Giáo dục văn hoá giao tiếp học đường cho học sinh trung học phổ thông ở TP cần thơ hiện nay

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI
----

----

NGUYỄN THỊ BÌNH

GIÁO DỤC VĂN HÓA GIAO TIẾP HỌC ĐƯỜNG CHO
HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG Ở THÀNH
PHỐ CẦN THƠ HIỆN NAY

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC TRIẾT HỌC

HÀ NỘI, 2017


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI
----

----

NGUYỄN THỊ BÌNH

GIÁO DỤC VĂN HÓAHÀ
GIAO
TIẾP HỌC ĐƯỜNG
NỘI, 2017
CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG Ở
THÀNH PHỐ CẦN THƠ HIỆN NAY

Chuyên ngành: Triết học
Mã số: 60 22 03 01

LUẬN VĂN THẠC SĨ KHOA HỌC TRIẾT HỌC

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS Nguyễn Thị Thọ

HÀ NỘI, 2017


LỜI CAM ĐOAN

Tôi xin cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu của bản thân tôi
dưới sự hướng dẫn của cô giáo PGS. TS Nguyễn Thị Thọ, trong đó có sự kế
thừa kết quả nghiên cứu của các học giả đi trước, với những trích dẫn và sử
dụng các tài liệu trong giới hạn cho phép.
Luận văn này chưa được công bố trên các phương tiện thông tin đại chúng
cũng như không trùng với bất kỳ công trình nghiên cứu khoa học nào đã công bố
trước đây.
Hà Nội, tháng 06 năm 2017
Tác giả

Nguyễn Thị Bình


LỜI CẢM ƠN

Trước hết, tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc đến tập thể các thầy cô
giáo Trường Đại học Sư phạm Hà Nội và Khoa Triết học đã đem lại cho tác giả
những kiến thức vô cùng bổ ích trong những năm học thạc sĩ vừa qua.

Đặc biệt tác giả xin bày tỏ lòng biết ơn chân thành tới cô giáo - PGS. TS
Nguyễn Thị Thọ, người đã hướng dẫn, giúp đỡ nhiệt tình để tác giả hoàn thành
luận văn này.
Tác giả xin gửi lời cảm ơn chân thành tới Ban Giám hiệu, Đoàn thanh
niên, giáo viên và các em học sinh tại các trường THPT Bùi Hữu Nghĩa, THPT
Bình Thủy, trường THPT An Khánh đã giúp đỡ tác giả trong quá trình nghiên
cứu, thu thập số liệu thực hiện điều tra, phỏng vấn.
Cuối cùng tác giả xin gửi lời cảm ơn đến gia đình, bạn bè, người thân đã
luôn động viên và khuyến khích tác giả trong quá trình thực hiện đề tài nghiên
cứu của mình.
Hà Nội, tháng 06 năm 2017
Tác giả

Nguyễn Thị Bình


DANH MỤC TỪ VIẾT TẮT

THPT: Trung học phổ thông
TP: Thành phố
HS: Học sinh
GV: Giáo viên
GVCN: Giáo viên chủ nhiệm
GDCD: Giáo dục công dân
CBQL: Cán bộ quản lý
NXB: Nhà xuất bản
TNCS: Thanh niên cộng sản


MỤC LỤC

Trang
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài .................................................................................... 1
2. Tình hình nghiên cứu của đề tài........................................................................ 3
3. Mục đích nghiên cứu của luận văn ................................................................... 6
4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu .................................................................. 6
5. Giả thuyết khoa học........................................................................................... 6
6. Nhiệm vụ nghiên cứu ........................................................................................ 6
7. Giới hạn phạm vi nghiên cứu............................................................................ 7
8. Phương pháp nghiên cứu................................................................................... 7
9. Cấu trúc luận văn............................................................................................... 7
10. Những luận điểm cơ bản và đóng góp mới của luận văn................................ 7
NỘI DUNG
Chương 1:CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VIỆC GIÁO DỤC VĂN HÓA GIAO
TIẾP HỌC ĐƯỜNG CHO HỌC SINH THPT Ở THÀNH PHỐ CẦN THƠ
HIỆN NAY ........................................................................................................... 9
1.1. Cơ sở lý luận của việc giáo dục văn hóa giao tiếp học đường cho học
sinh THPT ở thành phố Cần Thơ hiện nay ...................................................... 9
1.1.1. Một số khái niệm cơ bản ............................................................................. 9
1.1.2. Đặc điểm, nội dung cơ bản, vai trò của giáo dục văn hóa giao tiếp học
đường................................................................................................................... 14
1.2. Cơ sở thực tiễn của việc giáo dục văn hóa giao tiếp học đường cho học
sinh THPT ở thành phố Cần Thơ hiện nay .................................................... 25
1.2.1. Đặc điểm học sinh THPT ở thành phố Cần Thơ hiện nay........................ 25
1.2.2. Sự cần thiết giáo dục văn hóa giao tiếp học đường cho học sinh THPT ở
thành phố Cần Thơ hiện nay ............................................................................... 33
1.2.3. Một số yếu tố ảnh hưởng đến việc giáo dục hành vi giao tiếp có văn hóa
cho học sinh......................................................................................................... 34
Tiểu kết chương 1.............................................................................................. 36

Chương 2: GIÁO DỤC VĂN HÓA GIAO TIẾP HỌC ĐƯỜNG CHO
HỌC SINH THPT Ở THÀNH PHỐ CẦN THƠ HIỆN NAY – THỰC
TRẠNG VÀ GIẢI PHÁP……………………………………………………37
2.1. Thực trạng giáo dục văn hóa giao tiếp học đường cho học sinh THPT ở
thành phố Cần Thơ hiện nay............................................................................ 37
2.1.1. Những kết quả đạt được của việc giáo dục văn hóa giao tiếp học đường
cho học sinh THPT ở thành phố Cần Thơ hiện nay............................................ 37
2.1.2. Những hạn chế, tồn tại của việc giáo dục văn hóa giao tiếp học đường cho
học sinh THPT ở thành phố Cần Thơ hiện nay................................................... 45
2.1.3. Nguyên nhân của thành tựu và hạn chế trong giáo dục văn hóa giao tiếp
học đường cho học sinh THPT ở thành phố Cần Thơ hiện nay ......................... 55
2.2. Một số giải pháp nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục văn hóa giao tiếp
học đường cho học sinh THPT ở thành phố Cần Thơ hiện nay................... 58
2.2.1. Nâng cao nhận thức của thầy, trò, lãnh đạo nhà trường về giáo dục văn
hóa giao tiếp học đường...................................................................................... 58
2.2.2. Phát huy vai trò gương mẫu của cán bộ, giáo viên trong nhà trường ..... 61
2.2.3. Phát huy vai trò của Đoàn TNCS Hồ Chí Minh trong giáo dục văn hóa
giao tiếp học đường cho học sinh ....................................................................... 63
2.2.4. Xây dựng môi trường văn hóa trong nhà trường, trong từng lớp học...... 64
2.2.5. Phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh trong việc xây dựng tập thể
học sinh có ứng xử văn hóa................................................................................. 66
2.2.6. Kết hợp giữa gia đình, nhà trường và xã hội trong giáo dục văn hóa giao
tiếp học đường cho học sinh ............................................................................... 68
Tiểu kết chương 2.............................................................................................. 70
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ
1. KẾT LUẬN ..................................................................................................... 72
2. KIẾN NGHỊ .................................................................................................... 73
2.1. Đối với nhà trường....................................................................................... 73
2.2. Đối với Sở giáo dục và đào tạo Cần Thơ..................................................... 73

