Năng lực chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại của cá nhân theo quy định của pháp luật hiện hành – Một số vấn đề lý luận và thực tiễn

Bài tập học kỳ - Luật dân sự Việt Nam modul 2

LỜI MỞ ĐẦU
Chúng ta đã biết, hành vi gây thiệt hại có thể được thực hiện bởi bất cứ
chủ thể nào. Tuy nhiên, không phải chủ thể nào gây thiệt hại cũng có khả năng
để thực hiện việc bồi thường. Bộ luật dân sự 2005 quy định trách nhiệm bồi
thường trong nhiều trường hợp, tình huống cụ thể. Có trường hợp trách nhiệm
bồi thường thiệt hại phát sinh do tài sản gây ra, có trường hợp trách nhiệm bồi
thường thiệt hại do hành vi của con người gây ra, có trường hợp người của
pháp nhân, người của cơ quan nhà nước gây thiệt hại,…Bộ luật dân sự quy
định về năng lực chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại của cá nhân một cách
khá cụ thể. Vậy, cụ thể vấn đề này được pháp luật dân sự hiện hành của nước
ta quy định như thế nào? Với mong muốn tìm hiểu rõ hơn các quy định của
pháp luật để có nhận thức một cách đầy đủ hơn về vấn đề này nên em đã chọn
đề tài: “Năng lực chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại của cá nhân theo
quy định của pháp luật hiện hành – Một số vấn đề lý luận và thực tiễn” cho
bài học kỳ của mình.

NỘI DUNG
I. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ NĂNG LỰC CHỊU TRÁCH NHIỆM BỒI
THƯỜNG THIỆT HẠI CỦA CÁ NHÂN.
1. Một số khái niệm có liên quan
1.1 Năng lực pháp luật dân sự của cá nhân
Theo quy định tại khoản 1 Điều 14 Bộ luật dân sự thì: “năng lực pháp
luật dân sự của cá nhân là khả năng của cá nhân có quyền dân sự và nghĩa vụ
dân sự”.
1.2 Năng lực hành vi dân sự của cá nhân
Điều 17 Bộ luật dân sự quy định: “Năng lực hành vi dân sự của cá nhân
là khả năng của cá nhân bằng hành vi của mình xác lập, thực hiện quyền, nghĩa
vụ dân sự”.
2. Khái quát chung về trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp

đồng
1


Bài tập học kỳ - Luật dân sự Việt Nam modul 2

2.1 Khái niệm trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng
Trách nhiệm bồi thường thiệt hại được đề cập rất sớm trong hệ thống
pháp luật của nước ta. Tuy nhiên, chỉ đến khi Bộ luật dân sự 1995 ra đời thì các
quy định về bồi thường trách nhiệm thiệt hại mới được quy định một cách chi
tiết. Tiếp đó, Bộ luật dân sự 2005 hoàn thiện hơn nữa các quy định về trách
nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng.
Điều 604 Bộ luật dân sự 2005 quy định:
“1. Người nào có lỗi cố ý hoặc lỗi vô ý xâm phạm tính mạng, sức khỏe,
danh dự, nhân phẩm, uy tín, tài sản, quyền lợi hợp pháp khác của cá nhân,
xâm phạm danh dự, uy tín, tài sản của pháp nhân hoặc chủ thể khác mà gây
thiệt hại thì phải bồi thường.
2. Trong trường hợp pháp luật quy định người gây thiệt hại phải bồi
thường cả trong trường hợp không có lỗi thì áp dụng quy định đó.”
Như vậy, theo quy định tại Điều 604, Bộ luật dân sự 2005 thì trách
nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng phát sinh khi người có hành vi trái
pháp luật có lỗi gây thiệt hại cho các lợi ích được pháp luật bảo vệ. Ngoài ra,
trong những trường hợp đặc biệt nếu pháp luật quy định người gây thiệt hại
phải bồi thường thiệt hại kể cả khi không có lỗi thì trách nhiệm bồi thường
thiệt hại cũng phát sinh kể cả khi không có lỗi của người gây thiệt hại. Dưới
góc độ khoa học pháp lí, trách nhiệm bồi thường thiệt hại trong trường hợp này
được gọi là trách nhiệm nâng cao.
Có thể đưa ra khái niệm trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng
như sau:
Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng là một loại trách

nhiệm pháp lý được phát sinh dựa trên các điều kiện do pháp luật quy định khi
một chủ thể có hành vi gây thiệt hại cho các lợi ích được pháp luật bảo vệ.
2.2 Nguyên tắc bồi thường thiệt hại
Theo quy định tại Điều 605 Bộ luật dân sự thì việc bồi thường thiệt hại
phải tuân theo các nguyên tắc sau:
Thứ nhất, thiệt hại phải được bồi thường toàn bộ và kịp thời. các bên có
thể thỏa thuận về mức bồi thường, hình thức bồi thường bằng tiền, bằng hiện
2


Bài tập học kỳ - Luật dân sự Việt Nam modul 2

vật hoặc thực hiện một công việc, phương thức bồi thường một lần hoặc nhiều
lần, trừ trường hợp pháp luật có quy định khác.
Thứ hai, Người gây thiệt hại có thể được giảm mức bồi thường, nếu do
lỗi vô ý mà gây thiệt hại quá lớn so với khả năng kinh tế trước mắt và lâu dài
của mình.
Thứ ba, khi mức bồi thường không còn phù hợp với thực tế thì người bị
thiệt hại hoặc người gây thiệt hại có quyền yêu cầu tòa án hoặc cơ quan nhà
nước có thẩm quyền khác thay đổi mức bồi thường.
2.3 Điều kiện phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp
đồng.
2.3.1 Có thiệt hại xảy ra.
Thiệt hại là điều kiện quan trọng trong trách nhiệm bồi thường thiệt hại
nói chung, bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng nói riêng bởi mục đích của
trách nhiệm bồi thường thiệt hại là nhằm bù đắp, khắc phục những tổn thất đã
xảy ra cho người bị thiệt hại, do đó nếu không có thiệt hại thì cũng không phát
sinh trách nhiệm bồi thường.
Khoản 1, Điều 307 Bộ luật dân sự 2005 quy định:
“Trách nhiệm bồi thường thiệt hại bao gồm trách nhiệm bồi thường

thiệt hại về vật chất, trách nhiệm bồi thường bù đắp tổn thất về tinh thần”.
Như vậy, thiệt hại được xác định bao gồm thiệt hại về vật chất và thiệt
hại về tinh thần. Việc xác định thiệt hại về vật chất tương đối cụ thể, rõ ràng
nhưng xác định thiệt hại về tinh thần là vấn đề hết sức khó khăn.
2.3.2 Có hành vi trái pháp luật gây thiệt hại.
Quyền và lợi ích hợp pháp của cá nhân, pháp nhân và của các chủ thể
khác luôn được pháp luật bảo vệ và tất cả mọi người đều phải tôn trọng các
quyền và lợi ích hợp pháp đó. Khi một người có hành vi trái pháp luật xâm
phạm tới các quyền và lợi ích được pháp luật bảo vệ thì người xâm phạm phải
chịu hậu quả pháp lí bất lợi do hành vi của mình gây ra.
Hành vi trái pháp luật để phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại để
phát sinh trách nhiệm bồi thường thiệt hại được hiểu là những hành vi được
pháp luật cấm, không cho phép thực hiện. Cơ sở để xác định hành vi trái pháp
luật là căn cứ vào các quy định của pháp luật trong từng trường hợp cụ thể.
3


