Nhật ký trong tù - HCM

Giáo án 11 NC Lý Thò Hòa
TUẦN 24 (TIẾT 93, 94, 95, 96)
Tiết PPCT 93 - 94 Lớp dạy 11D
G/ án : Văn học Ngày dạy:
Tên bài dạy
NHẬT KÍ TRONG TÙ
(Ngục trung nhật ký) Hồ Chí Minh
A>. Mục tiêu cần đạt:
Giúp học sinh:
- Hiểu đươc hoàn cảnh sáng tác đặc biệt, từ đó hiểu thêm quan điểm sáng tác văn học của Hồ
Chí Minh.
- Hiểu được giá trò nội dung tư tưởng cơ bản, đặc điểm bút pháp và phong cách nghệ thuật của
tập thơ.
* Trọng tâm bài học: mục III (2, 3) chân dung tự hoạ, nghệ thuật đa dạng, độc đáo.
B>. Chuẩn bò của GV và HS:
- Suy nghó mới về Nhật kí trong tù (Nguyễn Huệ Chi chủ biên, NXB Văn học, 1993).
- Bản đồ phóng to hành trình tù đày của Bác ở Trung Quốc (từ sách trên)
C>. Thiết kế bài dạy – học:
Hoạt động 1: Kiểm tra bài soạn và chuẩn bò tư liệu cho bài học của học sinh (3 phút)
Hoạt động 2: VÀO BÀI MỚI
T/gian HOẠT ĐỘNG THẦY – TRÒ NỘI DUNG CẦN ĐẠT
3
phút
5
phút
Hoạt động 3
- HS đọc mục I – SGK
- GV hỏi: Vì sao nói HCRĐ của tác
phẩm NKTT là rấr đặc biệt?
+ Thời gian sáng tác?
+ Hoàn cảnh nào?

+ Nguyên nhân nào
- HS đọc mục II - SGK
- GV hỏi:
+ Tác phẩm được viết bằng chữ gì.
Vì sao lại gọi là tập thơ tứ tuyệt?
+ Nêu các đề tài chính trong tập
thơ?
I>. TÌM HIỂU HOÀN CẢNH SÁNG TÁC VÀ
CẤU TRÚC TẬP THƠ
1. HOÀN CẢNH SÁNG TÁC:
-Trong chuyến công tác bí mật của HCM sang TQ
tranh thủ sự viện trợ của thế giới.
- Bác bò chính quyền Tưởng giới Thạch tình nghi là
Hán gian nên bò bắt giam từ tháng 8/1942 đến 9/1943.
- Trong hoàn cảnh ấy Bác đã viết tập NKTT để bày tỏ
ý chí và nỗi lòng của mình.
2. CẤU TRÚC TẬP THƠ:
- Tập thơ viết bằng chữ Hán.
- Nhật ký là ghi chép hàng ngày những sựviệc và
tâm tình của người viết một cách chân thực chính xác.
- Gọi là tập thơ tứ tuyệt vì hầu hết viếtb theo thể thất
ngôn, ngũ ngôn tứ tuyệt Đường luật (Trừ 8bài)
- Tập thơ thể hiện rõ 4 đề tài chính:
+ Phê phán hiện thực nhà tù và xã hội TQ đương thời.
+ Nỗi niềm và tâm trạng của người viết
Giãi bày nỗi bò bắt oan
+ Thơ thù tiếp.
Giáo án 11 NC Lý Thò Hòa
5
phút

15
phút
+ Vì sao tập thơ ra đời là một sự
kiện văn học lớn? (ảnh hưởng của
tập thơ)
- HS lần lượt giải thích và trả lời.
-Hoạt động 4
- GV nêu câu hỏi:
+ Tập NKTT phản ánh rõ nội dung
gì?
+ Để tả thực bhững sự việc Bác đã
sử dụng bút pháp nào chủ yếu?
+ Hãy đọc câu thơ bài thơ thể hiện
rõ hiện thực của nhà tù.
- HS theo dõi SGK và lần lượt trả
lời.
- GV đònh hướng nội dung
Hoạt động 5
-GV xác đònh phần này là kiến
thức trọng tâm
- Hs thảo luận (3 phút ) tìm ra các
luận điểm cơ bản của phần 2.
- Hs tìm dẫn chứng để chứng minh
ở các bài: Vọng nguyệt, Đáp
thuyền đi Ung Ninh.
- Hs làm rõ tiếng hát khát khao tự
do luôn vang lên trong NKTT:
Trên đời nghìn vạn điều cay đắng
Cay đắng chi bằng mất tự do
- tập thơ ra dời – một sự kiện văn học; được dòch ra

