TIỂU LUẬN GIÁO dục học các LOẠI PHƯƠNG TIỆN dạy học và VIỆC ỨNG dục HIỆU QUẢ ở các TRƯỜNG đại học

CÁC LOẠI PHƯƠNG TIỆN DẠY HỌC
VÀ VIỆC ỨNG DỤNG HIỆU QUẢ Ở TRƯỜNG ĐẠI HỌC
I. Quan niệm chung về phương tiện kỹ thuật dạy học.
1. Khái niệm về phương tiện kỹ thuật dạy học.
Phương tiện kỹ thuật dạy học là tập hợp những thiết bị kỹ thuật và những
phương tiện dạy học mà người dạy và người học trực tiếp sử dụng trong dạy học
nhằm nâng cao hiệu quả quá trình dạy học ở Đại học.
Đối với người dạy, các phương tiện kỹ thuật dạy học có tác dụng giúp họ
tiến hành có hiệu quả việc điều khiển hoạt động nhận thức, rèn luyện kỹ xảo, kỹ
năng cho người học. Đối với sinh viên thì đây là các phương tiện thiết bị hỗ trợ cho
việc lĩnh hội kiến thức các môn học, hình thành kỹ xảo, kỹ năng nghề nhiệp trong
quá trình học tập.
Trong dạy học phương tiện kỹ thuật dạy học luôn có mối quan hệ gắn bó
chặt chẽ với nội dung và phương pháp dạy học. Để truyền đạt và lĩnh hội một nội
dung nào đó, đòi hỏi phải có những phương pháp và phương tiện tương ứng.
Ngược lại, sự cải tiến và sáng tạo các phương tiện sẽ tác động trở lại tới sự hoàn
thiện và phát triển những nội dung và phương pháp mới có chất lượng cao hơn. Vì
vậy cần luôn luôn chú ý đến việc sáng tạo và hoàn thiện không ngừng các phương
tiện kỹ thuật mới để đạt tới hiệu quả cao hơn trong dạy học.
Ngày nay, trước sự phát triển mạnh mẽ của khoa học công nghệ, việc ứng
dụng các phương tiện kỹ thuật trong dạy học ở các trường đại học đã trở thành yêu
cầu khách quan và cấp thiết nhằm thực hiện mục tiêu chuẩn hóa, hiện đại hóa giáo
dục mà Nghị quyết Đại hội IX đã đề ra.
Để thích ứng với sự phát triển của các nhân tố dạy học, hệ thống phương tiện
kỹ thuật dạy học cần thỏa mãn những yêu cầu về mặt cấu trúc sau đây:
- Phải có những thiết bị giúp cho học viên có khả năng lĩnh hội tốt hơn các
kiến thức cơ bản và áp dụng chúng, biến chúng thành phương pháp và phương tiện
1


lĩnh hội kiến thức mới. Hệ thống các phương tiện kỹ thuật dạy học phải bao gồm

cả những thiết bị biểu diễn minh họa trên lớp và các thiết bị luyện tập thực hành
nghề nghiệp của sinh viên theo cá nhân và theo nhóm. Bên cạnh đó, phải có các
phương tiện kích thích để áp dụng các phương pháp dạy học tích cực, các phương
tiện giúp sinh viên làm quen với phương pháp nghiên cứu khoa học và sử dụng
chúng để chiếm lĩnh tri thức mới.
- Phải có phương tiện, thiết bị để tiến hành việc kiểm tra, đánh giá kiến thức,
kỹ xảo, kỹ năng của người học và giúp người học tự kiểm tra, đánh giá các kết quả
học tập.
2. Vai trò của các phương tiện kỹ thuật dạy học.
Nằm trong sự thống nhất của hệ thống cá nhân tố của quá trình dạy học, các
phương tiện kỹ thuật dạy học ở các trường Đại học có vai trò tác dụng to lớn đối
với quá trình nhận thức các thông tin học tập, rèn luyện kỹ xảo, kỹ năng thực hành,
kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của sinh viên và đối với lao động sư phạm của
giảng viên.
- Đối với quá trình nhận thức thông tin học tập:
Nhờ các phương tiện kỹ thuật dạy học mang tính trực quan như các thiết bị
mô phỏng, các phim ảnh, băng hình, máy vi tính,… không những giúp người học
tri giác trực tiếp để nắm vững các sự kiện, hiện tượng, các quá trình, mà còn giúp
họ kiểm tra lại tính đúng đắn của các kiến thức, lý thuyết, sửa chữa và bổ sung,
đánh giá lại chúng nếu không phù hợp với thực tiễn, đẩy mạnh các giai đoạn của
quá trình nhận thức sự vật hiện tượng (từ trực quan sinh động đến tư du trừu tượng,
từ tư duy trừu tượng đến thực tiễn). Đồng thời nếu đa dạng hóa các phương tiện kỹ
thuật dạy học, thì hoạt động nhận thức, lĩnh hội nội dung bài học của sinh viên sẽ
diễn ra trên nhiều kênh khác nhau, các giác quan được huy động để tiếp thu kiến
thức, hứng thú học tập tăng lên, sự tập trung chú ý được tăng cường, người học dễ
hiểu, dễ nhớ, nắm vững các đối tượng nhận thức trong cả trạng thái “tĩnh” và
“động”, cả quá trình hình thành, phát triển của sự vật, hiện tượng; Buổi học thêm
2