Bài tập học kỳ - Luật dân sự Việt Nam modul 2

Hành vi gây thiệt hại có thể được thể hiện dưới dạng hành động hoặc
không hành động. Hành động gây thiệt hại có thể là tác động trực tiếp của chủ
thể vào đối tượng gây thiệt hại hoặc có thể là tác động gián tiếp của chủ thể
vào đối tượng thông qua công cụ, phương tiện gây thiệt hại. Không hành động
gây thiệt hại là một hình thức của hành vi gây thiệt hại, nó làm biến đổi tình
trạng bình thường của đối tượng tác động gây thiệt hại cho khách thể bằng việc
chủ thể không làm một việc pháp luật quy định bắt buộc phải làm trong khi chủ
thể có đầy đủ điều kiện để làm việc đó.
2.3.3 Có mối quan hệ nhân quả giữa hành vi trái pháp luật và thiệt hại
xảy ra.
Nguyên nhân được hiểu là sự tác động qua lại giữa các mặt trong một sự

vật hiện tượng, hậu quả là làm biến đổi sự vật, hiện tượng đó hoặc là làm biến
đổi sự vật, hiện tượng khác.
Như vậy, đối với trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng thì
hành vi trái pháp luật được coi là nguyên nhân và thiệt hại được coi là hậu quả.
Về mặt nguyên tắc, hành vi trái pháp luật phải có trước và thiệt hại có sau. Xác
định mối quan hệ nhân quả trong trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp
đồng có ý nghĩa hết sức quan trọng vì:
- Trách nhiệm bồi thường thiệt hại chỉ phát sinh khi thiệt hại là hậu quả
(có sau), hành vi trái pháp luật là nguyên nhân (có trước)
- Khi nhiều người gây thiệt hại cho một người hoặc khi người gây thiệt
hại và người bị thiệt hại đều có lỗi thì xác định mối quan hệ nhân quả có ý
nghĩa trong việc xác định mức bồi thường.
Xác định mối quan hệ nhân quả trong trách nhiệm bồi thường thiệt hại
rất phức tạp do đó cần có sự lưu ý đặc biệt, tránh sự đánh giá một cách khiên
cưỡng, suy diễn chủ quan, phiến diện. Nếu không có hành vi gây thiệt hại thì
không có hậu quả có nghĩa là thiệt hại đã có sẵn cơ sở trong hành vi. Một hành
vi vi phạm nhất định trong một điều kiện xác định thì chỉ làm nảy sinh ra hậu
quả này chứ không thể phát sinh hậu quả nào khác. Thiệt hại xảy ra phải đúng
là kết quả tất yếu của hành vi vi phạm và ngược lại, người có hành vi vi phạm
gây thiệt hại phải chịu trách nhiệm bồi thường nếu thiệt hại xảy ra đúng là hậu
quả tất yếu của hành vi trái pháp luật của họ.
4


Bài tập học kỳ - Luật dân sự Việt Nam modul 2

2.3.4 Có lỗi của người gây thiệt hại.
Lỗi là trạng thái tâm lý của một người đối với hành vi của mình và hậu
quả do hành vi đó mang lại. Khoản 2, Điều 308, BLDS 2005 quy định:
“Cố ý gây thiệt hại là trường hợp một người nhận thức rõ hành vi của

mình sẽ gây thiệt hại cho người khác mà vẫn thực hiện và mong muốn hoặc tuy
không mong muốn nhưng để mặc cho tiệt hại xảy ra.
Vô ý gây thiệt hại trường hợp một người không thấy trước hành vi của
mình có khả năng gây thiệt hại, mặc dù phải biết hoặc có thể biết trước thiệt
hại sẽ xảy ra hoặc thấy trước hành vi của mình có khả năng gây thiệt hại ,
nhưng cho rằng thiệt hại sẽ không xảy ra hoặc có thể ngăn chặn được”.
Khi xác định lỗi trong trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng
cần lưu ý:
- Về nguyên tắc, trách nhiệm bồi thường thiệt hại phát sinh khi người
gây thiệt hại có lỗi, bất kể lỗi đó là lỗi cố ý hay lỗi vô ý;
- Việc xác định lỗi cố ý, vô ý trong trách nhiệm bồi thường thiệt hại
ngoài hợp đồng có ý nghĩa trong một số trường hợp: Để giảm nhẹ mức bồi
thường (Khoản 2, Điều 605, BLDS 2005); Là điều kiện cần thiết để xác định
trách nhiệm bồi thường (Khoản 2, Điều 615, BLDS 2005);
- Trong một số trường hợp nhất định, trách nhiệm bồi thường thiệt hại
phát sinh ngay cả khi không có lỗi (Khoản 3, Điều 623, 624, BLDS 2005).
II. NĂNG LỰC CHỊU TRÁCH NHIỆM BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI
CỦA CÁ NHÂN.
Theo quy định tại Điều 606 thì năng lực chịu trách nhiệm bồi thường
thiệt hại được phân chia làm ba trường hợp.
1.Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng do hành vi vi
phạm pháp luật của cá nhân từ đủ 18 tuổi trở lên và có năng lực hành vi
dân sự đầy đủ.
Theo các quy định từ Điều 17 đến Điều 21 bộ luật dân sự 2005, mức độ
năng lực hành vi dân sự của cá nhân gồm hai loại là người thành niên, người
chưa thành niên và năng lực hành vi của họ được quy định rất cụ thể: “người
từ đủ 18 tuổi trở lên là người thành niên, người chưa đủ 18 tuổi là người chưa
thành niên”. Pháp luật quy định người thành niên là người từ đủ 18 tuổi trở
5

Bài tập học kỳ - Luật dân sự Việt Nam modul 2

lên, không bị bệnh tâm thần, không bị mắc các bệnh khác mà không thể nhận
thức, làm chủ được hành vi của mình, họ là người có đầy đủ năng lực hành vi
dân sự, cũng đồng thời là người có đầy đủ năng lực tố tụng dân sự trước tòa án,
do vậy cá nhân này phải chịu trách nhiệm về mọi hành vi của mình trước pháp
luật. Theo khoản 1 Điều 606 bộ luật dân sự 2005: “Người từ đủ 18 tuổi trở lên
gây thiệt hại thì phải tự bồi thường” thì cá nhân từ đủ 18 tuổi trở lên khi gây
thiệt hại cho người khác phải tự chịu trách nhiệm bồi thường bằng tài sản của
mình cho thiệt hại mà họ gây ra, không phụ thuộc vào tình trạng tài sản của
bản thân người này.
Theo quy định tại Mục I phần 3.1 nghị quyết 03/2006 của Tòa án nhân
dân tối cao, người đã thành niên có hành vi gây thiệt hại cho người khác phải
chịu trách nhiệm bồi thường toàn bộ thiệt hại bằng tài sản của mình và có tư
cách là bị đơn dân sự trước tòa án trừ khi họ mất năng lực hành vi dân sự.
Người thành niên còn được hiểu bao gồm cả những người bị hạn chế
năng lực hành vi dân sự theo quy định tại Điều 23 Bộ luật dân sự 2005. Vấn đề
đặt ra là trách nhiệm bồi thường thiệt hại của cá nhân bị hạn chế năng lực hành
vi dân sự gây ra thiệt hại được giải quyết như thế nào? Điều 606 Bộ luật dân sự
2005 không có quy định nào liên quan đến nhóm chủ thể này. Khoản 1 Điều 23
Bộ luật dân sự 2005 quy định: “Người nghiện ma túy, nghiện các chất kích
thích khác dẫn đến phá tán tài sản của gia đình thì theo yêu cầu của người có
quyền,lợi ích liên quan, cơ quan, tổ chức hữu quan, Tòa án có thể ra quyết định
tuyên bố là người bị hạn chế năng lực hành vi dân sự”. Mọi giao dịch dân sự
liên quan đến tài sản của những người này phải có sự đồng ý của người đại
diện theo pháp luật. Quyết định trên nhằm hạn chế năng lực hành vi dân sự khi
họ tham gia vào quan hệ giao dịch dân sự mà có liên quan đến tài sản nhưng
không phải là căn cứ loại trừ trách nhiệm dân sự khi họ có hành vi gây thiệt hại
cho người khác. Vì người đó là người trưởng thành, bởi vậy về nguyên tắc vẫn

phải chịu trách nhiệm về mọi hành vi của mình.
2. Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng do hành vi vi
phạm pháp luật của cá nhân từ dưới 15 tuổi và người bị mất năng lực
hành vi dân sự gây ra
2.1 Cha mẹ có trách nhiệm bồi thường thiệt hại.
6


