Viet nam su luoc (tran trong kim)

Mức-lức

Tủ Chỹ Thải éếi (Thải kẽ nam bĂc phõn tranh)

Chòẵng I
Chòẵng II
Chòẵng III
Chòẵng IV
Chòẵng V
Chòẵng VI
Chòẵng VII
Chòẵng VIII
Chòẵng IX
Chòẵng X
Chòẵng XI
Chòẵng XII

Tủa
Nòắc Viđt Nam
Chòẵng I
Chòẵng II
Chòẵng III
Chòẵng IV

Thòỵng C Thải éếi

Hữ Hng Bng
Nh Thức
Xó hài nòắc Tu
Nh Triđu

BĂc Thuàc Thải éếi

Chòẵng I
Chòẵng II
Chòẵng III
Chòẵng IV
Chòẵng V
Chòẵng VI

BĂc Thuàc lƠn thẹ nhÔt
Tròng Vòẵng
BĂc Thuàc lƠn thẹ hai
Nh Tiôn Lý
BĂc Thuàc lƠn thẹ ba
Kêt quọ cỹa thải ếi BĂc Thuàc

Chòẵng I
Chòẵng II
Chòẵng III
Chòẵng IV
Chòẵng V
Chòẵng VI
Chòẵng VII
Chòẵng VIII
Chòẵng IX
Chòẵng X
Chòẵng XI
Chòẵng XII
Chòẵng XIII

Chòẵng XIV
Chòẵng XV

Nh Ngụ
Nh éinh
Nh Tiôn Lờ
Nh Lý
Nh Lý (tiêp theo)
Nh TrƠn (Thải kẽ thẹ nhÔt)
GiÊc nh Nguyờn - I
GiÊc nh Nguyờn - II
Nh TrƠn (Thải kẽ thẹ hai)
Nh TrƠn (Thải kẽ thẹ ba)
Nh H
Nh HĐu TrƠn
Thuàc nh Minh
Mòải nồm ỏnh quõn Tu
Nh Lờ

Chòẵng I
Chòẵng II
Chòẵng III
Chòẵng IV
Chòẵng V
Chòẵng VI
Chòẵng VII
Chòẵng VIII
Chòẵng IX
Chòẵng X
Chòẵng XI

Chòẵng XII
Chòẵng XIII
Chòẵng XIV
Chòẵng XV
Chòẵng XVI
Tng Kêt

Tủ Chỹ Thải éếi

1

Lách Triôu lòỵc kệ
Nam triôu - BĂc triôu
Tránh Nguy-n phõn tranh
Sủ chiên tranh
Cụng viđc hữ Tránh lm ã ngoi BĂc
Cụng viđc hữ Nguy-n lm ã miôn Nam
Ngòải u chõu sang nòắc Nam
VĐn trung suy cỹa chỳa Nguy-n
Hữ Tránh mÔt nghiđp chỳa
Nh HĐu Lờ mÔt ngụi vua
Nh Nguy-n Tõy Sẵn
Nguy-n Vòẵng nhÔt thng nòắc Nam

CĐn Kim Thải éếi

Nguy-n-thá Thê T
Thỏnh T
Thỏnh T (tiêp theo)
Hiên T

Dủc Tụng
Chê à tỡnh thê nòắc Viđt Nam cui ải Tủ éẹc
Nòắc Phỏp lÔy Nam Kẽ
GiÊc gió ã trong nòắc
Quõn nòắc Phỏp lÔy BĂc kẽ lƠn thẹ nhÔt
Tỡnh thê nòắc Nam tì nồm Giỏp TuÔt vô sau
Quõn nòắc Phỏp lÔy BĂc kẽ lƠn thẹ hai
Cuàc bọo hà cỹa nòắc Phỏp
Chiên tranh vắi nòắc Tu
Loến ã Trung kẽ
Viđc ỏnh dâp ã Trung kẽ v BĂc kẽ
Cụng viđc cỹa ngòải Phỏp tếi Viđt Nam


cỏi Êc sĂc, thnh ra thĐt rừ nhò cõu phòẵng ngụn: "Viđc nh thỡ nhỏc, viđc
chỳ bỏc thỡ siờng!" Cỏi sủ hữc vÔn cỹa mỡnh nhò thê, cỏi cọm tỡnh cỹa ngòải
trong nòắc nhò thê, bọo rÂng lũng vỡ dõn vỡ nòắc mã mang ra lm sao òỵc?

Tủa
Sỉ l sỏch khụng nhổng chù ơ ghi chộp nhổng cụng viđc ó qua m thụi,
nhòng lếi phọi suy xột viđc gc ngữn, tỡm tũi cỏi cồn nguyờn nhổng cụng viđc
cỹa ngòải ta ó lm ơ hiơu cho rừ nhổng vĐn hài trá loến cỹa màt nòắc,
nhổng trỡnh à tiên húa cỹa màt dõn tàc. Chỹ ớch l ơ lm cỏi gòẵng chung
c cho ngòải cọ nòắc òỵc ải ải soi vo Ôy m biêt cỏi sủ sinh hoết cỹa
ngòải tròắc ó phọi lao tõm lao lủc nhổng thê no, mắi chiêm giổ òỵc cỏi áa
vá ã dòắi búng mÊt trải ny.

Nhòng dỗu thê no mÊc lũng, nòắc ta ó cú sỉ ta thỡ cỷng cú thơ bã i ú m
biêt òỵc nhổng sủ ó qua ã nòắc ta, v cú thơ bã i ú m khọo cẹu òỵc
nhiôu viđc quan hđ ên vĐn mđnh nòắc mỡnh tì xòa ên nay xoay vƠn ra lm

sao. Hiôm vỡ sỉ nòắc ta thỡ lm bÂng chổ Nho cọ, m chổ Nho thỡ tì ry trã i
chĂc ri mi ngy màt kộm i. Hiđn nay s ngòải ữc òỵc chổ Nho cũn
nhiôu, m trong nòắc cũn khụng cú mÔy ngòải biêt òỵc chuyđn nòắc nh,
hung chi mai sau ny chổ Nho bử khụng hữc nổa, thỡ sủ khọo cẹu vô nhổng
viđc quan hđ ên lách sỉ nòắc mỡnh să khú biêt bao nhiờu!

