Chuyên đề 4 bộ máy nhà nước xã hội chủ nghĩa

Chuyên đề 4:
BỘ MÁY NHÀ NƯỚC XÃ HỘI
CHỦ NGHĨA


NỘI DUNG
1- Khái quát về bộ máy nhà nước
2- Bộ máy nhà nước CHXHCN
Việt Nam
3- Hoàn thiện, đổi mới tổ chức
và hoạt động bộ máy nhà nước
Việt Nam


1- KHÁI QUÁT VỀ BỘ MÁY NHÀ
NƯỚC
1.1 Khái niệm bộ máy nhà nước và cơ quan
nhà nước
 Khái niệm bộ máy nhà nước
 Khái niệm cơ quan nhà nước
 Phân loại cơ quan nhà nước

1.2 Nguyên tắc tổ chức và hoạt động của bộ
máy nhà nước
 Nguyên tắc tập quyền
 Nguyên tắc phân quyền


Khái niệm bộ máy nhà nước
• Khái niệm: Là hệ thống các cơ quan nhà nước từ
trung ương xuống địa phương được tổ chức theo

những nguyên tắc chung, thống nhất tạo thành
một cơ chế đồng bộ để thực hiện chức năng và
nhiệm vụ chung của nhà nước
• Phân tích khái niêm bộ máy nhà nước:
–
–
–
–

Hệ thống cơ quan nhà nước
Tổ chức theo những nguyên tắc chung, thống nhất
Cơ chế đồng bộ
Thực hiện nhiệm vụ và chức năng của nhà nước


Khái niệm cơ quan nhà nước
• Khái niệm cơ quan nhà nước: là một bộ phận cấu
thành nên bộ máy nhà nước. Đó là một tổ chức
chính trị mang quyền lực nhà nước, được thành
lập trên cơ sở pháp luật và được giao những
nhiệm vụ, quyền hạn nhất định để thực hiện chức
năng và nhiệm vụ của nhà nước trong phạm vi
luật định.
• Đặc điểm của cơ quan nhà nước:

– Tổ chức được thành lập theo nguyên tắc và thủ tục luật
định.
– Có tính độc lập nhất định về cơ cấu tổ chức, tài chính
– Có nhiệm vụ, chức năng thẩm quyền luật định
– Thành viên là cán bộ công chức (công dân VN), chi phí

hoạt động từ ngân sách


Phân loại cơ quan nhà nước
• Căn cứ vào hình thức pháp lý của việc thực
hiện quyền lực nhà nước, các cơ quan nhà
nước được chia thành cơ quan lập pháp, cơ
quan hành pháp và cơ quan tư pháp.
• Căn cứ vào cấp độ thẩm quyền, các cơ quan
nhà nước được chia thành các cơ quan nhà
nước ở Trung ương và các cơ quan nhà nước
ở địa phương.


1.2 Nguyên tắc tổ chức và hoạt động
của bộ máy nhà nước
• Nguyên tắc tập quyền:
– Nội dung: tập quyền nghĩa là tập trung quyền lực nhà
nước vào trong tay một người hay một cơ quan nào đó.
– Mục đích: tập trung, thống nhất, hệ thống thứ bậc

• Phân quyền (phân chia quyền lực nhà nước):
– Nội dung: quyền lực nhà nước được phân thành các
nhánh khác nhau và giao cho các cơ quan nhà nước
khác nhau nắm giữ.
– Mục đích: cân bằng, kiểm soát, đối trọng

• Nguyên tắc chính trị, pháp lý, kinh tế….

1.3 Đặc điểm bộ máy nhà nước XHCN
• Nguyên tắc tập quyền trong tổ chức và hoạt
động
• Có thêm hệ thống cơ quan kiểm sát
• Cơ quan đại diện có quyền lực cao nhất
• Có đảng cộng sản lãnh đạo


2- Bộ máy nhà nước CHXHCN Việt Nam
2.1 Nguyên tắc tổ chức và hoạt động của
bộ máy nhà nước Việt Nam HP 2013
 Tập quyền XHCN: (đ2)
 Đảng lãnh đạo (đ4)
 Dân chủ XHCN (Khoản 1, 2 đ2, đ6)
Tập trung dân chủ (điều 8)
 Pháp quyền XHCN (điều 2,8)
 Bình đẳng giữa các dân tộc (5)

2.2 Giới thiệu bộ máy nhà nước VN


Nguyên tắc: Tập quyền XHCN
• Nội dung: “Quyền lực nhà nước là thống nhất, có sự phân
công, phối hợp, kiểm soát giữa các cơ quan nhà nước trong
việc thực hiện các quyền lập pháp, hành pháp, tư pháp”

• Cơ sở lý luận, thực tiễn:
– quan điểm chủ nghĩa Mác về chủ quyền nhân dân, dân
chủ xã hội chủ nghĩa (kế thừa thuyết phân quyền-phân
công)

– thực tiễn cách mạng và truyền thống văn hóa Việt Nam

• Cơ sở hiến định: điều 2 Hiến pháp 2013
• Yêu cầu của nguyên tắc:
– Bảo đảm chủ quyền thuộc về nhân dân
– Bảo đảm quyền lực nhà nước là thống nhất nhưng có
phân công, phối hợp và kiểm soát trong tổ chức và thực
hiện quyền lực
• Liên hệ thực tiễn: thể hiện trong bộ máy nhà nước VN


Nguyên tắc thứ hai: Đảng lãnh đạo
• Nội dung: là lực lượng tiên phong và đại biểu trung thành
của giai cấp công nhân, nhân dân lao động và của cả dân
tộc lãnh đạo Nhà nước và xã hội.