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO......................................................... 74
PHỤ LỤC


MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
C. Mác đã từng khẳng định, con người sinh ra chưa trở thành con người
ngay, mà chỉ thực sự trở thành con người thông qua các mối quan hệ xã hội.
Ngoài nhu cầu ăn, ở, mặc, đi lại... thì văn hóa, đạo đức là những nhu cầu đặc
biệt, đóng vai trò quan trọng trong quá trình hình thành và phát triển của con
người và xã hội loài người.
Hoạt động giao tiếp, ứng xử là hoạt động vô cùng quan trọng, không thể
thiếu đối với sự tồn tại, phát triển của mỗi cá nhân cũng như toàn xã hội. Đối với
cá nhân, văn hóa giao tiếp, ứng xử góp phần hoàn thiện nhân cách, và có ý nghĩa
quan trọng đối với sự thành bại trong suốt cuộc đời. Chính vì vậy, giáo dục văn
hóa giao tiếp, ứng xử là việc cần thiết và cấp bách, nhất là trong xã hội và trong
nhà trường hiện nay.
Việc giáo dục và đào tạo trong nhà trường phổ thông, không chỉ chú trọng
trang bị tri thức cho con người, mà còn phải hoàn thiện về nhân cách, đạo đức,
cách cư xử. Muốn hoàn thành mục tiêu này thì mỗi giáo viên và học sinh phải
cùng nỗ lực thực hiện nhiệm vụ của mình, trong đó văn hóa giao tiếp học đường
đóng một vai trò hết sức quan trọng, bởi đây là điều kiện đảm bảo cho hoạt động
sư phạm diễn ra thành công và đạt kết quả như mong muốn. Giáo dục văn hóa
giao tiếp học đường là một trong những nhiệm vụ quan trọng của nhà trường
phổ thông nói chung và trường THPT nói riêng, bởi nó sẽ giúp học sinh biết ứng
xử một cách có văn hóa trong những tình huống khác nhau trong nhà trường, gia
đình và ngoài xã hội, hình thành ở các em nếp sống văn minh thanh lịch, giúp
các em chuẩn bị những hành trang cần thiết để có những bước đi vững chắc ở
tương lai.
Sau 30 năm đổi mới, đất nước ta đã đạt được những thành tựu to lớn trên

mọi lĩnh vực. Đời sống nhân dân được cải thiện rõ rệt, ngành giáo dục đã đạt
được những thành tựu cả về số lượng lẫn chất lượng. Tuy nhiên, trong những
năm gần đây, đời sống văn hóa học đường của học sinh có những biến đổi theo
nhiều chiều hướng khác nhau. Nền kinh tế, văn hóa, khoa học phát triển tạo điều
1


kiện cho học sinh được tiếp cận với nhiều kênh thông tin, nhiều mô hình học tập
tiên tiến, do đó đạt nhiều thành tích trong học tập. Nhưng bên cạnh đó, chúng ta
đang phải đối mặt với nhiều biểu hiện chưa chuẩn về đạo đức, lối sống, văn hóa
giao tiếp học đường trên bình diện xã hội nói chung và trong các nhà trường
THPT nói riêng.
Văn hóa giao tiếp học đường hiện nay đang là vấn đề không chỉ làm thầy
cô, phụ huynh băn khoăn, trăn trở mà còn là nỗi lo chung của cả xã hội. Trong
những năm qua với phong trào “Trường học thân thiện, học sinh tích cực”, tập
thể thầy cô giáo của các nhà trường đã kiên trì xây dựng môi trường văn hóa học
đường, giáo dục văn hóa giao tiếp học đường, nhằm đạt được mục tiêu giáo dục
toàn diện. Tuy nhiên, sự không đồng bộ của môi trường giáo dục trong nhà
trường, gia đình và xã hội đã làm cho hiệu quả giáo dục văn hóa giao tiếp học
đường bị hạn chế; vẫn còn nhiều vấn đề bức xúc, cần phải suy ngẫm. Vẫn còn
đó các hiện tượng ứng xử bạo lực, ngôn ngữ lệch chuẩn đánh mất vẻ đẹp văn
hóa ở trường lớp, nơi công cộng, … của học sinh. Bất cứ ai quan tâm đến nền
giáo dục phổ thông cũng có thể chỉ ngay ra được những điểm chưa tốt trong việc
xây dựng môi trường văn hóa học đường; chỉ ra được các hành vi phi văn hóa
của một bộ phận học sinh như nói xấu người khác, dối trá, nói tục, chửi thề, cãi
vã với cha mẹ, người trên, vô lễ với thầy cô giáo, xả rác bừa bãi, phá hoại môi
trường, tiêu pha lãng phí, trộm cắp, đánh nhau, coi thường pháp luật.... Có thể
nói, bộ phận học sinh có những biểu hiện thiếu văn hóa và đặc biệt là văn hóa
giao tiếp học đường ngày càng tăng dần.
Chính vì lẽ đó, giáo dục văn hóa giao tiếp học đường trong nhà trường phổ

thông hơn lúc nào hết cần được quan tâm đúng mức và được đặt đúng trọng tâm
trong mục tiêu giáo dục chung của mỗi nhà trường. Trong những năm qua ngành
giáo dục nói chung và các nhà trường THPT trên địa bàn thành phố Cần Thơ nói
riêng đã áp dụng một số biện pháp để hạn chế tình trạng trên nhưng hiệu quả còn
chưa cao. Vì vậy, với tư cách là giáo viên giảng dạy bộ môn Giáo dục công dân
trong nhà trường phổ thông, tôi lựa chọn vấn đề “Giáo dục văn hóa giao tiếp
học đường cho học sinh THPT ở thành phố Cần Thơ hiện nay” làm đề tài luận
2


văn của mình, mong góp phần thiết thực phục vụ cho công tác giảng dạy, nghiên
cứu và quản lý học sinh tại các trường THPT ở thành phố Cần Thơ hiện nay.
2. Tình hình nghiên cứu của đề tài
Xung quanh vấn đề văn hóa học đường nói chung và văn hóa giao tiếp học
đường nói riêng ở nước ta đã có nhiều tác giả nghiên cứu theo những phương
diện khác nhau, có thể chia thành một số nhóm vấn đề sau đây:
Thứ nhất, nhóm những công trình nghiên cứu về văn hóa:
Vũ Đức Khiển, “Văn hóa với tư cách là một khái niệm triết học và vấn đề
xác định bản sắc văn hóa dân tộc”, Tạp chí Triết học (số 4/2000); Lương Việt
Hải, “ Văn hóa, triết lý và triết học”, Tạp chí Triết học (số 10/2008); Nguyễn
Huy Hoàng, Triết học- văn hóa giá trị và con người, Viện Văn hóa & Nxb Văn
hóa- Thông tin Hà Nội, 2003; Lê Ngọc Trà, Văn hóa Việt Nam đặc trưng và tiếp
cận, Nxb giáo dục Hà Nội, 2003; Phan Ngọc, Văn hóa Việt Nam và cách tiếp
cận mới, Nxb văn hóa thông tin Hà Nội, 2003;… Trong đó các tác giả đã chỉ ra
được mối quan hệ giữa văn hóa với triết lý, triết học. Nghiên cứu văn hóa với tư
cách là trình độ phát triển bản chất người, khẳng định vai trò của văn hóa là nền
tảng tinh thần của xã hội.
Bên cạnh những công trình nghiên cứu về lý luận văn hóa nói chung thì
một số tác giả cũng đã quan tâm, nghiên cứu, bàn sâu về bản sắc văn hóa dân tộc
như:

Đỗ Huy- Trường Lưu, Bản sắc dân tộc của văn hóa, Nxb Viện văn hóa,
1994; Huy Cận, Suy nghĩ về bản sắc văn hóa dân tộc, Nxb chính trị quốc gia Hà
Nội, 1994; Lê Ngọc Thắng- Lâm Bá Nam, Bản sắc văn hóa các dân tộc Việt
Nam, Nxb văn hóa dân tộc, 1993; Trần Ngọc Thêm, Tìm về bản sắc văn hóa
Việt Nam, Nxb thành phố Hồ Chí Minh, 2001;... Các công trình nghiên cứu này
đã nêu lên một số vấn đề lý luận về bản sắc văn hóa dân tộc một cách khoa học,
súc tích như: khái niệm văn hóa, bản sắc văn hóa Việt Nam cũng như một số đặc
trưng, giá trị của văn hóa Việt Nam, quan điểm về bản sắc dân tộc trong văn hóa,
mối quan hệ giữa bản sắc văn hóa dân tộc với hiện đại hóa văn hóa Việt Nam,

3


tính thống nhất trong đa dạng của nền văn hóa Việt Nam. Tuy nhiên các công
trình chủ yếu vẫn triển khai dưới góc độ văn hóa học.
Thứ hai, nhóm những nghiên cứu về văn hóa học đường:
GS.VS. Phạm Minh Hạc với công trình “Giáo dục giá trị xây dựng văn hóa
học đường”, đăng trên tạp chí Đại học Sài Gòn, quyển số 17 - Tháng 11/2013.
Trong đó, tác giả đã đề cập đến khái niệm văn hóa học đường, thực trạng văn
hóa học đường và đề ra các biện pháp để xây dựng văn hóa học đường. TS.
Phạm Văn Khanh “Văn hóa học đường, bản chất, nội dung và biện pháp xây
dựng”, được trích từ: Kỷ yếu Hội thảo khoa học toàn quốc “Tâm lý học và vấn
đề cải thiện môi trường giáo dục hiện nay” do Hội các khoa học tâm lý- giáo dục
Việt Nam tổ chức tại Cần Thơ 13/7/2013. Trong đó ngoài việc giải thích thuật
ngữ “văn hoá học đường”, tác giả đã đề cập đến mục tiêu, nội dung, bản chất và
biện pháp để xây dựng văn hóa học đường. Tác giả Đào Thị Oanh, Viện nghiên
cứu sư phạm- Đại học sư phạm Hà Nội “Một khía cạnh xây dựng văn hóa học
đường nhìn từ góc độ tâm lý”, được đăng trên tạp chí Tâm lý học số 10/2008.
Bài viết đã đề cập đến thực trạng không đáng có trong các nhà trường hiện nay,
từ thực trạng này đã nêu lên sự cần thiết phải thay đổi văn hóa nhà trường. Bài

viết cũng đã định nghĩa một cách rõ ràng và chính xác hơn về khái niệm văn hóa
học đường. Bên cạnh đó bài viết đã nêu lên những biện pháp cụ thể nhằm thay
đổi văn hóa học đường thông qua thay đổi nhận thức và kĩ năng tương tác thầy –
trò.
Thứ ba, nhóm những nghiên cứu về văn hóa giao tiếp và văn hóa giao
tiếp học đường:
PGS. TS.Hoàng Trọng Canh và ThS. Quế Mai Hương “Văn hóa giao tiếp”,
NXB Khoa học xã hội, cuốn sách đã đề cập đến những vấn đề khái quát chung
về giao tiếp và tập hợp một số bài nghiên cứu liên quan đến văn hóa giao tiếp ở
Việt Nam. TS. Đỗ Ngọc Anh và TS. Đậu Thị Ánh Tuyết “Giáo trình văn hóa
giao tiếp”, cuốn sách đã đề cập đến cơ sở lí luận về hoạt động giao tiếp, những
vấn đề về văn hóa giao tiếp ở Việt Nam và các kỹ năng giao tiếp. Tác giả
Nguyễn Thị Kim Ngân “Văn hóa giao tiếp trong nhà trường”, Nxb Đại học sư
4


phạm TP. Hồ Chí Minh, 2014, đã đề cập đến nội dung: giáo dục văn hóa giao
tiếp trong nhà trường, hơn lúc nào hết, cần được quan tâm đúng mức và được
đặt đúng trọng tâm trong mục tiêu giáo dục chung của mỗi nhà trường. Cuốn
sách “Văn hóa giao tiếp trong nhà trường” là cơ sở, đồng thời là cẩm nang để
mỗi nhà hoạch định giáo dục, mỗi thầy cô giáo, mỗi học sinh, sinh viên nhìn lại
hoạt động này và rút ra những bài học bổ ích cho riêng mình. Tác giả Lê Ngọc
Trà “Giáo dục văn hóa giao tiếp trong nhà trường”, được đăng trên tạp chí Đại
học Sài Gòn, số 17- 11/2013 bài viết đã đề cập đến nhiều nội dung: Giao tiếp có
quan hệ chặt chẽ với giáo dục. Không có giao tiếp thì không có giáo dục. Mức
độ giao tiếp cũng như hiệu quả của giao tiếp tùy thuộc vào từng hình thức giáo
dục và tính chất của sự giao tiếp; giao tiếp không chỉ là hình thức, phương tiện
mà còn là nội dung quan trọng của giáo dục; giáo dục văn hóa giao tiếp trong
nhà trường cần giúp học sinh làm chủ phương tiện giao tiếp và có kĩ năng giao
tiếp. Th.s Trần Đình Thích, Trường Đại học Cần Thơ “Đôi điều suy nghĩ về văn

hóa giao tiếp trong nhà trường”. Bài viết đã nêu lên những trăn trở và suy nghĩ
của tác giả về vấn đề văn hóa học đường hiện nay. Bên cạnh đó tác giả cũng đã
khẳng định rằng: giáo dục văn hóa giao tiếp, đạo đức học đường, văn hóa học
đường là nhằm xây dựng không gian văn hóa học đường thật sự trong lành, tốt
đẹp có sức cảm hóa, sức hấp dẫn, sức lan tỏa để đẩy lùi, tiến tới tiêu diệt những
cái phi văn hóa từ trong nhà trường đến ngoài xã hội. Để thực hiện được mục
tiêu cao quí đó, đòi hỏi phải có sự phối hợp chặt chẽ trên tinh thần cộng đồng
trách nhiệm cao và sự quyết tâm, bền chí giữa gia đình, nhà trường và các tổ
chức xã hội khác, trong đó vai trò của nhà trường, đặc biệt nhiệm vụ của giáo
viên là cực kì to lớn. TS. Đoàn Trọng Thiểu, “Giáo dục văn hóa giao tiếp trong
nhà trường: Giáo dục cái tâm, cái đẹp”. Bài viết đã nêu lên: Giáo dục văn hóa
giao tiếp trong nhà trường là một việc làm cần thiết. Lâu nay nhìn chung các nhà
trường chỉ thiên về dạy chữ, dạy tri thức ít chú ý dạy cách giao tiếp giữa con
người với con người. Trong nhiều giải pháp giáo dục văn hóa giao tiếp cho con
người, thì giải pháp quan trọng nhất có tính quyết định chất lượng văn hóa giao