Ngòải trong nòắc cú thụng hiơu nhổng sủ tớch nòắc mỡnh mắi cú lũng yờu
nòắc yờu nh, mắi biêt c gĂng hữc hnh, hêt sẹc lm lứng, ơ vun Ăp thờm
vo cỏi nôn xó hài cỹa tiờn t ó xõy dủng nờn m ơ lếi cho mỡnh. Bã i nhổng
lă Ôy cho nờn phm dõn tàc no ó cú ỹ cẵ quan v thơ lđ lm cho màt nòắc
àc lĐp, thỡ cỷng cú sỉ cọ. Nòắc Viđt ta khã i Ơu cú sỉ tì ải nh TrƠn, vo
quóng thê kệ thẹ XIII. Tì ú trã i nh no lờn lm vua cỷng trững sủ lm sỉ.
Nhòng cỏi li lm sỉ cỹa ta theo li biờn niờn cỹa Tu. nghợa l nồm no thỏng
no cú chuyđn gỡ quan trững thỡ nh lm sỉ chộp vo sỏch. M chộp màt cỏch
rÔt vĂn tĂt ct ơ ghi lÔy chuyđn Ôy m thụi, chẹ khụng giọi thớch cỏi gc ngữn
v sủ liờn can viđc Ôy vắi viđc khỏc l thê no.

Nay nhõn sủ hữc ã nòắc ta ó thay i, chổ quc ngổ ó ph thụng cọ trong
nòắc, chi bÂng ta lÔy tiêng nòắc nh m kơ chuyđn nòắc nh, ta soến ra bà
Viđt Nam Sỉ Lòỵc, xêp Êt theo thẹ tủ, chia ra tìng thải ếi, Êt thnh chòẵng,
thnh mức rừ rng, ơ ai ai cỷng cú thơ xem òỵc sỉ, ai ai cỷng cú thơ hiơu
òỵc chuyđn, khiên cho sủ hữc sỉ cỹa ngòải mỡnh òỵc tiđn lỵi hẵn tròắc.
Bà Viđt Nam Sỉ Lòỵc ny, soến giọ chia ra lm 5 thải ếi:
Thải ếi thẹ nhÔt l Thòỵng C thải ếi, kơ tì hữ Hng Bng cho ên hêt ải
nh Triđu. Trong thải ếi Ôy, tì chòẵng thẹ III, bn vô xó hài nòắc Tu tròắc
ải nh TƠn, phƠn nhiôu l nhổng chuyđn hoang òảng, huyôn hoÊc cọ.
Nhổng nh chộp sỉ ải tròắc cỷng theo tức truyôn m chộp lếi, chẹ khụng cú
di tớch gỡ m khọo cẹu cho ớch xỏc. Tuy vĐy, soến giọ cỷng cẹ theo sỉ cỷ m
chộp lếi, ri cỷng phờ bỡnh màt ụi cõu ơ tử cho àc giọ biêt rÂng nhổng
chuyđn Ôy khụng nờn cho l xỏc thủc.

Nh lm sỉ lếi l ngòải lm quan, vua sai coi viđc chộp sỉ, cho nờn dỗu thê
no sủ chộp sỉ cỷng khụng òỵc tủ do, thòảng cú ý thiờn vá vô nh vua, thnh
ra trong sỉ chù cƠn chộp nhổng chuyđn quan hđ ên nh vua, hẵn l nhổng
chuyđn quan hđ ên sủ tiên húa cỹa nhõn dõn trong nòắc. Vọ, xòa nay ta vỗn
cháu quyôn chuyờn chê, vỗn cho viđc nh vua l viđc nòắc. Cọ nòắc chù ct ã
màt hữ lm vua, cho nờn nh lm sỉ cẹ theo cỏi chỹ nghợa Ôy m chộp sỉ,
thnh ra sỉ ải no cỷng chù núi chuyđn nhổng vua ải Ôy m thụi. Bã i vĐy
xem sỉ ta thĐt l tở, m thòảng khụng cú ớch lỵi cho sủ hữc vÔn l mÔy.

Thải ếi thẹ nhỡ l BĂc Thuàc thải ếi, kơ tì khi vua Vỷ éê nh Hỏn lÔy Ôt
Nam Viđt cỹa nh Triđu, cho ên ải Ngỷ Quớ, ã bờn ta cú hữ Khỳc v hữ Ngụ
xòắng lờn sủ àc lĐp. Nhổng cụng viđc trong thải ếi Ôy, thỡ sỉ cỷ cỹa nòắc ta
chộp rÔt l sẵ lòỵc lĂm. Vỡ rÂng trong thải ếi BĂc Thuàc, ngòải mỡnh chòa
òỵc tiên húa, sủ hữc hnh cũn kộm, sỏch vã khụng cú, cho nờn vô sau nhổng
nh lm sỉ cỹa ta chộp ên thải ếi ny cỷng khụng kờ cẹu vo õu òỵc, chù
theo sỉ Tu m chộp lếi thụi. Vọ, ngòải Tu lỳc Ôy vỗn cho mỡnh l màt xẹ
biờn áa dó man, thòảng khụng ai lòu tõm ên, cho nờn nhổng chuyđn chộp ã
trong sỉ, cỷng sẵ lòỵc lĂm, m ếi ơ cỷng chù chộp nhổng chuyđn cai trá,
chuyđn giÊc gió, chẹ cỏc cụng viđc khỏc thỡ khụng núi ên.

