Bài giảng Phương pháp dạy Hóa học Phân tich 1 dành cho sinh viên ĐH, CĐ

YăBANăNHỂNăDỂNăT NHăQU NGăNGẩI
TR

NGă

IăH CăPH MăV Nă

NG

----------

VẪăTH ăVI TăDUNG

BÀIăGI NG
HịAăH CăPHỂNăTệCHă1
CỂNăB NGăIONăTRONG DUNGăD CH

Qu ngăNgưi,ă12/2013


YăBANăNHỂNăDỂNăT NHăQU NGăNGẩI
TR

NGă

IăH CăPH MăV Nă

NG

----------

VẪăTH ăVI TăDUNG

BÀIăGI NG
HịAăH CăPHỂNăTệCHă1
CỂNăB NGăIONăTRONGăDUNGăD CH

Qu ngăNgưi,ă12/2013
1


L IăGI IăTHI U
Th c hi n thông báo s : 935/TB- HPV
Ph m V n

c a Hi u tr

ng tr

ng

ih c

ng v K ho ch tri n khai đ a bài gi ng lên website nh m t o đi u

ki n cho sinh viên có thêm tài li u h c t p, t ng b

c nâng cao ch t l

ng đào t o,

tôi đã biên so n và gi i thi u bài gi ng Hóa h căPhơnătíchă1ăậ Cơnăb ngăionătrongă
dungăd chă v i th i l

ng 03 tín ch , gi ng d y 45 ti t, dùng cho sinh viên ngành

Cao đ ng S ph m Hóa h c, tr

ng

i h c Ph m V n

ng.

Bài gi ng cung c p ki n th c v m t s đ nh lu t c b n c a hóa h c áp d ng
cho h ch t đi n li, lí thuy t v cân b ng axit-baz , cân b ng t o ph c, cân b ng oxi
hóa-kh , cân b ng trong dung d ch ch a h p ch t ít tan, cân b ng phân b ch t tan
gi a hai pha không tr n l n.
Sau khi h c t p và nghiên c u n i dung bài gi ng, sinh viên s :
1. N m v ng c s lý thuy t v cân b ng ion đ lí gi i các ph n ng ion x y
ra trong dung d ch n

c.

2. Mô t đúng các cân b ng x y ra trong dung d ch các ch t đi n li khác
nhau. S d ng đ
l

ng chi u h

c các ph

ng pháp g n đúng đ đánh giá bán đ nh l

ng và đ nh

ng ph n ng x y ra trong dung d ch.

3. V n d ng đ

c lý thuy t cân b ng ion đ gi i thích các hi n t

ng x y ra

trong dung d ch ch t đi n li. Áp d ng vào gi i thích các v n đ hóa h c giúp gi ng
d y t t các n i dung v Hoá h c Vô c , Hoá h c

ic

ng

ch

ng trình THCS.

h c t t n i dung bài gi ng này, sinh viên c n k t h p v i giáo trình tham
kh o [6], đ c k các ph n lí thuy t, làm c n th n các ví d đi kèm và sau m i ph n lí
thuy t v n d ng làm các bài t p t
lu n đ u có h

ng ng đã cho

cu i ch

ng. Các bài t p t

ng d n gi i ho c đáp s đ sinh viên đ i chi u k t qu .

Trong quá trình biên so n không tránh kh i sai sót, tác gi xin chân thành
c m n nh ng ý ki n đóng góp quý báu c a các th y cô giáo, các anh ch đ ng
nghi p và các em sinh viên đ bài gi ng đ

c hoàn thi n h n.
TÁCăGI

2


NGă1.ăCÁCă

CH

NHăLU TăC ăB NăC AăHịAăH CăÁPăD NGă

CHOăCÁCăH ăTRONGăDUNGăD CHăCH Tă I NăLI
1.1.ăTr ngătháiăcácăch tăđi năliătrongădungăd chă
1.1.1.ăCh tăđi năliăvƠăs ăđi năli
Ch t đi n li là nh ng ch t khi tan vào n

c phân li thành các ion.

S đi n li là quá trình phân li thành các ion khi ch t đi n li tan vào n

c ho c

nóng ch y.
1.1.2.ă

ăđi năliăvƠăh ngăs ăđi năli

1.1.2.1.

đi n li 
đi n li  là t s gi a s mol n c a ch t đã phân li thành ion v i t ng s

mol n0 c a ch t tan trong dung d ch.



n
n
C
 V 
n0 n0
C0
V

(1.1)

C: N ng đ ch t đã phân li
Co: T ng n ng đ ch t đi n li

Ví d :

MX € Mn   Xn 

 M n    X n  


CMX
CMX
0   1
 = 0: ch t không đi n li
 = 1: ch t đi n li hoàn toàn
1.1.2.2. H ng s đi n li K

 M n   .  X n  
K
 MX

(1.2)

* Liên h gi a K và 

 C 

2

 2C
K

C  C 1  

3


V y:

K
2

C 1 

N u  << 1:

2 



(1.3)

K
C

K
C

(1.4)

 ph thu c vào K: K  
 ph thu c vào C: C  
1.1.3.ăPhơnălo iăcác ch tăđi năli

1.1.3.1. Các ch t đi n li không liên h p (các ch t đi n li m nh)
Là nh ng ch t phân li g n nh hoàn toàn.
Các axit m nh vô c , các baz tan, các mu i tan đ u là các ch t đi n li không
liên h p.
*Quy

c:

Các ch t đi n li không liên h p đ

c bi u di n b ng m t m i tên "  "

h

ng t trái (ghi công th c phân t ch t đi n li) sang ph i (ghi công th c các ion

t

ng ng).

