậy hiệp sĩ phải lập được những chiến công mạo hiểm bất chấp hiểm nguy
đến tính mạng, đánh nhau với ác quỷ, thậm chí phải phiêu lưu xuốn tận địa
ngục. Người hiệp sĩ phải thực hiện những chiến cơng đó khơng phải vì sự
nghiệp chung của dân tộc như các nhân vật anh hùng ca mà vì danh tiếng cá

12


nhân” [11, 372]. Đến nửa sau thế ký XVI, tiểu thuyết hiệp sĩ thưa thớt dần
và không thu hút được độc giả như trước. Cuốn tiểu thuyết “Don Quijote”
của Cervantes ra đời “chế giễu tính chất tai hại và lỗi thời của tiểu thuyết
hiệp sĩ, nhại lại phong cách tiểu thuyết hiệp sĩ là đòn kết liễu số phận của
loại tiểu thuyết này” [47, 170]. Thông qua cuộc phiêu lưu hiệp sĩ của nhân
vật chính – chàng quý tộc nghèo Don Quijote và giám mã Sancho Panza, tác
giả Cervantes vừa khẳng định lý tưởng hiệp sĩ chân chính đáng trân trọng
vừa đả kích giễu nhại tính chất lỗi thời lạc hậu của loại tiểu thuyết này.

Trong những cuộc phiêu lưu Don Quijote luôn thể hiện được lý tưởng hiệp
sĩ chân chính nhưng lại chứa đựng nhiều yếu tố lỗi thời sách vở dập khuôn
từ kho sách kiếm hiệp đã ăn sâu vào tiềm thức và suy nghĩ của chàng khiến
chàng có những hành động “điên rồ” “khơng tỉnh táo”. Sự kết hợp giữa lý
tưởng hiệp sĩ chân chính và những yếu tố lỗi thời đã làm nên sức hấp dẫn
cho những cuộc phiêu lưu hiệp sĩ của Don Quijote.
1.1. Lý tưởng hiệp sĩ chân chính - tư tưởng vinh thân
Cuộc phiêu lưu hiệp sĩ của hai thầy trò Don Quijote và Sancho Panza là
câu chuyện chính, xun suốt trong tồn bộ tác phẩm. Don Quijote đã trải qua
ba chuyến hành trình, theo chúng tơi khảo sát diễn ra trong khoảng thời gian
hơn một năm. Chàng bắt đầu chuyến phiêu lưu thứ nhất của mình “vào một
trong những ngày tháng bảy nóng nực nhất” cho đến khi giám mã Sancho
Panza viết thư về nhà ở chuyến ra đi thứ ba là “ngày 20 tháng 7 năm 1614”.
Như vậy từ lúc chàng hiệp sĩ Don Quijote lên đường đến lúc Sancho viết thư
về nhà là trịn một năm. Từ lúc đó đến khi hai thầy trị kết thúc cuộc hành
trình và về làng chỉ còn một khoảng thời gian ngắn nữa. Tuy chỉ diễn ra trong
hơn một năm nhưng câu chuyện phiêu lưu của hai thầy trị vơ cùng phong phú
và hấp dẫn với những chuyện vừa bi vừa hài đáng để chúng ta suy ngẫm.
Don Quijote là con người của lý tưởng, hành trình ra đi của chàng là vì
13


lý tưởng cao đẹp mà chàng đã chọn “bênh vực kẻ hèn yếu, đạp bằng mọi gian
nguy” [I, 24]. Nói về lý tưởng của chàng, nhà nghiên cứu Đỗ Đức Dục đã
đánh giá “Nói về lý tưởng thì rõ ràng anh ta có một lý tưởng cao cả, anh ta
đứng về phía những người nghèo khổ, những kẻ bị áp bức và nhất là anh ta có
đủ nhiệt tình, đủ lịng dũng cảm và tình kiên trì để hi sinh cuộc đời mà bảo vệ
lý tưởng của mình” [17, 61]. Cả cuộc hành trình của mình, chúng ta nhận
thấy, Don Quijote chưa bao giờ làm ngơ trước những cảnh đời khốn khó,
những người nghèo khổ hay bị áp bức. Trên hết chàng không màng đến bản