5


tiếp trong nhà trường đó là giáo dục cái tâm, giáo dục cái đẹp và xây dựng các
nguyên tắc giao tiếp.
Trên cơ sở kế thừa có chọn lọc tư liệu từ các công trình nghiên cứu của các
nhà khoa học đi trước, từ cách tiếp cận Triết học, tác giả đi vào nghiên cứu vấn
đề Giáo dục văn hóa giao tiếp học đường cho học sinh THPT ở thành phố Cần
Thơ hiện nay, với mong muốn góp một phần nhỏ giáo dục những học sinh
THPT ở thành phố Cần Thơ có sự phát triển toàn diện hơn.
3. Mục đích nghiên cứu của luận văn
Trên cơ sở làm rõ cơ sở lý luận và thực tiễn của việc giáo dục văn hóa học
giao tiếp đường, khảo sát thực trạng giáo dục văn hóa giao tiếp học đường của
học sinh THPT ở thành phố Cần Thơ hiện nay, từ đó đề xuất một số giải pháp cơ

bản nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục văn hóa giao tiếp học đường cho học sinh
THPT ở thành phố Cần Thơ trong giai đoạn hiện nay.
4. Khách thể và đối tượng nghiên cứu
Khách thể nghiên cứu: các trường THPT ở thành phố Cần Thơ.
Đối tượng nghiên cứu: giáo dục văn hóa giao tiếp học đường cho học sinh
THPT ở thành phố Cần Thơ hiện nay.
5. Giả thuyết khoa học
Giáo dục văn hóa giao tiếp học đường là việc làm cần thiết và cấp bách
trong xã hội và môi trường giáo dục của chúng ta hiện nay. Nếu giáo dục văn
hóa giao tiếp học đường cho học sinh THPT ở thành phố Cần Thơ tốt sẽ góp
phần làm cho văn hóa nơi học đường thật sự tốt đẹp, xây dựng được môi trường
văn hóa lành mạnh, trong sáng, đẹp đẽ, đầy tính nhân văn, có sức cảm hóa, sức
lan tỏa sâu để đẩy lùi, tiến tới tiêu diệt những cái phi văn hóa từ trong nhà
trường đến ngoài xã hội. Từ đó giúp cho các mối quan hệ trong nhà trường thân
thiện hơn và chất lượng giáo dục được toàn diện hơn.
6. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt mục đích trên, luận văn thực hiện các nhiệm vụ sau:
- Chỉ ra cơ sở khoa học của việc giáo dục văn hóa giao tiếp học đường cho
học sinh THPT ở thành phố Cần Thơ hiện nay.
6


- Làm rõ một số khái niệm công cụ như: văn hóa, văn hóa học đường, giao
tiếp, văn hóa giao tiếp học đường, giáo dục văn hóa giao tiếp học đường.
- Chỉ ra sự cần thiết phải giáo dục văn hóa giao tiếp học đường cho học
sinh THPT ở Cần Thơ hiện nay.
- Đánh giá thực trạng văn hóa giao tiếp học đường trong các nhà trường
THPT ở Cần Thơ hiện nay.
- Nêu lên một số giải pháp chủ yếu nhằm nâng cao hiệu quả giáo dục văn
hóa giao tiếp học đường cho học sinh THPT ở thành phố Cần Thơ trong giai

đoạn hiện nay.
7. Giới hạn phạm vi nghiên cứu
Hiện có 33 trường THPT trực thuộc Sở Giáo dục và Đào tạo thành phố Cần
Thơ, nhưng với khuôn khổ của luận văn, tác giả chỉ tập trung khảo sát 3 trường
THPT trên địa bàn quận Bình Thủy và quận Ninh Kiều: trường THPT Bùi Hữu
Nghĩa, trường THPT Bình Thủy và trường THPT An Khánh.
8. Phương pháp nghiên cứu
Đề tài được thực hiện trên cơ sở phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật
biện chứng và chủ nghĩa duy vật lịch sử. Bên cạnh đó kết hợp vận dụng các
phương pháp khác như: phân tích và tổng hợp, logic và lịch sử, so sánh, trừu
tượng hóa, khái quát hóa, chú giải tài liệu, phương pháp điều tra, phương pháp
tham vấn chuyên gia, phương pháp liên ngành, tiếp cận từ góc độ triết học văn
hoá, triết học đạo đức.
9. Cấu trúc luận văn
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, nội
dung chính của luận văn được chia thành 2 chương, 4 tiết.
10. Những luận điểm cơ bản và đóng góp mới của luận văn
* Những luận điểm cơ bản
- Văn hóa giao tiếp học đường luôn giữ vai trò quan trọng trong công tác
giáo dục và rèn luyện cho học sinh nói chung và học sinh trung học phổ thông
nói riêng.

7


- Giáo dục văn hóa giao tiếp học đường cho học sinh trung học phổ thông ở
Cần Thơ hiện nay là việc làm rất cần thiết, góp phần thực hiện mục tiêu giáo dục
toàn diện cho học sinh.
- Việc giáo dục văn giao tiếp học đường cho học sinh trung học phổ thông
ở Cần Thơ hiện nay đã thu được nhiều kết quả tích cực, tuy nhiên bên cạnh đó

cũng còn bộc lộ những hạn chế nhất định. Việc khảo sát thực trạng, tìm ra giải
pháp để nâng cao hiệu quả giáo dục văn hóa giao tiếp học đường cho học sinh
THPT ở thành phố Cần Thơ hiện nay nhằm góp phần thực hiện mục tiêu của
giáo dục và đào tạo trong thời kỳ hội nhập và phát triển.
* Đóng góp mới của luận văn
Về mặt lý luận: luận văn góp phần nghiên cứu, khẳng định ý nghĩa, vai trò
của văn hóa học đường nói chung, văn hóa giao tiếp học đường nói riêng và việc
vận dụng những quan điểm đó vào sự nghiệp giáo dục, rèn luyện môi trường văn
hóa giao tiếp cho học sinh trung học phổ thông ở Cần Thơ hiện nay.
Về mặt thực tiễn: kết quả nghiên cứu của đề tài có thể sử dụng làm tài liệu
tham khảo trong nghiên cứu và giảng dạy các môn, như: giáo dục công dân, giáo
dục ngoài giờ lên lớp, giáo dục kĩ năng sống; tham mưu cho Sở giáo dục và đào
tạo, Phòng giáo dục và đào tạo, các nhà trường THPT trên địa bàn thành phố
Cần Thơ hiện nay trong giáo dục đạo đức, lối sống cho học sinh.