NaCl  Na   Cl

Ví d :

NaOH  Na   OH

HCl  H  Cl
1.1.3.2. Các ch t đi n li liên h p (các ch t đi n li y u)
Là nh ng ch t ch phân li m t ph n.
Các axit y u vô c , các axit h u c , m t s mu i ít tan đ

c xem là các ch t

đi n li liên h p.
*Quy

c:

Các ch t đi n li liên h p đ

c bi u di n b ng d u thu n ngh ch " € " gi a

các phân t không phân li và các ion c a ch t đi n li.
Ví d :

CH3COOH € H  CH3COO
NH3  H2O € NH4  OH

4


1.2.ăD ăđoánăđ nhătínhăchi uăh

ngăph nă ngătrongădungăd chăcácăch tăđi năliă

1.2.1.ăNguyênăt căchung
- B n ch t ph n ng gi a các ch t đi n li là ph n ng gi a các ion.
- Ph n ng s x y ra n u tr ng thái sau ph n ng khác v i tr ng thái ban đ u.
Khi các s n ph m có th t o thành là ch t đi n li m nh thì ph n ng không
x y ra vì các s n ph m k t h p ion s phân li hoàn toàn tr l i các ion ban đ u.

1.2.2.ăCácătr

ngăh păcó kh ăn ngăx yăraăph nă ng

1.2.2.1. Ph n ng t o thành s n ph m ít phân li
– Ph n ng t o thành H2O ít phân li
Ví d :
Ph

NaOH  HCl  NaCl  H2O

ng trình ph n ng ion: H  OH  H2O

– Ph n ng t o thành các axit y u, baz y u ít phân li
Ví d :
Ph

CH3COONa  HCl  NaCl  CH 3 COOH

ng trình ph n ng ion: CH3COO  H  CH3COOH

NH4Cl  NaOH  NH3  NaCl  H2O
Ph

ng trình ph n ng ion: NH4  OH  NH3  H2O

– Ph n ng t o thành ph c ch t ít phân li
Ví d :
Ph

CuSO4  4NH3  Cu  NH3 4  SO4

ng trình ph n ng ion: Cu 2  4NH3  Cu  NH3 4 

1.2.2.2. Ph n ng t o thành các h p ch t ít tan
Ví d :
Ph

AgNO3  KI  AgI   KNO3

ng trình ph n ng ion: Ag  I   AgI 

1.2.2.3. Ph n ng kèm theo s thoát khí
Ví d :
Ph

2HCl  Na 2SO3  2NaCl  SO2   H2O

ng trình ph n ng ion: 2H  SO32  SO2   H2O

1.2.2.4. Ph n ng kèm theo s thay đ i tr ng thái oxi hóa
Ví d :

2FeCl3  SnCl2  2FeCl2  SnCl4

5

2

Ph

ng trình ph n ng ion: 2Fe3  Sn 2  2Fe2  Sn 4

1.3.ăCácăđ nhălu tăc ăb năc aăhóaăh căápăd ngăchoăcácăh ătrongădungăd chăch tă
đi năli
1.3.1.ă

nhălu tăh păth că(t ăl

ng)

1.3.1.1. T a đ ph n ng
T a đ ph n ng (  ) là t s gi a đ bi n đ i mol n i hay đ bi n đ i n ng
đ Ci v i h s h p th c  i c a c u t t

ng ng là gi ng nhau đ i v i m i ch t

ph n ng.



Xét ph n ng:

aA

H s h p th c,  i

a

b

c

d

S mol ban đ u, n i0

n 0A

n 0B

n 0C

n 0D

n A

n B

n C

n D

bi n đ i s mol, n i

+

bB

n C
c

+

dD

T a đ ph n ng, 

n A
a

S mol sau ph n ng, ni

n 0A  n 0A

n 0B  n 0B

Ho c xét ph n ng:

aA

bB

H s h p th c,  i

a

b

c

d

N ng đ ban đ u, Ci0

C0A

C0B

C0C

C0D

CA

CB

CC

CD

bi n đ i n ng đ , Ci

=

+

T a đ ph n ng, x

CA
a

N ng đ sau ph n ng, Ci

C0A  C0A

=

n B
b

cC

CB
b

=



=

C0B  C0B

=

n D
c

n 0C  n 0C

n 0D  n 0D

cC

dD

CC
c

+

=

C0C  C0C

CD
d

C0D  C0D

1.3.1.2. T a đ c c đ i
i v i m t c u t ph n ng, hi u su t tham gia ph n ng đ t c c đ i khi s
mol ho c n ng đ còn l i b tri t tiêu, khi đó t a đ c a c u t đ t giá tr c c đ i.
ni  0 thì i  (i )max 

n i0
Ci0
ho c Ci  0 thì x i  (x i ) max 

i
i

6


T a đ c c đ i c a ph n ng là giá tr bé nh t trong s các giá tr c c đ i tính
đ i v i t ng ch t ph n ng.
 n0

max  min  i

 i



 (1.5) ho c



 C0 


x max  min  i  (1.6)

 i 


1.3.1.3. Thành ph n gi i h n
Thành ph n gi i h n là thành ph n c a h sau khi ph n ng v i đi u ki n ban

đ u đã cho. Ch xác đ nh đ

c thành ph n gi i h n khi ph n ng đ

c coi là x y ra

hoàn toàn
1.3.2.ă

nhălu tăb oătoƠnăv tăch t

1.3.2.1.