Sỉ cỹa mỡnh ó khụng hay, m ngòải mỡnh lếi khụng mÔy ngòải biêt sỉ. L vỡ
cỏi cỏch hữc tĐp cỹa mỡnh lm cho ngòải mỡnh khụng cú thơ biêt òỵc sỉ
nòắc mỡnh. BÔt kẽ lắn nhử, h- ai cĂp quyơn sỏch i hữc thỡ chù hữc sỉ Tu,chẹ
khụng hữc sỉ nòắc nh. Ri thẵ phỳ vồn chòẵng gỡ cỷng lÔy iơn tớch ã sỉ
Tu, chẹ chuyđn nòắc mỡnh thỡ nhÔt thiêt khụng núi ên. Ngòải mỡnh cú ý lÔy
chuyđn nòắc nh lm nhử mữn khụng cƠn phọi biêt lm gỡ. y cỷng l vỡ xòa
nay mỡnh khụng cú quc vồn, chung thõn chù i mòỵn tiêng ngòải, chổ ngòải
m hữc, viđc gỡ cỷng bá ngòải ta cọm húa, chẹ tủ mỡnh thỡ khụng cú cỏi gỡ l
2

dỏm chĂc, cẵn giú bứi khã i Ơu tì nỳi Tõy Sẵn, lm nỏt cọ ngụi vua cựng
nghiđp chỳa. Anh em nh Tõy Sẵn vỗy vựng khụng òỵc 20 nồm, thỡ bọn triôu
nh Nguy-n lếi trung hòng lờn, m em giang sẵn vô màt mi, lĐp thnh cỏi
cọnh tòỵng nòắc Viđt Nam ta ngy nay vĐy.

Thải ếi BĂc Thuàc dai dặng ên hẵn màt nghỡn nồm, m trong thải ếi Ôy dõn
tỡnh thê tức ã nòắc mỡnh thê no, thỡ bÔy giả ta khụng rừ lĂm, nhòng cú 1 iôu
ta nờn biêt l tì ú trã i, ngòải mỡnh nhi-m cỏi vồn minh cỹa Tu màt cỏch
rÔt sõu xa, dỗu vô sau cú giọi thoỏt òỵc cỏi vũng phứ thuàc nòắc Tu nổa,
ngòải mỡnh vỗn phọi cháu cỏi ọnh hòã ng cỹa Tu. Cỏi ọnh hòã ng Ôy lõu ngy
ó trã thnh ra cỏi quc tỳy cỹa mỡnh, dỗu ngy nay cú mun trì bử i, cỷng
chòa d- màt mai m tƯy gài cho sếch òỵc. Nhổng nh chớnh trá toan sủ i cỷ
thay mắi cỷng nờn lòu tõm vô viđc Ôy, thỡ sủ biên cọi mắi cú cụng hiđu vĐy.

Thải ếi thẹ nồm l CĐn Kim thải ếi, kơ tì vua Thê T bọn triôu cho ên cuàc
Bọo Hà bõy giả. Vua Thê T khã i Ơu giao thiđp vắi nòắc Phỏp Lan Tõy ơ
mòỵn thê lủc m ỏnh Tõy Sẵn. Nhòng vô sau vỡ nhổng vua con chỏu Ngi
i chớnh sỏch khỏc, nghiờm cÔm ếo Thiờn Chỳa v úng cỉa khụng cho
ngoếi quc vo buụn bỏn. Nhổng ỡnh thƠn thỡ nhiôu ngòải trớ lủ hâp hũi, cẹ
nghi-m nhiờn tủ phứ, khụng cháu theo thải m thay i. éi vắi nhổng nòắc
ngoếi dòẵng, thỡ thòảng hay gõy nờn sủ bÔt hũa, lm cho nòắc Phỏp phọi dựng
binh lủc ơ bờnh vủc quyôn lỵi cỹa mỡnh. Vỡ nhổng chớnh sỏch Ôy cho nờn
mắi thnh ra cú cuàc Bọo Hà.

Thải ếi thẹ ba l thải ếi Tủ Chỹ, kơ tì nh Ngụ, nh éinh cho ên sẵ-diđp
nh HĐu Lờ. Nòắc mỡnh tì thải ếi Ôy vô sau l màt nòắc dàc lĐp, tuy i vắi
nòắc Tu vỗn phọi xòng thƠn v cháu cng, nhòng kẽ thủc l khụng ai xõm
phếm ên cỏi quyôn tủ chỹ cỹa mỡnh. Bui Ơu, nh éinh, nh Lờ mắi dÔy lờn;

cũn phọi xõy Ăp cỏi nôn tủ chỹ cho vổng bôn, phọi lo sỉa sang viđc vừ bá ơ
chng vắi kở thự nghách, cho nờn sủ vồn hữc khụng òỵc mã mang lĂm. Vô
sau ên ải nh Lý, nh TrƠn, cụng viđc ã trong nòắc ó thnh nôn nêp, kở
cìu ách ã ngoi cỷng khụng quÔy nhi-u nổa, lếi cú nhiôu vua hiôn tụi giửi ni
nhau m lo viđc nòắc, cho nờn tì ú trã i viđc chớnh trá, viđc tụn giỏo v viđc
hữc vÔn mi ngy màt khai húa ra, lm cho nòắc ta thnh màt nòắc cú thê lủc,
bĂc cú thơ chng òỵc vắi Tu, nam cú thơ mã ràng thờm bả cừi. Nh Lý v
nh TrƠn lếi cú cụng gõy nờn cỏi quc hn mếnh mă, khiên cho vô sau ên ải
TrƠn mết, nhõn khi hữ H quÔy ri, ngòải Tu ó toan òảng kiờm tớnh, ngòải
mỡnh biêt ng tõm hiđp lủc m khụi phức lếi giang sẵn nh. Kê ên nh Lờ,
trong khoọng màt trồm nồm vô bui Ơu, nòắc mỡnh cỷng cú thơ gữi l thánh
trá, nhÔt l vô nhổng nồm Quang ThuĐn (1460-1469) v Hng éẹc (14701497), thỡ sủ vồn trá v vừ cụng ó l rủc rị lĂm. Nhòng vô sau gÊp nhổng hụn
quõn dung chỳa, viđc triôu chớnh nỏt, kở gian thƠn dÔy loến. Mi binh ao
gõy nờn tì ú, ngòải trong nòắc ỏnh giêt lỗn nhau, lm thnh ra nam bĂc chia
ră, vua chỳa tranh quyôn. y thĐt l màt cuàc biên lắn ã trong nòắc vĐy.

