Nguyễn ĐÌnh Chiểu, ngôi sao sáng của văn nghệ dân tộc (tiết 2)

Ngày soạn: 14 /9 Ngày giảng :16/9/2008
Tiết 10- Đọc văn
Nguyễn Đình Chiểu, ngôi sao sáng
trong văn nghệ của dân tộc
Phạm Văn Đồng
A. Phần chuẩn bị
I. Mục tiêu cần đạt
1. Kiến thức, kĩ năng tư duy
* Giúp học sinh HS:
- Nắm được nội dung sâu sắc và mới mẻ mà tác giả đặt ra trong bài viết: NĐC, một
nhân cách trong sáng, một nhà thơ lớn của dân tộc cần phải được đánh giá đúng hơn,
đầy đủ hơn.
- Thấy được vẻ đẹp hình thức của bài nghị luận: cách nêu vấn đề độc đáo, giọng văn
hùng hồn, lối diễn đạt giàu màu sắc biểu cảm, v.v…
- Củng cố, rèn luyện kĩ năng phân tích một bài văn nghị luận.
2. Tư tưởng- tình cảm
Thêm trân trọng con người, nhân cách, tài năng…của Đồ Chiểu.
II. Phương tiện thực hiện
- SGK, SGV, tài liệu tham khảo
- SGK, tài liệu tham khảo
III. Cách thức tiến hành
Đọc sáng tạo, gợi tìm, trả lời câu hỏi, chia nhóm thảo luận…..
B. Tiến trình dạy học
* Ổn định tổ chức (1 phút)
I. Kiểm tra bài cũ: (trong khi học bài mới - 2 phút)
II. Bài mới:
* Giới thiệu bài mới:
Ở tiết trước chúng ta đã hiểu vì sao PVĐ lại ví thơ văn NĐC như "Những vì sao
có ánh sáng khác thường" và "Con mắt của chúng ta phải chăm chú nhìn thì mới thấy":
và càng nhìn thì càng thấy sáng". Tiết học này sẽ giúp chúng ta thấy rõ hơn "vì sao có
ánh sáng khác thường" đó….

Hoạt động của GV & HS Yêu cầu cần đạt
- HS đọc từ "Kiến nghĩa bất vi
vô dõng dã!" đến "Vóc dê da
cọp khô lường thực hư".
- Điều đáng trân trọng ở con
người Đồ Chiểu là gì?
2. Phần hai
a. Con người và quan niệm sáng tác thơ văn
của NĐC (8 phút)
- Con người có khí tiết, trọn đời phấn đấu hi sinh
vì nghĩa lớn.
- Quan niệm về lẽ làm người rất đáng trân trọng:
thấy việc nghĩa mà không làm là không có dũng
khí.
- Ông có quan niệm như thế nào - Văn chương dùng để chiến đấu trực diện kẻ
1
về st văn chương và người viết
văn?
thù.
- Viết văn là một thiên chức (phần việc tự nhiên,
thiêng liêng của con người), coi trọng chức trách của
mình.
- GV khái quát:  Ở NĐC quan niệm về văn chương hoàn toàn
thống nhất với quan niệm về lẽ làm người, "văn
tức là người", văn thơ phải là vũ khí chiến đấu
của người chiến sĩ.
- Em có thể đưa ra một vài lời đánh giá, bình luận về quan niệm làm người, cũng
như quan niệm văn chương của Đồ Chiểu.
- Tuỳ HS
- Vì sao t/g PVĐ lại bắt đầu