sinh động hấp dẫn, gây ấn tượng sâu sắc, kích thích nhận tức và tích cực hóa hoạt
động trí tuệ của sinh viên và làm cho họ dễ dàng tiến hành các quá trình phân tích,
tổng hợp các hiện tượng để rút ra những kết luận đúng đắn. Mặt khác, các thiết bị
kỹ thuật có vai trò quan trọng trong việc giúp người dạy và người học đi sâu nhận
thức, nghiên cứu, khám phá thế giới vi mô. Với các cơ quan cảm giác thông thường
không thể quan sát được các hiện tượng thực tiễn, nên họ phải dùng đến những
công cụ “làm dài thêm” các cơ quan cảm giác đó, cho phép mình đi sâu và thế giới
vật chất nằm sau giới hạn tri giác của các giác quan thông thường. Do đó, nhờ các
phương tiện hiện đại mà họ có khả năng phát triển ra một số tính chất của vật chất
lớn hơn nhiều so với khi không sử dụng nó. Vì thế, trong dạy học, luôn luôn gắn
liền với với các phương tiện kỹ thuật dạy học, phương tiện càng hiện đaị, hiệu quả
nhận thức, nghiên cứu càng lớn.
- Đối với việc rèn luyện kỹ xảo, kỹ năng thực hành:
Nhà trường đại học không những cần đào tạo những con người nắm vững
các lý thuyết khoa học, mà còn phải giỏi thực hành, “miệng nói tay làm” nếu không
những hiểu biết của họ chỉ dừng lại ở mức độ nhận thức lý thuyết, chưa thể tác
động vào thực tiễn để tái tạo và cải tạo nó. Nhận thức lý luận và vận dụng nó vào
thực tiễn là hai mặt của quá trình nhận thức, nhưng giữa chúng có khoảng cách nhất
định, nếu không thông qua những hoạt động thực hành thì sinh viên sẽ không thể
vượt qua được. Các nhà tâm lý học đã chứng minh rằng, cơ sở bên trong của hoạt
động trí tuệ phải được xây dựng trên các hoạt động thực tiễn bên ngoài. Qua hoạt
động thực tiễn, lôgíc hoạt động thực tiễn chuyển vào vỏ não biến thành logíc tư
duy. Do đó, qua công tác thực hành, thực tập, thí nghiệm năng lực nhận thức của
học viên phải được chú trọng phát triển trong quá trình dạy học.
Việc sử dụng các phương tiện kỹ thuật dạy học để rèn luyện kỹ xảo, kỹ năng
thực hành, sẽ góp phần tăng cường mối liên hệ giữa lý thuyết với thực tiễn, giữa
học với hành, đẩy mạnh việc hoàn thiện kỹ xảo, kỹ năng nghề nghiệp cho người
học. Qua thực hành trên các phương tiện kỹ thuật dạy học hứng thú nhận thức của
3