8


Chương 1
CƠ SỞ KHOA HỌC CỦA VIỆC GIÁO DỤC VĂN HÓA GIAO TIẾP
HỌC ĐƯỜNG CHO HỌC SINH THPT Ở THÀNH PHỐ CẦN THƠ HIỆN
NAY

1.1. Cơ sở lý luận của việc giáo dục văn hóa giao tiếp học đường cho
học sinh THPT ở thành phố Cần Thơ hiện nay
1.1.1. Một số khái niệm cơ bản
1.1.1.1. Khái niệm văn hóa
Văn hóa là một khái niệm mang nội hàm rộng với rất nhiều cách hiểu khác
nhau. E. B. Taylor được coi là một trong những người đưa ra khái niệm văn hóa
sớm nhất. Theo quan niệm của E. B. Taylor qua tác phẩm Lịch sử cội nguồn di

sản văn hóa (1887) thì văn hóa là một phức hợp nhiều mặt như thể bao gồm tri
thức, tín ngưỡng, nghệ thuật, đạo đức, luật pháp …, do con người tạo nên và
mang tính xã hội. Quan niệm văn hóa ở phương Đông và phương Tây cũng có
sự khác nhau, nhưng đều phản ánh tính giá trị, thước đo mức độ nhân bản của xã
hội và con người, làm cho con người và xã hội ngày một tiến bộ hơn.
Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên Hiệp Quốc UNESCO từ lúc
được thành lập đến nay cũng đã đưa ra một số định nghĩa về văn hóa. Theo tổ
chức này: văn hóa là tổng thể những nét riêng biệt tinh thần và vật chất, văn hoá
giúp cho con người tự hoàn thiện, quyết định tính cách riêng của một xã hội, làm
cho dân tộc này khác dân tộc khác.
Chủ tịch Hồ Chí Minh khi bàn về văn hóa đã cho rằng: “Vì lẽ sinh tồn cũng
như mục đích của cuộc sống, loài người mới sáng tạo và phát minh ra ngôn ngữ,
chữ viết, đạo đức, pháp luật, khoa học, tôn giáo, văn học, nghệ thuật, những
công cụ cho sinh hoạt hàng ngày về mặc, ăn, ở và các phương thức sử dụng.
Toàn bộ những sáng tạo và phát minh đó tức là văn hoá. Văn hoá là sự tổng hợp
của mọi phương thức sinh hoạt cùng với biểu hiện của nó mà loài người đã sản
sinh ra nhằm thích ứng những nhu cầu đời sống và đòi hỏi của sự sinh tồn” [45;
tr431]. Quan niệm của Hồ Chí Minh đã chỉ ra nguồn gốc, động lực và cấu trúc
của văn hoá. Quan điểm này có tính kế thừa, phát triển các quan niệm trước đó.
9


Đồng thời quan điểm này đã toát lên cái nhìn toàn diện sâu sắc về văn hóa trong
lối sống và toàn bộ sinh hoạt của con người.
Như vậy, tuy có nhiều quan niệm khác nhau về văn hóa, nhưng đều có sự
thống nhất: Văn hóa biểu hiện chủ yếu nhất trong quan hệ giữa con người với
con người, là một dạng chuẩn mực điều tiết quan hệ giữa con người với con
người. Văn hóa quy định cách ứng xử giữa người với người, được con người
thừa nhận, duy trì và phát triển. Văn hóa nói lên bản sắc riêng của mỗi cộng
đồng.

1.1.1.2. Khái niệm giao tiếp
Từ các góc độ tiếp cận khác nhau như tâm lý học, xã hội học, văn hóa học,
thông tin… các nhà nghiên cứu đã đưa ra nhiều khái niệm về giao tiếp. Có thể
kể đến một số quan niệm như sau:
- Dưới góc nhìn thông tin: là một quá trình hoạt động trao đổi thông tin
giữa con người với con người trong cuộc sống nhằm đạt một mục đích nào đó.
- Dưới góc nhìn văn hóa: hai tác giả J.C. Richard và R.W. Schmidt, với
cách tiếp cận ngôn ngữ học văn hóa cho rằng giao tiếp là “hoạt động giao lưu,
tiếp xúc, trao đổi tình cảm, tư tưởng, thông tin, liên kết hành động… giữa hai
hay nhiều người”. Từ cách tiếp cận triết học- văn hóa, giao tiếp được hiểu “là
một hoạt động của con người mang tính người nhất, bởi đó là một dạng hoạt
động của ý thức nhằm góp phần trao đổi, kế thừa, bảo lưu hoặc phát triển các giá
trị văn hóa đã được sáng tạo và tích lũy trong lịch sử, để qua đó con người có thể
thỏa mãn các nhu cầu văn hóa tinh thần của mình là điều kiện thiết yếu cho sự
phát triển con người và xã hội trong bất kì môi trường hay hoàn cảnh nào”. [2,
tr20]
- Dưới góc độ tâm lý: Giao tiếp là hoạt động xác lập và vận hành các mối
quan hệ giữa người với người trong đời sống xã hội xuất phát từ nhu cầu phối
hợp hành động. Giao tiếp gồm hàng loạt các yếu tố như trao đổi thông tin, xây
dựng chiến lược hoạt động thống nhất, tri giác và tìm hiểu người khác
Như vậy, giao tiếp là một hoạt động được cấu thành bởi các yếu tố: tương
tác xã hội (gặp gỡ, trao đổi…), thông qua phương tiện ngôn ngữ và phi ngôn
10


ngữ (lời nói, cử chỉ, hành vi….) nhằm truyền tải thông điệp con người trong
những bối cảnh cụ thể. Từ đó có thể xác định: “Giao tiếp là tiếp xúc tâm lý có
tính đa chiều và đồng chủ thể giữa người với người được quy định bởi các yếu
tố văn hóa, xã hội và đặc trưng tâm lý cá nhân. Giao tiếp có chức năng thỏa
mãn các nhu cầu vật chất và tinh thần của con người, trao đổi thông tin, cảm