phần này bằng việc tái hiện lại
hoàn cảnh lịch sử nước ta trong
"suốt hai mươi năm trời" sau
thời điểm 1860?
b. Thơ văn yêu nước của NĐC (12 phút)
PVĐ đã đặt các tp của NĐC trên cái nền
của hoàn cảnh lịch sử lúc bấy giờ. Bởi một nhà
văn chỉ thực sự lớn khi tác phẩm của ông ta
phản ánh một cách trung thành những đặc điểm
bản chất của một giai đoạn lịch sử có ý nghĩa
trọng đại đối với đời sống của đất nước, nhân
dân. NĐC xứng đáng là "ngôi sao sáng trong
văn nghệ của dân tộc" vì, trước hết, thơ văn của
ông đã "làm sống lại phong trào kháng Pháp bền
bỉ và oanh liệt của nhân dân Nam Bộ từ 1860 trở
về sau".
- Dựa vào đâu mà t/g khẳng định
rằng "thơ văn yêu nước của
NĐC, một phần lớn là những bài
văn tế, ca ngợi (…), và than
khóc những người liệt sĩ" là điều
"không phải ngẫu nhiên"?
Từ 1860 trở về sau được PVĐ gọi là thời
khổ nhục nhưng vĩ đại. Vì thế, sáng tác của
NĐC, tấm gương phản chiếu một thời đại như
thế, tất yếu phải là lời ngợi ca những chiến sĩ
dũng cảm, đồng thời cũng là lời than khóc cho
những anh hùng thất thế đã hi sinh trong cuộc
chiến vì nước, vì dân.
- Trong hàng loạt những tác

phẩm thời điểm đó t/g đánh giá
rất cao "Văn tế nghĩa sĩ Cần
Giuộc". Tìm đoạn văn thể hiện
điều đó.
- Chúng ta hãy đọc lại nhiều đoạn trong bài
VTNSCG: (…)Bài ca của NĐC làm chúng ta
nhớ bài Bình Ngô đại cáo của NT là khúc ca
khải hoàn, ca ngợi những chiến công oanh liệt
chưa từng thấy, biểu dương chiến thắng làm
rạng rỡ nước nhà. Bài VTNSCG là khúc ca
những người anh hùng thất thế, nhưng vẫn hiên
ngang: "Sống đánh giặc, thác cũng đánh giặc…
muôn kiếp nguyện được trả thù kia…".
- Đã có một số ý kiến hiểu chưa
đúng về LVT như thế nào?
c. Truyện Lục Vân Tiên (6 phút)
- Những giá trị luận lí mà NĐC ca ngợi đã có
phần lỗi thời
2
- Tác giả đã "bác bỏ" những ý
kiến đó bằng cách nào?
- Có những chỗ lời văn không hay lắm
* Chỉ ra điểm mạnh của tp:
- "tp vẫn để lại cho đời những điều giáo huấn đáng quý trọng"…
- "Các nhận vật LVT, KNN, Tiểu đồng… là những người đáng kính, đáng yêu, trong
nghĩa khinh tài, trước sau một lòng mặc dầu khổ cực, gian nguy quyết phấn đấu vì
nghĩa lớn".
- "Họ là những con người có ruột gan xương thịt"…
- "Họ đấu tranh không khoan nhượng với mọi gian dối bất công và họ đã thắng"
v.v…

* Nguyên nhân khiến tp có một số hạn chế:
- Quan niệm mỗi thời đều có những điểm khác nhau.
- Có những chỗ lời văn không hay lắm "NĐC bị mù nên chỉ có thể đọc cho người
khác viết và như vậy thật khó sửa chữa và duyệt lại văn bản" kđ: "đôi chỗ sơ sót
về văn chương không làm giảm giá trị văn nghệ của bản trường ca thật là hấp dẫn
từ đầu đến cuối".
 "Người dân miền Nam say sưa nghe LVT, không chỉ vì nội dung câu chuyện , còn
vì văn hay…".
- Cách "bác bỏ" của PVĐ có
thuyết phục không, vì sao?
- Chỉ ra điểm mạnh mà người đọc hình như chưa
thấy ở tp. Nêu rõ nguyên nhân vì sao tp lại mắc
phải những hạn chế ấy khiến người đọc thêm
yêu mến LVT hơn. Đó là thành công của tg
trong việc thuyết phục.
- HS thảo luận nhóm
- Những điều mà t/g đưa ra ở
phần trên đã đủ điều kiện để có
thể khẳng định như nội dung ở
phần kết được chưa, vì sao?
3. Phần ba (còn lại) - (6 phút).
- Là một chí sĩ yêu nước
- Là một nhà thơ lớn
- Là tấm gương sáng, nêu cao địa vị, tác dụng
của văn học, nghệ thuật, nêu cao sứ mạng của
người chiến sĩ trên mặt trân văn hoá và tư tưởng.
- Bài viết mang màu sắc biểu
cảm rất rõ nét. Hãy tìm những
câu văn, đoạn văn thể hiện rõ
điều đó.