éếi khỏi ú l nhổng mức lắn trong nhổng phƠn m soến giọ ó theo tìng thải
ếi ơ Êt ra. Soến giọ ó c sẹc xem xột v gúp nhÊt nhổng sủ ghi chộp ã cỏc
sỏch chổ Nho v chổ Phỏp, hoÊc nhổNg chuyđn rọi rỏc ã cỏc dó sỉ, ri em
trớch bử nhổng sủ huyôn hoÊc i m soến ra bà sỏch ny, ct ơ ngòải ng
bang ta biêt òỵc chuyđn nòắc nh m khụng tin nhọm nhổng sủ huy-n hoÊc.
Thải ếi no nhõn vĐt Ôy v tò tòã ng Ôy, soến giọ cẹ bỡnh tợnh c theo cho
ỳng sủ thủc. Thùnh thoọng cú màt ụi nẵi soến giọ cú em ý kiên riờng cỹa
mỡnh m bn vắi àc giọ, thớ dứ nhò ch bn vô danh hiđu nh Tõy Sẵn thỡ
thiêt tòã ng rÂng sỉ l cỹa chung cọ quc dõn, chắ khụng phọi riờng cho màt
nh màt hữ no, cho nờn mắi phọi lÔy cụng lý m xột oỏn mữi viđc v khụng
vá tỡnh riờng ơ phếm ên lă cụng bÂng vĐy.
éàc giọ cỷng nờn biêt cho rÂng bà sỉ ny l bà Sỉ Lòỵc chù ct ghi chộp
nhổng chuyđn trững yêu ơ hóy tếm giỳp cho nhổng ngòải hiêu hữc cú sần
quyơn sỏch m xem cho tiđn. Cũn nhò viđc lm thnh ra bà sỉ thĐt l ớch

ỏng, kờ cẹu v phờ bỡnh rÔt tòảng tĐn, thỡ xin ơ dnh cho nhổng bĐc ti danh
sau ny să ra cụng m giỳp cho nòắc ta vô viđc hữc sỉ. Bõy giả ta chòa cú ỏo
lứa, ta hóy mÊc tếm ỏo vọi, tuy nú xÔu xớ nhòng nú cú thơ lm cho ta ị rột.
Nghợa l ta hóy lm thê no cho nhổng thiêu niờn nòắc ta ngy nay ai cỷng cú
thơ biêt màt ụi chỳt sủ tớch nòắc nh, cho khửi tỹi quc hn. y l cỏi mức
ớch cỹa soến giọ, chù cú thê thụi. Nêu cỏi mức ớch Ôy m cú thơ tắi òỵc thỡ
tòã ng bà sỏch ny l bà sỏch cú ớch vĐy.
TrƠn Trững Kim

Thải ếi thẹ tò l Nam BĂc phõn tranh, kơ tì khi nh Mếc lm sủ thoỏn oết
cho ên nh Tõy Sẵn. Tròắc thỡ nam Lờ, bĂc Mếc, sau thỡ Nguy-n nam, Tránh
bĂc, sủ cếnh tranh cng ngy cng kách liđt, lũng ghen ghột cng ngy cng dổ
dài. Nghợa vua tụi mửng mọnh, ếo còẵng thòảng chơnh mọng: nòắc ó cú
vua lếi cú chỳa. Trong Nam ngoi BĂc mi nẵi màt giang sẵn, cụng viđc ã
õu, chỹ tròẵng ã Ôy. Tuy vĐy viđc sỉa i ã ngoi BĂc cỷng cú nhiôu viđc
hay, m viđc khai khƯn trong Nam thĐt l ớch lỵi. Nhòng cuàc thnh bếi ai õu
3


Nòắc Viđt Nam
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.

Quc Hiđu

Vá Trớ v Diđn Tớch
éáa Thê
Chỹng Loếi
Gc Tớch
Ngòải Viđt Nam
Sủ Mã Mang Bả Cừi
Lách Sỉ Viđt Nam

1. Quc Hiđu.

Nòắc Viđt Nam ta vô ải Hng Bng (2897 - 258 tròắc
Tõy lách) gữi l Vồn Lang, ải Thức An Dòẵng Vòẵng (257 - 207 tròắc Tõy lách)
thỡ gữi l u Lếc. éên nh TƠn (246 - 206 tròắc Tõy lách) lòỵc ánh phớa nam
thỡ Êt lm Tòỵng QuĐn, sau nh Hỏn (202 tròắc Tõy lách - 220 sau Tõy lách)
dẹt nh Triđu, chia Ôt Tòỵng QuĐn ra lm ba quĐn l Giao Chù, Cỉu Chõn v
NhĐt Nam. éên cui ải nh éụng Hỏn, vua Hiên éê i Giao Chù lm Giao
Chõu. Nh éòảng lếi Êt l An Nam éụ Hà Phỹ.

Nòắc Viđt Nam

Tì khi nh éinh (968 - 980) dâp xong loến ThĐp Nhá Sẹ Quõn, lĐp nờn màt
nòắc tủ chỹ, i quc hiđu l éếi C Viđt. Vua Lý Thỏnh Tụng i l éếi Viđt,
ên ải vua Anh Tụng, nh Tng bờn Tu mắi cụng nhĐn l An Nam Quc.
éên ải vua Gia Long, thng nhÔt òỵc cọ Nam BĂc (1802), lÔy lă
rÂng Nam l An Nam, Viđt l Viđt Thòảng, mắi Êt quc hiđu l Viđt Nam.
Vua Minh Mđnh lếi cọi lm éếi Nam.
Quc hiđu nòắc ta thay i ó nhiôu lƠn, tuy rÂng ngy nay ta vỗn
theo thúi quen dựng hai chổ An Nam, nhòng vỡ hai chổ Ôy cú ngứ ý phọi thƠn
phức nòắc Tu, vĐy thỡ ta nờn nhÔt ánh lÔy tờn Viđt Nam m gữi nòắc nh.

4


2. Vá Trớ v Diđn Tớch.

Nòắc Viđt Nam ã vô phớa ụng nam chõu tê-ỏ, hâp bô ngang, di bô dữc, hỡnh cong nhò chổ S, trờn phớa bĂc v dòắi
phớa nam phỡnh ràng ra, khỳc giổa miôn trung thỡ eo hâp lếi.