xúc, định hướng và điều chỉnh nhận thức, hành vi của bản thân và của nhau, tri
giác lẫn nhau, tạo dựng quan hệ với nhau và tác động qua lại lẫn nhau” [27;
tr11].
1.1.1.3. Khái niệm văn hóa giao tiếp
Có nhiều lý thuyết bàn về nguồn gốc văn hóa nhưng đều đi đến kết luận
chung là nguồn gốc văn hóa gắn liền với nguồn gốc loài người, trong đó nổi bật
là những hoạt động có ý thức của con người, gồm cả hoạt động giao tiếp và văn
hóa giao tiếp. Hoạt động giao tiếp giữa người với người gắn liền với quá trình
phát triển của lịch sử xã hội. Sự giao tiếp đó diễn ra trong môi trường văn hóa cụ
thể và chịu ảnh hưởng của một nền văn hóa nhất định. Thông qua quan hệ giao
tiếp, có thể đánh giá được trình độ văn hóa chung và văn hóa giao tiếp của một
cộng đồng, một dân tộc.
“Văn hóa giao tiếp là một bộ phận trong tổng thể văn hóa, nhằm chỉ quan
hệ giao tiếp có văn hóa của mỗi người trong xã hội, là tổ hợp của các thành tố:
lời nói, cử chỉ, hành vi, thái độ, cách ứng xử,…” [63; tr1]. Giao tiếp trong môi
trường tự nhiên hay xã hội đã làm nổi bật lên phong cách đặc trưng, nét văn hóa
của mỗi người. Văn hóa giao tiếp không chỉ là phẩm chất có được qua rèn luyện
mà còn là tài năng của mỗi người. Như vậy nói đến văn hóa giao tiếp là nói đến
vẻ đẹp trong giao tiếp của con người với con người trong mỗi môi trường xã hội
cụ thể; văn hóa giao tiếp thể hiện những hệ thống giá trị, những chuẩn mực giao
tiếp được xã hội thừa nhận và được biểu hiện cụ thể trong cách ứng xử, trong
hành vi, cử chỉ, cách nói năng của mỗi người.
Nét nổi bật trong văn hóa giao tiếp của người Việt Nam là họ rất coi trọng
giao tiếp. Khả năng giao tiếp được xem là một trong những tiêu chuẩn hàng đầu
để đánh giá một con người. Và trong quan hệ giao tiếp thì người Việt Nam lại
11


rất trọng tình cảm và lấy đó là nguyên tắc ứng xử cơ bản trong nhiều tình huống
của cuộc sống. Trong giao tiếp, người Việt Nam đặc biệt quan tâm đến trang

phục phù hợp; thái độ ân cần, cởi mở; lịch sự, tế nhị trong lời nói và cử chỉ.
Những yếu tố trên chính là nét đẹp truyền thống trong văn hóa giao tiếp của bất
cứ người Việt Nam nào.
1.1.1.4. Khái niệm văn hóa giao tiếp học đường
Nói đến văn hóa học đường là nói đến văn hóa tổ chức trong nhà trường,
văn hóa môi trường và đặc biệt là văn hóa giao tiếp học đường. Văn hóa giao
tiếp học đường là quan hệ giao tiếp có văn hóa của mỗi người trong môi trường
giáo dục của nhà trường, là lối sống văn minh trong trường học, thể hiện qua các
mối quan hệ chính như sau:
Giao tiếp của thầy, cô giáo với học sinh, thể hiện ở sự quan tâm và tôn
trọng học sinh, biết động viên khuyến khích và hướng dẫn các em vượt qua khó
khăn, biết uốn nắn và cảm thông trước những khuyết điểm của học sinh… Thầy,
cô luôn là tấm gương mẫu mực trong công việc và ứng xử trước học sinh. Giao
tiếp của học sinh với thầy, cô giáo, thể hiện bằng sự kính trọng, yêu quí của
người học với thầy, cô giáo. Biết lắng nghe và tự giác thực hiện những hướng
dẫn đúng đắn và chân thành của thầy, cô. Giao tiếp giữa lãnh đạo với giáo viên,
nhân viên, thể hiện người lãnh đạo phải có năng lực giao nhiệm vụ và hướng
dẫn cấp dưới cách thức hoàn thành nhiệm vụ. Người lãnh đạo phải có thái độ cởi
mở, tôn trọng cấp dưới, biết lắng nghe và biết góp ý chân thành. Có như vậy mới
xây dựng được bầu không khí lành mạnh trong tập thể nhà trường. Giao tiếp
giữa các đồng nghiệp, học sinh với nhau, thể hiện qua cách đối xử tôn trọng,
thân thiện, giúp đỡ lẫn nhau trong thực hiện nhiệm vụ và học tập. Thực hiện tốt
các mối quan hệ giao tiếp trên là nhằm xây dựng một môi trường nhà trường văn
minh, lịch sự, một môi trường văn hóa.
Văn hóa giao tiếp trong nhà trường được coi là các giá trị văn hóa, đạo đức,
thẩm mỹ mà mỗi cá nhân phải tu dưỡng rèn luyện mới có được, các giá trị ấy thể
hiện thông qua thái độ, hành vi, cử chỉ, lời nói của chính cá nhân đó. Văn hóa
giao tiếp trong nhà trường thể hiện rõ nhất trong các mối quan hệ cơ bản: thầy 12

trò, học sinh với học sinh. Văn hóa giao tiếp trong nhà trường tuân thủ những
quy ước chung về văn hóa văn hóa giao tiếp của cộng đồng, của dân tộc; tiếp thu
các tinh hoa văn hóa của nhân loại dựa trên các giá trị nền tảng truyền thống của
dân tộc; đồng thời có những đặc trưng riêng do môi trường văn hóa học đường
quy định. Trong giao tiếp sư phạm thì giao tiếp học đường giữ một vai trò quan
trọng làm cho mọi thành viên trong nhà trường hiểu đúng và thể hiện đúng vị trí,
vai trò được phân công. Cùng với văn hóa học thức, văn hóa giao tiếp trong học
đường góp phần hình thành văn hóa trong trường học. Vì mục tiêu tối thượng
của giáo dục là đào tạo những con người vừa có tài vừa có đức, tức là vừa
“hồng” vừa “chuyên” như Chủ tịch Hồ Chí Minh đã căn dặn.
1.1.1.4. Khái niệm giáo dục văn hóa giao tiếp học đường
Xét trên phương diện nào đó, giáo dục chính là giao tiếp. Không có giao
tiếp thì không có giáo dục. Giáo dục muốn thành công phải dựa trên căn bản của
nguyên lí giao tiếp, phải xem thầy giáo và học sinh như hai chủ thể, hai cá thể,
hai hình thức. Thầy giáo muốn tác động vào học sinh - tức là muốn thực hiện
hành động giáo dục thì cách tốt nhất là phải giao tiếp với học sinh. Chính vì vậy,
giao tiếp không chỉ là hình thức, phương tiện mà còn là nội dung quan trọng của
giáo dục.
Giáo dục văn hóa giao tiếp học đường là giúp mọi thành viên trong nhà
trường làm chủ các công cụ và hình thức giao tiếp cũng như biết ứng xử có văn
hóa trong nhà trường; học sinh phải là trung tâm của quá trình giáo dục ấy. Giáo
dục văn hóa giao tiếp học đường là việc làm cần thiết và cấp bách hiện nay
nhằm thực hiện mục tiêu “dạy người”. Nhiệm vụ cơ bản của giáo dục văn hóa
giao tiếp trong nhà trường là hình thành cho các thế hệ học sinh ý thức và năng
lực giao tiếp với một cá nhân, một nhóm người và giao tiếp với chính mình. Có
thể nói, cái gốc trong văn hóa giao tiếp của mỗi con người không chỉ là trình độ
kiến thức mà còn là sự phong phú của đời sống tinh thần với những giá trị đạo
đức, thẩm mỹ, niềm tin mà người đó hướng tới. Chính vì thế, giáo dục văn hóa
giao tiếp để trong quá trình giao tiếp các em không chỉ có lời nói hay, cử chỉ đẹp
mà còn có sự chân thành, trong sáng.

