Nghệ thuật thiết kế đồ họa việt nam trong xu thế hội nhập toàn cầu hóa hiện nay (tóm tắt trích đoạn)

NGHỆ THUẬT THIÉT KÉ ĐÒ HỌA VIỆT NAM
TRONG XU THỂ HỘI NHẬP - TOÀN CÀU HÓA
HIỆN NAV
Nguyễn Hồng Ngọc

1. Nghệ thuật thiết kế Đồ họa Việt Nam hiện nay
Thiết kế Đ ồ họa (Graphic D esign ) là một loại hình của thiết k ế m ỹ thuật (hay
còn gọi là m ỹ thuật côn g nghiệp) mới chi thực sự phát triển mạnh m ẽ ở V iệt N am
trong vài thập kỷ gần đây. Xuất hiện và phổ cập bởi khả năng đa bản của côn g nghệ
ấn loát, song ngày nay thiết kế Đ ồ họa không chỉ bó hẹp ở lĩnh vự c này bởi sự phát
triển bùng nổ của côn g nghệ thông tin, truyền thông hiện đại v ớ i hàng loạt thể loại
mới như đồ hoạ W eb, đồ họa động vớ i phim quảng cáo truyền hình, thiết kế truyền
hình, thiết kế Gam e, hoạt h ìn h ... Cụm từ "thiết kế Đ ồ họa" ngày nay đã được phổ
cập với tên gọi ở nhiều nước trên thế giới là "thiết kế giao tiếp thị giác" (V isual
Comm unication D esign ). D o đặc tính truyền thông m à thiết kế Đ ồ họa ngày càng có
vai trò và sức ảnh hưởng lớn đến nhiều phương diện của đời số n g xã hội.
Ở thời điểm hiện tại, trong xu hướng hội nhập và g ia o lưu kinh tế, văn hóa
mạnh m ẽ diễn ra trên thế giới, nền nghệ thuật thiết kế Đ ồ họa V iệt N am vốn còn
non trẻ, phát triển tự phát, thiếu sự tiếp nối với nền tảng truyền thống, bởi hệ thống
lý luận phần lớn được du nhập từ phương Tây. D o vậy, tuy đã có những bước tiến
rất đáng kể, song vẫn còn nhiều sản phẩm thiết kế đồ hoạ thể hiện sự cóp nhặt, sao
chép, sự pha tạp v ề phong cách, sự thiếu hiểu biết, xa rời văn hóa và ngôn ngữ thẩm
m ỹ d â n tộc. T ín h d â n tộ c th ể h iệ n q u a n h iề u sả n p h ẩ m th iế t k ế g ầ n n h ư "bị x â m
th ự c" h a y bị lã n g q u ê n . T h a y v à o đ ó là tín h th ư ơ n g m ạ i. K h ô n g ít trư ờ n g h ợ p x u ấ t
p h á t từ đ ộ n g c ơ lợ i n h u ậ n , n h à th iế t k ế đ ư ợ c m ộ t số n h à sả n x u ấ t đ ặ t h à n g , y ê u cầu
th ự c h iệ n n h ái n a n á n h ữ n g k iể u d án g , m ẫ u m ã, b a o bì sả n p h ẩ m c ủ a n ư ớ c n g o à i,
h à n g h iệ u , d ễ g ây n g ộ n h ậ n c h o n h ữ n g n g ư ờ i sín h h à n g n g o ạ i [1 2 ]. V ớ i k iể u sao
c h é p n ày , sớ m h a y m u ộ n c ơ sở sản x u ấ t sẽ bị c ả n h b á o v ề lu ậ t b ả n q u y ề n ; v ề p h ía
n h à th iế t k ế c ũ n g sẽ m ấ t d ần n g u ồ n cảm h ứ n g sá n g tạ o . T h iệ t th ò i h ơ n là n h ữ n g
th ư ơ n g h iệ u m ạ n h c ủ a V iệ t N a m k h ó có c ơ h ộ i p h á t triể n tạ o d ấ u ấ n v à c h in h p h ụ c

* ThS., NCS. Trường ĐH Mỹ thuật công nghiệp Hà Nội.
854


NGHỆ THUÃT THIẾT KỂ Đ ồ HỌA VIỆT NAM TRONG x u THỂ...

đ ư ợ c ng ư ờ i tiêu d ù n g tro n g n ư ớ c v à q u ố c tế. K h ô n g n h ữ n g v ậ y , n h iề u thương h iệ u
lớ n củ a V iệt N am đ ã đư ợ c k h ẳ n g đ ịn h vị trí trên th ị trư ờ n g tr o n g n ư ớ c v à q u ố c tế,
h o ặ c các lôgô b iểu trư n g rất cần đ ặc tín h d ân tộ c lại d o n h ữ n g n h à th iế t k ế n ư ớ c
n g o à i th ể hiện. C h ẳn g hạn n h ư b iể u trư n g th à n h p h ố H à N ộ i d o m ộ t h ọ a s ĩ th iế t k ế
n g ư ờ i P háp (gốc V iệt) th ự c h iện , b iể u trư n g th ư ơ n g h iệ u rư ợ u V iệ t c ủ a H a p ro d o
h ọ a s ĩ th iế t kế n g ư ờ i Đ an M ạch th ể h iệ n , b iểu trư n g h ă n g h à n g k h ô n g V iệ t N a m
A irlin e do n h à th iết kế n gư ờ i N h ậ t th ể h iệ n ... (x em c á c v í d ụ m in h h ọ a sa u đ ây ).

Nguyên mẫu vỏ hộp bảnh Chocopie của tập đoàn Orion Confectionery Hàn
Quốc (hình bên trải) và LongPie cùa Việt Nam (hình bên phải) chi khác tên
thương hiệu và hình ảnh chiếc bánh, còn màu sắc thương hiệu và phong cách thì
bê nguyên xi.