• Cơ sở lý luận:
– Mối quan hệ giữa đảng chính trị và bộ máy nhà nước;
– Sự hình thành của chế độ bầu cử;
– Quá trình cách mạng giải phóng dân tộc VN

• Cơ sở hiến định: điều 4
• Yêu cầu:
– Bảo đảm sự lãnh đạo của Đảng;
– chịu trách nhiệm và chịu sự giám sát của nhân dân;
– Đảng và tổ chức đảng tuân thủ pháp luật
• Liên hệ thực tiễn: hình thức và phương pháp lãnh đạo
của Đảng thể hiện trong bộ máy NN.

Nguyên tắc: dân chủ XHCN
• Nội dung:

•
•

•
•

+ Nguồn gốc quyền lực thuộc về nhân dân
+ Phương thức, mục đích thực hiện quyền lực nhà nước
mang tính dân chủ
Cơ sở hiến định: Điều 2, 6, 8
Cơ sở lý luận và thực tiễn:
–Quan niệm của chủ nghĩa Marx, tư tưởng Hồ Chí Minh về
bản chất của nhà nước và xã hội XHCN;
–Thực tiễn lịch sử cách mạng Việt Nam về vai trò của nhân
dân
Yêu cầu: Nguồn gốc, mục đích và phương pháp thực hiện
quyền lực có tính dân chủ.
Liên hệ thực tiễn: các hình thức, phương pháp dân chủ
trong thực hiện quyền lực nhà nước hiện nay.


Nguyên tắc: Tập trung dân chủ
• Nội dung: Nhà nước được tổ chức và hoạt động
theo Hiến pháp và pháp luật, quản lý xã hội bằng
Hiến pháp và pháp luật, thực hiện nguyên tắc tập
trung dân chủ.
• Cơ sở lý luận: Kết hợp giữa dân chủ và thống nhất

quyền lực.
• Cơ sở hiến định: điều 8
• Yêu cầu: Bảo đảm hài hoà giữa tập trung và dân
chủ
• Liên hệ thực tiễn: thể hiện trong tổ chức và hoạt
động của bộ máy nhà nước


Nguyên tắc: pháp quyền XHCN
• Nội dung:
- Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa của Nhân dân, do
Nhân dân, vì Nhân dân.
- Nhà nước được tổ chức và hoạt động theo Hiến pháp và
pháp luật, quản lý xã hội bằng Hiến pháp và pháp luật;

• Cơ sở hiến định: Điều 2, 8,
• Cơ sở lý luận và thực tiễn:
–xuất phát từ quan điểm chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng
Hồ Chí Minh về pháp quyền XHCN
–nhu cầu quản lý xã hội bằng pháp luật ở Việt Nam.

• Yêu cầu:
–Nhà nước quản lý bằng pháp luật
–Nhà nước chịu sự rang buộc của pháp luật
• Liên hệ thực tiễn: Thực tiễn quản lý xã hội bằng pháp
luật; cơ quan nhà nước chịu trách nhiệm trước pháp luật.


Nguyên tắc: bình đẳng dân tộc
• Nội dung: Nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt

Nam là quốc gia thống nhất của các dân tộc cùng
sinh sống trên đất nước Việt Nam.
• Cơ sở lý luận:
– Mối quan hệ giữa nhà nước và dân tộc, sắc tộc.
– Thực tiễn lịch sử VN

• Cơ sở hiến định: Điều 5
• Yêu cầu:
– Bảo đảm sự bình đẳng, đoàn kết giữa các dân tộc
– Phát triển toàn diện, giữ gìn bản sắc dân tộc.

• Liên hệ thực tiễn: thể hiện trong tổ chức và hoạt
động của bộ máy nhà nước.


2- Bộ máy nhà nước CHXHCN Việt Nam
• Cơ quan nhà nước ở trung ương
– Quốc hội:
– Chủ tịch nước
– Chính phủ
– Toà án nhân dân
– Viện Kiểm sát nhân dân
*Xem xét tổ chức, chức năng, thẩm quyền, mối quan hệ với
các cơ quan khác.

• Cơ quan nhà nước ở địa phương
– Hội đồng nhân dân
– Uỷ Ban nhân dân
– Toà án
– Viện Kiểm sát

* Xem xét tổ chức, chức năng, thẩm quyền, mối quan hệ với
các cơ quan khác.