Bài tập học kỳ - Luật dân sự Việt Nam modul 2

Theo quy định tại khoản 2 Điều 606 bộ luật dân sự 2005 thì đối với
những thiệt hại do hành vi trái pháp luật của người từ dưới 15 tuổi, người mất
năng lực hành vi dân sự gây ra thì sẽ do cha mẹ của người có trách nhiệm bồi
thường thiệt hại bằng tài sản của cha mẹ. Trong trường hợp này người gây ra
thiệt hại trực tiếp và chủ thể có trách nhiệm bồi thường là khác nhau. Những
người ở độ tuổi này không có năng lực hành vi tố tụng dân sự. Vì vậy, việc bảo
vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho người ở độ tuổi này tại Tòa án phải do người
đại diện hợp pháp của họ thực hiện.
Đối với những người dưới 15 tuổi, theo quy định tại Điều 19, Điều 20
của Bộ luật dân sự 2005 về năng lực hành vi dân sự của cá nhân thì điều kiện
để một cá nhân có năng lực hành vi dân sự đầy đủ là cá nhân đó phải thỏa mãn
hai yếu tố là độ tuổi trưởng thành (từ 18 tuổi trở lên) và yếu tố nhận thức về trí
lực. Điều 20 Bộ luật dân sự 2005 quy định người dưới 15 tuổi chia thành hai
nhóm:
- Cá nhân chưa đủ 6 tuổi không thể nhận thức, làm chủ được hành vi của
mình, được coi là những người không có năng lực hành vi dân sự. Họ không
thể tự mình xác lập giao dịch dân sự vì họ chưa đủ lý trí để nhận biết những
hành vi của mình và hậu quả của những hành vi đó. Mọi giao dịch của họ đều
phải được người đại diện theo pháp luật xác lập, thực hiện hoặc đồng ý. Như
vậy cá nhân không có năng lực hành vi dân sự gây thiệt hại cho người khác thì

cha mẹ là những người đại diện đương nhiên của họ với tư cách là bị đơn dân
sự trước Tòa án.
- Cá nhân từ đủ 6 tuổi đến dưới 15 tuổi là những người có năng lực hành
vi dân sự một phần. Những người thuộc lứa tuổi này khả năng nhận thức của
họ đang dần hoàn thiện nhưng vẫn còn nhiều hạn chế, họ chỉ có thể xác lập,
thực hiện quyền, nghĩa vụ và trách nhiệm nhưng trong một giới hạn nhất định
do pháp luật dân sự quy định. Đó là những giao dịch nhằm phục vụ cho nhu
cầu sinh hoạt hằng ngày phù hợp với lứa tuổi. Ngoài ra, những giao dịch khác
khi họ xác lập, thực hiện phải được người đại diện theo pháp luật đồng ý.
Bộ luật dân sự 2005 khi quy định về bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng
rất coi trọng trách nhiệm và nghĩa vụ của cha mẹ trong việc bồi thường thiệt
hại do hành vi trái pháp luật của con từ dưới 15 tuổi gây ra. Chính vì thế, cha
7


Bài tập học kỳ - Luật dân sự Việt Nam modul 2

mẹ của những người gây thiệt hại trong độ tuổi này có tư cách bị đơn dân sự,
cha mẹ là những người đại diện hợp pháp đương nhiên cho con, cha mẹ có
nghĩa vụ bồi thường toàn bộ thiệt hại do hành vi vi phạm pháp luật của con;
còn chính cá nhân gây thiệt hại lại hoàn toàn không có năng lực hành vi tố tụng
dân sự trước tòa án. Tuy nhiên luật cũng quy định thêm trường hợp nếu tài sản
của cha mẹ không đủ để bồi thường mà con chưa thành niên có tài sản riêng thì
lấy tài sản đó để bồi thường phần còn thiếu.
Tương tự như người dưới 15 tuổi, những người bị mất năng lực hành vi
dân sự theo quy định của pháp luật mặc dù có thể là những người thành niên
(lớn hơn hoặc bằng 18 tuổi) hoặc những người chưa thành niên nhưng không
thể nhận thức và làm chủ hành vi của mình. Trên cơ sở kết luận của tổ chức
giám định có thẩm quyền và theo yêu cầu của người có quyền, lợi ích liên quan
Tòa án có thể tuyên bố một người là mất năng lực hành vi dân sự theo những

trình tự và thủ tục luật định (Điều 22 bộ luật dân sự). Mọi giao dịch dân sự của
người này phải do người đại diện của họ xác lập, thực hiện hoặc đồng ý. Vì vậy
những người mất năng lực hành vi dân sự và người dưới 15 tuổi đều có một
điểm chung đó là khi có hành vi trái pháp luật gây thiệt hại thì họ đều không
phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại. Những chủ thể này đều không thể
hiểu được ý nghĩa, hậu quả của hành vi dân sự mà họ đã thực hiện mặc dù hành
vi đó là trái pháp luật và gây thiệt hại cho người khác. Cho nên khi họ gây thiệt
hại thì cha mẹ họ đều là người có trách nhiệm bồi thường thiệt hại cho người bị
thiệt hại.
2.2 Người giám hộ có trách nhiệm bồi thường thiệt hại.
Khoản 3 Điều 606 bộ luật dân sự 2005 quy định: “Người chưa thành
niên, người mất năng lực hành vi dân sự gây thiệt hại mà có người giám hộ thì
người giám hộ đó được dùng tài sản của người được giám hộ để bồi thường;
nếu người giám hộ không có tài sản hoặc không đủ tài sản để bồi thường thì
người giám hộ phải bồi thường bằng tài sản của mình; nếu người giám hộ
chứng minh được mình không có lỗi trong việc giám hộ thì không phải lấy tài
sản của mình để bồi thường”.
Khoản 1 Điều 58 bộ luật dân sự 2005: “Giám hộ là việc cá nhân, tổ
chức (sau đây gọi chung là người được giám hộ) được pháp luật quy định
8