Hapro vodka cao cấp được quảng bá là sản xuất từ nguyên liệu N ếp Cái Hoa
\ 'ùng vùng Châu tho sông Hồng với bí quyết lên men cổ truyền tại làng nghề, kết hợp
vớ i công nghệ chimg cât hiện đại đã tạo ra sản phẩm rượu Vodka hảo hạng mang đặc
trung cùa Việt Nam. Các mẫu thiết kế thương hiệu rượu vodka cùa H apro do một
cô n g ty quàng cáo thương hiệu của nước ngoài thực hiện, có hình thức đẹp, sang
trọng, song rắt d ễ nhầm lẫn với các mẫu m ã của một số nước trên thế giới.

855


VIỆT NAM HỌC - KỶ YẾU HỘI THẢO QUỐC TẾ LẢN THỨ T ư

Nhãn hiệu rượu đăng kí tên Phủ Lộc cùa Công ty Xa lộ 4 rất d ễ nhầm lẫn với
một thương hiệu rượu nước ngoài.

Mau vỏ hộp bảnh Trung thu truyền thống của Hài Hà Kotobuki sử dụng tùy
tiện những hình ảnh, hoa văn, họa tiết trang trí, chữ của Trung Quốc, Nhật Bản.

Trong khi đó, điểm qua hai thiết kế mẫu m ã bao bì gạo nhập khẩu vào Việt
Nam tại siêu thị, ngoài sự hấp dẫn về hình thức, sự chuẩn m ực trong thiết kế, đầy
đủ về thông tin thương hiệu, sản phấm thì dù chi xem lướt qua hình ảnh, m àu sắc,

856


NGHÊ THUÂT THIỂT KỂ Đ ồ HỌA VIỆT NAM TRONG x u THỂ..

chưa đọc tên thương hiệu, cũng d ễ dàng nhận thấy xu ấ t x ứ hàng hóa từ quốc gia
nào (hình bén trái - gạo nhập khấu cùa Nhật Bản; hình bên p h ả i - gạo nhập khấu từ
Thải Lan).
L à m th ế nào đ ể m ẫ u th iế t kế Đ ồ h ọ a củ a c h ú n g ta c ó đ ư ợ c m ặ t b ằ n g c h u n g so
với các n ư ớ c, n h ữ n g th ư ơ n g h iệu m ạ n h c ủ a V iệ t N a m c ó đ ư ợ c c h ỗ đ ứ n g trê n thị

trường quốc tế trong xu thế hội nhập và toàn cầu hóa hiện nay? Thiết kể Đ ồ họa
h iện đại V iệt N am có cần th iế t q u an tâ m đ ến b ản sắ c v ă n h ó a d â n tộ c h a y k h ô n g ?
Đ ó là n h ữ n g v ấn đề k h ô n g ch i củ a riê n g đ ố i v ớ i c á c n h à th iế t k ế c ủ a V iệ t N a m . Đ ể
có n h ữ n g định h ư ớ n g c ơ bản tro n g x u th ế h ộ i n h ập , to à n c ầ u h ó a n g à y c à n g đ ư ợ c

mở rộng hiện nay, trước hết chúng ta cần tìm hiểu một sổ nguyên nhân khách quan
và chủ quan làm hạn che sự phát triển, cũng như mặt thuận lợi của lĩnh vực thiết kế
Đ ồ họa V iệt Nam trong giai đoạn hiện tại:

1.1. Hạn chế về điều kiện và nhận thức xã hội
T h iế t kể nói ch u n g , th iế t k ể D ồ h o ạ n ó i riê n g là m ộ t c ô n g v iệ c tư ơ n g đ ố i p h ứ c

tạp. Đ ể tạo được một sản phẩm thiết kế chất lượng cao đòi hỏi sự liên quan lẫn nhau
giữa rất nhiều ngành, sự kết hợp tập thể của nhiều nhà nghệ thuật, khoa học, kỹ

thuật hoạt động trong những lĩnh vực khác nhau, Không chi có vậy, để biến một ý
tiròmg trở thành thực tế còn phải trải qua rất nhiều thử nghiệm để tìm được kết quả
tối ưu nhất. Đối với đa sổ doanh nghiệp V iệt Nam , để bỏ ra m ột khoản kinh phí như
v ậ y là rấ t k h ó k h ăn , ch ì trừ m ộ t sổ ít d o a n h n g h iệ p lớ n .

Đ ội ngũ quản lý cấp cao của các doanh nghiệp còn chưa nhận thức đúng về
vai trò, vị trí của thiết kế, chưa có đủ những am hiểu nhất định để xét duyệt các mẫu
th iế t kế, ch ư a xây d ự n g đ ư ợ c các n g h iê n c ứ u th ị trư ờ n g đ ủ đ ộ tin cậy là m c ơ s ở c h o
v iệ c lư ợ n g giá m ẫu th iế t k ế... v à đ ặc b iệ t là ch ư a th ấ y đ ư ợ c tầ m q u a n trọ n g c ủ a các

chuyên gia thiết kế trong lĩnh vực này [12].
Trong nền kinh tế thị trường, đối với đa số doanh nghiệp thì nhu cầu, thị hiếu
cùa khách hàng, của "thượng đ ế” là cao nhất với phương châm: "Bán những cái mà
k h ách h à n g đ an g cần c h ứ k h ô n g p h ải b án n h ữ n g cái m ìn h c ó ". T ro n g k h i m ặ t b ằ n g

trình độ nhận thức về thẩm mỹ của người dân về lĩnh vự c thiết kế nói chung, thiết
k ế Đ ồ h ọ a nói riên g cò n th ấp , c h ư a đ ồ n g đ ều , d ẫn đ ến sự p h â n h o á tro n g ch ín h đội

ngũ những nhà thiết kế. N ếu bản thân m ồi nhà thiết kế không nhận thức được vai
trò định hướng thầm mỹ trong xã hội của mình, khôna đủ kiến thức, tư chất nghề
n g h iệ p m à chạy th eo th ị trư ờ n g , th e o lợi ích k in h tế trư ớ c m ắ t, sẽ d ẫn đ ến n h ữ n g
th iế t kế sao ch ép lộn x ộ n , tù y h ứ n g , tự p h á t n h ư đ ã n ê u trên .
X ct ở k h ía cạnh v ĩ m ô, th iế t k ế Đ ồ h ọ a n g ày n ay k h ô n g đom th u ầ n là k h â u làm