tiếng Việt và nhiều thứ tiếng trên TG, được trao đổi
thảo luận, nghiên cứu và đưa vào dạy học trong nhà
trường ở các cấp học.
II>. TÌM HIỂU GIÁ TRỊ NỘI DUNG VÀ NGHỆ
THUẬT
1>. Bức tranh nhà tù và một phần xã hộïi TQ
những năm 40 TK XX (giá trò hiện thực)
- Bác đã tả thực, tự sự bằng bút pháp châm biếm nhẹ
nhàng nhưng sâu sắc nhằm phơi bày bộ mặt đen tối,
nhếch nhác , thảm hại của chế độ nhà tù Tưởng Giới
Thạch
+ Trong tù diễn ra cảnh đánh bạc:
Ban trưởng nhà lao chuyên đánh bạc
Giải người cảnh trưởng kiếm ăn quanh:
Chong đèn, huyện trưởng làm công việc,
Trời đất Lai Tân vẫn thái bình
(Lai Tân)
+ Bắt bớ người vô tội;
Phạm tội gì đây ta thủ hỏi
Tội trung với nước với dân à
. . . ..
2>. Bức chân dung tinh thần tự hoạ của người tù,
người chiến só cách mạng HCM
a- Đó là một tấm gương nghò lực phi thường, một bản
lónh vó đại, không gì lay chuyển được.
- Một con người vượt lên mọi đau đớn thể xác để giữ
phong thái ung dung, tâm hồn thanh thoát trong mọi
tình huống:
+ Người ngắm trăng soi ngoài cửa sổ
Trăng nhòm khe cửa ngắm nhà thơ

( Ngắm trăng)
+ Tuy bò tình nghi là gián điệp,
Mà như khanh tướng vẻ ung dung.
b. Đó là một tâm hồn yêu nước, khát khao tự do và
đấu tranh cách mạng.
- Những ngày tháng bò tù đày Bác luôn hướng về
Tquốc, tính đếm thời gian. Càng cuối tập thơ càng
khát khao hơn
+ Năm tròn cố quốc tăm hơi vắng
Tin tức bên nhà bữa bữa trông.
+ Xót mình giam hãm trong tù ngục
Giáo án 11 NC Lý Thò Hòa
7
phút
5
phút
- Gv cùng Hs phân tích một số dẫn
chứng tiêu biểu để chỉ ra lòng nhân
đạo trong NKTT của Bác bao la vó
đại (so sánh với giá trò nhân đạo
trong văn học hiện thực phê phán)
- GV lấy ví dụ phân tích
+ Bài Chiều tối : Nhiều thi liệu cổ
được sử dụng: mây, chim, buổi
chiều nhưng lại thể hiện một tinh
thần hiện đại : lạc quan tin tưởng
vào ngày mai tươi sáng “Lô dó
hồng”
+ Bài ghẻ:
Đầy mình đỏ tựa như hoa gấm

Sột soạt luôn tay tựa gảy đàn….
…..thảy tri âm
Hoạt động 6:
? Qua việc tìm hiểu khái quát về
tập thơ em có rút ra bài học gì.
Gv hướng dẫn Hs làm bài tập nâng
cao
Chẳng được xông ra giữa trận tiền.
+ Bài “Không ngủ được”, “Bốn tháng rồi”…..
c- Đó là một tâm hồn nghệ só tài hoa, một trí tuệ linh
hoạt, nhọn sắc nhạy cảm với thiên nhiên và với cuộc
đời.
- Bài : Trung thu, Trời hửng, Học đánh cờ, Tự khuyên
mình…
d- Một tấm lòng yêu thương bao la đối với nhân loại
cần lao.
+ Người cùng cảnh ngộ: “Người bạn tù thổi sáo”,
“Cháu bé trong nhà lao Tân Dương”
+ Nhân dân lao động TQ: “Phu làm đường”, “Long An
Đồng chính”, “Hoàng hôn”
+ Khoan dung độ lượng với cả những người trong
hàng ngũ kẻ thù: Trưởng ban học Mạc; Tiên sinh học
Quách..
3>. Một tập thơ phong phú đa dạng, độc đáo về
phong cách nghệ thuật.
- Nhiều điều tưởng như trái ngược nhưng lại thống
nhất hài hoà với nhau: Chất thép và chất tình; cổ điển
và hiện đại; chất chiến só kết hợp với nghệ só.
- Giọng điệu thơ: khi châm biếm, khi trữ tình, khi mỉa
mai chua chát , khi tự trào hóm hỉnh.