sinh viên được kích thích; khi tiếp xúc với thực tiễn (vật thật, tình huống thật), tư
duy của họ luôn được đặt trước các tình huống mới, buộc họ phải suy nghĩ, tìm tòi,
phát triển trí sáng tạo. Mặt khác, qua thực hành đức tính kiên trì, cẩn thận, chính
xác, kỷ luật được rèn luyện, tình yêu nghề nghiệp được nảy nở, gắn liền giảng
đường, với các cơ sở thực hành, góp phầnn chuẩn bị tốt cho sinh viên có bản lĩnh
tâm lý vững và tự tin khi ra trường.
- Đối với lao động sư phạm của người dạy và người học:
Việc sử dụng các phương tiện kỹ thuật dạy học sẽ góp phần tăng năng suất
lao động sư phạm của người dạy và người học. Người dạy sẽ có điều kiện trình bày
bài giảng sâu sắc, sinh động hấp dẫn hơn, giảm nhẹ các thao tác sư phạm, rút ngắn
được thời gian, hiệu quả của buổi học được tăng lên. Đặc biệt có những bài học,
môn học nếu không có phương tiện kỹ thuật trợ giúp thì không thể huấn luyện
được. ví dụ như: các cơ quan trong cơ thể người. Đồng thời khi các thiết bị kỹ
thuật hiện đại được đưa vào nhà trường, sẽ mở ra khả năng to lớn cho công tác dạy
học; nó không cho phép thông báo kiến thức môt cách chính xác, diễn cảm, đồng
thời cho số lượng sinh viên không hạn chế, mà còn có thể điều khiển tối ưu quá
trình học tập của từng người riêng lẻ, làm cho chất lượng kiến thức truyền thụ và
khả năng tích cực hóa hoạt động nhận thức của sinh viên tăng lên. Đó là một trong
những đặc điểm của nhà trường hiện đại.
Mặt khác, khi các phương tiện kỹ thuật hiện đại được đưa vào nhà trường, sẽ
làm thay đổi phong cách tư duy và hành động của người dạy và người học. Sau khi
ra trường sinh viên phải sống và hoạt động trong môi trường công nghệ thông tin
hiện đại, tiếp xúc thường xuyên với các loại phương tiện kỹ thuật hiện đại đòi hỏi
họ phải tư duy và hoạt động chính xác, nhanh chóng. Điều đó không thể có được
khi trong nhà trường thường xuyên sử dụng các phương tiện thô sơ, với lối dạy
chậm chạp và kém hiệu quả do việc truyền đạt bằng miệng và đồng loạt như hiện
nay.

4

Phương pháp làm việc của giảng viên và học viên sẽ thay đổi khi nhà trường
được trang bị các phương tiện hiện đại, do đó phong cách tư duy và hành động của
họ cũng được hiện đại hóa, đáp ứng với những đòi hỏi mà sự phát triển nhanh
chóng của khoa học, công nghệ đặt ra.
II. Phân loại các phương tiện kỹ thuật dạy học
1. Sự phát triển của phương tiện kỹ thuật dạy học trong nhà trường.
Phương tiện kỹ thuật dạy học chính là những vật mang thông tin học tập và
chuyển tải các thông tin đó đến người học, giúp họ lĩnh hội kiến thức, rèn luyện kỹ
xảo, kỹ năng nghề nghiệp. Phương tiện kỹ thuật dạy học ở đại học rất đa dạng, bao
gồm các loại phương tiện, đồ dùng dạy học và các máy móc thiết bị kỹ thuật sử
dụng trong dạy học. Quá trình phát triển của các phương tiện kỹ thuật dạy học ở
trường đại học được gắn liền với sự phát triển của nền kinh tế xã hội, của khoa học,
công nghệ. Quá trình phát triển của phương tiện kỹ thuật dạy học ở trường đại học
có thể được chia ra thành các giai đoạn sau:
Ban đầu là các phương tiện dạy học thông thường, các vật tự nhiên. Bao gồm
các vật thật, các sản phẩm, ấn phẩm nhân tạo như: các vật mẫu động, thực vật, các
vật tự tạo, các sản phẩm lao động, các phương tiện mô tả bằng ngôn ngữ như sách
giáo khoa, sách tham khảo, các bài tập in sẵn, và các ấn phẩm khác. Chúng có ý
nghĩa to lớn trong hệ thống phương tiện dạy học giúp cho sinh viên nhận trực tiếp
đối tượng nghiên cứu học tập.
Các phương tiện, đồ dùng dạy học nhằm mô tả các đối tượng nghiên cứu
trong không gian hai hoặc ba chiều như: các loại mô hình tranh ảnh, sơ đồ, sa bàn,
bản đồ, biểu bảng. Chúng là các hình ảnh trực quan đã được trừu tượng hóa tái tạo
lại các vật, đối tượng, hiện tượng thật giúp sinh viên lĩnh hội các nội dung học tập,
trên cơ sở vận dụng trí tưởng tượng và kinh nghiệm hiểu biết của bản thân.
Các thiết bị phương tiện kỹ thuật nghe nhìn như: máy quay đĩa, máy chiếu
phim, đèn chiếu, máy ghi âm, đầu máy video, camêra, máy vi tính, máy quét ảnh và
các phương tiện đa năng khác. Các thiết bị kỹ thuật đầu tiên được ứng dụng vào