đ ẹp sản p hẩm , th ay đ ổ i giá trị sản p h ẩm , m à còn là g iả i p h á p c h o c á c v ấn đ ề v ăn

857


VIỆT NAM HỌC - KỶ YẾU HỘI THẢO QUỐC TẾ LẦN THỨ T ư

hóa, xã hội, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống. V ì thế, nhiều quốc gia đã có
chính sách phát triển ngành thiết kế, trong khi ở V iệt N am , lĩnh vự c này chưa được
đánh giá đúng m ức do chưa nhận thức đủ và đúng v ề những lợi ích m à đặc tính
truyền thông rộng rãi của thiết kế Đ ồ họa có thể đem lại.

1.2. Hạn chế về nguyên nhăn lịch sử
N ếu so sánh với lịch sử thiết kế thế giới thì thiết kế V iệt N am còn quá non trẻ.
Lấy cột m ốc là năm 1850, khi có cuộc triển lãm thế giớ i đầu tiên tại London năm
1851 thì lịch sử thiết kế thế giới đã có hom 150 năm hình thành và phát triển. Thiết
kế đã trở thành m ột nghề nghiệp có vị trí quan trọng trong xã hội, nhà thiết kế được
trả lương cao và được xã hội tôn trọng. Đ ể có được vị trí như ngày hôm nay, nền
thiết kế thế giới cũng đã trải qua biết bao thăng trầm vớ i những đổi thay sâu sắc về
chính trị xã hội. Rất nhiều xu hướng thiết kế ra đời v à suy tàn để rồi lại bước lên
những nấc thang m ới hiện đại hơn, phù hợp hơn. H ọ đã c ó những thời gian đủ để
kiểm nghiệm phát triển những sản phẩm, những phương pháp tốt nhất và đã đào
thải những gì không phù hợp, không tiến bộ. V ới họ, thiết kế v à công nghiệp là một
khối thống nhất khăng khít [3].
Còn tại V iệt N am , những áp phích cổ động, tài liệu tuyên truyền chính trị phục
vụ cuộc kháng chiến chống Pháp của các họa s ĩ trường m ỹ thuật Đ ô n g D ư ơng là
những manh nha đầu tiên cho thiết ké Đ ồ họa V iệt N am dù hình thức thể hiện vẫn là
của Đ ồ họa m ỹ thuật [9, ữ . 55]. Lấy cột m ốc là năm 1949, khi trường Đ ại học M ỹ
thuật Công nghiệp ra đời và đào tạo những khoá đầu tiên làm lực lượng nòng cốt
cho nền D esign V iệt N am nói chung, thiết kế Đ ồ họa V iệt N am nói riêng thì sau đó

đất nước trải qua hai cuộc chiến tranh. Sau khi hòa bình lập lại, nền công nghiệp
còn quá non tré cùng vớ i m ô hình kinh tế tập trung bao cấp nên chúng ta không thể
có những thiết kế thực sự có tính thương mại. N ăm 1986, khi đất nước thực hiện
chính sách m ở cửa thì thiết kế Đ ồ họa mới bắt đầu có những thay đổi căn bản,
những hình thức quảng cáo hàng hóa, bao bì, biển bảng, hội ch ợ triển lãm, thương
mại mới xuất hiện. Sự thành công đáng kể của các tác giả thiết kế Đ ồ họa V iệt N am
gắn bó khăng khít với sự phát triển của công nghệ m ới thật sự khởi đầu từ những
năm 1990 và phải sau những năm 2000 mới có những chuyển biến cả v ề số lượng
và chất lượng. Túy nhiên, cho đến thời điểm hiện tại, thiết kế Đ ồ họa V iệt Nam
chưa thể gọi là phát triển so với khu vực và trên thế giới bởi chưa có m ột tổ chức,
hiệp hội của lĩnh vực này, ehưa có một cuốn sách thường niên nào cho thấy hoạt
động và sự phát triển cũng như rất hiếm các nhà thiết kế m à tên tuổi của họ gắn với
một thể loại của thiết kế Đ ồ họa [11].
Ở khía cạnh đào tạo, thiết kế Đ ồ họa Việt Nam ra đời trong hoàn cảnh kinh tế xă
hội đầy khó khăn, chưa có tiền đề đi trước, ngắt nhịp với Đ ồ họa mỹ thuật truyền

858


NGHỆ THUẬT THIẾT KẾ Đ ồ HỌA VIỆT NAM TRONG x u THỂ..

tiố n g . N h ữ n g sách báo tài liệu nền tản g lý th u y ết cơ bản v ề n g à n h n g h ề v ô c ù n g k h an
biếm , h ầu h ế t do các nước bạn hỗ ừ ợ cu n g cấp (chủ y ế u c ủ a c á c n ư ớ c p h ư ơ n g T ây n h ư

Đức, Nga, M ỹ ...), hoặc do một số nhà nghiên cứu, nhà giáo tâm huyết đương thời thu
thập v à tổ n g h ợ p biên soạn lại từ nh iều th ứ tiến g khác n h au đ ể g iả n g d ạy. B ởi v ậy , rất

nhiều khái niệm, lý thuyết về ngành nghề thiết kế Mỹ thuật ứng dụng nói chung, thiết
kế Đ ồ họa nói riêng tại Việt Nam từ thời điểm đó cho đến nay vẫn còn chưa được
n ố n g nhất, chưa được tổng hợp và cập nhật kịp thời. Trong khi các nhà thiết kế Đ ồ họa

ừẻ V iệt Nam vẫn còn đang lúng túng, dò dẫm trong xác định phương hướng thì khoa
học k ỹ th u ậ t v à cô n g nghệ trên thế giới p h át triển nh an h c h ó n g , v ư ợ t b ậc. C ù n g vớ i sứ c
m ạnh củ a xu th ế to à n cầu hóa, lĩnh vự c th iết kế Đ ồ h ọ a n g à y c à n g đ ư ợ c m ở rộ n g .