Bài tập học kỳ - Luật dân sự Việt Nam modul 2

hoặc được cử để thực hiện việc chăm sóc và bảo vệ quyền, lợi ichs hợp pháp
của người chưa thành niên, người mất năng lực hành vi dân sự (sau đây gọi
chung là người được giám hộ)”. Việc quy định chế định giám hộ là hình thức
bảo vệ pháp luật cho người chưa thành niên, người bị mất năng lực hành vi dân
sự. Người được giám hộ theo quy định tại khoản 2 Điều 58 bao gồm: “a,
Người chưa thành niên không còn cha mẹ, không xác định được cha, mẹ hoặc

cha mẹ đều mất năng lực hành vi dân sự, bị hạn chế năng lực hành vi dân sự,
bị Tòa án hạn chế quyền của cha, mẹ hoặc cha mẹ không có điều kiện chăm
sóc, giáo dục người chưa thành niên đó và nếu cha mẹ có yêu cầu; b, Người
mất năng lực hành vi dân sự”.
Địa vị pháp lý của người giám hộ hoàn toàn khác so với địa vị pháp lý
của người là cha, mẹ của người chưa thành niên khác. Người giám hộ thực hiện
các quyền và nghĩa vụ theo quy định của pháp luật nhằm bảo vệ quyền và lợi
ích hợp pháp của người được giám hộ, do đó họ cũng phải gánh chịu trách
nhiệm pháp lý trong khi thực hiện việc giám hộ của mình, trong đó có trách
nhiệm bồi thường thiệt hại do hành vi trái pháp luật của người được giám hộ
gây ra.
2.2.1 Trách nhiệm bồi thường thiệt do hành vi trái pháp luật của người
được giám hộ là người dưới 15 tuổi gây ra.
Trong trường hợp con dưới 15 tuổi gây thiệt hại cho người khác thì trách
nhiệm bồi thường thiệt hại thuộc viên trước tiên là cha mẹ. Trong trường hợp
cha mẹ đều không có hoặc cha mẹ còn sống nhưng không đủ điều kiện làm
giám hộ cho con thì trách nhiệm bồi thường thiệt hại được xác định trước tiên
là trách nhiệm của anh cả, chị cả đã thành niên, có đủ điều kiện làm người
giám hộ; nếu anh cả, chị cả không có đủ điều kiện làm người giám hộ thì người
tiếp theo đã thành niên có đủ điều kiện phải là người giám hộ, trong trường hợp
không có anh chị em ruột hoặc có anh chị em ruột nhưng đều không đủ điều
kiện làm người giám hộ thì ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại có đủ điều
kiện phải là người giám hộ (Điều 62 bộ luật dân sự 2005). Vậy theo khoản 3
Điều 606 bộ luật dân sự 2005 thì anh cả hoặc chị cả hoặc ông, bà nội; ông, bà
ngoại là người giám hộ thì họ được quyền dùng tài sản riêng của người được
giám hộ để bồi thường thiệt hại. Trong trường hợp người được giám hộ gây
9


Bài tập học kỳ - Luật dân sự Việt Nam modul 2

thiệt hại mà không có tài sản riêng hoặc không đủ tài sản riêng để bồi thường
thì người giám hộ phải bồi thường bằng tài sản riêng của mình nếu người giám
hộ có lỗi trong việc giám hộ dẫn đến hành vi gây thiệt hại của người được giám
hộ. Khi đó, nếu người giám hộ chứng minh được mình không có lỗi trong việc
giám hộ thì họ cũng không phải lấy tài sản của mình để bồi thường khi người
được giám hộ gây thiệt hại.
2.2.2 Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do hành vi trái pháp luật của
người được giám hộ là người mất năng lực hành vi dân sự.
Người mất năng lực hành vi dân sự đang do cha mẹ chăm sóc, quản lý,
giáo dục mà gây thiệt hại thì cha, mẹ phải bồi thường bằng tài sản của mình.
Trong trường hợp họ được giám hộ theo quy định tại Điều 62 Bộ luật dân sự
2005 thì trách nhiệm bồi thường thiệt hại được xác định như sau:
- Người mất năng lực hành vi dân sự dã có vợ hoặc chồng thì người vợ
hoặc chồng có đủ điều kiện là người giám hộ có quyền lấy tài sản riêng của
người mất năng lực hành vi dân sự để bồi thường. Nếu tài sản riêng của người
được giám hộ không đủ thì lấy tài sản chung của vợ chồng để bồi thường, sau
đó mới lấy tài sản riêng của người vợ hoặc chồng để bồi thường phần còn thiếu
nếu có lỗi trong việc quản lý người được giám hộ.
- Người được giám hộ là cha mẹ đều mất năng lực hành vi dân sự hoặc
một người mất năng lực hành vi dân sự còn người kia không đủ điều kiện làm
người giám hộ thì người con cả đã thành niên có đủ điều kiện phải làm người
giám hộ. Nếu người con cả không có đủ điều kiện làm người giám hộ thì người
con tiếp theo đã thành niên có đủ điều kiện phải là người giám hộ. trong trường
hợp này, người giám hộ được lấy tài sản của cha, mẹ để bồi thường cho người
bị thiệt hại. Nếu tài sản của cha, mẹ không đủ thì người giám hộ phải lấy tài
sản riêng của mình để bồi thường phần còn thiếu nếu có lỗi trong việc quản lý
người được giám hộ.
- Người đã thành niên bị mất năng lực hành vi dân sự có vợ/chồng, con
nhưng vợ/chồng, con đều không có đủ điều kiện làm người giám hộ. Trong

trường hợp như vậy, cha mẹ có quyền lấy tài sản riêng của người được giám hộ
để bồi thường, chỉ khi tài sản riêng của người được giám hộ và tài sản chung
10


Bài tập học kỳ - Luật dân sự Việt Nam modul 2

của vợ chồng không đủ thì cha, mẹ mới phải bồi thường bằng tài sản riêng của
mình nếu có lỗi trong việc quản lý người giám hộ.
2.3 Trường học, bệnh viện, các tổ chức khác có trách nhiệm bồi
thường thiệt hại.
Khi người dưới 15 tuổi đang trong thời gian chịu sự quản lý của trường
học, người mất năng lực hành vi dân sự đang chịu sự quản lý của bệnh viện, cơ
sở chữa bệnh khác thì trường học, bệnh viện cũng như các tổ chức này phải có
trách nhiệm quản lý, theo dõi những người mà mình quản lý. Xuất phát từ sự
nhận thức còn hạn chế (người dưới 15 tuổi) hoặc không nhận thức và làm chủ
được hành vi của mình (người mất năng lực hành vi dân sự), do đó Điều 621,
BLDS quy định:
“1. Người dưới 15 tuổi trong thời gian học ở trường mà gây thiệt hại thì
trường học phải bồi thường thiệt hại xảy ra.
2. Người mất năng lực hành vi dân sự gây thiệt hại cho người khác
trong thời gian bệnh viện, tổ chức khác trực tiếp quản lí thì bệnh viện, tổ chức
khác phải bồi thường thiệt hại xảy ra”.
Quy định trên đây của bộ luật dân sự sửa đổi năm 2005 có sự khác biệt
cơ bản so với quy định tại Điều 625, Bộ luật dân sự năm 1995: Chủ thể mới
phải là người bồi thường thiệt hại trong trường hợp người chưa thành niên dưới
15 tuổi, người mất năng lực hành vi dân sự gây ra trong thời gian trường học,
bệnh viện, các tổ chức khác trực tiếp quản lý thì Bộ luật dân sự 1995 xác định
trường học, bệnh viện, các tổ chức khác nếu có lỗi trong việc quản lý thì phải
liên đới cùng cha mẹ, người giám hộ bồi thường thiệt hại; còn bộ luật dân sự