Cọ thọy càng lếi òỵc à chìng non 19 triđu ngòải1.

5. Gc tớch.

Theo ý kiên cỹa nh kờ cẹu cỹa nòắc Phỏp, thỡ ngòải Viđt
Nam v ngòải Thỏi ôu ã miôn nỳi Tõy Tếng xung. Ngòải Viđt Nam theo
sụng Hng H lƠn xung phớa ụng nam, lĐp ra nòắc Viđt Nam ta bõy giả; cũn
ngòải Thỏi thỡ theo sụng Mờ Kụng xung, lĐp ra nòắc Tiờm La (tẹc l Thỏi Lan)
v cỏc nòắc Lo.

éụng v nam giỏp bơ Trung Quc (tẹc l bơ Nam Họi); Tõy giỏp Ai
Lao v Cao Miờn; BĂc giỏp nòắc Tu, liôn vắi tùnh Quọng éụng, Quọng Tõy v
Võn Nam.

sau ny:

Diđn tớch cọ nòắc ràng chìng à 312.000 ki-lụ-một vuụng chia ra nhò
BĂc Viđt:
Trung Viđt:
Nam Viđt:

Lếi cú rÔt nhiôu ngòải Tu v ngòải Viđt Nam núi rÂng nguyờn khi xòa Ôt

nòắc Tu cú ging Tam Miờu ã , sau ging Hỏn Tàc (tẹc l ngòải Tu bõy giả)
ã phớa Tõy BĂc ên ỏnh ui ngòải Tam Miờu i, chiêm giổ lÔy vựng sụng
Hong H lĐp ra nòắc Tu, ri dƠn dƠn xung phớa nam, ngòải Tam Miờu phọi
lƯn nỳp trong rìng hay l xung ã miôn Viđt Nam ta bõy giả.

105.000 km2
150.000 km2
57.000 km2

3. éáa Thê.

Nòắc ta hiđn chia ra lm ba cừi: BĂc Viđt, Trung Viđt
v Nam Viđt. éÔt BĂc Viđt cú sụng Hng H (tẹc l sụng Nhá H) v sụng Thỏi
Bỡnh. Mến trờn gữi l Thòỵng Du lĂm rìng nhiôu nỳi, ớt ngòải ã . Mến dòắi
gữi l Trung Chõu, Ôt ng bÂng, ngòải ã chen chỳc ụng lĂm.

Nhổng ý kiên Ôy l theo lý m suy ra ú thụi, chẹ cỷng chòa cú cỏi gỡ lm
chẹng cho ớch xỏc. Chù biêt rÂng ngòải Viđt Nam ta tròắc cú hai ngún chõn
cỏi giao lếi vắi nhau, cho nờn Tu mắi gữi ta l Giao Chù; m xem cỏc loi
khỏc, khụng cú loi no nhò vĐy, thỡ tÔt ta l màt loi riờng, chẹ khụng phọi l
loi Tam Miờu.

éÔt Trung Viđt thỡ chù cú màt giọi ã men bả bơ, cũn ã trong cú nỳi
Tròảng Sẵn chếy dữc tì BĂc Viđt vo gƠn ên Nam Viđt, cho nờn ngòải chù ã
òỵc mến gƠn bơ m thụi.

Dỗu ngòải mỡnh thuàc vô chỹng loếi no mÊc lũng, vô sau ngòải Tu sang cai
trá hng hẵn màt nghỡn nồm, lếi cú khi em sang nòắc ta hẵn bn mòẵi vến
binh, chĂc l núi ging cỷ cỹa mỡnh cỷng ó lai i nhiôu ri, mắi thnh ra
ngòải Viđt Nam ngy nay.

éÔt Nam Viđt thỡ ã vo khỳc dòắi sụng Mờ Kụng (tẹc l sụng Cỉu
Long), lếi cú sụng éng Nai chọy ã mộ trờn, cho nờn Ôt tt, ruàng nhiôu, dõn
gian trự phỳ v d- lm ồn hẵn cọ

6. Ngòải Viđt Nam.

Ngòải Viđt Nam thuàc vô loi da vng, nhòng m
ngòải no phọi i lm lứng dƠm mòa dói nĂng lĂm, thỡ nòắc da ngồm ngồm
en, ngòải no nhn hế phong lòu, ã trong nh luụn, thỡ nòắc da trồng trĂng
nhò mu ng cỷ.

4. Chỹng Loếi.

Ngòải Viđt Nam cú nhiôu dõn tàc ã , nhò l ã vô miôn
thòẵng du BĂc Viđt thỡ cú dõn Thỏi, (tẹc l Th), Mòảng, Mỏn, Mốo; ã vô miôn
rìng nỳi Trung Viđt thỡ cú dõn Mữi, v Chm (tẹc l Hải), ã vô miôn Nam Viđt
thỡ cú dõn Mữi, Chm, Ch V v Khỏch, v.v.... Nhổng dõn Ôy ã trong ba nẵi
tÔt cọ ên non màt triđu ngòải. Cũn thỡ dõn tàc Viđt Nam ã hêt cọ.

Trếc ngòải thỡ thÔp nhử hẵn ngòải Tu, m lồn lặn con ngòải, chẹ
khụng to bộo. MÊt thỡ xòẵng xòẵng, trụng hẵi bốn bât, trỏn thỡ cao v ràng,
mĂt thỡ en v hẵi xêch vô ng uụi, hai gũ mỏ thỡ cao, mỷi hẵi tât, mụi hẵi
dy, rồng thỡ to m lếi nhuàm en. Rõu thỡ thòa m ớt, túc thỡ nhiôu v di, en

S ngòải Viđt Nam ã trong ba nẵi cú thơ chia ra nhò sau ny:
BĂc Viđt:
8.700.000 ngòải
Trung Viđt:
5.650.000 ngòải

Nam Viđt:
4.616.000 ngòải

1
S ny l theo sỏch éáa Lý cỹa ụng H. Russier (1939) chộp lếi chẹ khụng chĂc ó ỳng s nhÔt
ánh cỹa ngòải mỡnh.

5


v hẵi cẹng. Dỏng iđu i ẹng thỡ nhâ nhng v xem ra bà vổng vng chĂc
chĂn.

phớa nam, ỏnh Lõm p, dẹt Chiờm Thnh, chiêm Ôt Chõn Lếp, mã ra bả cừi
bõy giả.

o quƠn thỡ di ràng, n ụng thỡ bỳi túc v quÔn khồn vnh rõy, ỏo
mÊc di quỏ Ơu gi, tay ỏo thỡ chĐt, ng quƠn thỡ ràng. én b ã BĂc Viđt v
phớa bĂc Trung Viđt thỡ ài khồn, m ã ch thnh thá thỡ mÊc quƠn, cũn ã nh
quờ thỡ hay mÊc vỏy. phớa nam Trung Viđt v Nam Viđt thỡ n b hay mÊc
quƠn cọ, v bỳi túc, chẹ khụng ài khồn bao giả.