thân, nguy hiểm chỉ để bảo vệ lý tưởng mà mình tơn thờ “Tơi là hiệp sĩ ở xứ
Mancha là Don Quijote và công việc của tơi là đi khắp đó đây để bênh vực kẻ
hèn yếu, trả thù cho những người bị xức phạm” [I, 164]. Lý tưởng hiệp sĩ
chân chính của Don Quijote theo chúng tôi nhận thấy chủ yếu tập trung vào
ba lý tưởng chính: tự do – cơng bằng – hạnh phúc. Những lý tưởng này cũng
chính là mục đích sống của con người, lý tưởng muôn đời và là ước vọng lớn
nhất mà con người muốn hướng đến. Chung quy lại mọi hành động của chàng
hiệp sĩ Don Quijote cũng là để đem đến cho những người nghèo khổ, bị áp
bức những điều đó.– đây là hành động nhân nghĩa vì người khác. Và để thực
hiện được những lý tưởng này, chàng đã trải qua khơng ít những thử thách,
gian nguy nhiều khi nguy hiểm đến cả tính mạng. Thế nhưng khi thực hiện
những “chiến cơng” của mình Don Quijote luôn mang tư tưởng “vinh thân”
của các hiệp sĩ xưa – đó cũng chính là yếu tố lỗi thời đan xen trong lý tưởng
hiệp sĩ chân chính.
1.1.1. Lý tưởng tự do – công bằng – hạnh phúc
Chủ nghĩa nhân văn - trào lưu tư tưởng văn hoá và văn học thời Phục Hưng
ở châu Âu đề cao con người, giải phóng cá nhân khỏi sự đè nén tinh thần của
chế độ phong kiến, chống chủ nghĩa kinh viện và giáo hội, hướng con người
vào xây dựng cuộc sống thực tại. Chịu ảnh hưởng và tiếp thu tinh thần nhân
14


văn dân chủ của văn học Phục Hưng, tiểu thuyết Don Quiijote của Cervantes
đã thể hiện rõ tư tưởng tự do, giải phóng con người, đem đến cho con người
quyền làm chủ, quyền tự quyết số phận và vận mệnh của mình.
Quyền tự do hoặc tự do - là một khái niệm dùng để mơ tả tình trạng khi
một cá nhân khơng bị sự ép buộc, có cơ hội để lựa chọn và hành động theo
đúng với ý chí nguyện vọng của chính mình. Lý tưởng tự do là lý tưởng
xuyên suốt mà cuộc đời Don Quijote hướng tới. Lý tưởng này cũng chính là
một trong những nguyên nhân quan trọng thơi thúc Don Quijote lên đường,

thốt ra khỏi những tù túng ràng buộc ngay trong chính ngơi nhà, ngơi làng và
những người thân thuộc của mình. Trên chặng đường phiêu lưu đầy gian
truân của mình để đến cuối cùng chàng đã đúc kết và thấm thía: “Tự do là
một trong những món quà quý nhất Chúa dành cho con người, những kho báu
nằm trong lòng đất hay dưới đáy biển cũng không thể so sánh được” [14, II,
58]. Chỉ có tự do con người mới được là chính mình.
Xuất phát từ chính điều đó nên trên chặng đường hành trình Don
Quijote đã ra sức giành lại tự do hay lên tiếng bảo vệ quyền được tự do của
con người. Chàng giải thoát cho những con người mà chàng cho là bị bắt cóc,
cầm tù. Don Quijote đã đánh hai thầy tu dịng thánh Beneto vì tưởng rằng đó
là bọn phù thủy bắt cóc nàng cơng chúa “Hai bóng đen lù lù kia là hai tên phù
thủy đang bắt cóc một nàng cơng chúa mang đi. Ta phải hết lịng hết sức giải
nguy cho nàng ngay” [14, I, 74]. Chàng giải cứu cho một đoàn tù khổ sai để
trả lại tự do cho họ, lao vào đám rước đang làm lễ cầu mưa để giải cứu cho
một bức ảnh Đức Mẹ mà chàng tưởng rằng đó là một phu nhân bị bắt cóc.
Chàng sẵn sàng lao ra giữa dịng nước trên một con thuyền đến những chiếc
cối xay bột để giải cứu cho những hiệp sĩ chàng tưởng tượng ra… Đặc biệt
trong câu chuyện được nghe kể và khi tận mắt chứng kiến cô gái Marcela yêu
tự do, chàng đã không ngần ngại lên tiếng bảo vệ và ủng hộ quyết định của