- "Trên trời có những vì sao có ánh sáng khác
thường, nhưng con mắt của chúng ta phải chăm
chú nhìn thì mới thấy, và càng nhìn thì càng thấy
sáng. Văn thơ của NĐC cũng vậy".
- " Ngòi bút, nghĩa là tâm hồn trung nghĩa của
NĐc đã diễn tả, thật sinh động và não nùng, cảm
tình của dân tộc đối với người chiến sĩ của nghĩa
quân, vốn là người nộng dân, xưa kia chỉ quen
cày cuốc, bỗng chốc trở thành người anh hùng
cứu nước".
- "Nhân kỉ niệm ngày mất cảu NĐC, trong lòng
chúng ta, chúng ta hãy đốt một nén hương để
tưởng nhứ những người con quang vinh của dân
3
tộc".
v.v…
- Theo em, giá trị cơ bản của bài
nghị luận này là gì?
- Có sự kết hợp hài hoà giữa lí lẽ xác đáng và
tình cảm nồng hậu của người viết đối với nhà
yêu nước NĐC.
- Có sự kết hợp giữa cuộc đời và thơ văn NĐC
với công việc chống Pháp lúc bấy giờ của nhân
dân Nam Bộ.
-  Bài viết rõ ràng, mạch lạc, dễ hiểu, vừa tác
động đến lí trí lại thấm sâu vào tình cảm người
đọc tạo nên sức thuyết phục lớn.
III. TỔNG KẾT (3 phút)
- HS tổng kết, đánh giá dựa vào ghi nhớ trong SGK.
* GV nhấn mạnh:

- Cách nhìn mới mẻ của tác giả đã đem đến một sự đánh giá đúng đắn về vị trí của
nhà thơ NĐC trong nền VH dân tộc.
- Bằng cách nhìn, cách nghĩ sâu rộng, mới mẻ và nhiệt tình của mình PVĐ đã làm
sáng tỏ mối liên hệ khăng khít của những TP thơ văn NĐC với hoàn cảnh của tổ
quốc lúc bấy giờ và với thời đại hiện nay. Đồng thời t/g hết lòng ca ngợi NĐC một
người trọn đời dùng cây bút làm vũ khí chiến đấu cho dân cho nước.
- Bài văn có sức lội cuốn mạnh mẽ do cách nghị luận vừa xác đáng, chặt chẽ, vừa
xúc động, thiết tha với nhiều hình ảnh, ngôn từ đặc sắc.
LUYỆN TẬP (5 phút)
Có người cho rằng thơ văn NĐC xa lạ với giới trẻ ngày nay và việc học
những tp như Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc của ông ở nhà trường là không cần thiết.
Em hãy viết một bài văn nghị luận để phát biểu ý kiến của mình về vấn đề
trên?
* GV gợi ý:
- Nội dung của VTNSCG: khóc tế các nghĩa sĩ tử trân tại Cần GIuộc, qua đó dựng
lên tượng đài nghệ thuật về những nghĩa binh quên mình vì nước, ghi dấu mốc lịch
sử bi thương nhưng hùng tráng của dân tộc.
- Nghệ thuật của bài văn tế tuy viết theo lối cổ nhưng sự tài hoa vì tình cảm lớn của
nhà thơ đủ để lay động hàng triệu trái tim con người hiện đại…
- Vậy: ngày nay thanh niên cần học tập điều gì ở những người nghĩa sĩ ấy, có cần
học ở họ t/y tổ quốc không? v.v…
III. Hướng dẫn học bài và chuẩn bị bài (2 phút)
- Đọc lại thật kĩ nội dung tp
- Lập dàn ý theo sự gợi ý của GV, viết bài
- Đọc kĩ 3 tác phẩm Đọc thêm, tìm luận điểm chính của mỗi bài, trả lời câu hỏi trong
SGK.
4