2005 sửa đổi năm 2005 thì quy định chủ thể bồi thường thiệt hại là trường học,
bệnh viện, tổ chức quản lý người gây thiệt hại. Quy định của bộ luật dân sự sửa
đổi năm 2005 nhằm buộc trường học, bệnh viện, tổ chức xã hội phải tăng
cường công tác quản lý người chưa thành niên dưới 15 tuổi, người bị mất năng
lực hành vi dân sự.
Tuy nhiên, không phải bao giờ trường học, bệnh viện, tổ chức xã hội
khác đang quản lý người chưa thành niên dưới 15 tuổi, người mất năng lực
hành vi dân sự có lỗi trong việc quản lí khi những người này gây thiệt hại. Do
đó, pháp luật quy định: trường học, bệnh viện, tổ chức xã hội khác khi thực
11


Bài tập học kỳ - Luật dân sự Việt Nam modul 2

hiện nhiệm vụ quản lý người chưa thành niên dưới 15 tuổi, người mất năng lực
hành vi dân sự để họ gây thiệt hại và “nếu trường học, bệnh viện, tổ chức khác
chứng minh được mình không có lỗi trong quản lí thì cha, mẹ, người giám hộ
của người giám hộ của người dưới 15 tuổi, người mất năng lực hành vi dân sự
phải bồi thường”. Quy định này cho thấy mặc nhiên nếu người chưa thành
niên dưới 15 tuổi, người bị mất năng lực hành vi dân sự gây thiệt hại mà những
người này đang chịu sự quản lý của trường học, bệnh viện, tổ chức xã hội thì
các tổ chức này phải bồi thường và việc chứng minh không có lỗi để làm cơ sở
cho việc giải thoát trách nhiệm bồi thường thuộc về chính tổ chức đó. Nếu các
tổ chức này chứng minh được mình không có lỗi thì trách nhiệm bồi thường
thiệt hại thuộc về cha mẹ, người giám hộ của người chưa thành niên, người mất
năng lực hành vi dân sự gây thiệt hại đó. Tuy nhiên, việc chứng minh không có
lỗi để giải thoát khỏi trách nhiệm bồi thường thiệt hại thuộc về chủ thể nào là
một vấn đề rất phức tạp và khó khăn trong việc xét xử của các cấp Tòa án:
- Đối với những trường hợp người dưới 15 tuổi có hành vi trái pháp luật
gây thiệt hại ngoài giờ học tại trường hoặc đang trong thời gian từ trường về

nhà, từ nhà tới trường thì chưa thuộc nghĩa vụ quản lý của nhà trường. Trong
khoảng thời gian trước hoặc sau buổi học ở trường mà họ gây thiệt hại thì sẽ là
căn cứ nhà trường chứng minh không có lỗi trong việc quản lý và trách nhiệm
bồi thường thiệt hại không thuộc về nhà trường mà thuộc về phía cha mẹ của
người gây ra thiệt hại.
- Đối với người mất năng lực hành vi dân sự đang được bệnh viện, tổ
chức khác có nghĩa vụ quản lý mà theo yêu cầu của những người thân thích,
bệnh viện hay tổ chức có trách nhiệm trực tiếp quản lý đã đồng ý cho người
mất năng lực hành vi dân sự về thăm gia đình. Trong khoảng thời gian đó,
người mất năng lực hành vi dân sự gây thiệt hại cho người khác thì bệnh viện,
tổ chức quản lý được loại trừ trách nhiệm bồi thường hoặc trong những trường
hợp không còn căn cứ tuyên bố một người mất năng lực hành vi dân sự theo
yêu cầu của chính người đó hoặc của người có quyền, lợi ích liên quan (bố, mẹ,
vợ chồng, các con của người đó), Tòa án ra quyết định hủy bỏ quyết định tuyên
bố người mất năng lực hành vi dân sự mà ngay tại thời điểm đó, người này đã
12


Bài tập học kỳ - Luật dân sự Việt Nam modul 2

trực tiếp gây thiệt hại cho người khác thì họ có trách nhiệm phải bồi thường
bằng tài sản của mình.
3. Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng do hành vi vi
phạm pháp luật của cá nhân từ đủ 15 tuổi tới dưới 18 tuổi gây ra.
Theo quy định tại khoản 2 Điều 606 Bộ luật Dân sự 2005, cá nhân từ đủ
15 tuổi tới dưới 18 tuổi gây thiệt hại thì phải có trách nhiệm tự bồi thường thiệt
hại bằng tài sản riêng của mình, nếu không đủ tài sản để bồi thường thì cha, mẹ
phải bồi thường phần còn thiếu bằng tài sản của họ. Sở dĩ Điều 606 quy định
như vậy cũng là phù hợp với tinh thần Điều 20 Bộ luật Dân sự 2005. Luật quy
định cá nhân từ đủ 15 tuổi tới dưới 18 tuổi, có năng lực hành vi dân sự không

đầy đủ nhưng khả năng nhận thức của họ đã phát triển cho nên ngoài các giao
dịch dân sự nhằm phục vụ nhu cầu sinh hoạt hằng ngày, họ còn có thể tự mình
xác lập, thực hiện quyền và nghĩa vụ dân sự nếu có tài sản riêng đủ để đảm bảo
thực hiện nghĩa vụ trong phạm vi tài sản riêng đó.
Tuy nhiên nếu người đó có những tài sản có giá trị lớn nhà ở, quyền sử
dụng đất thì sự định đoạt các tài sản này vẫn còn có những người đại diện theo
pháp luật của họ đồng ý. Tại Điều 606 Bộ luật dân sự 2005 quy định độ tuổi là
đủ 15 tuổi trở lên nếu có hành vi gây thiệt hại thì phải có trách nhiệm bồi
thường thiệt hại cho người đó là căn cứ vào điều kiện thực tế xã hội. Bởi vì
những người trong độ tuổi này nhận thức của họ tương đối trưởng thành và đã
có khả năng lao động tạo ra thu nhập. Theo quy định của Bộ luật lao động Việt
Nam được sửa đổi bổ sung năm 2006 và 2007 thì họ đã có quyền tham gia vào
các quan hệ lao động và có tư cách tố tụng đối với những tranh chấp liên quan
đến quan hệ lao động đó. Độ tuổi này cũng phù hợp và thống nhất với một số
quy định của các ngành luật khác, chẳng hạn như khoản 1 Điều 45: “Con từ đủ
15 tuổi trở lên có thể tự mình quản lý tài sản riêng hoặc nhờ cha mẹ quản lý”
hay khoản 2 Điều 46: “Con từ đủ 15 tuổi đến dưới 18 tuổi có quyền định đoạt
tài sản riêng; nếu định đoạt tài sản có giá trị lớn hoặc dùng tài sản để kinh
doanh thì phải có sự đồng ý của cha mẹ”. Như vậy con từ đủ 15 tuổi trở lên có
thể có tài sản và thu nhập riêng, phần nào ý thức được nghĩa vụ và trách
nhiệm tham gia, đóng góp vào đời sống gia đình, được quyền định đoạt tài sản
của riêng mình”. Khoản 2 Điều 109 Bộ luật dân sự 2005 cũng quy định: “Việc
13


Bài tập học kỳ - Luật dân sự Việt Nam modul 2

định đoạt tài sản là tư liệu sản xuất, tài sản chung có giá trị lớn của hộ gia
đình phải được các thành viên từ đủ 18 tuổi trở lên đồng ý”. Rõ ràng người ở
độ tuổi này đã nhận thức được hành vi của mình và phần nào cũng tự định đoạt