15


nàng “Không ai được đi theo nàng Marcela xinh đẹp, bất kể người đó ở địa vị
nào và thc dịng dõi nào nếu không sẽ chịu sự phẫn nộ của ta…” [14, I,
124]. Nàng Marcela sinh ra tự do và để sống được tự do nàng đã khiến bao
chàng trai si tình tuyệt vọng nhưng Don Quijote rất hiểu và cảm thông với
người con gái vừa được si mê, vừa bị nguyền rủa ấy. Đồng điệu với khát vọng
tự do chàng đã bảo vệ cô, ý thức được “phải mang cánh tay hiệp sĩ của mình
ra che chở cho người đẹp trong cơn nguy khốn”. Chàng khẳng định “chúng ta

không nên theo đuổi và quấy rầy mà phải tôn trọng nàng” [14, I, 124] thậm
chí cịn “quyết định đi tìm cô gái chăn cừu Marxela những mong mang hết
khả năng ra phụng sự nàng” [14, I, 124].
Cơng bằng là địi hỏi sự tương xứng giữa vai trò của những cá nhân
(những giai cấp) với địa vị xã hội của họ, giữa hành vi với sự đền bù (lao
động và thù lao, công và tội, thưởng và phạt), giữa quyền với nghĩa vụ khơng có sự tương xứng trong những quan hệ ấy là bất công.
Trong tiểu thuyết “Don Quijote” ước vọng công bằng dân chủ là một
lý tưởng quan trong trong suy nghĩ của Don Quijote. Không phải tự nhiên
mà đối tượng chàng luôn hướng đến là những kẻ nghèo khổ, những người
bị áp bức, những cảnh đời bất hạnh… Chính họ là những con người thường
khơng nhận đươc sự công bằng trong xã hội. Trên chặng đường phiêu lưu
của mình, chàng hiệp sĩ Don Quijote đã thực hiện nhiều hành động nghĩa
hiệp chân chính để đem lại cơng bằng. Chàng bênh vực chú bé Andres bị
chủ quỵt tiền và ức hiếp, chú đang phải nhận một trận đòn roi. Chàng đã
lấy cái quyền uy dũng mãnh của hiệp sĩ giang hồ để dọa tên chủ trại: “Ta là
hiệp sĩ dũng sĩ xứ Mancha, chuyên đi bênh vực những kẻ hèn yếu và ngăn
chặn những điều sai trái, phải nhớ và làm đúng lời hứa nếu không ta trị tội”
[14, I, 46]. Don Quijote xông vào một đám tang trong đêm tối để trả thù
cho kẻ tử nạn mà chàng tưởng tượng đó là một hiệp sĩ như chàng – một

16


người mà chàng chưa từng gặp mặt. Không phân biệt là người hay vật, Don
Quijote cho rằng mọi sự đều cần có sự cơng bằng. Chàng đã tấn cơng đám
lái la để “trả thù” cho con lừa Rocinante của chàng bị họ đánh vì đã “trêu
ghẹo” đám la cái của họ. Dù sau đó chàng bị một trận địn nhừ tử do sự
tương quan chênh lệch. Một lần nữa vì con Rocinante chàng đã định giao
chiến với đám triều đình thần chết (một gánh hát). Đặc biệt khi được chứng
kiến câu chuyện tình yêu đầy cảm động giữa chàng Basilio nghèo và cơ gái