nh lu t b o toàn n ng đ ban đ u

N ng đ ban đ u c a m t c u t b ng t ng n ng đ cân b ng c a các d ng
t n t i c a c u t đó khi h đ t t i cân b ng.
Ví d : Dung d ch Na3PO4 có n ng đ C. Các cân b ng x y ra trong dung
d ch:

Na3PO4  3Na + PO34
C

3C

C

PO34 + H2O € HPO24 + OH
HPO24 + H2O € H2PO4 + OH
H2PO4 + H2O € H3PO4 + OH

Áp d ng LBTN B ta có:

C = PO34  + HPO24  + H2PO4  +  H3PO4 
*Chú ý: C n phân bi t các khái ni m: n ng đ g c, n ng đ ban đ u, n ng đ
cân b ng.
- N ng đ g c (C0): n ng đ c a ch t tan trong dung d ch tr

c khi tr n.

- N ng đ đ u (C0): n ng đ c a ch t tan trong dung d ch sau khi tr n nh ng
ph n ng ch a x y ra (n ng đ đ u khác n ng đ g c do hi u ng pha loãng).
- N ng đ ban đ u (C): n ng đ c a các ch t sau khi ph n ng x y ra hoàn
toàn nh ng h ch a đ t cân b ng.

7


- N ng đ cân b ng ([ ]): n ng đ c a c u t trong dung d ch khi ph n ng
đã đ t tr ng thái cân b ng.
1.3.2.2.

nh lu t b o toàn đi n tích

Các dung d ch có tính trung hòa v đi n: t ng đi n tích âm c a các anion
b ng t ng đi n tích d

Trong đó:

ng c a các cation.

q = q

(1.7)

q  NA .i .V.zi

(1.8)

q: t ng đi n tích m i lo i ion
zi: s đi n tích c a m i lo i ion
[i]: n ng đ c a ion
Ví d : Dung d ch Na2A

Na2A  2Na + A 2
A 2 + H2O € HA  + OH
HA  + H2O € H2A + OH
H2O € H + OH
Na = NA . Na  .V.1
H = NA . H  .V.1
OH = NA . OH  .V.1
HA  = NA . HA   .V.1
A 2 = NA . A 2  .V.2
  Na    H   OH    HA   2 A2 
1.3.2.3.

nh lu t b o toàn proton

Là m t d ng c a đ nh lu t b o toàn đi n tích, nó áp d ng cho dung d ch axit
– baz .
“N ng đ proton trong dung d ch t i th i đi m cân b ng b ng t ng n ng đ

proton c a các ch t

tr ng thái so sánh (đ

8

c quy

c g i là “m c không”) đã


nh

ng ra tr đi t ng n ng đ proton c a các ch t

tr ng thái so sánh nh n vào

đ đ t t i tr ng thái cân b ng”.
Ví d 1: Dung d ch CH3COOH
Các quá trình x y ra trong dung d ch:

CH3COOH € H + CH3COO
H2O € H + OH
Ch n m c không: CH3COOH, H2O.
Ph

ng trình b o toàn proton:

H  = CH3COO  + OH 
N u ch n m c không là CH3COOH:

H  = CH3COO 
Ví d 2: Dung d ch NaOH C1 mol/l và Na2S C2 mol/l.
Các quá trình x y ra trong dung d ch:

NaOH  Na + OH 
C1

C1

C1

Na2S  2Na + S2
C2

C2

C2

H2O € H + OH
S2 + H € HS

S2 + 2H € H2S
OH + H  H2O
Ch n m c không: NaOH, Na2S, H2O.
Ph
1.3.3.ă

ng trình b o toàn proton:  H   OH   HS   2 H2S  C1

nhălu tătácăd ngăkh iăl

ng

aA  bB € cC  dD

 C  . D 
K
a
b
 A  . B
c

K

d

9

(1.9)


K: h ng s cân b ng
(i): ho t đ c u t i, (i) = [i].fi v i [i]: n ng đ ; fi: h s ho t đ
V y:

c
d
C . D f Cc .f Dd


K
.
 Aa . Bb f Aa .f Bb

f Cc .f Dd
 KC. a b
f A .f B

(1.10)

Trong các dung d ch loãng, khi f  1: (i) = [i]; KC = K
1.3.3.1. Bi u di n đ nh lu t tác d ng kh i l

ng đ i v i m t s cân b ng th

g p
a) Tích s ion c a n

c

H2O € H  OH
H ng s cân b ng:

 H   . OH  
Kc 
 H 2O

Vì [H2O] = 55,55 mol/l = const

 Kc . H2O  H  . OH   const

t K W   H  . OH  : Tích s ion c a n

c

o
K W  1014 ( 25 C)

b) H ng s phân li axit Ka
HA € H  A

H ng s cân b ng:

 H   .  A  
Kc 
 HA. H 2O

 H   .  A  
 K c . H 2O 
 Ka
 HA
Ka: h ng s phân li axit
c) H ng s phân li baz Kb

B  H2O € HB  OH
H ng s cân b ng:

 HB  . OH  
Kc 
 B. H2O

10

(1.11)

ng


 HB  . OH  
 K c . H 2O 
 Kb
 B

(1.12)

Kb: h ng s phân li baz
d) H ng s t o ph c

M  L € ML

 ML
 M  . L 
 ML2 
k2 
 ML. L
k1 

ML  L € ML 2
e) Tích s tan

AgCl € Ag   Cl

Ví d :

T  Ag   . Cl  : Tích s tan c a AgCl (Ks)
1.3.3.2. T h p cân b ng
a) Bi u di n cân b ng theo chi u ngh ch