5


quá trình dạy học từ cuối thế kỷ XIX và đã nhanh chóng trở thành một trào lưu kỹ
thuật hóa trong lĩnh vực giáo dục ở nhiều nước, trong đó có Việt Nam.
Ngày nay, với sự trợ giúp của công nghệ thông tin, hầu hết các trường Đại
học trong cả nước đã và đang nghiên cứu áp dụng công nghệ mô phỏng trong dạy
học, tạo ra môi trường tương tác cho người học. Việc áp dụng các phương tiện kỹ
thuật hiện đại vào quá trình dạy học có tác động mạnh mẽ đến tất cả các khâu, các
bước của quá trình dạy học, tạo cơ sở cho việc áp dụng các phương pháp dạy học
tiên tiến, làm tăng nhịp độ dạy và học, làm thay đổi phong cách, trạng thái tâm lý
của người dạy và người học. Vì vậy,các trường Đại học cần đầu tư mạnh mẽ các
phương tiện kỹ thuật dạy học hiện đại, đào tào bồi dưỡng đội ngũ giảng viên để họ
có thể sử dụng thành thạo các phương tiện kỹ thuật hỗ trợ trong dạy học, đáp ứng
nhu cầu phát triển của sự nghiệp giáo dục – đào tạo.
2. Phân loại phương tiện kỹ thuật dạy học.
Việc phân loại phương tiện kỹ thuật dạy học hiện nay vẫn còn là một vấn đề
phức tạp, có nhiều ý kiến khác nhau, tùy thuộc vào cách tiếp cận khác nhau mà có
các kiểu phân loại khác nhau. Xét dưới góc độ công nghệ thông tin, người ta chia
phương tiện kỹ thuật dạy học thành hai phần: phần mềm (sofware) và phần cứng
(hardward).
- Phần mềm là thông tin dạy học chứa đựng trong các phương tiện dạy học
hay trong các giá trị mang thông tin. Nghĩa là, trong các phương tiện kỹ thuật dạy
học có nhóm các phương tiện mang thông tin học tập, bản thân mỗi phương tiện đó
chứa đựng một khối lượng thông tin học tập nhất định, dưới dạng chữ viết, ân
thanh hoặc hình ảnh. Ví dụ, các nội dung học tập chứa đựng trong các băng ghi âm,
băng ghi hình, trong phim, ảnh, trong các đĩa và các phương tiện thông tin khác.
Các phương tiện trên được sử dụng thông qua các nguyên lý sư phạm, tâm lý, khoa
học kỹ thuật, nhằm xây dựng cho sinh viên một khối lượng kiến thức hay cải thiện
cách ứng xử, hình thành các kỹ năng hoạt động thực tiễn.