13


1.1.2. Đặc điểm, nội dung cơ bản, vai trò của giáo dục văn hóa giao tiếp
học đường
1.1.2.1. Đặc điểm của văn hóa giao tiếp học đường:
Văn hóa giao tiếp của mỗi cá nhân có những đặc điểm: năng lực sử dụng
các phương tiện giao tiếp; khả năng nắm bắt và tác động tâm lý đến đối tượng
giao tiếp; khả năng kế thừa và phát triển các giá trị truyền thống của cộng đồng,
dân tộc đã sản sinh ra cá nhân ấy; khả năng tiếp nhận các giá trị hiện đại của
nhân loại.
Phương tiện giao tiếp là những yếu tố được sử dụng để giao tiếp bao gồm
ngôn ngữ và phi ngôn ngữ.
Hoạt động giao tiếp là hoạt động có mục đích, diễn ra giữa hai người.
Trong quá trình diễn ra hoạt động giao tiếp, cả hai đều phải nắm bắt diễn biến
tâm lý của đối tượng nhằm lựa chọn và điều chỉnh các phương tiện giao tiếp phù
hợp, hướng đến hoàn thành mục tiêu giao tiếp. Hiểu biết sâu sắc những vấn đề
tâm lý, sử dụng điêu luyện phương tiện giao tiếp thể hiện trình độ và nghệ thuật
giao tiếp của mỗi cá nhân.
Mỗi con người luôn mang trên mình văn hóa cộng đồng mà họ là đại diện,
với hệ giá trị chuẩn mực xã hội của văn hóa truyền thống và hiện đại của dân
tộc, giai tầng, nhóm xã hội. Trong hoạt động giao tiếp, mỗi cá nhân đều luôn ý
thức giữ gìn bảo vệ danh dự, văn hóa cộng đồng. Vì vậy để hoạt động giao tiếp
đạt hiệu quả thì cả chủ thể và khách thể đều phải nắm vững văn hóa giao tiếp và
phải tôn trọng lẫn nhau thì hoạt động giao tiếp mới đạt mục đích.
Do chịu ảnh hưởng của bản sắc văn hóa dân tộc nên luôn có sự khác biệt
trong quy tắc ứng xử, giao tiếp giữa các dân tộc, giữa các thời đại. Nhưng văn
hóa giao tiếp của các dân tộc dù ở các thời kỳ khác nhau vẫn có điểm tương
đồng căn bản nhất là thể hiện giá trị nhân văn của văn hóa cộng đồng. Chính vì
vậy, giao tiếp được coi là cầu nối giữa con người với con người ở các vùng miền

khác nhau, ở các thời đại khác nhau.
Mang tính đặc thù của không gian giao tiếp học đường, văn hóa giao tiếp
học đường còn có những đặc điểm riêng. Đó là:
14


Thứ nhất, giao tiếp học đường mang tính chuẩn mực, đây là một đặc điểm
tất yếu trong giao tiếp sư phạm. Thầy cô luôn phải có sự mẫu mực trong thái độ
khi giao tiếp với học sinh, lời nói phải đi đôi với việc làm trong mọi hoạt động
giáo dục; phải thực sự quan tâm đến học sinh, tôn trọng, chân thành và khéo léo
trong giao tiếp với mỗi học sinh và với cả tập thể lớp. Học trò phải kính trọng, lễ
phép với thầy cô; bạn bè giao tiếp với nhau phải thân thiện, lịch sự, có thái độ
cởi mở, trong sáng không vụ lợi.
Thứ hai, giáo viên tác động đến học sinh bằng nhân cách của mình thông
qua giao tiếp học đường. Chính sự gương mẫu của thầy cô trong giao tiếp là
công cụ tác động hiệu quả nhất việc hình thành nhân cách của học sinh. Những
lời nói hay hành động không phù hợp của thầy cô khi giao tiếp với học sinh sẽ
mang lại hậu quả phản giáo dục với cả tập thể học sinh. Thầy cô không thể giáo
dục cho học sinh những phẩm mà họ chưa có.
Thứ ba, giao tiếp học đường là một lĩnh vực của văn hóa giao tiếp xã hội,
được xã hội thừa nhận và tôn trọng. Giao tiếp học đường phải được diễn ra trong
môi trường sư phạm thân thiện. Với truyền thống văn hiến hàng ngàn năm, nhân
dân ta luôn yêu mến, kính trọng những người thầy đã có công dạy dỗ nên bao
thế hệ nhân tài góp phần tô thắm trang sử dựng nước và giữ nước; truyền thống
tốt đẹp này của dân tộc, luôn được giữ gìn và phát huy qua các thế hệ.
1.1.2.2. Nội dung giáo dục văn hóa giao tiếp học đường
Giáo dục văn hóa giao tiếp học đường gồm các nội dung sau:
Một là, Xây dựng một môi trường văn hóa giao tiếp trong nhà trường. Môi
trường văn hóa giao tiếp trong nhà trường chính là môi trường với những chuẩn
mực về văn hóa giao tiếp trong việc dạy, học và trong cuộc sống thường nhật

của nhà trường. Các chủ thể trong môi trường văn hóa giao tiếp nhà trường bao
gồm: cán bộ quản lí, giáo viên, công nhân viên và học sinh. Nhà trường cần phải
xây dựng một môi trường giáo dục trong đó mọi người cư xử với nhau một cách
có văn hóa theo đúng chuẩn mực về đạo đức, nếp sống, tạo nên một môi trường
văn hóa lành mạnh, văn minh.

15


Đối tượng trung tâm trong văn hóa giao tiếp học đường chính là thầy cô và
học sinh. Thầy cô phải là tấm gương sáng mẫu mực nhất trong giao tiếp, ứng xử
để học sinh noi theo, phải toàn tâm, toàn ý dạy chữ, dạy cách làm người. Học
sinh phải nghe lời dạy bảo của thầy cô để học tập, tu dưỡng, rèn giũa nhân cách.
Trong môi trường sư phạm còn một bộ phận không thể thiếu là đội ngũ cán
bộ công nhân viên với nhiều nhiệm vụ khác nhau. Họ thường xuyên tiếp xúc
trực tiếp với học sinh cho nên cũng cần phải rèn luyện phẩm chất, năng lực và cả
cách nói năng, xưng hô, giao tiếp xử sự sao cho đúng chuẩn mực văn hóa.
Xây dựng văn hóa giao tiếp học đường không chỉ là nhiệm vụ của thầy cô
giáo, đội ngũ công nhân viên mà còn là của chính học sinh trong nhà trường.
Học sinh trước tiên phải là người có văn hóa, phải thực hiện tốt những nguyên
tắc trong giao tiếp giữa con người với con người, không nói tục, chửi thề, biết
đấu tranh bảo vệ lẽ phải,… phải giáo dục cho các em cách nói năng, xưng hô,
phương thức giao tiếp ứng xử văn minh, lịch sự.
Như vậy, nội dung đầu tiên của giáo dục văn hóa giao tiếp học đường là
phải xây dựng được một môi trường giao tiếp có văn hóa giữa các thành viên
trong nhà trường. Chính môi trường này là cơ sở giúp học sinh biết đấu tranh
loại bỏ những cái xấu, cái phản văn hóa để xây dựng cho mình thói quen giao
tiếp ứng xử phù hợp với truyền thống văn hóa dân tộc và tinh hoa văn hóa nhân
loại.
Hai là, trang bị cho học sinh những hiểu biết cơ bản về đạo đức, vai trò của

