Đặc điểm tâm lý người bị hại. Lý luận và thực tiễn

Bài tập lớn học kỳ

Đề số 14: Đặc điểm tâm lý người bị hại. Lý luận và thực tiễn
MỞ ĐẦU

Người bị hại là đối tượng chịu những tác động mạnh mẽ nhất từ hành vi
phạm tội của người phạm tội. Tùy thuộc vào tính chất và mức độ nghiêm trọng
của hành vi phạm tội mà dẫn đến những hậu quả tâm lý khác nhau đối với người
bị hại. Và để làm rõ hơn những đặc điểm tâm lý của người bị hại từ cơ sở lý luận
cho đến thực tiễn, em xin được lựa chọn đề tài số 14: “Đặc điểm tâm lý người
bị hại. Lý luận và thực tiễn” làm nội dung cho bài tập lớn học kỳ của mình.
NỘI DUNG
1.Người bị hại: Khái niệm và đặc điểm tâm lý
1.1. Khái niệm người bị hại.
Dưới góc độ ngôn ngữ có thể hiểu người bị hại là con người cụ thể trong
xã hội, chịu sự tác động tiêu cực của sự việc, hành vi hoặc bất kỳ sự tác động
nào khác khác dẫn đến những thiệt thòi, mất mát hay tổn thương cho chính họ.
Tất nhiên sự tác động đó là trái với ý muốn của người bị hại và họ tiếp nhận một
cách thụ động. Thiệt hại gây ra cho người bị hại có thể là thiệt hại về vật chất
hoặc phi vật chất và không cần phải giới hạn mức độ thiệt hại.
Dưới góc độ ngôn ngữ pháp lý thì người bị hại là “người bị thiệt hại về
thể chất, về tinh thần hoặc về tài sản do tội phạm gây ra. Người bị hại chỉ có thể
là thể nhân bị người phạm tội làm thiệt hại về thể chất, về tinh thần hoặc về tài
sản chứ không thể là pháp nhân” 1
Dưới góc độ pháp luật thực định: Điều 51 Bộ luật Tố tụng hình sự 2003
quy định: “Người bị hại là người bị thiệt hại về thể chất, tinh thần, tài sản do tội
phạm gây ra”.
1.2. Đặc điểm tâm lý của người bị hại.
Đặc điểm tâm lý của người bị hại thể hiện ở nhiều giai đoạn khác nhau
nhưng rõ nhất ở giai đoạn ngay sau khi bị hành vi phạm tội xâm hại, giai đoạn
lấy lời khai và giai đoạn xét xử. Ở mỗi giai đoạn thì người bị hại có những đặc

điểm tâm lý khác nhau. Cụ thể:
1

Từ điển giải thích thuật ngữ luật học, Trường Đại học Luật Hà Nội, Nxb Công an nhân dân, 1999, tr. 198.

Trần Văn Ba. MSSV: 400674. Nhóm 2 – Lớp N03.TL2

1


Bài tập lớn học kỳ

Đề số 14: Đặc điểm tâm lý người bị hại. Lý luận và thực tiễn

1.2.1. Giai đoạn ngay sau khi bị hành vi phạm tội xâm hại.
Tâm lý chung của người bị hại trong giai đoạn này có đặc điểm như sau:
Trạng thái tâm lý không ổn định, tinh thần bị hoảng loạn, lo sợ và thậm
chí mất khả năng điều khiển hành vi của mình. Trong nhiều trường hợp, do hành
vi mà người phạm tội gây ra quá đột ngột khiến cho nạn nhân bị sốc dẫn đến bất
tỉnh, nhiều trường hợp nạn nhân bị điên, tâm thần như trong các vụ án hiếp dâm,
cố ý gây thương tích,…
1.2.2. Giai đoạn lấy lời khai.
Ở giai đoạn này do việc tội pham xâm hại chỉ mới xảy ra chưa lâu nên ở
người bị hại tình trạng xúc cảm, tình cảm còn khá mạnh mẽ và sâu sắc, tâm lý
căng thẳng hoang mang có thể lên đến đỉnh điểm hoặc thậm chí xuất hiện các
biểu hiện rối loạn về tâm lý (đặc biệt đối với các tội phạm có sử dụng bạo lực,
với tính côn đồ, man rợn hoặc các tội phạm tình dục). Người bị hại có thể có
những biểu hiện về tâm lý như sau:
- Bức xúc cao độ đối với hành vi phạm tội đối với hành vi phạm tội đã
xâm hại đến quyền và lợi ích chính đáng của mình nên đã tích cực khai báo các