6


- Phần cứng là nhóm các phương tiện truyền thông tin học tập (truyền đạt,
giới thiệu nội dung dạy học), là nhóm cung cấp cho các giác quan của người học
nguồn thông tin học tập dưới dạng tiếng hoặc dạng hình ảnh, hoặc cả hai cùng một
lúc. Trong đó những phương tiện như máy thu thanh, thu hình, máy vi tính….là kết
quả của sự phát triển khoa học và công nghệ thông tin điện tự, có tác dụng tăng
năng suất và hiệu quả truyền đạt thông tin học tập rất cao đến người học.
Nếu dựa theo cấu tạo, thì các phương tiện kỹ thuật dạy học có thể được chia
thành hai nhóm sau:
- Nhóm các phương tiện dạy học. Bao gồm cả các phương tiện dạy học
truyền thống và cả các phương tiện dạy học hiện đại. Phương tiện dạy học truyền
thống là các phương tiện đã được sử dụng lâu đời và ngày nay vẫn được dùng trong
trong dạy học ở các trường đại học như vật thật, sa bàn, bản đồ, sơ đồ, tranh ảnh,
sách, các loại mô hình học cụ giản đơn tự tạo. Phương tiện dạy học hiện đại là các
phương tiện lưu trữ, chứa đựng thông tin học tập đã được kỹ thuật hóa, mà chỉ có
các thiết bị máy móc kỹ thuật mới khai thác được các thông tin đó. Như các loại
phim ảnh, băng đĩa, máy ghi hình, ghi âm, máy vi tính, …
- Nhóm các thiết bị kỹ thuật dạy học. Bao gồm các thiết bị kỹ thuật nghe
nhìn, in ấn và các loại, máy móc kỹ thuật sử dụng trong dạy học. Như các loại máy
chiếu phim, máy chụp ảnh số, đèn chiếu overhead, máy photocoppy, máy in màu,
máy chiếu đa năng, máy quét, video, catset, ti vi, máy vi tính… Bản thân các thiết
bị kỹ thuật này không chứa đựng thông tin dạy học, nó chỉ trở thành phương tiện kỹ
thuật dạy học khi được sử dụng phối hợp với các phương tiện chứa đựng thông tin
dạy học.
Trong tương lai, các phương tiện dạy học truyền thống sẽ còn tiếp tục được
sử dụng trong quá trình dạy học ở đại học, khi mà chúng còn phát huy tác dụng hỗ
trợ nâng cao hiệu quả dạy và học. Đồng thời sẽ có ngày càng nhiều các phương tiện

dạy học truyền thống được kỹ thuật hóa và trở thành phương tiện kỹ thuật dạy học.

7


- Nhóm phương tiện kỹ thuật truyền đạt, giới thiệu thông tin dạy học. Đó là
các phương tiện sử dụng để chuyển tải thông tin đến người học bằng sự tác động
lên giác quan của họ, thường gọi là các phương tiện nghe nhìn như: các phim, ảnh,
máy chiếu, các loại băng ghi âm, catset, tivi, máy tính…các phương tiện đó góp
phần tăng cường tính trực quan trong dạy học, tạo thuận lợi cho hoạt động nhận
thức của sinh viên. Vì vậy khi sử dụng chúng cần kết hợp chặt chẽ với lời nói của
giảng viên, định hướng đúng đắn cho việc tiếp nhận có hiệu quả tri thức các môn
học; nhất là các môn xã hội và nhân văn, nếu được sự hỗ trợ của các phương tiện
nghe nhìn hiện đại thì hiệu quả dạy và học sẽ tăng lên rất nhiều.
- Nhóm phương tiện kỹ thuật dạy học luyện tập. Là các phương tiện thiết bị
kỹ thuật giúp người học tiếp thu và rèn luyện hoàn thiện các kỹ xảo, kỹ năng hoạt
động nghề nghiệp, sử dụng thành thạo các loại vũ khí, trang bị kỹ thuật, khí tài chỉ
huy, chiến đấu và rèn luyện thể lực, tâm lý.
Nhờ có các phương tiện kỹ thuật dạy học luyện tập, mà người học được tiếp
nhận tài liệu học tập một cách nhanh chóng, nắm vững hơn nội dung lý thuyết kiểm
tra, đánh giá kiến thức, kỹ xảo, kỹ năng một cách khách quan, chính xác, tiết kiệm
được thời gian, thành thạo các kỹ xảo, kỹ năng nghề nghiệp, rèn luyện thể lực bản
lĩnh tâm lý nghề nghiệp cho cá nhân và tập thể sinh viên.
- Nhóm phương tiện kỹ thuật dạy học kiểm tra, đánh giá kiến thức, kỹ xảo, kỹ
năng. Đó là các thiết bị đo lường, các máy trắc nghiệm, máy đo thể lực, tâm lý, trí
tuệ, các dụng cụ tập luyện, camêra, ghi âm, máy ảnh, máy tính…những phương
tiện dạy học trên thường được sử dụng ở các trường đại học nhằm thu thông tin
ngược từ phía người học và kiểm tra đánh giá kết quả nắm kiến thức, rèn luyện kỹ
năng, kỹ xảo của cá nhân và của tập thể sinh viên. Nhờ có những phương tiện đó
mà việc kiểm tra, đánh gía kết quả dạy học được kịp thời hơn, bảo đảm tính khách