HA € H  A

Ka

H  A € HA

K'

K' 

 HA
 H  .  A 




K '  K a1

V y:

 K a1
(1.13)

H ng s cân b ng ngh ch b ng giá tr ngh ch đ o h ng s cân b ng thu n.
b) C ng các cân b ng

 MA 
 M  . A 
 MA 2 
k2 
 MA . A 
 MA 2 
2 
 M . A 2

M  A € MA

k1 

MA  A € MA 2
M  2A € MA 2

2 

 MA .  MA2   k .k
 M. A  MA. A 1 2

11

(1.13)


H ng s cân b ng t h p đ

c khi c ng các cân b ng v i nhau b ng tích các

h ng s c a các cân b ng riêng l .
c) Nhân cân b ng v i m t th a s n (t

ng đ

ng v i vi c c ng n l n c a cân b ng

đó)

n  HA € H   A 

Ka
K   Ka 

nHA € nH   nA 

n

(1.14)

Khi nhân m t cân b ng v i m t th a s n thì h ng s c a cân b ng t h p
đ

c b ng h ng s c a cân b ng g c l y th a n l n.

1.4.ă ánhăgiáăg năđúngăthƠnhăph năcơnăb ngătrongădungăd chă
1.4.1.ăNguyênăt căchungăv ătínhăcơnăb ng

B

că1: Mô t đ y đ các quá trình x y ra trong dung d ch.

B

că 2: S d ng các đ nh lu t c s đ thi t l p các ph

ng trình liên h

gi a các c u t có m t.
B

că3: Bi n đ i ph

ng trình thi t l p đ

c đ a v ph

ng trình b c cao

ch a 1 n s .
V nguyên t c gi i ph

ng trình b c cao này ta tìm đ

c nghi m (là n ng đ

c a 1 c u t nào đó) và t đó suy ra thành ph n cân b ng c a dung d ch.
1.4.2.ăTínhăg năđúngăkhiăh ăch ăcóăm tăcơnăb ngăch ăy u

- Khi h ch có m t cân b ng ch y u, có th t h p

LBTN

v i

đ tính n ng đ ban đ u c a các c u t và có th tính cân b ng theo
d ng cho cân b ng đó.
Ví d trong dung d ch MX ch có cân b ng

MX

Mn   Xn 

€

K

Theo LBTND đ i v i MX, ta có:

CMX =  M n     MX   C
  MX   C   M n    C  x
Xét ph n ng: MX
C0

C

[]

C-x

€

Mn   Xn 

x

x

12

K

LTDKL

LTDKL áp


x2
LTDKL: K 
Cx
x2
N u x << C (khi K r t bé) thì K 
 x  KC
C
Khi h ng s cân b ng r t l n thì c n xác đ nh TPGH và tính theo cân b ng
ng

c v i cân b ng đã cho.
Ví d : Tính cân b ng trong dung d ch Fe3+ 0,02M và Sn2+ 0,02M

([H+] = 1M)
Trong dung d ch x y ra cân b ng ch y u sau:

Sn 2  2Fe3
C0 0,02

0,02

C 0,01

0,02

C

0

0,01

€

Sn 4  2Fe2

0,01

lg K  21 (1)

0,02

Khi đó trong dung d ch cân b ng có th có là cân b ng ng

Sn 4  2Fe2
C0 0,01
[]

0,01-x

€

Sn 2  2Fe3

0,02

0,01

0,02 - 2x

0,01 + x

Theo LTDKL:

c v i (1):

lg K  21

2x

(2x)2 (0,01  x)
 1021  x  1012,5
2

(0,01  x)(0,02  2x)

 Fe3   2.1012,5 ; Fe2   0,02  2x  0,02M;
 Sn 2   0,01  x  0,01; Sn 4   0,01  x  0,01M.
Th c t coi nh ph n ng (1) x y ra hoàn toàn.
BÀIăT PăCH

NGă1

A.ăBÀIăT PăTR CăNGHI M
Câu 1. Câu nào sau đây đúng khi nói v s đi n li?
A. S đi n li là quá trình hoà tan m t ch t vào n
B. S đi n li là quá trình phân li m t ch t d

c t o thành dung d ch.

i tác d ng c a dòng đi n.

C. S đi n li là quá trình phân li m t ch t thành ion d

13

ng và ion âm

pH = 0


D. S đi n li th c ch t là quá trình oxi hoá kh .
Câu 2. Ch n câu đúng
A. Ch t đi n li là nh ng ch t d n đ

B. Nh ng ch t tan trong n

c đi n

c phân li ra ion đ

c g i là nh ng ch t đi n li

C. T t c các ch t hóa h c đ u là ch t đi n li
D. Ch có axit, baz là ch t đi n li
Câu 3. Ch n câu sai
A. Ch t đi n li m nh là ch t khi tan trong n

c các phân t hòa tan đ u phân li ra

ion.
B. Ch t đi n li y u là nh ng ch t khi tan trong n

c ch có m t ph n s phân t hòa

tan phân li ra ion.
C. S phân li c a ch t đi n li m nh và y u là quá trình thu n ngh ch.
D. Cân b ng đi n li là cân b ng đ ng.
Câu 4. Ch t nào sau đây ch g m các ch t đi n li m nh
A. HCl, Cu(NO3)2, HCOOH, H3PO4
B. HCl, Fe2(SO4)3, Ca(NO3)2, NH4NO3
C. H2SO4, NaCl, H2CO3, Ba(NO3)2
D. KCl, H2SO4, H2O, CaCl2
Câu 5. T ng n ng đ c a các ion trong dung d ch: AlCl3 0,01M + KNO3 0,03M
là:

A. 0,08M

B. 0,1M

C. 0,04M

D. 0,05M

Câu 6. Dung d ch nào sau đây có ch a n ng đ mol c a ion b ng n ng đ mol
c a ion trong dung d ch BaCl2 1M (b qua s phân li c a n

c)

A. Dung d ch AgNO3 0,5M

B. Dung d ch CuSO4 1M

C. Dung d ch Na2SO4 0,05M

D. Dung d ch Na2SO4 1M

Câu 7. Cho các ch t d

i đây: H2O, HCl, NaOH, NaCl, CH3COOH, CuSO4, NH3.