Những nền tàng lý thuyêt cũ chưa được thấm nhuần, cái mới đã ồ ạt đến tạo áp lực lớn
cho c á c n h à th iết kế trẻ, dẫn đến n h ữ n g b ấ t cập n êu trèn là đ iề u k h ô n g trá n h k h ỏ i.

1.3. Thuận lợi trong giai đoạn hiện tại
Đời sống con người hiện đại gắn liền vớ i nhu cầu v ề cái đẹp, tất cả m ọi người
dân từ thành thị đến nông thôn không phụ thuộc vào trình độ văn hoá đều m ong
m u ố n đ ư ợ c s ử d ụ n g n h ữ n g sản p h ẩ m m ớ i, đ ẹ p hom, lạ m ẳt h ơ n , h ợ p th ờ i h ơ n , đ ư ợ c
sống tro n g m ô i trư ờ n g tiện n ghi h ơ n . T ừ m o n g m u ố n c ơ b ả n n à y đ ã là m n ả y sin h v ô
số n h ữ n g đ ò i h ỏ i đối vớ i n h à th iế t k ế.

X ét ở yếu tố cạnh tranh, hiện nay, người ta không còn lo m ặc cái gì mà lo mặc
như thế nào, thời đại mới này mặt hàng nào cũng có không ít những nhà sản xuất
khác nhau (cạnh tranh giữa sổ lượng các nhà sản xuất). Sản xuất côn g nghiệp với
năng su ất c a o v à k h ô n g n g ừ n g cải tiến p h ư ơ n g p h áp , lao đ ộ n g d ẫ n đ ế n tạ o ra n h iề u

sản phẩm trong một thời gian ngắn (cạnh tranh về tốc độ sản xuất), nhiều mặt hàng
sản xuất được đưa ra thị trường (cạnh tranh v ề giá c ả )... Đ ẻ giải quyết được nhiệm
vụ v ề thị trường tiêu thụ (bán được sản phẩm tới người tiêu dùng), cần có nhiều giải
phap thị trường khác nhau mà thiết kế Đ ồ họa, đặc biệt là Đ ồ họa quảng cáo là m ột
yếu tố then chốt. Người tiêu dùng trẻ ở V iệt N am hiện nay kh ông còn tư tưởng "ăn
chắc mặc bền" như thế hệ trước mà họ sằn sàng trả giá cao cho m ột sản phẩm mà họ
ưa thích. Đ ây chính là động lực cho các nhà sản xuất chú tâm đầu tư vào hình thức
sàn p h ẩ m v à đ ồ n g thời cũ n g là c ơ sở đ ể p h á t triển đội n g ũ n h ữ n g n h à th iế t k ế m ớ i

phu hợp với yêu cầu bức thiết của cuộc sổng. Làm sao cho các sản phẩm được thiết
kế đẹp, hấp dẫn, hiệu quả xuất hiện nhiều trên thị trường hom nữa, trên cơ sở đó

n g ư ờ i tiêu d ù n g sẽ có diều kiện so sán h v à đối ch ứ n g g iữ a n h ữ n g th iế t k ế tố t v à x ấu ,
tạo đ ư ợ c s ự cạn h tranh phấn đ ấu lành m ạ n h tro n g g iớ i th iế t k ế v à n h ữ n g n g ư ờ i sở

hữu các sản phẩm thiết kế đó.
M ộ t k h ía cạn h nữ a, lợi th ế c ủ a n g ư ờ i đi sau cũ n g là m ộ t đ iể m th u ậ n lợ i ch o
thiét kế Đ ồ h ọ a V iệt N am bởi c h ú n g ta có th ể rú t g ọ n đ ư ợ c tiế n trìn h p h á t triể n v à

859


VIỆT NAM HỌC - KỶ YẾU HỘI THẲO QUỐC TÉ LÀN THỨ TƯ

bắt kịp ngay với những trào lưu thiết kế mới trên thế giới. Trong thời điểm hiện nay,
việc tiếp cận với công nghệ thông tin đã trở nên phổ biến. Chúng ta không còn thiếu
thông tin như trước đây, ch o nên những nhà thiết kế của chúng ta thu thập tài liệu
không phải là quá vất vả thì v iệc xử lý thông tin như thế nào để đạt được hiệu quả
tối ưu cho công v iệc là vấn đề hết sức quan trọng.

về sức mạnh nội tại, V iệt N am có m ột nền M ỹ thuật truyền thống đã có lịch
sử lâu đời, trải qua lịch sử hàng nghìn năm nên đã tích luỹ được những giá trị to lớn
về nghệ thuật và tinh thần của người Việt.

2. Định hướng phát triển Nghệ thuật thiết kế Đồ họa Việt Nam hiện nay

2.1.
Văn hóa mỹ thuật truyền thống Việt - cơ sở nền tảng để định hướng
phong cách íhiểt kể Đồ họa Việt Nam hiện đại
Theo nhà nghiên cứu m ỹ thuật Phan c ẩ m Thượng: "Quả khứ cỏ thể được hiểu

ít nhất dưới ba g ó c độ: quả kh ứ đã chết, quả khứ thay đổi và quá kh ứ tiếp tục", v à