quan chính xác và tiết kiệm thời gian hơn. Trong tương lai chắc chắn các phương
tiện kỹ thuật dạy học dùng để kiểm tra đánh gía, đo đếm các khả năng trí tuệ, độ
tinh nhạy của các giác quan, và thể lực sẽ ngày càng hiện đại hơn và được sử dụng
8


rộng rãi trong tuyển chọn đầu vào cũng như quá trình dạy học, góp phần nâng cao
chất lượng đào tạo đại học.
- Nhóm phương tiện kỹ thuật dạy học tự học.
Đây là các phương tiện kỹ thuật mà người học sử dụng nó vừa để tự nghiên
cứu lĩnh hội kiến thức bài học chứa đựng trong các phương tiện đó, vừa để tự
nghiên cứu lĩnh hội kiến thức bài học chứa đựng trong các phương tiện đó, vừa để
tự tập luyện hoàn thiện các kỹ xảo, kỹ năng nghề nghiệp và tự kiểm tra đánh giá
kết quả học tập, rèn luyện của bản thân mình.
Nhờ có các phương tiện kỹ thuật dạy học đó mà quá trình dạy học thực hiện
được nguyên tắc “cá biệt hóa” hoạt động nhận thức và khả năng tự học, tự đào tạo
và cường độ học tập tăng lên, góp phần phát triển tính chủ động, tự giác, độc lập và
sáng tạo trong lĩnh hội kiến thức, hoàn thiện kỹ xảo, kỹ năng thực hành nghề
nghiệp của sinh viên.
- Nhóm phương tiện kỹ thuật dạy học đa chức năng.
Nội dung chính của nhóm này là sự ứng dụng công nghệ thông tin trong dạy
học với vai trò trung tâm của máy vi tính. Bằng sự kết nối máy tính với các thiết bị
dạy học khác để tạo thành một tổ hợp phương tiện kỹ thuật dạy học đa năng. Nhóm
này bao gồm các phương tiện kỹ thuật dạy học mô phỏng, dạy học chương trình
hóa, dạy học thông minh có sự trợ giúp của máy tính (ICAI: Intelligent Computer
Assisted Instruction)… Nhóm phương tiện kỹ thuật dạy học này có chức năng cơ
bản sau:
Là công cụ truyền đạt thông tin dạy học, trợ giúp việc giảng dạy của giảng
viên. Tùy theo mục đích, tính chất của từng hình thức tổ chức dạy học và của từng
buổi học mà người dạy có thể khai thác, sử dụng một vài chức năng nào đó của

phương tiện kỹ thuật dạy học để trình bày một phần hay toàn bộ nội dung bài dạy.
Là công cụ học tập của sinh viên, giúp cho sinh viên lĩnh hội được kiến thức,
luyện tập các kỹ xảo, kỹ năng nghề nghiệp, tạo cơ sở cho việc tự học, tự luyện tập
có hiệu quả cao. Người học có thể làm việc trực tiếp với các phương tiện kỹ thuật
9