thông tin về kẻ phạm tội và những thiệt hại đã gây ra với mình.
- Bị ám ảnh về hành vi phạm tội đã xâm hại đến mình nên đôi khi không
dám khai báo. Thông thường đó là các vụ án xâm hại đến quan hệ nhân thân của
người bị hại như: hiếp dâm, cố ý gây thương tích,…
- Lo lắng, sợ bị trả thù do tiếp xúc và cung cấp chứng cứ cho cơ quan điều
tra.
- Rối loạn tâm lý nên khai báo thiếu thống nhất.
Tuy nhiên, trong quá trình điều tra, tâm lý của người bị hại có thể ổn
định dần và thay đổi theo hướng:

Trần Văn Ba. MSSV: 400674. Nhóm 2 – Lớp N03.TL2

2


Bài tập lớn học kỳ

Đề số 14: Đặc điểm tâm lý người bị hại. Lý luận và thực tiễn

- Thông cảm, thương hại đối với hoàn cảnh, nhân thân của bị can nên có
lời khai giảm nhẹ tội cho bị can hoặc xin bãi nại 2 cho bị can.

Hoạt động điều tra tại cơ quan điều tra
- Quanh co, bất hợp tác với cơ quan điều tra vì muốn che giấu một phần
thiếu sót, một phần lỗi của mình là nguyên nhân của tội phạm đó hoặc một tội
phạm khác.
- Thay đổi nhận thức về hành vi phạm tội do bị mua chuộc hoặc lừa gạt.
1.2.3. Giai đoạn xét xử
Bước sang giai đoạn này, tâm lý của người bị hại có nhiều thay đổi do
các yếu tố khác nhau như:

- Thiệt hại của người bị hại có thể được giảm bớt hoặc tăng lên theo thời
gian; thiệt hại được bồi thường hoặc chưa được bồi thường khắc phục.
- Hoàn cảnh của phiên tòa công khai, người bị hại phải tiếp xúc tâm lý với
nhiều đối tượng khác nhau, đặc biệt là họ phải đối mặt với bị cáo đã xâm phạm
đến các quyền và lợi ích hợp pháp của mình.
- Người bị hại cũng đã có thời gian để suy xét kỹ hơn về vụ án đã gây
thiệt hại cho họ; cân nhắc lại lợi ích khi tham gia phiên tòa cung cấp lời khai so
với công việc hằng ngày của họ.

2

Bãi nại nghĩa là bãi bỏ việc khiếu nại. Thông thường, người bị hại (hoặc nạn nhân) trong vụ án nào
đó mà họ có đơn bãi nại nghĩa là họ không yêu cầu khởi tố hoặc rút đơn khởi tố

Trần Văn Ba. MSSV: 400674. Nhóm 2 – Lớp N03.TL2

3


Bài tập lớn học kỳ

Đề số 14: Đặc điểm tâm lý người bị hại. Lý luận và thực tiễn

- Vụ án xảy ra đã lâu và có thể làm ảnh hưởng đến trì nhớ của người bị
hại, đến sự quan tâm của họ đối với vụ án, đặc biệt đối với vụ án mà phải mất
nhiều thời gian điều tra.
- Mối quan hệ giữa người bị hại với bị cáo.
Từ những thay đổi về hoàn cảnh ở trên đã dẫn đến những thay đổi nhất
định trong đặc điểm tâm lý của bị cáo trong giai đoạn này.Cụ thể:
- Bức xúc đối với bị cáo và hành vi phạm tội của bị cáo (mức độ có thể