Kiteria xinh đẹp, đám cưới linh đình thể hiện sự giàu sang của Camacho.
Trong khi Sancho Panza cho rằng “thời buổi ngày nay, thưa ông chủ Don
Quijote, thiên hạ chuộng người có của hơn người có tài. Một con lừa mang
đầy vàng còn hơn con ngựa mang bộ yên thường. Bởi thế tôi xin nhắc lại là
tôi về phe Camacho vì rằng bọt nước hầm trong nồi của anh ta là ngỗng, là
gà, là thỏ rừng, còn bọt nước hầm trong nồi của Basilio chỉ là nước lã mà
thôi” [14, II, 205]. Sancho Panza luôn miệng: “Basilio nghèo nên phải chịu
thiệt, con người ta càng nhiều của càng quý…” [14, II, 205]. Don Quijote
vẫn giữ ý kiến riêng của mình, sẵn sàng ra tay bảo vệ “ Kiteria đã thuộc về
Basilio, Basilio cũng đã thuộc về Kiteria. Camacho có nhiều của cải bất cứ
lúc nào,ở đâu và bằng cách gì, chàng vẫn có thể dùng tiền để đạt được ý
muốn. Basilio khơng có gì khác ngồi con cừu nhỏ bé này, dù ai quyền thế
đến đâu cũng không được cướp đi của chàng…” [14, I, 207]. Chàng khơng
chỉ trả thù cho những sự bất bình, coi trọng những người nghèo khổ mà còn
trả ơn với những người đã đối tốt với mình. Chàng gặp những người quý
tộc sống cuộc sống điền viên vui thú đã đối xử tốt với hai thầy trị chàng,
khơng biết làm gì hơn là ca ngợi vẻ đẹp của những cô gái mặc giả quần áo
mục đồng. Chàng muốn tất cả mọi người đi đường công nhận các cô gái là
mĩ miều và lịch thiệp nhất dù kết quả là chàng bị một đàn bò mộng giày
xéo qua. Dù phải trả giá bằng chính sự đau đớn về thể xác Don Quiijote

17


vẫn quyết thực hiện lý tưởng mình đã đề ra. Với Don Quijote khơng có
khái niệm giàu nghèo, người vật… mà chỉ có sự cơng bằng và xứng đáng.
Don Quijote nhìn nhận vấn đề cơng bằng rất xác đáng. Trên hành trình của
mình, chàng đã can ngăn những người dân làng mang giáo mác sang làng
bên để trả thù, lấy lại cơng bằng cho làng mình chỉ vì chuyện nhại tiếng
kêu của một con lừa. Chàng cho rằng lẽ công bằng phải xuất phát từ những

lý do cao cả, chính đáng.
Như vậy quan niệm về sự công bằng, lý tưởng công bằng và những
hành động của chàng hiệp sĩ Don Quijote vì cơng bằng là một nét đẹp trong lý
tưởng hiệp sĩ cũng như của tinh thần hiệp sĩ thời đại.
Bên cạnh lý tưởng tự do và cơng bằng thì lý tưởng hạnh phúc là điều
mà Don Quijote luôn hướng tới. Con người được tự do, công bằng nếu hạnh
phúc cuộc sống sẽ càng có ý nghĩa hơn. Ước vọng của Don Quijoote là làm
sống lại thời đại hoàng kim “thời đại hạnh phúc và những thế kỉ hạnh phúc”.
Cuộc sống hạnh phúc trong lý tưởng của Don Quijote không chỉ là cuộc sống
hạnh phúc trong tình u, mà cịn là cuộc sống thân ái, hịa hợp, n bình, ấm
no… Hạnh phúc mà chàng tìm kiếm khơng chỉ là hạnh phúc cá nhân đơn lẻ
mà là hạnh phúc của tất cả mọi người. Vì lẽ đó mà khi gặp bất cứ một cảnh
đời nào chàng cho là bất hạnh cũng đều ra tay cứu giúp. Ta hiểu vì sao Don
Quijote chiến đấu với những bao rượu vang đỏ vì nghĩ rằng đó là tên khổng lồ
độc ác đã hãm hại nàng công chúa Miconomicona và chiếm lấy vương quốc
Miconomicon. Mặc dù chỉ là câu chuyện bịa của những người mong muốn
đưa Don Quijote trở về làng nhưng chỉ cần nghe câu chuyện và lời cầu xin sự
giúp đỡ của “nàng công chúa” đáng thương ấy Don Quijote đã nhận lời lên
đường ngay dù có phải nguy hiểm, dù có phải mất hơn một năm đi đường
“Tôi xin tuyên bố nhận lời và ngay từ ngày hôm nay, nàng sẽ xua đuổi được
nỗi ưu phiền và lấy lại được niềm hi vọng đã mất; với sự phù trợ của Chúa và