dạy học dưới sự hướng dẫn và kiểm soát chặt chẽ của giảng viên. Cũng có thể
người học tự học độc lập trên các phương tiện kỹ thuật dạy học theo những
chương trình làm sẵn.
Là công cụ quản lý, điều khiển việc học tập giúp cho người dạy, người quản
lý theo dõi, kiểm tra đánh giá kết quả dạy học kịp thời và chính xác.
Tóm lại những phương tiện kỹ thuật dạy học có những ưu thế mà các phương
tiện kỹ thuật thông thường không thể làm được.
III. Những yêu cầu chung khi lựa chọn, sử dụng phương tiện kỹ thuật
dạy học.
Hiện nay trhong các trường đại học phương tiện kỹ thuật đã được đầu tư,
trang bị ngày càng nhiều và hiện đại hơn, nhưng do các nguyên nhân khác nhau mà
phần lớn giảng viên ít sử dụng chúng trong quá trình dạy học. dưới đây tôi xin
mạnh dạn đưa ra một số yêu cầu khi sử dụng phương tiện kỹ thuật dạy học để cho
kết quả của quá trình dạy học đạt kết quả cao nhất.
1. Lựa chon, sử dụng phương tiện kỹ thuật dạy học phải đảm bảo tính
khoa học và tính mục đích.
Từ sự phân tích mục đích, đặc điểm nội dung và phương pháp truyền đạt của
từng bài học, môn học cụ thể mà xác định rõ nhiệm vụ của từng loại phương tiện
kỹ thuật dạy học sẽ dùng trong môn học, bài học đó, từ đó lựa chọn và xác định
cách thức sử dụng nó cho thích hợp để dem lại hiệu quả cao.
Cần khai thác tối đa khả năng, tác dụng của phương tiện kỹ thuật dạy học
trong các bước khác nhau của quá trình dạy học, nhằm tạo ra những mâu thuẫn
nhận thức, kích thích hứng thú học tập của sinh viên, min họa những vấn đề phức

tạp, tạo ra động lực giúp cho việc củng cố, luyện tập, vận dụng và kiểm tra, đánh
giá kiến thức, kỹ năng, kỹ xảo của cá nhân và tập thể sinh viên, vì quá trình dạy học
chỉ đem lại hiệu quả cao khi các bước đó được hoàn thiện.

10


Khi lựa chọn, sử dụng các loại phương tiện kỹ thuật dạy học phải xuất phát
từ đặc tính sư phạm của từng loại, khả năng trình độ sử dụng của người dạy, người
học và các điều kiện sư phạm khác.
Việc sử dụng các phương tiện kỹ thuật dạy học phải đúng lúc, đúng chỗ,
đúng liều lượng và theo tinh thần dạy học nêu vấn đề, nhằm góp phần tích cực hóa
hoạt động nhận thức, hoàn thiện các kỹ xảo, kỹ năng thực hành và phát triển năng
lực sáng tạo của sinh viên. Đồng thời phối hợp sử dụng các phương tiện khác để
phát huy ưu điểm của mỗi loại và cần phải sử dụng chúng dưới dạng động, có
lượng thông tin và thời gian hợp lý, phù hợp với tiến trình lôgíc bài học, ngược lại
các vấn đề đó sẽ đạt hiệu quả thấp.
2. Sử dụng phương tiện kỹ thuật dạy học phải bảo đảm tính kế hoạch,
hệ thống và tổng hợp.
Người dạy và người học khi sử dụng các phương tiện kỹ thuật dạy học phải
có kế hoạch cụ thể, liên hệ, phối hợp và hợp đồng chặt chẽ với các cơ quan điều
hành, quản lý các phương tiện đó; cần xác định trước sử dụng những loại gì, thời
gian, địa điểm, người sử dụng.
Sử dụng các phương tiện dạy học phải đảm bảo tính hệ thống đối với từng
bài học, môn học và toàn bộ chương trình dạy học. Đảm bảo sự kế thừa trong tiếp
nhận các kiến thức, rèn luyện hoàn thiện kỹ xảo, kỹ năng nghề nghiệp của sinh
viên. Đồng thời cũng phải sử dụng tổng hợp các loại phương tiện dạy học hiện có,
kết hợp phương tiện dạy học thô sơ với hiện đại nhằm giúp sinh viên nắm vững bản
chất các vấn đề học tập.
3. Phải chuẩn bị chu đáo các phương tiện kỹ thuật dạy học trước khi

đưa ra sử dụng.
Việc chuẩn bị phương tiện kỹ thuật dạy học cho mỗi môn học, bài học cụ
thể phải được hoàn thành trước khi bước vào bài học, môn học đó. Phải nắm vững
thành thạo các thao tác kỹ thuật khi sử dụng chúng, đảm bảo sao cho an tòan và tiết
kiệm nhất, thường xuyên bảo dưỡng, bảo quản các phương tiện kỹ thuật ấy.
11