"Có thể chủng ta có những giai đoạn sống chi nghĩ đến hôm nay hay ngày mai ăn
gì, mặc gì, ở đâu, nhưng không thể cứ nhu thể mãi, chúng ta còn cần nghĩ đến
chúng ta là ai, chủng ta đến từ đâu, chúng ta đã làm gì, đang làm gì và sẽ đi về đâu
nữa..." [7]. Đ ó là vấn đề của văn hóa nghệ thuật V iệt N am nói chung, thiết kế Đ ồ
họa V iệt N am nói riêng cần lưu tâm trong bối cảnh toàn cầu hóa hiện nay. B ởi vậy,
chúng ta cần có những nghiên cứu chuyên sâu v ề những di sản trong văn hóa, m ỹ
thuật truyền thống V iệt N am , làm cơ sở nền tảng để định hướng phong cách thiết kế
Đ ồ họa V iệt N am hiện đại. Đ iều đó không đồng nghĩa vớ i v iệ c quay trở lại quá khứ,
mà nghiên cứu truyền thống để nhằm có được phương thức truyền tải những yếu tố
tinh hoa trong bản sắc văn hóa nghệ thuật V iệt, kết hợp vớ i ngôn ngữ thiết kế, công
nghệ, kĩ thuật, chất liệu hiện đại, từ đó tạo ra cấu trúc m ở trong tư duy sáng tác, sẵn
sàng tiếp nhận những cái m ới, cái hiện đại trong tiến trình hội nhập nhưng vẫn giàu
bản sắc truyền thống của người Việt.
T h ự c tế đ ã c h o th ấ y m ộ t số n ề n th iế t k ể ở c á c n ư ớ c p h ư ơ n g Đ ô n g triể n k h a i
theo định h ư ớ n g n ày v à đ ã rất th à n h công. L ấy v í d ụ từ T ru n g Q u ố c - m ộ t n ư ớ c
p h ư ơ n g Đ ô n g k h á g ần g ũ i v ớ i v ăn h ó a V iệ t N am . T h iế t k ế Đ ồ h ọ a T ru n g Q u ố c ra đ ờ i
khá m uộn so với p h ư ơ n g T ây dù có m ộ t n ền v ăn h ó a n g h ệ th u ậ t lâu đời v à p h át triể n
rực rỡ tro n g lịch sử. N ă m 1979, T ru n g Q u ố c th ự c h iện ch ín h sá c h m ở c ử a v ớ i th ế g iớ i
bên ngoài, ch ào đ ó n n h ữ n g ý tư ở n g m ớ i v à các cô n g n g h ệ m ớ i n h ấ t tro n g n g h ệ th u ậ t v à
th iết kế. S o n g so n g vớ i v iệ c đó, T ru n g Q u ố c tập tru n g tă n g n ă n g lư ợ n g sá n g tạo v ớ i
m ột ý thứ c m ạn h m ẽ c ủ a d ân tộc (th ậm chí là với tư tư ở n g b ài n g o ạ i) [6 ]. N h ữ n g n ă m
gần đây, h à n g lo ạ t b ài v iế t v à n h ữ n g cô n g trìn h n g h iê n c ứ u c ủ a h ọ liê n q u a n đ ến v ấ n
đề g iữ gìn b ản sẳc tro n g th iế t k ế Đ ồ h ọ a h iệ n đại n h ư : Á p dụng các biểu tượng văn

860


NGHỆ THUÁT THIẾT KỂ ĐỒ HỌA VIỆT NAM TRONG x u THỂ.

hỏa truyền thống trong thiết ké sản phẩm Đồ họa hiện đại (th a m lu ậ n c ù a tá c g iả
Wu Z h i Ju n tại H ội n g h ị Q u ố c tế v ề th iế t kế v à cô n g n g h iệ p n ă m 2 0 0 6 ), Sáng tạo

trong thiết kế Đồ họa từ góc nhìn văn hóa truyền thong (tá c g iả L i L ia n g Ju n 2 0 )6 ); Nghiên círu về lớp ím g dụng của các nền văn hóa trưyền thống về thiết kế

sản phấm (tác giả L in x in Z h e n g - th a m lu ận tại H ộ i nghị Q u ố c tế c ô n g n g h iệ p IE E E
năm 2 0 1 0 )... B ở i v ậy , sẽ k h ô n g n g ạ c n h iê n khi ch ủ n g ta b ắ t g ặ p rấ t n h iề u y ế u tố củ a
nghệ th u ậ t tru y ền th ố n g tro n g các th iế t k ế Đ ồ h ọ a h iện đ ại T ru n g Q u ố c v ớ i m ộ t sự
nhuần n h u y ễ n cả v ề n ộ i d u n g lẫn h ìn h th ứ c. Đ iể n h ình ch o s ự áp d ụ n g th à n h c ô n g
yếu tố v ă n h óa, n g h ệ th u ậ t tru y ề n th ố n g v ào th iế t k ế đ ồ h ọ a h iệ n đ ại là sự th à n h
công rự c rỡ củ a lễ k h ai m ạ c T h ế v ậ n h ộ i m ù a h è tại B ắc K in h - 2 0 0 8 :