III>. TỔNG KẾT VÀ LUYỆN TẬP.
1. Tổng kết.
- NKTT là một tập thơ lớn của nhà thơ lớn –nhà cách
mạng vó đại HCM.
- Tập thơ đã để lại những bài học đấu tranh cách
mạng và rèn luyện đạo đức cho bao thế hệ mai sau.
2. Bài tập nâng cao.
Phong cách trào lộng, châm biếm của HCM trong
NKTT thật đa dạng , nhiều cung bậc khác nhau: Có
bài cười vui thoải mái (Pha trò): tự trào (buổi trưa);
mỉa mai (Gia quyến người bò bắt); đả kích mạnh mẽ,
trực tiếp (Tiền đèn); cười ra nước mắt (cái cùm)…
Hoạt động 7: Củng cố và dặn dò ( 3phút)
1. Củng cố
Giáo án 11 NC Lý Thò Hòa
- Gv khắc hoạ kỹ lại phần: Bức chân dung tự hoạ của người tù –người chiến só Hồ chí Minh
2. Dặn dò:
- Học bài đã học và sưu tầm , học thuộc 10 bài thơ trong NKTT mà mình thích
- Soạn bài : Chiều tối; Lai Tân
-------------------------------------------------------------------------
CHIỀU TỐI
(Mộ) Hồ Chí Minh
A>. Mục tiêu cần đạt:
Giúp học sinh:
- Thấy được vẻ đẹp tâm hồn Hồ Chí Minh: dù hoàn cảnh khắc nghiệt đến đâu vẫn luôn hướng
về sự sống và ánh sáng.
- Cảm nhận được bút pháp tả cảnh ngụ tình vừa cổ điển vừa hiện đại của tác giả.
* Trọng tâm bài học:
- Làm nổi bật vẻ đẹp sinh động của bức tranh thiên nhiên (hai câu đầu) và bức tranh đời sống
con người (hai câu sau).

- Qua bức tranh cảnh vật, thấy được vẻ đẹp tâm hồn của nhà thơ chiến só: lòng yêu thiên
nhiên, cuộc sống, con người; phong thái ung dung, tự chủ, tinh thần lạc quan, nghò lực kiên cường
vượt lên hoàn cảnh tù đày, khắc nghiệt, tối tăm. Làm rõ sự hài hoà giữa tính cổ điển và tính hiện đại
của bài thơ.
B>. Chuẩn bò của thầy và trò:
- Suy nghó mới về Nhật kí trong tù (Nguyễn Huệ Chi chủ biên, NXB Văn học, 1993).
- Phóng to tranh minh hoạ của Hồ Chí Minh trong Nhật kí trong tù, bản đồ vẽ lại con đường
Hồ Chí Minh bò giam giữ và giải đi trong thời gian bò bắt tù (1942 - 1943)
C>. Thiết kế bài dạy – học:
Hoạt động 1: VÀO BÀI MỚI nối tiếp của tiết khái quát tập thơ
Đúng như vậy, trong mỗi bài thơ, mỗi vần thơ của Bác là một ý đẹp, là một ánh đèn toả rạng
lung linh. Đó là tinh thần chiến đấu, là khí phách, tư thế thái độ và cả một tân hồn cao đẹp, thương
người, yêu cảnh của Hồ Chí Minh. trong số trăm bài thơ ấy , chúng ta phải kể đến bài thơ " Chiều
tối" - Mộ
T/gian
Hoạt động của GV -HS
Nội dung ghi bảng
3
phút
Hoạt động 2
? Hãy cho biết bài thơ được viết
trong hoàn cảnh nào.
? Hãy cho biết bài thơ được làm
theo thể thơ nào. Cho biết bố cục
của thể thơ đó.
- Khai, thừa, chuyển, hợp
- Gv hướng dẫn cách đọc diễn cảm:
I>. Tìm hiểu khái quát
a. Xuất xứ và hoàn cảnh sáng tác bài thơ.
- "Chiều tối" là một trong những bài thơ hay của hồ