ý chí khi tham gia vào các quan hệ dân sự phổ biến trong cuộc sống.
Xét về tư cách chủ thể trong quan hệ pháp luật dân sự, thì cá nhân từ đủ
15 tuổi đến chưa đủ 18 tuổi có một phần năng lực hành vi dân sự nên họ có khả
năng chịu trách nhiệm về hành vi của mình trước pháp luật. Pháp luật đã căn
cứ vào những cơ sở này để quy định trách nhiệm bồi thường thiệt hại của cá
nhân từ đủ 15 tuổi đến chưa đủ 18 tuổi khi gây thiệt hại phải bồi thường bằng
tài sản của mình. Theo đoạn 2 khoản 2 Điều 606 Bộ luật dân sự 2005 thì người
từ đủ 15 tuổi đến dưới 18 tuổi gây thiệt hại là chủ thể có trách nhiệm bồi
thường nên họ có tư cách là bị đơn dân sự còn cha mẹ chỉ là người có quyền lợi
và nghĩa vụ liên quan (Mục I, phần 3.1 Nghị quyết 03/2006 của Hội đồng thẩm
phán Tòa án nhân dân tối cao). Tuy nhiên, luật cũng quy định thêm trách
nhiệm bồi thường bằng tài sản của cha mẹ thay cho con gây thiệt hại trong
trường hợp con không có tài sản hoặc không đủ tài sản để bồi thường. Nghĩa
vụ này của cha mẹ được hiểu là nghĩa vụ bổ sung. Cụ thể nghĩa vụ dân sự bổ
sung như thế nào được thể hiện rõ trong quy định tại khoản 2 Điều 606 bộ luật
dân sự:
“Người chưa thành niên dưới 15 tuổi gây thiệt hại mà còn cha mẹ thì
cha mẹ phải bồi thường toàn bộ thiệt hại; nếu tài sản của cha mẹ không đủ để
bồi thường mà con chưa thành niên gây thiệt hại có tài sản riêng thì lấy tài sản
đó để bồi thường phần còn thiếu, trừ quy định tại điều 621 của Bộ luật này.
Người từ đủ 15 tuổi đến chưa đủ 18 tuổi gây thiệt hại thì phải bồi
thường bằng tài sản của mình; nếu không đủ tài sản để bồi thường thì cha, mẹ
phải bồi thường phần còn thiếu bằng tài sản của mình”
Vì luật quy định người chưa thành niên có quyền được giám hộ đương
nhiên hay giám hộ cử nên người từ đủ 15 tuổi trở lên đến dưới 18 tuổi cũng có
thể có người giám hộ nếu thuộc những trường hợp theo quy định tại điểm a,
khoản 2 Điều 58 Bộ luật dân sự 2005. Nó khác với người mất năng lực hành vi
dân sự và người từ dưới 15 tuổi theo quy định taị khoản 3 Điều 58 là không bắt
buộc do họ đã có khả năng lao động tạo ra thu nhập và thái độ nhận thức của
14

Bài tập học kỳ - Luật dân sự Việt Nam modul 2

họ đã tương đối hoàn thiện hơn. Nếu trong trường hợp họ có người giám hộ
theo quy định tại khoản 3 Điếu 606 bộ luật dân sự 2005, khi người được giám
hộ gây thiệt hại thì người giám hộ thì người giám hộ được quyền lấy tài sản
của người được giám hộ để bồi thường thiệt hại. Trong trường hợp người được
giám hộ không có tài sản hoặc không đủ tài sản để bồi thường thì người giám
hộ có trách nhiệm bồi thường thiệt hại. Trong trường hợp người được giám hộ
không có tài sản hoặc không đủ tài sản để bồi thường thì người giám hộ có
trách nhiệm bồi thường thiệt hại nếu có lỗi trong việc thực hiện nghĩa vụ của
mình mà để người giám hộ gây thiệt hại cho người khác.
III. THỰC TRẠNG ÁP DỤNG CÁC QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT
VỀ NĂNG LỰC CHỊU TRÁCH NHIỆM BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI CỦA
CÁ NHÂN VÀ PHƯƠNG HƯỚNG HOÀN THIỆN
1. Thực trạng áp dụng các quy định của pháp luật về năng lực chịu
trách nhiệm bồi thường thiệt hại của cá nhân
Từ khi Bộ luật dân sự 2005 ra đời, các quy định về bồi thường thiệt hại
ngoài hợp đồng về cơ bản đã góp phần quan trọng trong việc bảo vệ quyền và
lợi ích hợp pháp của các cá nhân, pháp nhân và các chủ thể khác, góp phần bảo
đảm trật tự, an toàn và công bằng xã hội.
Tuy nhiên, trong thực tiễn, việc giải quyết các vụ kiện đòi bồi thường
thiệt hại ngoài hợp đồng do cá nhân gây ra gặp rất nhiều khó khăn bởi các quy
phạm liên quan nằm trong nhiều chế định khác nhau của Bộ luật dân sự 2005
và nội dung của các điều luật còn một số vấn đề chưa hợp lý. Một số vụ việc
dân sự chưa được giải quyết triệt để do những vướng mắc bất cập trong việc
thực hiện các quy định của pháp luật hiện hành.
1.1 Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng do hành vi vi
phạm pháp luật của cá nhân từ đủ 15 tuổi tới dưới 18 tuổi gây ra.

Thực tiễn xét xử các vụ án về bồi thường thiệt hại trong thời gian qua
cho thấy việc nhận thức và áp dụng một số quy định của Bộ luật dân sự về
trách nhiệm bồi thường thiệt hại do người chưa thành niên gây ra còn nhiều
điểm chưa đúng, chưa thống nhất giữa các Tòa án. Điều đó thể hiện việc xác
định không đúng tư cách tham gia tố tụng và trách nhiệm bồi thường thiệt hại
của cha, mẹ, người giám hộ của người chưa thành niên của các trường học,
15


Bài tập học kỳ - Luật dân sự Việt Nam modul 2

bệnh viện, các tổ chức khác trong việc quản lí người chưa thành niên. Tình
trạng này không chỉ gây khó khăn trong việc thi hành quy định của Tòa án về
bồi thường thiệt hại mà còn hạn chế rất lớn tác dụng giáo dục ý thức trách
nhiệm của cha mẹ người giám hộ, nhà trường, bệnh viện trong việc giáo dục,
quản lí người chưa thành niên, cũng như khi người chưa thành niên gây thiệt
hại cho người khác.
1.2 Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do cá nhân là người đại diện
cho cơ quan nhà nước gây ra.
Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng có một trường hợp đặc
biệt đó là khi cá nhân đó lại là cán bộ, công chức hoặc những người có thẩm
quyền trong các cơ quan tiến hành tố tụng, cơ quan nhà nước.
Việc bồi thường thiệt hại do cá nhân là người đại diện cho cơ quan nhà
nước gây ra cần được thực hiện một cách nghiêm minh theo quy định của pháp
luật, bởi nếu không sẽ làm suy giảm lòng tin của quần chúng nhân dân và tính
nghiêm minh của pháp luật, pháp chế xã hội chủ nghĩa, gây mất công bằng xã
hội. Theo quy định của Bộ luật dân sự 2005 thì trách nhiệm bồi thường thiệt
hại của cơ quan nhà nước sẽ hình thành khi mà cán bộ, công chức có hành vi
trái pháp luật, gây ra thiệt hại do lỗi cố ý thì cơ quan của cán bộ, công chức có
trách nhiệm bồi thường thiệt hại. Cán bộ, công chức đã gây ra thiệt hại gây ra

thiệt hại có trách nhiệm hoàn trả một phần hoặc toàn bộ khoản tiền mà cơ quan
nhà nước đã bồi thường cho người bị hại nhưng trong nhiều trường hợp việc cá
thể hóa trách nhiệm hoàn trả của cán bộ công chức có lỗi là rất khó khăn.
Để khắc phục những khó khăn trong việc xác định lỗi, trách nhiệm hoàn
trả thì trách nhiệm và nghĩa vụ của cán bộ, công chức phải được cơ quan nhà
nước quy định cụ thể, rõ ràng. Giải quyết được vấn đề “cơ quan nhà nước liên
đới bồi thường hoặc cá thể hóa trách nhiệm của cá nhân” luôn là một bài toán
hóc búa khi chưa có những điều luật quy định cụ thể. Ngoài ra việc bảo vệ
quyền lợi của người bị hại gặp khó khăn cũng do thiếu một nguồn tài chính ổn
định để cơ quan nhà nước thực hiện trách nhiệm bồi thường thiệt hại. Nếu
chúng ta có một nguồn tài chính ổn định trích từ ngân sách Nhà nước thì việc
bồi thường thiệt hại trong trường hợp cán bộ công chức gây thiệt hại cho dân
16