giảm hơn so với giai đoạn điều tra do tâm lý của người bị hại đã ổn định hơn,
thiệt hại đã được bồi thường một phần hoặc toàn bộ) nên sẵn sàng khai báo hoặc
thậm chí thổi phồng sự thật.
- Sợ sệt, lo lắng rằng bị
cáo sẽ trả thù (do giao tiếp
công khai tại phiên tòa nên bị
cáo biết được người bị hại và
nội dung tố cáo của họ) nên
khai báo thiếu trung thực
- Bị ám ảnh, mất bình
tĩnh, xấu hổ trong một số vụ án
xâm phạm đến danh dự, nhân phẩm nên từ chối khai báo, khai báo không đúng.
- Thương hại, thông cảm hoàn cảnh của bị cáo (cũng có thể là do biết
được hoàn cảnh của bị cáo , do bị mua chuộc, được bồi thường thỏa đáng) nên
khai báo có phần giảm nhẹ
hoặc xin bãi nại.
- Che giấu một phần
tội lỗi của mình và bất hợp
tác hoặc khai báo không
đúng.
- Không quan tâm
đến hoạt động xét xử nên

Người nhà người bị hại trong vụ án “Lê Văn Luyện”

Trần Văn Ba. MSSV: 400674. Nhóm 2 – Lớp N03.TL2

4

Bài tập lớn học kỳ

Đề số 14: Đặc điểm tâm lý người bị hại. Lý luận và thực tiễn

vắng mặt hoặc đề nghị cơ quan tiến hành tố tụng xem lại lời khai ở giai đoạn
điều tra được lưu trong hồ sơ vụ án.
2. Liên hệ với một vụ án cụ thể.
2.1. Nội dung vụ án: Vụ án chặt tay cướp SH
Tối 24/11/2012, sau khi uống rượu tại phòng trọ, Trúc cùng đồng bọn kéo
nhau ra các tuyến đường vắng thuộc quận 7, quận 2 và huyện Nhà Bè tìm "con
mồi". Khi chạy đến chân cầu Phú Mỹ hướng từ quận 7 sang quận 2, chúng thấy
chị Nguyễn Thị Ngọc Thúy (30 tuổi) chạy xe SH một mình cùng chiều phía
trước liền bám theo.Chạy qua cầu Phú Mỹ khoảng 500 m, tới đoạn đường tối,
vắng người qua lại, Luông vượt lên ép sát chị Thúy cho Trúc ngồi sau rút mã tấu
chém 3 nhát vào tay làm nạn nhân ngã nhào. Bàn tay chị Thúy gần như đứt
lìa.Trúc định lấy xe SH phóng đi nhưng không nổ được máy. Lúc này, người đi
đường phát hiện tri hô nên cả bọn tháo chạy sau khi giật phăng chiếc túi xách
của cô gái. Nạn nhân được đưa đi cấp cứu kịp thời nên đã nối lại bàn tay nhưng
để lại thương tật 47%.Gây án xong, Trúc và đồng bọn đến thuê phòng tại một
khách sạn ở huyện Bình Chánh để lẩn trốn nhưng bị lực lượng dân phòng phối
Bị cáo Trúc tại phiên tòa xét xử

hợp với công an bắt giữ.

Kết quả điều tra của cơ quan chức năng còn xác định, trước khi chém chị
Thúy để cướp xe, cũng với thủ đoạn "chém trước cướp sau", Trúc và đồng bọn
đã thực hiện trót lọt 14 vụ khác trên nhiều quận huyện (chủ yếu là ngoại thành)
Trần Văn Ba. MSSV: 400674. Nhóm 2 – Lớp N03.TL2

5

Bài tập lớn học kỳ

Đề số 14: Đặc điểm tâm lý người bị hại. Lý luận và thực tiễn

làm 12 người bị thương. Tổng số tài sản chúng cướp được có giá trị trên 600
triệu đồng.
Nhận định hành vi phạm tội của Trúc và đồng bọn là rất côn đồ, hung
hăng, mất hết nhân tính, gây hậu quả đặc biệt nghiêm trọng khiến dư luận hoang
mang, TAND TP HCM đã tuyên phạt tướng cướp mức án tử hình, những tên
còn lại cũng phải nhận án tù nghiêm khắc. Cho rằng bản án này là quá nặng,
ngay trong lúc tuyên án, nhiều người thân trong gia đình bị cáo Trúc đã có hành
vi quậy phá, “làm loạn” để phản đối phán quyết tại tòa. Bị cáo Trúc sau đó đã có
đơn kháng cáo xin giảm nhẹ hình phạt.
2.2. Đặc điểm tâm lý của người bị hại trong vụ án trên.
2.2.1. Giai đoạn ngay sau khi bị hành vi phạm tội xâm hại
Theo lời kể của
những người dân có mặt
tại hiện trường vụ án thì
chị Nguyễn Thị Ngọc
Thúy đã thực sự hoảng
loạn, mất phương hướng
và