18


sự giúp đỡ của cánh tay này, nàng sẽ chóng thu hồi được giang sơn, trở lại
ngôi báu cũ dù có những kẻ phản nghịch muốn chống lại” [14, I, 308]. Chàng
phá ngang vở kịch múa rối, làm tan tành những con rối trên sân khấu vì tưởng
rằng chúng là bọn Moro đã bắt cóc vợ chàng hiệp sĩ Don Gaipherox khiến vợ
chồng chàng phải chịu cảnh chia lìa và truy đuổi gắt gao “chừng nào ta cịn

sống và có mặt tại đây, ta sẽ không cho ai đụng tới lông chân một hiệp sĩ nổi
danh và yêu mãnh liệt như Don Gaipherox” [14, II, 257]. Khi ở tại lâu đài của
hai vợ chồng công tước, nghe được câu chuyện của nữ bá tước Triphaldi (do
bà quản gia Dolorida đóng giả) chàng đã sẵn sàng lên con ngựa gỗ mà vợ
chồng cơng tước dựng lên bất chấp sau đó bị phóng đi bằng hỏa tiễn và pháo
chịu nhiều đau đớn. Chàng làm tất cả là để giải trừ phép mọc râu của bà bá
tước và những người hầu cận. Vì hạnh phúc của người khác chàng sẵn lòng
làm tất cả. Chàng thách đấu với một “hiệp sĩ” để bảo vệ danh dự và hạnh
phúc của cô con gái bà quản gia Don Rodrighex “Tôi xin lãnh trách nhiệm
cứu vớt con gái bà…Tơi sẽ đi tìm anh chàng bất lương nọ; một khi tim thấy
tôi sẽ thách thức và giết chết nếu anh ta không chịu thực hiện lời hứa. Công
việc chủ yếu trong nghề nghiệp của tôi là tha thứ cho những kẻ nhún nhường
và trừng trị những kẻ kiêu ngạo, tơi muốn nói là cứu vớt kẻ khốn cùng và trừ
khử lũ hung bạo” [14, II, 493]. Không những chiến đấu, hi sinh vì hạnh phúc
của người khác, chàng còn sẵn sàng làm người hầu cận, bảo vệ họ. Chàng tự
nguyện làm người canh giữ quán trọ mà chàng tưởng là lâu đài để cho mọi
người có được một đếm yên giấc. Khi lý tưởng hạnh phúc, mong muốn hành
động vì người khác của chàng khơng thực hiện được, chàng buồn khổ, thất
vọng. Chàng đòi đi cứu người yêu của cô gái Moro là Anna Phelish nhưng
không được mọi người tín nhiệm. Chàng phải nghỉ dưỡng sau cú ngã ngựa,
được chứng kiến người khác hoàn thành tốt nhiệm vụ để gia đình cơ gái Moro
được đồn tụ trong khi bản thân mình khơng giúp sức được gì chàng vơ cùng

19


thất vọng “khốn khổ thân tôi, tôi không phải là kẻ chiến bại sao? Tôi không
phải là kẻ bị ngã ngựa sao? Tôi không phải là kẻ không được mang vũ khí
trong một năm sao? Cịn hứa hẹn gì nữa! Cịn hnh hoang gì một khi tơi chỉ
được phép kéo sợi mà không được múa kiếm” [14, II, 618]. Lý tưởng hạnh