Biểu tượng chỉnh thức của Thế vận hội mùa hè 2008 - "Dancing B eijing" (Bắc
Kinh Nhảy Múa) thiết kế bởi Guo Chunning, cho thay sự kể thừa, phát triển và đổi
mới của văn hóa truyền thống Trung Quốc.
N h ậ t B ản c ũ n g là m ộ t tro n g n h ữ n g n ền th iế t k ế D ồ h ọ a tạ o d ấ u ấn đ ặc sắ c v à
riêng b iệ t bởi v ận d ụ n g v à k hai th á c triệ t đ ể th ế m ạn h c ủ a n g h ệ th u ậ t tru y ề n th ố n g
trong lịch sử n g àn h th iế t k ế cù n g v ớ i sự th à n h c ô n g c ủ a c á c s ả n p h ẩ m th iế t k ế ở
nhiều thị trư ờ n g k h ác n h a u trên th ế g iớ i. N g ay từ n h ữ n g n ăm 1 9 50, n g ư ờ i N h ậ t đ ã
phct hiện ra rằ n g v iệ c đ ầu tư v ào th iế t k ế đ ồ h ọ a đ ã h ỗ trợ s ự tă n g trư ở n g k in h tế
N h ít B ản lên rẩt n h iề u v à đ ể có đ ư ợ c th ư ơ n g h iệ u m a n g tín h q u ố c g ia , n h ấ t th iế t
phci có đ ư ợ c bản sắc riê n g , tín h đ ộ c đ áo tro n g các sản p tiẩm th iế t k ế. T h iế t k ế Đ ồ
học h iện đại N h ật B ản từ n ử a cu ố i th ế kỷ X X ch o đến n ay c h o th ấ y n é t b ản sắc
riè rg b iệ t k h ô n g p h a trộ n v ới b ất kỳ m ộ t n ền đ ồ h ọ a n à o trên th ế g iớ i. H ọ sử d ụ n g
n c r tà n g c ơ bàn củ a lý th u y ế t h ộ i h ọ a p h ư ơ n g T ây , luôn th ể h iệ n sự m ớ i m ẻ, n ă n g
đ ộ r g củ a m ộ t đ ất n ư ớ c h iện đại v ớ i k h o a h ọ c kv thuật p h á t triể n , s o n g lại trê n n ền
tả n ; khai thác triệ t đế v ăn hóa v à n g h ệ th u ậ t tru y ền th ố n g [3, tr. 4 5 -6 0 J. B ấ t kể
n h ú n g gì từ n g àn h n g h ề th ủ cô n g , các c h ấ t liệu, n h ừ n a h ìn h tư ợ n g tro n g n g h ệ th u ậ t
tr u 'c n th ố n g , n h ữ n g loại h in h n g h ệ th u ậ t m a n g p h o n g các h đ ặ c sắc, tiê u b iể u đ ặc

861


VIỆT NAM HỌC - KỶ YẾU HỘI THẢO QUỐC TẾ LÀN THỨ T ư

Sắc nhất (hoạt hình M anga)..., người Nhật đều tận dụng khai thác triệt để vào thiết
kế Đ ồ họa hiện đại (xem các v í dụ minh họa sau đây):

Thiết kế Đồ họa của Ikko Tanaka - nhà thiết kế Đ ồ họa nổi tiếng Nhật Bản đã tạo
dựng phong cách sáng tạo riêng bằng sự chọn lọc những tỉnh hoa văn hỏa dân tộc.
Phong cách, tư duy thiết kế của ông có tầm ảnh hưởng tới thiết kế đồ họa thế giới.

N hững m ẫu bao bì hiện đại N hật Bản sử dụng p h o n g cách hoạt hình M anga
và truyện tranh N hật nh ư m ột nét bản sắc riêng cùa thương hiệu quốc gia.

862


NGHỆ THUÂT THIẾT KẾ Đ ồ HỌA VIỆT NAM TRONG x u THỂ...

Khai thác vận dụng p h o n g cách và biếu tượng trong nghệ thuật in hoa văn
truyền thống trên vài vào thiết kế trang trí hiện đại N hật Bản.
T ừ những định h ư ở n g v à th àn h tự u đi trước củ a các n ư ớ c p h ư ơ n g Đ ô n g vừ a nêu
ữ ên, chúng ta cũng nên x em xét v à học tập để vận d ụ n g h ợ p lý v ào th ự c tế V iệt N am .

2.2. Khai thác súc mạnh truyền thông của ngôn ngữ Đồ họa để tạo nên một
m ôi trường văn hóa
Sail S asaki - n h à n g h iê n c ứ u v ă n h ó a v à th iế t k ế N h ậ t B ả n đ ã n h ậ n đ ịn h :

"Trong quan điểm m ới về thiết kế Đồ họa hiện đại trên thế g iớ i hiện nay, các nhà

thiết kế đóng một vai trò quan trọng như những tác nhàn m ớ i của sự thay đỗi thế
g iớ i bằng cách sử dụng sáng tạo và tư duy thiết kế trong thể hiện khả năng của họ
đổi với nhận thức x ã hội. Thiết kế Đ ồ họa... ảnh hưởng đến bản sắc văn hóa, cấu
trúc xã hội, nền kinh tế, p h á t triển văn hoá và m ôi trường. N ó chạm vào nhiều cá
nhân trong xã hội trên c ơ sở tiếp xúc hàng ngày trong m ôi trường x ã hội và trên
m ọi phương tiện truyền thông hiện đại" [6]. T ro n g n h ữ n g n ă m g ầ n đ â y , th iế t k ế Đ ồ
h ọ a đã trở th àn h m ộ t h iệ n tư ợ n g q u ố c tế gây ản h h ư ở n g lớ n đ ế n q u á trìn h p h á t triể n
v ă n h o á và b ền v ữ n g trê n th ế g iớ i. Á n Đ ộ , T ru n g Q u ố c , N a m P h i v à B ra z il là n h ữ n g

ví dụ thành công của những nơi mà thiết kế đượe chỡ là một phương pháp hiệu quả
và công cụ để cải thiện văn hóa - xã hội, khẳng định tầm quan trọng và ảnh hưởng
c ủ a th iết kế đ ồ họa đ ế n v ă n h ó a - x ã h ộ i.
C hủ tịch H ội đ ồ n g c á c h iệ p h ộ i T h iế t k ế Đ ồ h ọ a th ể g iớ i R o b e rt L . P e te r từ n g
n ó i: "Các nhà thiết k ế ngày nay có trách nhiệm tạo dựng m ột thế g iớ i thị giác và

nền văn hóa kiến tạo. N en văn hóa kiến tạo này ảnh hưòmg tớ i các giả trị của con
người hôm nay và m ai sa u " [2].
T rong H ộ i th ả o Đ ồ h ọ a q u ả n g c á o V iệ t N a m sau đ ổ i m ớ i v à o th á n g 4 - 2 0 1 2 ,
T h S . T rần B ìn h M in h - V iệ n V ă n h ó a N g h ệ th u ậ t V iệ t N a m k h ẳ n g đ ịn h : "Thiết kế