không

biết

được

chuyện gì đang xảy ra với
mình. Một phần cánh tay
đã bị đứt lìa và mặc dù đã

Bàn tay của chị Thúy sau khi đã phẫu thuật

được đưa đi cấp cứu ngay
sau đó nhưng phần tay của chị cũng không thể cử động được như ngày xưa.
Thêm vào đó, băng cướp còn cướp luôn cái túi xách của chị trước khi chạy trốn
khỏi sự vây bắt của người dân.
Tâm lý hoảng loạn dường như bao trùm toàn bộ cảm xúc của chị Thúy
ngay sau khi vụ việc xảy. Cùng với đó là sự uất hận, phẫn nộ đến tột cùng đối
với hành vi côn đồ của nhóm thanh niên trên. “Cú sốc” về tâm lý đối với chị còn

Trần Văn Ba. MSSV: 400674. Nhóm 2 – Lớp N03.TL2

6


Bài tập lớn học kỳ

Đề số 14: Đặc điểm tâm lý người bị hại. Lý luận và thực tiễn

hiện hữu rõ hơn khi chị phải vật lộn với cuộc phẫu thuật tay và đối mặt với việc
mất đi khả năng lao động.
Tóm lại, trong giai đoạn này thì cũng giống như đa số những người bị hại
khác thì tâm lý hoảng loạn, uất hận đóng vai trò chủ đạo và chi phối toàn bộ
hành động của chị Thúy.
2.2.2. Giai đoạn lấy lời khai tại cơ quan điều tra

Trong giai đoạn này ở mỗi người bị hại lại có những đặc trưng tâm lý
khác nhau tùy thuộc vào mức độ xâm hại của hành vi đối với mỗi người bị hại.
Không giống như giai đoạn trước, giai đoạn này đặc điểm tâm lý của chị Thúy
đã có sự thay đổi.Cụ thể:
Ngày đến cơ quan điều tra để lấy lời khai về vụ án sau khi chị Thúy đã
trải qua các cuộc phẫu thuật để giữ lại bàn tay của mình. Trên nét mặt của chị
Thúy bộc lộ rõ sự mệt mỏi sau khi phải trải qua các ca phẫu thuật đau đớn.
Nhưng ẩn sâu trong đó vẫn là sự căm phẫn cũng như sự bức xúc cao độ đối với
hành vi mà nhóm côn đồ đã gây ra cho chị. Chị Thúy bình tĩnh kể lại nội dung
toàn bộ sự việc đã xảy ra với mình, trả lời đầy đủ các câu hỏi của cơ quan điều
tra.
Tuy nhiên, có lẽ do những nỗi ám ảnh của chị Thúy về những gì mà mình
đã phải trải qua và chịu đựng nên Thúy đã không giữ được bình tĩnh trong quá
trình lấy lời khai. Cụ thể là chị Thúy thường “khóc nấc” lên sau khi được điều
tra viên hỏi về những hành vi mà nhóm côn đồ đã làm với chị và những gì chị sẽ
phải đối mặt ở phía trước. Chị vừa kể lại sự việc vừa khóc. Có lẽ chính những
tổn thương về mặt thể xác cũng như tinh thần đã khiến chị Thúy không kìm nén
được cảm xúc trong mình. Những gì mà chị Thúy đã phải trải qua thực sự là một
cú sốc đối với chị và chính chị sẽ là người phải trực tiếp đối mặt với nó.
Trong quá trình chờ ngày xét xử, chị thường xuyên nhận được những
cuộc điện thoại dọa nạt đến từ những người có liên quan đến băng cướp, thậm
chí mẹ của tên cầm đầu Trúc còn đến nhà và dọa nạt, yêu cầu chị rút lại đơn
khởi kiện con trai mình. Điều này cũng phần nào tạo ra tâm trạng lo lắng cho chị
Thúy trước ngày tòa xét xử.
Trần Văn Ba. MSSV: 400674. Nhóm 2 – Lớp N03.TL2