phúc là tư tưởng nhân văn cao cả bởi lẽ đó là lý tưởng hành động vì người
khác, mong muốn đem lại niềm vui ,xua tan mọi nỗi ưu phiền. Don Quijote đã
ln ý thức được điều đó và hành động kiên quyết để thực hiện lý tưởng của
mình: “Ta quyết không thể và không nên coi những việc nhằm mục đích hạnh
phúc là trị đùa” [14, II, 22].
Tóm lại, lý tưởng tự do – công bằng – hạnh phúc là lý tưởng cao đẹp
mà Don Quijote theo đuổi. Đó là một nhân sinh quan tích cực và tiến bộ.
Chàng đã sống hết mình cho lý tưởng mình đã chọn. Những lý tưởng ấy đã
thuộc về một “thời đại hạnh phúc và những thế kỉ hạnh phúc đã qua mà người
xưa gọi là thời đại hoàng kim” [14, I, 89]. Thời đại mà Don Quijote nói đã
thuộc về thời quá khứ đã xa hoặc chỉ có trong tương tưởng. “Thời kỳ thần tiên
ấy muôn sự đều là của chung… Thời ấy người ta sống thanh bình, thân ái, hịa
hợp… Thời ấy trên những thung lũng, những quả đồi có những cơ gái chăn
cừu mộc mạc, xinh đẹp… Thời đó thật giả vàng thau không lẫn lộn. Công lý
được hiểu theo đúng nghĩ của nó” [14, I, 90]. Trong khi thực tế xã hội bây giờ
là “ở thời đại đáng ghét này của chúng ta… thói đời ngày càng đen bạc”. Và
theo chàng vì thế nên cần có những hiệp sĩ giang hồ hành hiệp trượng nghĩa.
Nhưng thực tế xã hội ngày càng khơng thể chấp nhận và dung hịa với lý
tưởng cao đẹp. Sự mâu thuẫn giữa lý tưởng và thực tế là bi kịch của các hiệp
sĩ nói chung và Don Quijote nói riêng.
1.1.2. Tư tưởng "vinh thân"
Những trang hiệp sĩ xưa lập chiến cơng với mục đích lớn nhất là làm
rạng danh tên tuổi, Don Quijote cũng không ngoại lệ. Chàng muốn làm hiệp

20


sĩ giang hồ cũng bởi “muốn tên tuổi mình được rạng rỡ và bản thân mình giúp
ích được cho nước nhà, chàng cần phải làm hiệp sĩ giang hồ, một thương một
ngựa chu du thiên hạ, tìm kiếm chuyện phiêu lưu, làm những việc mà các

trang hiệp sĩ giang hồ đã làm như viết trong sách, bênh vực kẻ hèn yếu, đạp
bằng mọi gian nguy, để tiếng thơm lưu truyền mãi mãi” [14, I, 24]. Tên tuổi
được rạng rỡ và tiếng thơm lưu truyền mãi mãi là cái đích tìm kiếm của các
hiệp sĩ xưa và Don Quijote không phải ngoại lệ. Tư tưởng ấy thơi thúc chàng
ra đi tìm kiếm những cuộc phiêu lưu mà chẳng màng đến bản thân, gia thế,
điều kiện của mình. Vốn xuất thân là một q tộc nghèo, dịng họ khơng lấy
gì làm danh giá, hiển hách; bản thân đã ngoại ngũ tuần, thân hình gầy nhẳng,
khẳng khiu...nhưng chàng vẫn quyết tâm ra đi tìm kiếm những chiến cơng
vang dội. Trong chuyến hành trình của mình khơng ít lần chàng nhắc đi nhắc
lại quan niệm của mình: “Ta nhắc lại rằng ta sinh ra để làm sống lại tinh thần
của các hiệp sĩ Bàn Trịn, của mười hai vị đình thần nước Pháp và của chín
danh nhân thế giới. Ta sinh ra để thiên hạ lãng quên những hiệp sí khác như
Platir Tablante, Olivante, Tirante… cùng tất cả đám hiệp sĩ giang hồ nổi tiếng
thời xưa ,và để cho những chiến công hiển hách nhất của họ bị lu mờ vì
những chiến cơng vĩ đại và kỳ diệu của ta” [14, I, 171]. Không những muốn
tên tuổi được rạng rỡ lưu truyền như những trang hiệp sĩ xưa mà mong muốn
của chàng còn vượt lên trên họ. Mong muốn làm những điều phi thường,
những chiến công vĩ đại làm lu mờ tất cả những hiệp sĩ khác. Quả thực tư
tưởng "vinh thân" của chàng đã đạt đến giới định cao nhất của suy nghĩ.
Không gặt hái được thành quả như mong đợi từ chuyến ra đi thứ nhất
và thứ hai, trở về trong bộ dạng vô cùng thảm bại kiệt sức. Những tưởng Don
Quiijote sẽ thôi hi vọng trở thành hiệp khiến cho bà quản gia, cô cháu gái và
những người thân cận lấy làm vui mừng. Thế nhưng, ngay sau khi hồi tỉnh lại,
Don Quijote đã đối thoại với bà quản gia và cô cháu gái về nghề hiệp sĩ một

21