Đồ họa quảng cảo chính là m ột công cụ chuyển tải văn hóa. C ùng vớ i những thông
tin về sản phẩm, quảng cáo còn chuyển tài những giá trị văn hóa m à chính nó đã
tạo ra thông qua sản p h ẩ m nỏ trình bày. Thực tế người tiêu dùng hiện nay khi lựa
chọn sàn phấm, họ không chi chủ ỷ đến thông tin kinh tế, giá trị kinh tế cùa sản
phắm dược quàng cáo mà họ còn rất quan tâm đến những g iả trị văn hỏa và biếu
tượng xã hội được gắn với sòn phẩm. Trong trirờng hợp p h á i lựa chọn nhỉm g sàn
phầm cùng loại, có thành phần, chất lượng,, giá trị sứ dụng tương tự nhau, người
tiêu dùng thường lựa chọn những sản phẩm có gắn những giá trị văn hóa hay biểu
tượng gần gũi với nhữỉĩg giả trị văn hóa, biểu tượng m à họ đang m uốn đạt được".
Bời vậy, việc v ậ n d ụ n g k h ai th á c sứ c m ạ n h tru y ề n th ô n g c ủ a n g ô n n g ữ Đ ồ h ọ a

n h ằm tạo nên m ộ t m ô i trư ờ n g v ăn h ó a là m ộ t v iệ c làm c ầ n th iế t n h à m tạ o ra n h ữ n g

863


VIỆT NAM HỌC - KỶ YẾU HỘI THẢO QUỐC TÉ LÀN THỨ TƯ

tác động mang tính giáo dục tích cực tới nhận thức v ề văn hóa dân tộc và thẩm m ỹ
dân tộc trong xã hội V iệt N am , đặc biệt là thế hệ trẻ.
M ặc dù được xem như là một yếu tổ quan trọng thúc đẩy phát triển kinh tế,
đậc biệt là những tác động mang tính văn hóa sinh ra từ v iệ c trình bày thông điệp
cúa thiết kế Đ ồ họa như đã nêu trên, song điều đáng chú ý là những giá trị văn hóa
mà quảng cáo đã tạo ra thông qua sản phẩm nó trình bày, lại phụ thuộc vào văn hóa
của xã hội đã tạo ra thiết kế đó. N hư vậy, thiết kế Đ ồ họa không chỉ có những tác
động làm ảnh hưởng đến văn hóa mà còn chịu ảnh hưởng (bị chi phối và giới hạn)
từ ch ín h n ề n v ă n h ó a đ ã s á n g tạ o ra n ó [2]. C h o n ê n , đ ể va i trò truyền thông của

thiết kế Đ ồ họa Việt N am có được hiệu quả giáo dục v ề văn hóa dân tộc, thẩm m ỹ

dân tộc như đã nêu trên, rất cần những chỉnh sách hỗ trợ phát triển lĩnh vực này từ
phía Nhà nước. Thúc đẩy lĩnh vực thiết kế nói chung, thiết kế Đồ họa nói riêng sẽ
góp phần hỗ trợ đắc lực chúng ta trong việc bảo tồn và phái huy giả trị các di sản
văn hóa, hướng tới sự phát triển bền vững trong giai đoạn hiện tại.
M ột góc nhìn khác, trên phương diện định hướng sáng tác, v iệ c tạo dựng một

phong cách thiết kế hiện đại mang nét văn hóa bản địa là giải pháp tạo ra sự khác
biệt: sự khác biệt của hình thức, của nền tảng văn hỏa là cách thức hỏa giải được
áp lực "sinh sau đẻ muộn", rút ngắn khoảng cách của sự lạc hậu và trình độ thiết kế
xới các nền đồ họa trên thế giới.
3.

Kết luận

Trên tất cả những mặt thuận lợi, khó khăn và những vấn đề đã nêu trên, chúng
ti cần nhận thức rằng để nền thiết kể Đ ồ họa V iệt N am phát triển và có một vị trí
nhất định trong làng D esign thể giới thì không phải là v iệ c ngày m ột ngày hai mà là
cả một quá trình.
- T rư ớ c h ế t v ề m ặ t x ã h ộ i, c ầ n tíc h c ự c p h ổ b iế n , n â n g c a o tu y ê n tru y ề n x ã
hội, tiế p c ậ n b ằ n g n h iề u k ê n h (h ộ i c h ợ , triể n lã m h à n g h ó a , tr iể n lã m sả n p h ẩ m
thiết k ế . . . ) n h ằ m m ụ c tiê u k íc h th íc h c á c d o a n h n g h iệ p q u a n tâ m v à h iể u rõ g iá
trị c ủ a th iế t k ế v ớ i sả n p h ẩ m c ủ a h ọ , lợ i íc h k in h tế m à h ọ s ẽ th u lại k h i đ ầ u tư
vào th iế t k ể.
- T h à n h lập c á c tổ c h ứ c , h iệ p h ộ i các n h à th iế t k ế Đ ồ h ọ a ; tổ c h ứ c các h ộ i nghị
chuyên đề, n h ữ n g sân ch ơ i c h o các n h à th iế t k ế c ó c ơ h ộ i g ặ p g ỡ , trao đ ổ i k in h
aghiệm , p h á t h u y n ă n g lự c c á n h â n , tìm ra n h ữ n g h ư ớ n g đi m ớ i, th ố n g n h ấ t m ụ c
:iêu v à đ ịn h h ư ớ n g lở n c h o n ề n th iế t k ế Đ ồ h ọ a h iệ n đ ạ i V iệ t N a m , trá n h p h á t triể n
'ời rạc, tản m ạn .
- C ó sự liên k ế t, h ợ p tá c c h ặ t ch ẽ g iữ a c á c n h à th iế t k ế v ớ i c á c n g h ệ n h â n là n g
Ighề, các n h à k h o a h ọ c , c á c d o a n h n g h iệ p , c á c c h u y ê n g ia k in h tế , n g h ic n c ứ u thị

m


NGHÊ THUÂT THIẾT KỂ ĐỒ HỌA VIỂT NAM TRONG x u THẾ.