7


Bài tập lớn học kỳ

Đề số 14: Đặc điểm tâm lý người bị hại. Lý luận và thực tiễn

Ta thấy rằng, trong suốt giai đoạn từ sau khi bị hành vi phạm tội xâm hại
cho đến khi lấy lời khai và cả khoảng thời gian dài chờ đến ngày xét xử sau đó
chị Thúy đã phải trải qua rất nhiều những cung bậc cảm xúc khác nhau và
tương ứng với nó là những đặc điểm tâm lý khác nhau. Nhưng, tựu chung lại đó
vẫn là sự căm phẫn, bức xúc đối với hành vi của nhóm côn đồ và sự e ngại, dè
chừng khi phải đối mặt với thực tại, với gia đình, bạn bè và người thân. Cho dù
ở trạng thái tâm lý nào thì đó cũng chính là hệ quả mà hành vi phạm tội mang
đến.
2.2.3. Giai đoạn xét xử tại phiên tòa.
Đặc điểm tâm lý của người bị hại bộc lộ rõ nhất và thể hiện sự thay đổi,
đấu tranh trong tâm lý của người bị hại.
Chị Thúy – nạn nhân duy nhất trong vụ chặt tay cướp SH có
mặt tại tòa

Trong số các
nạn nhân của băng
cướp “ chém trước,
cướp sau” thì chị
Thúy là nạn nhân
duy nhất có mặt tại
phiên tòa để đối
mặt với những kẻ

phạm tội – những kẻ đã gây ra những sóng gió trong cuộc đời chị. Có mặt tại
phiên tòa nhưng chị Thúy dường như vẫn chưa hết ám ảnh về buổi tối định
mệnh đó, trên khuôn mặt của chị vẫn hiện lên sự căm phẫn đối với các bị cáo.
Bàn tay bị Trúc đứt may mắn được nối lại nhưng chị không thể làm được việc

gì. Cuộc sống của chị và gia đình bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Tại phiên xử, chị
Thúy nhiều lần bật khóc khi đối diện với băng cướp. Hầu hết các bị hại khác đều
xin xét xử vắng mặt.
Chị Thúy lần lượt trả lời các câu hỏi của luật sư và chủ tọa phiên tòa. Cho
đến khi nghe tòa tuyên án và được nghe bị cáo nói lời sau cùng, chị Thúy đã
nghe bị cáo nói và cảm nhận được sự thương cảm đối với hoàn cảnh của gia
đình bị cáo Trúc và cũng có mong muốn xin tòa được giảm án cho bị cáo.
Trần Văn Ba. MSSV: 400674. Nhóm 2 – Lớp N03.TL2

8


Bài tập lớn học kỳ

Đề số 14: Đặc điểm tâm lý người bị hại. Lý luận và thực tiễn

Nhưng có lẽ chị Thúy sẽ không thể ngờ rằng, sau khi phiên tòa kết thúc, người
nhà của tướng cướp 20 tuổi này đã làm huyên náo tòa án hơn 30 phút. Mẹ và chị
gái của Trúc đã phản ứng bằng cách gào ghét, chửi bới chị, cơ quan tố tụng
trong phòng xử, với lý do vì: “Con tôi không giết người, không có ai bị chết.
Bản án tử hình với con tôi là vô nhân đạo”.Người nhà bị cáo Trúc còn khiến
nhiều người phẫn nộ khi xô xát với các luật sư được chỉ định bào chữa cho bị
cáo, khiến vị này phải nhờ đến lực lượng an ninh mới có thể thoát ra ngoài. Các
nhân chứng cho biết, mẹ của bị cáo Trúc còn gào chửi chị Thúy: “Tao biết con
tao bị tử hình thì tao chuẩn bị dao giết con Thúy tại tòa”.
Sau phiên sơ thẩm của TAND TP HCM, người trong gia đình Trúc còn
tìm đến nhà tạo áp lực để chị Thuý xin giảm nhẹ hình phạt cho bị cáo. Quá
hoảng loạn, chị đã phải lánh đến nhà người thân.
Giai đoạn xét xử là giai đoạn mà tâm lý của chị Thúy có nhiều thay đổi
nhất. Từ sự lo lắng khi phải đối mặt với bị cáo, rồi sự phẫn nộ khi gặp bị cáo tại