Chí Minh được rút từ tập thơ "Nhật ký trong tù"
-Trong một lần bò giải sang nhà lao khác vào một
buổi chiều, Bác đã ghi lại cảm xúc của mình qua
lần đi đó trong bài thơ "Chiều tối".
- "Chiều tối" được viết theo thể Thất ngôn tứ tuyệt

b. Đọc bài thơ.
Giáo án 11 NC Lý Thò Hòa
phút
phút
phút
Đọc đúng nhòp, giọng chậm rãi,
bình tỉnh, câu cuối đọc nhấn mạnh
hơn
- Học sinh đọc lại bài thơ. (to, rõ và
truyền cảm)
Hoạt động 3
? Theo em nên phân tích bài thơ
theo hướng nào.
- G/viên hướng dẫn phân tích theo
cặp câu
- H/s đọc 2 câu thơ đầu và cho biết
nội dung nói cái gì.
- So sánh với cảnh vật trong bài
"Chiều tối" buồn, ảm đạm, hiu
quạnh.
? Phân tích tâm trạng nhân vật trữ
tình trong khổ thơ hiện lên như thế
nào.
( so sánh cảnh vật và con người)

? Hãy cho biết hai câu thơ mang
đậm màu sắc cổ điển ở những yếu
tố nào
+ Hình ảnh (thi liệu)
+ Bút pháp tạo hình
? Vậy tấm lòng của Bác hiện lên
như thế nào
- Gọi h/s đọc 2 câu cuối cho biết nội
dung chính.
- Em hãy nhận xét hình ảnh con
người xuất hiện trong câu thơ trong
khung cảnh như thế nào? khung
cảnh ấy tạo nên giá trò gì cho bức
tranh.
giảng: đêm buông xuống song bài
thơ lại bật sáng lên h/ả sinh hoạt
của con người: cô gái lao động ở
xóm núi bên lò than rực hồng.
? Cho biết xuất hiện cuối bài thơ là
hình ảnh nào.
+ H/ả đó có giá trò như thế nào với
- Lưu ý một số từ phiên âm và dòch nghóa (chưa sát
nghóa)
+ Cô vân mạn mạn
II>. ĐỌC – HIỂU CHI TIẾT
1> Bức tranh thiên nhiên lúc chiều tàn qua cảm
nhận của nhà thơ (hai câu thơ đầu).
Quyện điểu quy lâm tầm túc thụ
Cô vân mạn mạn độ thiên không
(Chim mỏi về rừng tìm chốn ngủ

Chòm mây trôi nhẹ giữa tầng không)
- Khung cảnh thiên nhiên được miêu tả qua hình ảnh
+ Chim mỏi bay về
+ Mây lẻ loi cô đơn
=> + Cảnh vật đượm vẻ buồn, hoang vắng ảm đạm
phù hợp với cảnh ngộ của người tù <đang bò giải đi,
mệt mỏi, cô đơn nơi đất khách quê người..)
+ Cảnh vật tuy có tâm trạng nhưng được trở về
tổ, được tự do lững lờ trên bầu trời >< với nhân vật
trữ tình đang mất tự do, canh cánh nỗi niềm nhớ quê
hương đất nước.
+ Hai câu thơ mang đậm màu sắc cổ điển : sử
dụng hình ảnh quen thuộc để miêu tả buổi chiều
"chim"; Chỉ chấm phá vài nét đơn sơ theo bút pháp
thơ Đường, Bác đã vẽ nên bức tranh thơ man mác
buồn nhưng thoáng nhẹ và cao đẹp -> Tấm lòng của
Bác đã mở rộng trước cảnh thiên nhiên
2> Hai câu cuối: Bức tranh sinh hoạt
Thôn sơn thiếu nữ ma bao túc
Bao túc ma hoàn lô dó hồng.
(Cô em xóm núi xay ngô tối
Xay hết lò than đã rực hồng)
- Hình ảnh con người xuất hiện trong khung cảnh lao
động "xay ngô" tạo nên chất khẻo khoắn đầy sức
sống. Bác đã hướng tâm hồn mình ra cuộc sống bình
dò, lạc quan. Cách xắp xếp từ ngữ " ma bao túc →
bao túc ma" lặp vòng như vòng xoay của cối xay
ngô. Điều đó như nói lên Bác đang cảm nhận nỗi
vất vả của con người lao động.
- Hình ảnh "lô dó hồng"

+ Hình ảnh trung tâm, là điểm sáng của cả bài thơ .
Nó xua đi cái lạnh, cô đơn của vạn vật, bóng tối
đang phủ trùm lên cảnh vật và lòng người.