Quy trình sử dụng các phương tiện kỹ thuật dạy học bao gồm các bước sau:
Bước 1: Dự kiến phương tiện kỹ thuật dạy học sẽ sử dụng. Để dự kiến lựa
chọn, sử dụng phương tiện kỹ thuật dạy học nào đó phải căn cứ vào mục đích, nội
dung, phương pháp dạy học của buổi học. Phải tìm hiểu loại hình phương tiện kỹ
thuật dạy học dự kiến sử dụng. Hiện tại nhà trường đang có những loại phương tiện
gì và loại hình nào phù hợp với mục đích nội dung, phương pháp dạy học và phù
hợp với lôgíc tiến trình buổi học. Cuối cùng phải tìm hiểu danh mục nội dung chứa
đựng trong các phương tiện dạy học sẽ được chuyển tải bằng các thiết bị kỹ thuật
dạy học tương ứng.
Bước 2: thực hành sử dụng thử, trước khi đưa ra sử dụng chính thức trong
các buổi học, giảng viên phải thực hành sử dụng thử trên các phương tiện kỹ thuật
đó từ 2 đến 3 lần nhằm ôn luyện các thao tác sử dụng, kiểm tra tình trạng kỹ thuật
của phương tiện kỹ thuật dạy học, kiểm tra điều chỉnh nội dung theo ý đồ sư phạm,
đánh dấu cẩn thận nhằm tránh nhầm lẫn.
Bước 3: dự kiến nội dung, phương pháp dạy học sẽ sử dụng phối hợp với
phương tiện kỹ thuật dạy học. Xác định những biện pháp sư phạm phối hợp để sử
dụng các phương tiện kỹ thuật dạy học trong những tình huống cụ thể. Bao gồm:
chuẩn bị lời bình lời nhận xét và những ý kiến liên hệ của nội dung trình bày với
những nguyên lý nào đó trong nội dung môn học. Đặt ra những câu hỏi xen kẽ tron
quá trình sử dụng phương tiện kỹ thuật dạy học để thu hút sự chú ý hoặc phát triển,
kích thích sự tư duy của sinh viên. Dự kiến các tình huống sư phạm và cách xử lý.
Phương tiện kỹ thuật dạy học có vai trò rất quan trọng trong quá trình dạy

học, nhằm đảm bảo cho viêch truyền đạt, lĩnh hội và nghiên cứu nội dung các môn
học có hiệu quả nhất và rèn luyện các kỹ xảo, kỹ năng cho người học, kiểm tra,
đánh giá khách quan, chính xác các kiến thức. Khoa học công nghệ càng phát triển
thì phương tiện kỹ thuật dạy học càng hiện đại, càng được sử dụng phổ biến trong
các trường đại học. Việc nghiên cứu và ứng dụng phương tiện kỹ thuật hiện đại là
điều kiện tiên quyết để đổi mới phương pháp dạy học ở trong các trường đại học.
12


Điều này hoàn toàn phù hợp với chủ trương: “từng bước áp dụng các phương pháp
tiên tiến và phương tiện hiện đại vào quá trình đào tạo”, phù hợp với tinh thần
“chuẩn hóa, hiện đại hóa giáo dục” mà nghị quyết Đại hôi IX đề ra.
Mặt khác cũng cần phải khẳng định rằng phương tiện kỹ thuật dạy học không
phải là những phương tiện vạn năng. Cho dù các phương tiện dạy học có được hoàn
thiện, phong phú và hiện đại bao nhiêu cúng chỉ là phương tiện mang tính hỗ trợ
không thể thay thế cho hoạt động tích cực, năng đông, sáng tạo của người dạy và
người học trong quá trình dạy học. Do đó cần nhận thức đúng vai trò, vị trí, chức
năng của các phương tiện để sử dụng có hiệu quả chúng góp phần nâng cao chất
lượng dạy học, tránh đề cao, tuyệt đối hóa cũng như xem nhẹ tác dụng của nó, dẫn
đến ngại đổi mới, cải tiến và sử dụng các phương tiện kỹ thuật trong dạy và học.

13