8. Lách Sỉ Viđt Nam.

Tì khi ngòải Viđt Nam lĐp thnh nòắc ên giả,
kơ hng mÔy nghỡn nồm, phọi ngòải Tu cai trá mÔy lƠn, cháu kh sã biêt bao
nhiờu phen, thê m sau lếi lĐp òỵc cỏi nôn tủ chỹ, v vỗn giổ òỵc cỏi tớnh
Êc biđt cỹa ging mỡnh, Ôy l ỹ tử ra rÂng khớ lủc cỹa ngòải mỡnh khụng ên
ni kộm hốn cho lĂm. Tuy rÂng mỡnh chòa lm òỵc viđc gỡ cho vă vang bÂng
ngòải, nhòng mỡnh cũn cú thơ hy vững màt ngy kia cỷng nờn òỵc màt nòắc

còảng thánh.

Vô ng trớ tuđ v tớnh tỡnh, thỡ ngòải Viđt Nam cú cọ cỏc tớnh tt v
cỏc tớnh xÔu. éếi khỏi thỡ trớ tuđ minh mỗn, hữc chúng hiơu, khộo chõn tay,
nhiôu ngòải sỏng dế, nhắ lõu, lếi cú tớnh hiêu hữc, trững sủ hữc thẹc, quý sủ lphộp, mên iôu ếo ẹc: lÔy sủ nhõn, nghợa, l-, trớ, tớn lm 5 ếo thòảng cho
sủ ồn ã . Tuy vĐy vỗn hay cú tớnh tỡnh vÊt, cỷng cú khi quệ quyđt, v hay bi
bỏc nhếo chê. Thòảng thỡ nhỳt nhỏt, hay khiêp sỵ v mun sủ hũa bỡnh,
nhòng m ó i trĐn mếc thỡ cỷng cú can ọm, biêt giổ k luĐt.

VĐy ghi chộp nhổng cẵ hài gian truõn, nhổng sủ biên c cỹa nòắc mỡnh ó trọi
qua, v kơ nhổng cụng viđc cỹa ngòải mỡnh lm tì ải nữ qua ải kia, ơ cho
mữi ngòải trong nòắc ôu biêt, Ôy l sỏch Viđt Nam sỉ.
Nay ta nờn theo tìng thải ếi m chia sỏch Viđt Nam sỉ ra 5 phƠn ơ cho tiđn
sủ kờ cẹu.
PhƠn I:
Thòỵng C thải ếi.
PhƠn II:
BĂc Thuàc thải ếi.
PhƠn III:
Tủ Chỹ thải ếi.
PhƠn IV:
Nam BĂc Phõn Tranh thải ếi.
PhƠn V:
CĐn Kim thải ếi.

Tõm áa thỡ nụng ni, hay lm liôu, khụng kiờn nhỗn, hay khoe khoang
v òa tròẵng hong bô ngoi, hiêu danh vững, thớch chẵi bải, mờ cả bếc. Hay
tin ma quệ, sựng sủ l- bỏi, nhòng m vỗn khụng nhiđt tin tụng giỏo no cọ.
Kiờu ngếo v hay núi khoỏc, nhòng cú lũng nhõn, biêt thòẵng ngòải v hay
nhắ ẵn.

én b thỡ hay lm lứng v ọm ang, khộo chõn, khộo tay, lm òỵc
ỹ mữi viđc m lếi biêt lÔy viđc gia ếo lm trững, hêt lũng chiôu chng, nuụi
con, thòảng giổ òỵc cỏc ẹc tớnh rÔt quý l: tiêt, nghợa, cƠn, kiđm.
Ngòải Viđt Nam tì BĂc chớ Nam, ôu theo màt phong tức, núi màt thẹ
tiêng , cựng giổ màt k niđm, thĐt l cỏi tớnh ng nhÔt cỹa màt dõn tàc tì Ơu
nòắc ên cui nòắc.
2

7. Sủ Mã Mang Bả Cừi.

Ngòải nũi ging Viđt Nam ta mi ngy màt
nƯy nã ra nhiôu, m ã phớa bĂc thỡ ó cú nòắc Tu còảng thánh, phớa tõy thỡ
lĂm nỳi nhiôu rìng, òảng i lếi khụng tiđn, cho nờn mắi theo bả bơ lƠn xung

Tuy rÂng mi nẵi cú màt ớt tiêng th õm riờng v cỏi giững núi nÊng nhâ khỏc nhau, nhòng ếi ơ
thỡ vỗn l màt thẹ tiêng m thụi.
2

6


CHNG I

Hữ Hng-Bng
(2879-258 tròắc Tõy Lách)
1. Hữ Hng Bng
2. Nòắc Vồn Lang
3. Truyđn c tớch vô ải Hng Bng:
- Phự éng Thiờn Vòẵng
- Sẵn Tinh Thỹy Tinh

PhƠn I

1. Hữ Hng Bng. Cẹ theo tức truyôn thỡ vua éê Minh l chỏu
ba ải cỹa vua ThƠn Nụng, i tuƠn thỳ phòẵng nam ên nỳi Ngỷ Lợnh (thuàc
tùnh H Nam bõy giả) gÊp màt nng tiờn, lÔy nhau, ở ra ngòải con tờn l Làc
Tức. Sau éê Minh truyôn ngụi lếi cho con tròã ng l éê Nghi lm vua phòẵng
bĂc, v phong cho Làc Tức lm vua phòẵng nam, xòng l Kinh Dòẵng Vòẵng,
quc hiđu l Xớch Quệ.