Nhóm các ch t đi n li y u là
A. H2O, CH3COOH, CuSO4

B. NH3, NaOH, HCl

C. H2O, CH3COOH, NH3

D. NaCl, CH3COOH, NH3

Câu 8.

đi n li  c a ch t đi n li ph thu c vào nh ng y u t nào sau đây?

14


A. B n ch t c a ch t đi n li.
B. B n ch t c a dung môi.
C. Nhi t đ môi tr

ng và n ng đ c a ch t tan.

D. A, B, C đúng
CH3COO– +

Câu 9. Trong dung d ch axit axetic có cân b ng sau: CH3COOH €
H+. N u pha loãng b ng n

c thì đ đi n li  c a CH3COOH s thay đ i nh th

nào?
A. T ng

B. Không bi n đ i

C. Gi m

D. Không xác đ nh đ

Câu 10. Trong dung d ch axit fomic có cân b ng sau: HCOOH €

c
HCOO– + H+.

N u nh thêm vài gi t dung d ch H2SO4 (loãng) thì đ đi n li  c a HCOOH s
thay đ i nh th nào?
A. T ng

B. Không bi n đ i

C. Gi m

D. Không xác đ nh đ

c

Câu 11. Trong m t dung d ch ch a a (mol) Ca2+, b mol Mg2+, c (mol) Ba2+ và x
(mol) HCO3–, y (mol) NO3–, z (mol) Cl–. Bi u th c liên h gi a a, b, c, x, y, z là
A. a + b + c = x + y + z

B. 2a + 2b + 2c = x + y + z

C. 2a + b + c = x + 2y + 2z

D. a + b + c = 2x + 2y + 2z

Câu 12. M t dung d ch X có ch a Fe2+ (0,2 mol ), Al3+ (0,3 mol), NO3– (c mol),
SO42– (d mol). Khi cô c n dung d ch X thu đ

c 85,9 gam ch t r n khan. V y c, d

có giá tr
A. c = 0,5, d = 0,3

B. c = 0,3, d = 0,5

C. c = 0,5, d = 0,15

D. c = 0,15, d = 0,3

Câu 13. Trong 1 ml dung d ch axit HNO2 có 5,64.1019 phân t HNO2, 3,60.1018 ion
NO2–. Tính đ đi n li HNO2 trong dung d ch đó?
A. 6,3%

B. 0,63%

C. 6%

D. 3%

Câu 14. Trong dung d ch Al2(SO4)3 loãng có ch a 0,06 mol SO42–, thì trong dung
d ch đó có ch a
A. 0,02 mol Al2(SO4)3.

B. 0,06 mol Al3+.

C. 0,06 mol Al2(SO4)3.

D. 0,12 mol Al3+.

15


Câu 15. Xét ph

M+(dd) + A–(dd). Bi u th c

ng trình đi n li có cân b ng MA(dd) €

nào sau đây ch h ng s đi n li K
A. K 

 MA

 M  
B. K 
 A  

 M    A  

 M    A  
D. K 
 MA

C. K  M   A 



Câu 16. Ph



ng trình phân li c a axit axetic là: CH3COOH €

Bi t trong dung d ch CH3COOH có n ng đ 1M và

H+ + CH3COO–.

tr ng thái cân b ng [H+] =

4,17.10–3M. H ng s cân b ng Ka c a axit là
A. 1,75.10–5

B. 8,4.10–5

C. 5,95.104

D. 3,4.10–5

Câu 17. Ph n ng nào sau đây không thu c lo i ph n ng trao đ i ion
A. Na2CO3 + BaCl2  BaCO3 + 2NaCl
B. BaCO3 + 2HCl  BaCl2 + H2O + CO2
C. HCl + NaOH  NaCl + H2O
D. Fe + HCl  FeCl2 + H2
Câu 18. Cho HCl vào dung d ch nào sau đây thì không có ph n ng hóa h c x y ra
A. CH3COONa

B. Ba(NO3)2

C. Na2ZnO2

D. (NH4)2S

Câu 19. Dung d ch K2CO3 không tác d ng v i dung d ch nào sau đây
A. Dung d ch NaHSO4

B. Dung d ch BaCl2

C. Dung d ch MgSO4

D. Dung d ch CH3COONa

Câu 20. Ph n ng nào sau đây là không ph n ng trao đ i ion?
A. CaCO3 + 2HCl  CaCl2 + H2O + CO2
B. NaHCO3 + HCl  NaCl + H2O + CO2
C. AgNO3 + CuCl2  AgCl + Cu(NO3)2
D. NH3 + HCl  NH4Cl
Câu 21. Cho dung d ch Ba(HCO3)2 vào dung d ch nào sau đây không có ph n ng
x y ra?
A. NaOH