Quốc hội
• Quốc hội là cơ quan đại biểu cao nhất của Nhân
dân, cơ quan quyền lực nhà nước cao nhất của
nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
• Quốc hội thực hiện quyền lập hiến, quyền lập
pháp, quyết định các vấn đề quan trọng của đất
nước và giám sát tối cao đối với hoạt động của
Nhà nước


Chủ tịch nước, Chính phủ
• Chủ tịch nước là người đứng đầu Nhà nước, thay
mặt nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam về
đối nội và đối ngoại.
• Chính phủ :
– là cơ quan hành chính nhà nước cao nhất của nước
Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam, thực hiện quyền
hành pháp, là cơ quan chấp hành của Quốc hội.
– Chính phủ chịu trách nhiệm trước Quốc hội và báo cáo
công tác trước Quốc hội, Ủy ban thường vụ Quốc hội,
Chủ tịch nước.


Tòa án nhân dân, viện kiểm sát ND
• Tòa án nhân dân:
– là cơ quan xét xử của nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa

Việt Nam, thực hiện quyền tư pháp.
– Tòa án nhân dân gồm Tòa án nhân dân tối cao và các
Tòa án khác do luật định.
– Tòa án nhân dân có nhiệm vụ bảo vệ công lý, bảo vệ
quyền con người, quyền công dân, bảo vệ chế độ xã hội
chủ nghĩa, bảo vệ lợi ích của Nhà nước, quyền và lợi ích
hợp pháp của tổ chức, cá nhân.

• Viện kiểm sát nhân dân thực hành quyền công tố,
kiểm sát hoạt động tư pháp.
• Hội đồng bầu cử, Tổng kiểm toán nhà nước


Chính quyền địa phương
• Các đơn vị hành chính của nước Cộng hòa xã hội
chủ nghĩa Việt Nam được phân định như sau:
– Nước chia thành tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương;
– Tỉnh chia thành huyện, thị xã và thành phố thuôôc tỉnh;
thành phố trực thuộc trung ương chia thành quận,
huyêôn, thị xã và đơn vị hành chính tương đương;
– Huyện chia thành xã, thị trấn; thị xã và thành phố thuôôc
tỉnh chia thành phường và xã; quận chia thành phường.


3- Hoàn thiện, đổi mới tổ chức và hoạt động
bộ máy nhà nước Việt Nam
• Phương hướng đổi mới: (Xem thêm các văn kiện Đảng cộng sản Việt
Nam)

– Đổi mới mang tính tất yếu, tính khách quan

– Đổi mới theo định hướng XHCN
– Đồng bộ đổi mới kinh tế - chính trị
– Bảo đảm ổn định chính trị
• Nội dung đổi mới:
– Đổi mới nguyên tắc tổ chức và hoạt động
– Đổi mới các cơ quan nhà nước về chức năng, thẩm
quyền…
• Giải pháp:
– Đổi mới các nguyên tắc tổ chức và hoạt động
– Đổi mới đồng bộ hệ thống chính trị trong đó đổi mới
Đảng làm nòng cốt
– Lộ trình và cách thức phù hợp với điều kiện cụ thể


Câu hỏi và đề thi
• Câu 2: Phân tích nội dung chủ yếu và vai trò của
nguyên tắc chủ quyền nhân dân và nguyên tắc
phân quyền trong nhà nước pháp quyền.(3,5đ)
(2007)
• Câu 2: Bộ máy nhà nước Việt Nam được tổ chức
theo nguyên tắc nào? Hãy giải thích nguyên tắc đó
thông qua mô tả và lý giải mô hình tổ chức bộ máy
nhà nước Việt Nam (2,5 đ) (2009)
• Câu 1: Phân tích các nguyên tắc tổ chức và hoạt
động của bộ máy nhà nước Cộng hòa xã hội chủ
nghĩa Việt Nam. (5 đ) (2009-khoa luật)


Câu 1: Nêu khái niệm bộ máy nhà nước của Việt Nam
theo Hiến pháp 1992. Liên hệ với tổ chức bầu cử ở

nước ta hiện nay. (2011)
Câu 1: Trình bày khái niệm bộ máy nhà nước và đặc
điểm của cơ quan nhà nước (2đ). Giới thiệu bộ máy
nhà nước Việt Nam theo HP 1992 và vấn đề hoàn thiện
NNPQ XHCN theo văn kiện Đại hội 11 (3đ) (2012).
Câu 1: (5 điểm) (2013)
Hãy nêu các nguyên tắc tổ chức và hoạt động của bộ
máy nhà nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam.
Phân tích nguyên tắc tập trung dân chủ trong tổ chức
và hoạt động của bộ máy nhà nước Cộng hòa xã hội
chủ nghĩa Việt Nam.
Câu 1: Phân tích điều 2 hiến pháp 2013 (2đ) (2013)
(khoản 3)
Câu 1: Phân tích các nguyên tắc tổ chức bộ máy nhà
nước CHXHCN Việt Nam. (2015) (5đ)