Thòỵng C Thải éếi

Bả cừi nòắc Xớch Quệ bÔy giả phớa bĂc giỏp éàng éỡnh H (H Nam),
phớa nam giỏp nòắc H Tụn (Chiờm Thnh), phớa tõy giỏp Ba Thức (Tẹ Xuyờn),
phớa ụng giỏp bơ Nam Họi.
Kinh Dòẵng Vòẵng lm vua nòắc Xớch Quệ vo quóng nồm nhõm tuÔt (2879
tròắc Tõy Lách ?) v lÔy con gỏi éàng éỡnh Quõn l Long Nổ ở ra Sựng Lóm,
ni ngụi lm vua, xòng l Lếc Long Quõn.
Lếc Long Quõn lÔy con gỏi vua éê Lai tờn l u Cẵ, ở màt lƠn òỵc màt trồm
ngòải con trai3. Lếc Long Quõn bọo u Cẵ rÂng: "Ta l dũng dừi Long Quõn,
nh ngòẵi l dũng dừi thƠn tiờn, ồn ã lõu vắi nhau khụng òỵc; nay òỵc trồm
con thỡ nh ngòải em 50 ẹa lờn nỳi, cũn 50 ẹa ta em xung bơ Nam Họi".
Gc tớch truyđn ny cú lă l tì Lếc Long Quõn vô sau, nòắc Xớch Quệ chia ra
nhổng nòắc gữi l Bỏch Viđt. Bã i vĐy ngy nay Ôt H Quọng (tùnh H Nam,

3

7

Cú sỏch chộp l u Cẵ ở ra màt trồm cỏi trẹng nã ra màt trồm con.

tùnh Quọng éụng v tùnh Quọng Tõy) cũn xòng l Ôt Bỏch Viđt. éÔy cỷng l
màt iôu núi phửng, chẹ khụng cú lÔy gỡ lm ớch xỏc òỵc.

Hữ Hng Bng lm vua òỵc 18 ải, ên nồm quý móo (158 tròắc Tõy
lách) thỡ bá nh Thức lÔy mÔt nòắc.

2. Nòắc Vồn Lang.

Lếc Long Quõn phong cho ngòải con
tròã ng sang lm vua nòắc Vồn Lang, xòng l Hựng Vòẵng.

Xột tì ải Kinh Dòẵng Vòẵng ên ải vua Hựng Vòẵng thẹ 18, cọ thọy 20 ụng
vua, m tớnh tì nồm nhõm tuÔt (2879) ên nồm quý móo (258 tròắc Tõy lách)
thỡ vìa òỵc 2622 nồm. Cẹ tớnh hẵn bự kộm, mi ụng vua trá vỡ òỵc non 150
nồm! Dỗu l ngòải ải thòỵng c nổa, thỡ cỷng khú lũng m cú nhiôu ngòải
sng lõu òỵc nhò vĐy. - Xem thê thỡ ỹ biêt truyđn ải Hng Bng khụng
chĂc l truyđn xỏc thủc.

Cẹ theo sỉ cỷ thỡ nòắc Vồn Lang chia ra lm 15 bà:
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
9.

10.
11.
12.
13.
14.
15.

Vồn Lang
Chõu Diờn
Phỳc Làc
Tõn Hòng
Vỷ éánh
Vỷ Ninh
Lức Họi
Ninh Họi
Dòẵng Tuyôn
Giao Chù
Cỉu Chõn
Hoi Hoan
Cỉu éẹc
Viđt Thòảng
Bỡnh Vồn

(Bếch Hếc, tùnh Vợnh Yờn)
(Sẵn Tõy)
(Sẵn Tõy)
(Hòng Húa - Tuyờn Quang)
(Thỏi Nguyờn - Cao BÂng)
(BĂc Ninh)
(Lếng Sẵn)

(Quọng Yờn)
(Họi Dòẵng)
(H Nài, Hòng Yờn, Nam éánh, Ninh Bỡnh)
(Thanh Húa)
(Nghđ An)
(H Tợnh)
(Quọng Bỡnh, Quọng Trá)
(?)

3. Truyđn C Tớch Vô éải Hng Bng.

Sỉ chộp rÂng
ải Hựng Vòẵng thẹ nhÔt, ngòải nòắc Vồn Lang lm nghô chi lòắi, cẹ hay bá
ging thung lung lm hếi, vua mắi bĂt dõn lÔy chm vă mỡnh ơ nhổng
ging Ôy tòã ng l ng loếi khụng lm hếi nổa5. Sỉ lếi chộp rÂng thuyôn cỹa
ta ã Âng mỷi thòảng hay lm hai con mĂt, cỷng cú ý ơ cho cỏc thẹ thỹy quỏi
ã sụng ã bơ khụng quÔy nhi-u ên.
Trong ải Hựng Vòẵng lếi cú hai truyđn m ngy nay ngòải ta thòảng
hay núi ên, l truyđn Phự éng Thiờn Vòẵng v truyđn Sẵn Tinh Thỹy Tinh.
Truyđn Phự éng Thiờn Vòẵng: éải vua Hựng Vòẵng thẹ 6 cú ỏm
giÊc gữi l giÊc n, hung mếnh lĂm, khụng ai ỏnh ni. Vua mắi sai sẹ i rao
trong nòắc ơ tỡm ngòải ti giửi ra ỏnh giÊc giỳp nòắc. BÔy giả ã lng Phự
éng, bà Vừ Ninh (nay l huyđn Vừ Ging, tùnh BĂc Ninh), cú ẹa trở xin i
ỏnh giÊc giỳp vua. Sẹ giọ vô tõu vua, vua lÔy lm lế, cho ũi vo chƠu. éẹa
trở Ôy xin ỳc cho màt con ngủa v cỏi roi bÂng sĂt. Khi ngủa v roi ỳc xong
thỡ ẹa trở Ôy vòẵn vai màt cỏi, tủ nhiờn ngòải cao lắn lờn màt tròỵng, ri nhọy
lờn ngủa cƠm roi i ỏnh giÊc.