B. HCl

C. Na2SO4

16

D. MgCl2


Câu 22. Cho s đ sau: BaCO3 + X1  Ba(NO3)2 + ... Hãy cho bi t X1 có th là
ch t nào trong các ch t sau?
A. NaNO3
Câu 23. Ph

B. HNO3

C. Ca(NO3)2

D. HCl

ng trình ion rút g n: H+ + OH–  H2O thì ng v i ph

ng trình ph n

ng d ng phân t nào sau đây?
A. HCl + NaOH  H2O + NaCl
B. NaHCO3 + HCl  NaCl + H2O + CO2
C. H2SO4 + BaCl2  BaSO4 + 2HCl
D. 3HCl + Fe(OH)3  FeCl3 + 3H2O
Câu 24. Cho t t NaOH đ n d vào dung d ch nào sau đây thì có k t t a?
A. (NH4)2CO3

B. AlCl3

C. CuSO4

D. KHCO3

Câu 25. Cho các c p dung d ch sau (1) BaCl2 và Na2CO3; (2) NaOH và AlCl3; (3)
BaCl2 và NaHSO4; (4) Ba(OH)2 và H2SO4; (5) AlCl3 và K2CO3; (6) Pb(NO3)2 và
Na2S; (7) NaHSO4 và NaHCO3. Nh ng c p nào x y ra ph n ng khi tr n các dung
d ch trong t ng c p v i nhau?
A. 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7

B. 1, 2, 4, 5, 6

C. 1, 2, 4, 6, 7

D. 1, 2, 4, 5

Câu 26. Có các c p dung d ch sau: (1) NaCl và AgNO3; (2) Na2CO3 và FeCl3 (3)
Na2CO3 và HCl; (4) NaOH và MgCl2; (5) BaCl2 và NaOH; (6) BaCl2 và NaHCO3.
Nh ng c p nào không x y ra ph n ng khi tr n các dung d ch trong các c p đó v i
nhau?
A. 2, 4, 5
Câu 27. Cho ph

B. 2, 4

C. 2, 5, 6

D. 5, 6

ng trình: X + dung d ch K2CO3  X1 + CO2 + KCl. X là ch t

nào?
A. FeCl3

B. FeCl2

C. MgCl2

D. BaCl2

Câu 28. Cho r t t t t ng gi t dung d ch ch a Na2CO3 0,15 mol vào 100 ml dung
d ch HCl 2M. Sau khi dung d ch HCl h t cho dung d ch n
đ

c vôi trong d vào thu

c bao nhiêu gam k t t a?

A. 7,5 gam

B. 5 gam

C. 10 gam

D. 12,5 gam

Câu 29. Cho s đ sau : AgNO3 + X1  ? + ? + H2O. Hãy cho bi t X1 có th là
ch t nào trong các ch t sau?

17

A. KOH

B. KCl

C. K2S

D. HNO3

Câu 30. Cho các dung d ch sau: dung d ch (1) ch a: Ba2+, Cu2+, Cl– và OH–; dung
d ch (2) ch a: K+, Fe2+, Cl– và SO42–; dung d ch (3) ch a: NH4+ , Ba2+, Cl– và SO42–;
dung d ch (4) ch a: Mg2+, Fe3+, NO32–, CO32–. Dung d ch nào trong s các dung d ch
trên có th t n t i đ

c?

A. dung d ch (1)

B. dung d ch (2)

C. dung d ch (3)

D. dung d ch (4)

Câu 31. Nh ng ion nào sau đây có th t n t i trong cùng m t dung d ch
A. Na+, Mg2+, OH–, NO3–

B. Ag+, H+, Cl–, SO42–

C. HSO4–, Na+, Ca2+, CO32–

D. OH–, Na+, Ba2+, Cl–

Câu 32. Ph
v i ph

ng trình ion thu g n: Ba2+ + OH– + HCO3–  BaCO3 + H2O thì ng

ng trình ph n ng d ng phân t nào sau đây?

A. Ba(OH)2 + Ba(HCO3)2  2BaCO3 + 2H2O
B. Ba(HCO3)2 + 2NaOH  BaCO3 + Na2CO3 + 2H2O
C. Ba(OH)2 + 2NaHCO3  BaCO3 + Na2CO3 + 2H2O
D. Ba(OH)2 + Ca(HCO3)2  BaCO3 + CaCO3 + 2H2O
Câu 33. Trong các c p ch t d

i đây, c p ch t nào cùng t n t i trong cùng m t

dung d ch
A. AlCl3 và CuSO4

B. NaHSO4 và Na2S

C. NaAlO2 và HNO3

D. NaCl và AgNO3

B.ăBÀIăT PăT ăLU N
Câu 1.
a) Vi t ph

ng trình đi n li c a các ch t sau trong n

c: axit m nh HNO 3;

baz m nh KOH; các axit y u HNO2, H2S; baz y u NH3; các ch t đi n li ít tan:
BaSO4, PbI2, Fe(OH)3, Ca3(PO4)2.
b) Vi t ph