đạo đức trong sự phát triển của mỗi cá nhân, gia đình và xã hội. Giúp học sinh
hiểu được và biết thực hiện tốt các chuẩn mực đạo đức mà xã hội yêu cầu, giúp
các em nhận thức được những giá trị đạo đức mà thời đại đang quan tâm. Giáo
dục hành vi giao tiếp có văn hóa cho học sinh trong nhà trường là giáo dục cho
các em ý thức tự giác, tự đánh giá và điều chỉnh trong cách giao tiếp ứng xử và
trong hoạt động thực tiễn của mình.
Khác với sự điều chỉnh hành vi của pháp luật mang tính bắt buộc, sự điều
chỉnh hành vi của đạo đức lại mang tính tự nguyện. Vì vậy để hình thành những
giá trị đạo đức, nhân cách tốt đẹp của bản thân, nhận thức của mỗi cá nhân
16


không chỉ dừng ở chỗ hiểu biết đúng đắn, đầy đủ các chuẩn mực đạo đức; mà
còn phải có niềm tin vào bàn thân và những giá trị đạo đức, có nghị lực để tu
dưỡng, rèn luyện. Môi trường giao tiếp cũng ảnh hưởng lớn đến việc điều chỉnh
hành vi và ngôn ngữ giao tiếp của học sinh; phải nêu cao các giá trị của văn hóa
giao tiếp nơi học đường “Tiên học lễ, hậu học văn”, “Tôn sư trọng đạo”…
Ba là, coi trọng công tác giáo dục chính trị tư tưởng, đạo đức cho học sinh
Ngày nay sự giao lưu kinh tế, văn hóa giữa các quốc gia, dân tộc đã làm
cho những chuẩn mực, giá trị đạo đức thay đổi theo nhiều chiều hướng khác
nhau. Nhiều giá trị truyền thống của dân tộc được bổ sung và ít nhiều đã có sự
thay đổi cho phù hợp thời đại và nhiều chuẩn mực đạo đức mới được hình thành.
Sự phát triển của khoa học - công nghệ mà điển hình là Internet đã giúp mỗi
người tiếp cận với nhiều nguồn thông tin đa chiều cả xấu lẫn tốt. Chính những
thay đổi ấy đã gây ra sự rối loạn trong nhận thức, dễ bị mất phương hướng trong
việc lựa chọn các giá trị phù hợp với yêu cầu xã hội của học sinh. Giáo dục
chính trị, tư tưởng đạo đức cho học sinh là hướng vào việc làm cho học sinh
nhận thức một cách rõ ràng và đầy đủ những chuẩn mực đạo đức truyền thống
và hiện đại phù hợp, cái gì cần giữ gìn và phát triển, cái gì cần tiếp thu.
Bốn là, rèn luyện cho các em học sinh những hành vi, nguyên tắc giao tiếp

phù hợp với chuẩn mực đạo đức, văn hóa xã hội
Để học sinh có những hành vi và nguyên tắc giao tiếp phù hợp với chuẩn
mực đạo đức, văn hóa xã hội thì việc cung cấp cho các em những hiểu biết về
đạo đức, văn hóa là chưa đủ. Cần phải để học sinh tham gia vào quá trình tạo
dựng một môi trường giao tiếp có văn hóa và chính trong quá trình ấy học sinh
được rèn luyện, tu dưỡng và biến sự hiểu biết về đạo đức, văn hóa của bản thân
thành những hành vi cụ thể trong cuộc sống. Sự rèn luyện liên tục, chủ động của
học sinh dưới sự dẫn dắt của thầy cô sẽ làm cho các em có ý thức, thói quen giao
tiếp, ứng xử văn hóa trong và ngoài nhà trường. Đó cũng là mục đích cao nhất
của quá trình giáo dục đạo đức, văn hóa cho học sinh. Giáo dục văn hóa giao
tiếp học đường cho học sinh phải chú ý đến tính liên tục và lâu dài của tác động
từ nhiều phía của lực lượng giáo dục; chú ý đến việc uốn nắn từng hành vi cụ
17


thể, từng câu nói chưa chuẩn của các em trong từng tình huống giao tiếp hằng
ngày. Nhà trường, gia đình và các tổ chức xã hội phải tạo ra cơ hội thực hành để
các em biết, hiểu và vận dụng thường xuyên trong đời sống. Bên cạnh đó, chính
bản thân các em cũng phải thường xuyên tích cực rèn luyện theo hướng dẫn của
thầy cô và gia đình, tự rèn luyện hành vi giao tiếp của mình để nâng cao năng
lực giao tiếp có văn hóa. Đồng thời trong quá trình giao tiếp các em cũng cần
phải hiểu rõ những nguyên tắc giao tiếp cơ bản sau:
Tôn trọng nhân cách của đối tượng giao tiếp, đánh giá đúng nhân phẩm
của người khác, tin tưởng, tôn trọng cái riêng. Tôn trọng nhân cách của đối
tượng giao tiếp thể hiện rõ nhất ở ngôn ngữ nói, giọng điệu, việc sử dụng từ sao
cho đảm bảo tính văn hóa. Không nên dùng lời nói để xúc phạm đến danh dự và
nhân phẩm của người khác. Tin tưởng lẫn nhau trong quá trình giao tiếp, điều
kiện tiên quyết của mọi sự tiếp xúc giữa con người với con người là tin tưởng
vào đối tượng giao tiếp với mình và tin tưởng chính bản thân mình. Niềm tin sẽ
có sức mạnh cổ vũ, động viên to lớn với đối tượng mà mình giao tiếp từ đó họ sẽ

chân thành và cởi mở hơn giúp cho việc giao tiếp đạt kết quả như mong muốn.
Nhạy bén, đồng cảm trong giao tiếp, trong quá trình giao tiếp phải biết đặt mình
vào vị trí, hoàn cảnh của người khác để tiếp xúc, để cùng cảm nhận, suy nghĩ.
Biết ứng xử khéo léo trong các tình huống giao tiếp cụ thể, quan tâm đến đối
tượng giao tiếp một cách chân thành. Với cử chỉ thân mật, giọng nói nhẹ nhàng,
từ tốn sẽ tạo cho đối tượng giao tiếp một cảm giác an toàn, dễ chịu trong suốt
quá trình giao tiếp.
Năm là, trang bị cho học sinh hệ thống cách thức tự đánh giá văn hóa giao
tiếp của bản thân
Đánh giá là hoạt động cần phải có của mỗi công việc. Thông qua hoạt động
đánh giá ta mới xác định được hiệu quả của công việc đang tiến hành. Từ đó
mới có những điều chỉnh phù hợp nhằm nâng cao hiệu quả công việc. Giáo dục
văn hóa giao tiếp học đường là một công việc lâu dài. Trong quá trình giáo dục,
thầy cô giáo luôn cung cấp cho học sinh các công cụ đánh giá và kết quả đánh
giá mức độ tu dưỡng của các em trong từng giai đoạn. Muốn nâng cao hiệu quả
18