tr ư ờ n g ... dể sản p h ẩm th iết kế ra đời có c h ấ t lư ợ n g tố i ư u n h ấ t, đ ố i v ớ i n h u c ầ u thị
h iế u n g ư ờ i tiê u d ù n g cũ n g như n h à sản x uất.
- C h ú trọ n g v iệ c tạo đư ợc bản sắc c ủ a nền th iế t k ế Đ ồ h ọ a V iệ t N a m d ự a trê n
c á c th ế m ạn h v ề n g h ệ th u ật tran g trí tru y ề n th ố n g , c ầ n c ó n h ữ n g n g h iê n c ứ u c h u y ê n
s â u về m ả n g m ỹ th u ậ t truyền th ố n g n h ằ m rú t ra đ ư ợ c n h ữ n g tin h h o a c ủ a n g ô n n g ữ

th ẩ m m ỹ dân tộ c, k ế t h ợ p với cập n hật, n ẳ m bắt n h ữ n g x u h ư ớ n g th iế t k ế, k h o a h ọ c
k ỹ th u ật, cô n g n g h ệ tiên tiến trên thế g iớ i. T ừ đó d u n g h o à , x â y d ự n g v à p h á t triể n
n ề n th iết kế Đ ồ h ọ a V iệt N am h iện đại.
- S ự tă n g trư ở n g n h anh ch ó n g c ủ a n ề n kin h tế thị tr ư ờ n g v ớ i n h u c ầ u th iế t k ế

c á c sản phẩm, mẫu mã mới cũng phát triển chóng mặt đòi hỏi m ột đội ngũ lớn các
nỉhà thiết kế có trình độ chuyên môn cao. Những sinh viên M ỹ thuật công nghiệp, M ỹ
thuật ứng dụng được đào tạo chính quy ở các trường đại học chính là nguồn lực quý giá
đối với sự phát triển của Mỹ thuật công nghiệp, của thiết kế Đ ồ họa V iệt Nam. Song,
thực tế đào tạo hiện tại cho thấy họ chưa đủ năng lực toàn diện để bắt tay ngay vào
cô n g việc thiết kế một cách chuyên nghiệp. Bởi vậy, cần có sự tập trung, đầu tư thích
đáng cho đào tạo các nhà thiết kế tương lai một cách toàn diện, đặc biệt là khả năng

C(Ọ xát với công việc thực tế, thực nghiệm ngay trong quá trình học.
T rên h ế t thì v ai trò quyết đ ịn h c h o m ộ t n ền n g h ệ th u ậ t th iế t k ế Đ ồ h ọ a V iệ t

N am phát triển phụ thuộc phần lớn vào các nhà thiết kế trước cả khi có những sự hỗ
t r ợ từ n h iề u p hía. N g o à i kỹ n ăn g , kỹ x ả o n g h ề n g h iệ p , lò n g n h iệ t h u y ế t, sự a m h iể u
v<ề văn h ó a, nắm b ắ t các nhu cầu , đ ặc đ iể m , thị h iế u c ủ a k h á c h h à n g , c ủ a d o an h

nghiệp..., cần nhận thức rằng chính bản thân những nhà thiết kế m ới là người tạo ra

X!U hướng chứ không phải thị hiếu quần chúng.

Tài liệu tham khảo
1. Đặng Thị M inh Thư

(2011), "Nghiên

cứu thị trường tranh in V iệt Nam", Tạp chí

Nghiên cứu Mỹ thuật, Trường Đại học Mỹ thuật Việt Nam, V iện M ỹ thuật, sổ 1 (37),tr.
38-43.
2. Jorge Frascara, Amrik Kalsi, Peter Kneebone, "Thiết kế đồ họa cho phát triển",
Phòng Phát triển Văn hóa và Sáng tạo nghệ thuật, U N E S C O , Paris, 1987, tr. 98-102.
3. Lê Huy Văn - Trần Văn Bình (2003), Lịch sử Design, N xb X ây d ụng, tr. 14-35.
4. PGS.TS. Nguyễn Chí Bền (2006), Góp phần nghiên cứu văn hóa dân gian Việt Nam,
N xh Khoa học xã hội, Hà Nội.
5. Phạm Xuân Nam (2008), Sự đa dạng văn hoá và đối thoại giữa các nền văn hoả - một

góc nhìn từ Việt Nam, Nxb Khoa học xã hội, Hà N ội. ÍT. 36-42.

865


VIỆT NAM HỌC - KỶ YẾU HỘI THẢO QUỐC TÉ LẰN THỬ T ư

6. Phan c ẩ m T hượng (2011), Đồ họa cổ Việt Nam, N xb M ỹ thuật, tr. 67-69.
7. T hất D iệu K ỳ (2002), Vận dụng Đồ họa truyền thống Trung Quốc, N x b M ỹ thuật
Q uảng Tây, tr. 30-45.
8. Trường Đ ại học M ỹ th u ật H à N ội (1991), Giảo trình Đồ họa , B ộ V ăn h ó a - T hông
tin - Thể thao, tr. 3-6, 55.
9. V iện N ghệ thuật - Bộ V ăn hóa (1973), về tính dân tộc trong nghệ thuật tạo hình,
N xb V ăn hoá, H à Nội.
10. V iện M ỹ thuật (2008), Nghệ thuật Việt Nam trong bối cảnh toàn cầu hoá, Đ ại học
M ỹ thuật V iệt N am .
11. Cao Sơn, "Đồ họa quảng cáo và mối tương quan với văn hỏa", http ://w w w .

daibieunhandan.vn, truy cập ngày 13 tháng 4 năm 2012.
12. M ỹ thuật 2009: "Hưởng tới bản sắc dân tộc"; y-thuat-nam -2009-

huong-toi-ban-sac-dan-toc.
13. K im A nh, M ỹ thuật ứng dụng ở Việt Nam: Bao giờ có vị trí xứng đảng?, h ttp ://

mag.ashui.com/index.php/congdong/art-designs/1945-my-thuat-ung-dung-o-viet-nam
-bao-gio-co-vi-tri-xung-dang.html, truy cập ngày 11 tháng 2 năm 2012.

S66