ng trình h ng s cân b ng đ i v i t ng ch t đi n li y u và tích s

tan đ i v i t ng ch t đi n li ít tan k trên.
H

ng d n:
HNO3  H+ + NO3–
KOH  K+ + OH–

18


HNO2 €

H2 S €

–

HS €

+

H + NO2

–

HS + H

2–

S +H

NH3 + HOH €
BaSO4 €
PbI2 €

 NO2    
Ka 
 HNO2 

–

 HS   H  
K1 
 H2S

+

S2   H  
K2 
 HS 

+

+

NH4 + OH

 NH 4  OH  
Kb =
 NH3 

–

T =  Ba 2  SO24 

Ba2+ + SO42–
Pb2+ + 2I–

Fe(OH)3 €
Ca3(PO4)2 €

T =  Pb2   I 

Fe3+ + 3OH–

2

T =  Fe3  OH  

3

3

T = Ca 2   PO34 

3Ca2+ + 2PO43–

2

Câu 2. Cho bi t nh ng baz liên h p c a nh ng axit sau: NH4+, HNO3, HClO4,
HCOOH và nh ng axit liên h p c a nh ng baz sau: NH3, OH–, CN– , Cl–.
H

ng d n:
- Các baz liên h p t
- Các axit liên h p t

ng ng là: NH3, NO3-, ClO4-, HCOOng ng là: NH4+, H2O, HCN, HCl

Câu 3. Tính pH c a các dung d ch sau:
a) 0,01 mol HCl trong 10 cm3 dung d ch.
b) HNO3 6,3.10–8 M.
c) 8 g NaOH trong 1 lít dung d ch.
d) 4.10–7 g NaOH trong 1lít dung d ch.
H

ng d n:
a) Trong 10 cm3 dung d ch ch a 0,01 mol HCl. V y n ng đ c a HCl là 1M.

Vì HCl đi n li hoàn toàn nên: [H+] = 1M  pH = 0

b) N ng đ HNO3 là 6,3.10–8M. N ng đ Ca < 3,16. 10–7 M nên ph i tính c
[H+] do H2O đi n li ra. Trong dung d ch có các ph n ng sau:

19


HNO3  H+ + NO3H2 O €

H+ + OH-

Theo nguyên lý trung hoà đi n c a dung d ch ta có:
[H+] = [NO3-] + [OH-] = Ca +

Kw
[H  ]

 [H ]2  Ca [H ]  K w  0
 = (6,3 . 10–8)2 + 4. 10–14  4,4. 10–14
  2,1.10 7

[H+] =

6,3.108  2,1.107
 1,365.107 M  pH = 6,86
2

c) N ng đ NaOH là 8/40 = 0,2M. Vì NaOH có  = 1 nên [OH  ] = 0,2M.
T đó:

1014

[H ] =
 5.1013 M  pH = 13,3
0, 2
+

d) N ng đ c a NaOH là:

4.10 7
 10 8 M
40

Vì Cb < 3,16. 10 – 7 M nên ph i tính c [OH-] do H2O đi n li ra:
NaOH = Na+ + OHH2 O €

H+

+

OH-

T nguyên lý trung hoà đi n:
[OH-] = [Na+] + [H+ ]



Kw
 Cb  [H  ]

[H ]

 [H  ]2  Cb [H  ] - K w  0
 [H  ]2  108[H  ] - 1014  0
Gi i ra tìm đ

c [H+] = 9,5.10-8  pH = 7,02

Câu 4. Tính đ đi n li  và pH c a dung d ch:
a) HCOOH 1M
b) HCOOH 10–2M
Bi t r ng Ka c a HCOOH là 1,7.10–4.

20


So sánh  c a HCOOH
H

hai dung d ch. Gi i thích.

ng d n:
a) Ka .Ca = 1,7. 10–4 > 10–12 và Ca/Ka > 100 nên có th b qua [H+] do H2O

đi n li ra và ch xét cân b ng sau:
HCOOH €

HCOO- + [H+]

C:

1

0

0

[ ]:

1–





2
. Nh ng Ca/Ka > 100 nên 1 –   1
Ka =
1
 =

K a  1,7.10 4  1,3.10 2

[H+] =   1,3.10 2 M  pH  1,89
2
b) Ka.Ca =1,7. 10–4. 10–2 > 10–12 và 0,1 < C a  10  4  100

Ka

Tr

ng h p này gi ng tr

ng h p trên

đáng k , nh ng không th coi 1 –   1 đ
HCOOH

€

HCOO- +

ch [H+] do H2O đi n li ra không

c:
[H+]

C

Ca

0

0

[]

Ca – Ca

Ca 

Ca

T ph

1,7.10

ng trình c a Ka

 = 0,12 và [H+] = Ca = 1,22.10-3 M
 pH = 2,91
So sánh 

hai tr

ng h p ta th y  t ng khi n ng đ gi m (đ nh lu t pha

loãng Ostwald), vì khi pha loãng [H2O] t ng và cân b ng c a ph n ng đi n li
HCOOH b chuy n d ch t trái sang ph i
Câu 5. M t dung d ch có ba ch t HCl, BaCl2, FeCl3 cùng n ng đ 0,0150M. S c
khí CO2 vào dung d ch này cho đ n bão hoà. Sau đó thêm t t NaOH vào dung
d ch đ n n ng đ 0,120M. Cho bi t: n ng đ CO2 trong dung d ch bão hoà là 3.10–2
M; th tính c a dung d ch không thay đ i khi cho CO2 và NaOH vào; các h ng s : pKa

21


c a H2CO3 là 6,35 và 10,33; pKs c a Fe(OH)3 là 37,5 và c a BaCO3 là 8,30; pKa c a
Fe3+ là 2,17. Tính pH c a dung d ch thu đ
H

c.