Bài tập học kỳ - Luật dân sự Việt Nam modul 2

được chủ động, kịp thời, bảo vệ được quyền lợi của người bị thiệt hại, giữ
vững được uy tín của cơ quan nhà nước trong lòng dân.
1.3 Trách nhiệm bồi thường thiệt hại do cá nhân là người bị mắc
bệnh tâm thần gây ra.
Dưới đây là một vụ việc cụ thể:
Ngày 21/3/2000, anh Nguyễn Minh C và anh trần Đại H cùng nhau đi
chăn trâu. Do tranh nhau một bãi cỏ tốt, hai anh xích mích và xông vào đánh
nhau. Trong lúc nóng giận, anh Nguyễn Minh C cầm 1 cành cây to đập tới tấp
vào đầu anh Trần Đại H khiến anh H bất tỉnh. Anh H được đưa đi cấp cứu tại
bệnh viện tỉnh X, sau đó được giới thiệu đi bệnh viện Bạch Mai – Hà Nội.
Anh H đã làm đơn kiện đến tòa án nhân dân huyện X đòi anh Nguyễn
Minh C bồi thường thiệt hại cho mình số tiền là 7.600.000 đồng (tiền viện phí,
thuốc men và bồi dưỡng sức khỏe). Tòa án nhân dân huyện X đã chấp nhận

đơn kiện và thụ lí vụ án, ấn định ngày xét xử là 15/4/2000. Đến ngày xét xử sơ
thẩm, Nguyễn Minh C vắng mặt, cho nên Tòa án phải hoãn phiên xét xử. Ngày
21/4/2000, Nguyễn Minh C đi cùng chị gái của mình đến Tòa án và xuất trình
một bệnh án. Trong bệnh án có ghi: “Nguyễn Minh C có dấu hiệu của bệnh
tâm thần phân liệt”. Từ bệnh án này, Tòa án ra quyết định trưng cầu giám định
về sức khỏe của C. Ngày 20/10/2000, tổ chức giám định tỉnh X đã có công văn
trả lời: “Nguyễn Minh C bị tâm thần phân liệt sau ngày 21/03/2000. Hiện nay
bệnh của C đang tiến triển, không làm chủ được bản thân, cần chăm sóc lâu
dài”.
Sau khi nhận được công văn của tổ chức giám định nêu trên, tại tòa án
huyện X có ba quan điểm giải quyết vụ án:
- Nguyễn Minh C sinh ngày 7/12/1980, tính đến ngày 21/3/2000 đã trên
18 tuổi nên C phải chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại cho anh H.
- Dù Nguyễn Minh C là người có lỗi gây ra tổn hại về sức khỏe cho anh
H nhưng sau ngày gây thương tích cho H thì C bị tâm thần nên C không phải
chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại cho anh H mà trách nhiệm bồi thường
thuộc về bố mẹ của C.

17


Bài tập học kỳ - Luật dân sự Việt Nam modul 2

- Do C đánh H khi chưa mắc bệnh tâm thần phân liệt mà bệnh chỉ khởi
phát sau ngày 21/03/2000 cho nên người giám hộ phải gánh thay trách nhiệm
bồi thường thiệt hại cho H.
Trên đây là nội dung một sự việc có thực và những ý kiến khác nhau
xung quanh vấn đề “Ai phải bồi thường cho H?”. Nếu chỉ hoàn toàn dựa vào ý
chí chủ quan của thẩm phán trong quá trình xét xử để quyết định có bồi
thường hay không bồi thường, bồi thường ở mức độ nào và ai có trách nhiệm

bồi thường sẽ dẫn đến tình trạng thiếu khách quan trong giải quyết vụ án. Tình
trạng thiếu văn bản hướng dẫn đã gây ra trên thực tế tình trạng này.
2. Một số phương hướng hoàn thiện quy định của pháp luật còn bất
cập về năng lực bồi thường thiệt hại của cá nhân.
2.1 Về khía cạnh lập pháp
Phải rà soát toàn bộ các quy định về trách nhiệm bồi thường thiệt hại
ngoài hợp đồng của cá nhân trong các lĩnh vực khác nhau để tiến hành sửa đổi,
bổ sung hoặc ban hành mới nhằm bảo đảm tính thống nhất với các quy định
mang tính nguyên tắc trong bộ luật dân sự.
Thứ nhất, vấn đề bồi thường thiệt hại do người bị hạn chế năng lực hành
vi dân sự gây ra cần được quy định rõ ràng hơn. Theo như quy định tại Điều
606 thì không có quy định cụ thể về trường hợp này. Mà trường hợp này được
giải quyết theo nguyên tắc chung như quy định tại Diều 606 đó là, người từ đủ
18 tuổi trở lên gây thiệt hại thì phải tự bồi thường.
Thứ hai, vấn đề bồi thường thiệt hại do người dưới 15 tuổi, người mất
năng lực hành vi dân sự gây ra trong thời gian họ được trường học, bệnh viện
hoặc tổ chức khác quản lý thì trường học, bệnh viện, tổ chức khác phải bồi
thường thiệt hại xảy ra, trừ trường hợp trường học, bệnh viện, các tổ chức khác
chứng minh được mình không có lỗi. Trong quy định này thì cần phải làm rõ
hơn yếu tố lỗi, phải thể hiện rõ đây là lỗi trong quản lý dẫn đến những người
thuộc đối tượng trên gây thiệt hại chứ không phải lỗi trong việc gây ra thiệt hại.
Thứ ba, Trên thực tiễn việc xét xử các vụ án dân sự liên quan đến bồi
thường thiệt hại ngoài hợp đồng do người chưa thành niên vi phạm pháp luật
gây ra, chúng ta thấy còn một số những bất cập do thiếu các quy định pháp luật
hướng dẫn như khi xét xử, tòa án chưa xác định được tư cách bị đơn (thường là
18