tòa, sự thương cảm với hoàn cảnh khi nghe bị cáo nói lời sau cùng và sau cùng
là sự hoảng loạn khi bị người nhà bị cáo đe dọa.
KẾT LUẬN
Đặc điểm tâm lý của con người nói chung và đặc điểm tâm lý của người
bị hại nói riêng đều diễn ra hết sức phức tạp và phụ thuộc vào tính chất, mức độ
tác động của hành vi phạm tội đối với người bị hại mà họ lại có những đặc điểm
tâm lý riêng biệt. Hay nói cách khác, đặc điểm tâm lý của người bị hại từ lý
thuyết đến thực tiễn không thực sự trùng khớp với nhau. Và việc nắm bắt được
những đặc điểm tâm lý của người bị hại trong các vụ án sẽ là cơ sở để các cơ
quan điều tra có thể nhanh chóng tìm ra kẻ phạm tội và đưa sự thật ra ngoài ánh
sáng.

Trần Văn Ba. MSSV: 400674. Nhóm 2 – Lớp N03.TL2

9


Bài tập lớn học kỳ

Đề số 14: Đặc điểm tâm lý người bị hại. Lý luận và thực tiễn
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

1. Trường Đại học Luật Hà Nội, Giáo trình tâm lý học tư pháp, Nxb.
CAND, Hà Nội, 2009.
2. TS. Lê Nguyên Thanh, TS. Trần Thị Quang Vinh, Ths. Phạm Thái, TS.
Nguyễn Huỳnh Bảo Khánh, Giáo trình Tâm lý học tư pháp, NXB Đại học Quốc
gia Thành phố Hồ Chí Minh, 2016.
3. Ths Chu Liên Anh, Ths Dương Thị Loan, Hướng dẫn trả lời lý thuyết
giải bài tập tình huống và trắc nghiệm môn Tâm lý học tư pháp, NXB Chính trị
- Hành chính, 2010.

4.Ths Lê Tiến Châu – Đại học Luật Thành phố Hồ Chí Minh, Người bị
hại trong tố tụng hình sự - Tạp chí Khoa học pháp lý số 1/2007,
/>option=com_content&view=article&catid=107:ctc20071&id=267:nbhttths&Ite
mid=110, ngày truy cập 24/2/2017
5.Hải Duyên, Cô gái bị chặt tay xin tha tội chết cho Hồ Duy Trúc,
ngày truy cập 28/2/2017.
6.Dương Thanh, Y án tử hình kẻ cướp chặt tay, cướp SH,
ngày truy cập 28/2/2017.

Trần Văn Ba. MSSV: 400674. Nhóm 2 – Lớp N03.TL2

10


Bài tập lớn học kỳ

Đề số 14: Đặc điểm tâm lý người bị hại. Lý luận và thực tiễn
MỤC LỤC

MỞ ĐẦU................................................................................................................................. 1
NỘI DUNG.............................................................................................................................. 1
1.Người bị hại: Khái niệm và đặc điểm tâm lý......................................................................1
1.1. Khái niệm người bị hại..............................................................................................1
1.2. Đặc điểm tâm lý của người bị hại..............................................................................1
2. Liên hệ với một vụ án cụ thể............................................................................................5
2.1. Nội dung vụ án: Vụ án chặt tay cướp SH..................................................................5
2.2. Đặc điểm tâm lý của người bị hại trong vụ án trên....................................................6
KẾT LUẬN............................................................................................................................... 9
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO.....................................................................................10
5.Hải Duyên, Cô gái bị chặt tay xin tha tội chết cho Hồ Duy Trúc, ngày truy cập

28/2/2017.............................................................................................................................. 10

Trần Văn Ba. MSSV: 400674. Nhóm 2 – Lớp N03.TL2

11