ng d n:
Khi cho khí CO2 vào h n h p g m H+ 0,0150M; Ba2+ 0,0150 M; Fe3+ 0,0150

M có các quá trình:
HCO3– + H+

CO2 + H2O €
HCO3– €

Ka1 = 10–6,35
Ka2 = 10–10,33

CO32– + H+

HCl  H+ + Cl –
Fe3+ + H2O €

Ka = 10–2,17

FeOH2+ + H+

ng axit m nh (vì có HCl và Fe3+), s đi n ly CO2 là

Dung d ch có môi tr

không đáng k (vì n ng đ CO32– vô cùng bé) nên không có k t t a BaCO3 t o
thành.
Khi thêm NaOH x y ra các ph n ng:
– Trung hoà HCl:

– K t t a Fe(OH)3:

H+

OH–  H2O

0,015M

0,120M

–

0,105M

Fe3+ +

3OH–  Fe(OH)3

0,015

0,105

–

0,06

– Ph n ng v i CO2: CO2

– K t t a BaCO3:

+

+

0,015

2OH–  CO32– + H2O

3.10–2

0,06M

–

–

Ba2+ +

CO32–  BaCO3

0,015

0,030

–

0,015

0,030

0,015

Thành ph n h n h p k t t a có: Fe(OH)3: 0,0150 mol; BaCO3: 0,0150 mol
Trong dung d ch có: CO32– 0,015M; Cl–; Na+; H2O
Các cân b ng x y ra:
H2 O €

H+ + OH–

Fe(OH)3 €

Fe3+ + 3OH–

22

Kw = 10–14

(1)

Ks1 = 10–37,5

(2)


BaCO3 €

Ba2+ + CO32–

CO3 + H2O €

2–

–

HCO3 + OH

–

Ks2 = 10–8,30

(3)

1014
Kb1 = 10,33 = 10–3,67
10

(4)

So sánh cho th y cân b ng (4) là cân b ng quy t đ nh pH c a dung d ch (Vì
OH– do H2O đi n ly và do Fe(OH)3 tan ra là r t bé), n ng đ CO32– do BaCO3 tan ra
không đáng k (Vì có d CO32– t dung d ch).
Tính pH theo (4):
CO32– + H2O €
C

0,015

[]

(0,015 –x)

K=

x2
0,015  x

HCO3– + OH–
x

K = 10–3,67

x

= 10–3,67  x = [OH–] = 1,69.10–3M  pH = 11,23

Câu 6. Có dung d ch CH3COOH 0,1 M, Ka (CH3COOH) = 1,58.10–5. H i:
a) C n ph i thêm bao nhiêu mol CH3COOH vào 1 lít dung d ch đó đ  c a
axit gi m đi m t n a (coi th tích không bi n đ i khi thêm). Tính pH c a dung d ch
m i này.
b) N u thêm vào 1 lít dung d ch CH3COOH 0,1M m t l

ng HCl là 0,05 mol

(th tích dung d ch không bi n đ i) thì pH c a dung d ch là bao nhiêu? N u ch
thêm 10–3 mol HCl thì pH b ng bao nhiêu?

 áp s : a) C n ph i thêm 0,3 mol CH3COOH vào 1 lit dung d ch đ ' =
= 2,6; b) pH = 1,3; pH = 2,73.
Câu 7. Tính pH c a các dung d ch sau:
a) CH3COOH 10–4M, Ka = 1,8,10–5.
b) CH3COOH 10–1M .

c) CH3COONa 10–2 M .
d) NH3 10–3 M, Kb = 1,8.10–5

 áp s : a) 4,46; b) 2,87; c) 8,37; d) 10,1
Câu 8. Tính pH c a các dung d ch sau:
a) H2C2O4 0,1 M, K1a = 6,3.10–2 và K2a = 5.10–5

23


; pH
2


b) NH4NO2 10–2M, Ka c a NH4+ là 6,3.10–10 và Kb c a NO2– là 2.10–11.
c) NaHCO3 2.10–2M, bi t r ng K1 và K2 c a H2CO3 l n l

t là 1.10–6,35 và

1.10–10,33.

 áp s : a) 1,27; b) 6,25; c) 8,34
Câu 9.
1. Tính pH khi tr n 30 ml dung d ch HNO3 có pH = 2 v i 20 ml dung d ch
H2SO4 0,001M. Cho pK(HSO4–) = 2

 áp s : 2,18
2. Cho 10 ml dung d ch CH3COOH (pH = 3) tác d ng v i 10 ml dung d ch
NaOH (pH = 11). Tính pH c a dung d ch thu đ

c?

 áp s : 3,3M
Câu 10.
1. Cho 0,53 gam NH4Cl vào 1 lít dung d ch NH3 0,01M. Tính pH c a dung
d ch thu đ

c? Cho pK(NH4+ = 9,24)

 áp s : 9,24
2. Tính pH c a dung d ch bão hoà khí CO2.
Cho đ tan c a CO2 b ng 3.10–2; pK1 = 6,3; pK2 = 10,3

 áp s : 4,15
Câu 11.
1. Cho CO2 l i qua 1 lit dung d ch Ca(OH)2 0,01M dung d ch đ n khi bão
hoà. Tính pH c a dung d ch thu đ

c. Bi t S(CO2) trong dung d ch boã hoà = 3.10–2

 áp s : 6,12
2. Hoà tan 1,6 gam Fe2O3 trong 100 ml dung d ch HCl 0,1M. Tính pH c a
dung d ch thu đ

c?
K= 10–2,17

Cho Fe3+ + H2O = Fe(OH)2+ + H+

 áp s :pH = 1,92

Câu 12.
a) Cho h g m: MgCl2 (0,055M), FeCl3 (0,03M), HCl (1M). Tính pH dung
d ch bi t:
Fe3+ + H2O  FeOH2+ + H+

24

1* = 10–2,17