Bài tập học kỳ - Luật dân sự Việt Nam modul 2

cha mẹ của người chưa thành niên). Quá trình xác minh tài sản của người chưa
thành niên vi phạm làm cơ sở xác định trách nhiệm bồi thường cũng gặp phải
khó khăn. Do vậy, để tránh những vướng mắc trên, các cơ quan Nhà nước có
thẩm quyền nên đưa ra những văn bản hướng dẫn cụ thể để có quan điểm thống
nhất khi giải quyết các tranh chấp liên quan đến trách nhiệm bồi thường thiệt
hại ngoài hợp đồng của cá nhân.
Thứ tư, Điều 60 Bộ luật dân sự Việt Nam 2005 quy định: “Người có đủ
điều kiện sau đây có thể làm người giám hộ: đủ 18 tuổi trở lên, có năng lực
hành vi dân sự đầy đủ, có điều kiện cần thiết bảo đảm việc thực hiện giám hộ”.
Đối với điều kiện thứ ba, các văn bản không có hướng dẫn cụ thể. Vậy điều
kiện cần thiết là như thế nào? có bắt buộc điều kiện về uy tín, sức khỏe, tình
cảm không? Bắt buộc với người giám hộ đương nhiên hay giám hộ cử vì nó
liên quan đến khả năng bồi thường về tài sản của người giám hộ khi người
chưa thành niên và người mất năng lực hành vi dân sự gây thiệt hại có lỗi. Quy
định như vậy là rất chung chung. Nếu họ chỉ thỏa mãn các điều kiện của người
giám hộ mà không có khả năng bồi thường thì sao? Do đó, cần phải quy định
rõ và phân biệt mức bồi thường thiệt hại một cách cụ thể hơn giữa trường hợp
người chịu trách nhiệm bồi thường là người giám hộ đương nhiên và giám hộ
cử, có như vậy mới động viên, khuyến khích được tinh thần tự nguyện, tự giác
tham gia và thực hiện việc giám hộ, đảm bảo được lợi ích của người được giám
hộ và lợi ích chung của xã hội.
2.2 Về cơ chế phối hợp giải quyết yêu cầu đòi bồi thường thiệt hại
ngoài hợp đồng.
Theo quy định của bộ luật dân sự 2005, người bị thiệt hại có quyền đề
nghị cơ quan có thẩm quyền hoặc tòa án giải quyết yêu cầu đòi bồi thường thiệt
hại. Do vậy cần có văn bản quy định cụ thể về cơ quan có thẩm quyền giải
quyết các vụ việc khác nhau cũng như cơ chế phối hợp giải quyết giữa các cấp
cùng liên đới chịu trách nhiệm bồi thường thiệt hại, đặc biệt đối với trường hợp
bồi thường thiệt hại do cán bộ, công chức Nhà nước người có thẩm quyền
trong cơ quan nhà nước gây ra.

2.3 Tuyên truyền, giáo dục pháp luật, nâng cao nhận thức của nhân
dân Nâng cao hiểu biết pháp luật của người dân nói chung của các cán bộ,
19


Bài tập học kỳ - Luật dân sự Việt Nam modul 2

công chức nhà nước, người có thẩm quyền của cơ quan tiến hành tố tụng nói
riêng trong lĩnh vực bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng thông qua việc đa
dạng hóa các hình thức tuyên truyền, giáo dục và phổ biến pháp luật. Qua đó
giúp mỗi người ý thức được hơn trách nhiệm của mình đối với các quyền dân
sự của người khác và đối với lợi ích chung của xã hội.
- Thực tế giám hộ đối với người chưa thành niên và người bị bệnh tâm
thần thời gian qua còn nhiều thiếu sót và tồn tại nhất là việc quản lý, giáo dục
trẻ em dưới 15 tuổi. Tình trạng bỏ nhà đi lang thang ra thành phố, thị xã kiếm
sống bằng nghề đánh giày, bán báo,.. còn nhiều. Một số trường hợp đã trộm
cắp, bán ma túy, mại dâm, cờ bạc, gây hậu quả nghiêm trọng làm mất an ninh
trật tự xã hội. Công tác quản lý, điều trị người tâm thần nói chung chưa chặt
chẽ còn để họ tự do đi lại, gây rối ở những nơi công cộng. Vì vậy quyền được
giám hộ của họ theo quy định của pháp luật chưa được thực hiện nghiêm chỉnh
và triệt để. Nhiều trẻ em và người tâm thần chưa được quản lý, chăm sóc, điều
trị theo quy định, sự phối hợp của gia đình với tổ chức xã hội và các cơ quan
nhà nước để thực hiện nhiệm vụ trên còn nhiều hạn chế. Vì vậy các cấp các
ngành nhất là cơ quan cơ sở cần tuyên truyền, giáo dục cùng với các gia đình
thực hiện triệt để Bộ luật dân sự; Luật bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em;
Luật hôn nhân và gia đình và quyết định của Chính phủ, Bộ Y tế về việc quản
lý, điều trị người bị bệnh tâm thần nhằm hạn chế, đẩy lùi tình trạng này.

KẾT LUẬN
Bồi thường thiệt hại nói chung và bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng

nói riêng là một chế định quan trọng của Bộ luật dân sự Việt Nam. Các quy
định về bồi thường thiệt hại về cơ bản đã góp phần quan trọng vào việc bảo vệ
quyền và lợi ích hợp pháp của các cá nhân, pháp nhân và các chủ thể khác, bảo
đảm an ninh, trật tự và an toàn xã hội. Tuy nhiên những quy định về bồi
thường thiệt hại ngoài hợp đồng đặc biệt là những quy định liên quan đến năng
lực chịu trách nhiệm bồi thường của cá nhân vẫn còn một số điểm bất cập, cần
được sửa đổi, bổ sung kịp thời để bảo vệ được lợi ích chung của toàn xã hội.

20


Bài tập học kỳ - Luật dân sự Việt Nam modul 2

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Trường Đại học Luật Hà Nội, Giáo trình luật dân sự Việt Nam, tập 2, Nxb.
Công an nhân dân, Hà Nội, 2006;
2. Lê Đình Nghị (chủ biên), Giáo trình luật dân sự Việt Nam, tập hai, Nxb.
Giáo dục Việt Nam, Hà Nội, 2009;
3. Bộ luật dân sự năm 2005;
4. Website:

21


Bài tập học kỳ - Luật dân sự Việt Nam modul 2

MỤC LỤC
Tiêu mục

Trang

A. LỜI MỞ ĐẦU……………………………………………………...

1

B. NỘI DUNG…………………………………………………….......

1

I. KHÁI QUÁT CHUNG VỀ NĂNG LỰC CHỊU TRÁCH NHIỆM
BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI CỦA CÁ NHÂN………………………..

1

1. Một số khái niệm có liên quan………………………………………

1

2. Khái quát chung về trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp

1

đồng……………………………………………………………………
II. NĂNG LỰC CHỊU TRÁCH NHIỆM BỒI THƯỜNG THIỆT HẠI

5

CỦA CÁ NHÂN……………………………………………………….
1.Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng do hành vi vi

5

phạm pháp luật của cá nhân từ đủ 18 tuổi trở lên và có năng lực hành
vi dân sự đầy đủ………………………………………………………..
2. Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng do hành vi vi

6

phạm pháp luật của cá nhân từ dưới 15 tuổi và người bị mất năng lực
hành vi dân sự gây ra…………………………………………………..
3. Trách nhiệm bồi thường thiệt hại ngoài hợp đồng do hành vi vi

13

phạm pháp luật của cá nhân từ đủ 15 tuổi tới dưới 18 tuổi gây ra……..
III. THỰC TRẠNG ÁP DỤNG CÁC QUY ĐỊNH CỦA PHÁP LUẬT

15

VỀ NĂNG LỰC CHỊU TRÁCH NHIỆM BỒI THƯỜNG THIỆT
HẠI CỦA CÁ NHÂN VÀ PHƯƠNG HƯỚNG HOÀN THIỆN……...
1. Thực trạng áp dụng các quy định của pháp luật về năng lực chịu

15

trách nhiệm bồi thường thiệt hại của cá nhân………………………….
2. Một số phương hướng hoàn thiện quy định của pháp luật còn bất

18

cập về năng lực bồi thường thiệt hại của cá nhân……………………...
C. KẾT LUẬN………………………………………………………...

20

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO………………………………

21

22