Hựng Vòẵng úng ụ ã Phong Chõu (bõy giả ã vo áa hết huyđn
Bếch Hếc, tợnh Vợnh Yờn), Êt tòắng vồn gữi l Lếc HƠu, tòắng vừ gữi l Lếc

Tòắng, con trai vua gữi l Quan Lang, con gỏi vua gữi l Má Nòẵng, cỏc quan
nhử gữi l B Chớnh4. Quyôn chớnh trá thỡ cẹ cha truyôn con ni, gữi l Phứ
éếo.

Phỏ òỵc giÊc n ri, ngòải Ôy i ên nỳi Súc Sẵn thỡ biên i mÔt. Vua nhắ
ẵn, truyôn lĐp ôn thả ã lng Phự éng, vô sau phong l Phự éng Thiờn
Vòẵng6. Truyđn ny l truyđn tức truyôn nhò vĐy, chẹ khụng cú lă tin lm sủ

Vô ải bÔy giả, sỉ Tu cú chộp rÂng nồm tõn móo (1109 tròắc Tõy
lách), ải vua Thnh Vòẵng nh Chu, cú nòắc Viđt Thòảng, ã phớa nam xẹ
Giao Chù sai sẹ em chim bếch trợ sang cng, nh Chu phọi tỡm ngòải lm
thụng ngụn mắi hiơu òỵc tiêng, v ụng Chu Cụng éỏn lếi chê ra xe chù nam
ơ em sẹ Viđt Thòảng vô nòắc. VĐy Ôt Viđt Thòảng v Ôt Giao Chù cú phọi
l Ôt cỹa Hựng Vòẵng lỳc bÔy giả khụng?
4

Sỉ chộp rÂng ngòải Viđt Nam ta cú thúi vă mỡnh mói ên ải vua Anh Tụng nh TrƠn mắi bử.
Cú ngòải chộp truyđn ny núi rÂng: GiÊc n l quõn cỹa nh n bờn Tu sang ỏnh nòắc ta. Núi
nhò thê thĐt l màt iôu lƠm. Vô ải nh n nòắc Tu chù ã vo mến sụng Hong H l Ôt tùnh
H Nam, Trủc Lđ, Sẵn Tõy v Thiơm Tõy bõy giả m thụi. Cũn nhổng Ôt ã bờn ny sụng Tròảng
Giang l man di hêt cọ. Tì Tròảng Giang sang ên BĂc Viđt ta xa cỏch bao nhiờu òảng Ôt. Dỗu
5
6

Bõy giả cũn cú nẵi gữi Chỏnh Tng l B éỡnh, chĂc l bã i B Chớnh m ra.

8


thủc òỵc. Hữa chồng ải bÔy giả cú ngòải tòắng giửi, ỏnh òỵc giÊc, vô sau

ngòải ta nhắ ẵn lm ôn thả thỡ hỵp lă hẵn. Hiđn bõy giả cú ôn thả ã lng
Giúng tẹc lng Phự éng. Nồm no ên mng tỏm thỏng tò cỷng cú hài vui
lĂm, tức gữi l ẹc Thỏnh Giúng.

Nhòng ta phọi hiơu rÂng nòắc no cỷng vĐy, lỳc ban Ơu mả mát, ai
cỷng mun tỡm cỏi gc tớch cỹa mỡnh ã ch thƠn tiờn ơ cho vở vang cỏi chỹng
loếi cỹa mỡnh. ChĂc cỷng bã i lă Ôy m sỉ ta chộp rÂng hữ Hng Bng l con
tiờn chỏu rng, v.v....

Truyđn Sẵn Tinh Thỹy Tinh: Tức truyôn rÂng vua Hựng Vòẵng thẹ 18
cú ngòải con gỏi tờn l Mĩ Nòẵng, nhan sĂc tuyđt trƠn. Sẵn Tinh v Thỹy Tinh
ôu mun hửi lm vỵ. Hựng Vòẵng hân rÂng ngy hụm sau ai em l- ên
tròắc thỡ gọ cho ngòải Ôy. Ngy hụm sau Sẵn Tinh ên tròắc lÔy òỵc Mĩ
Nòẵng em vô nỳi Tọn Viờn (tẹc l nỳi Ba Vỡ ã tùnh Sẵn Tõy).

Nay ta theo sỉ cỷ m chộp mữi truyđn, ngòải xem sỉ nờn phõn biđt
truyđn no l truyđn thủc, truyđn no l truyđn Êt ra, thỡ sủ hữc mắi cú lỵi vĐy.

Thỹy Tinh ên sau, thÔy Sẵn Tinh lÔy mÔt Mĩ Nòẵng, tẹc giĐn vụ
cựng, mắi lm ra mòa to giú lắn, ri dõng nòắc lờn ỏnh Sẵn Tinh, Sẵn Tinh ã
trờn nỳi khụng viđc gỡ: h- nòắc lờn cao bao nhiờu, thỡ Sẵn Tinh lm nỳi cao lờn
bÔy nhiờu. Sẵn Tinh lếi dựng sÔm sột ỏnh xung, Thỹy Tinh phọi rỳt nòắc
chếy vô. Tì ú Sẵn Tinh v Thỹy Tinh thự nhau, mi nồm ỏnh nhau màt lƠn,
dõn gian thĐt l củc kh.
Truyđn ny l nhõn vỡ ã BĂc Viđt nồm no ên thỏng 6, thỏng 7 cỷng
cú nòắc lỷ ã trờn mến ngòỵc chọy xung trn vo trong ng ỏng, ngĐp mÔt cọ
ruàng Ôt. Ngòải ta khụng hiơu l tếi lă gỡ, mắi tòã ng tòỵng m Êt ra cõu
chuyđn Sẵn Tinh Thỹy Tinh ỏnh nhau vĐy.
Túm lếi m xột, nòắc ta khã i Ơu cú quc sỉ tì cui thĐp tam thê kệ:
ên ải vua Thỏnh Tụng nh TrƠn, mắi cú quan Hn Lõm Hữc Sợ l Lờ Vồn

Hòu, soến xong bà éếi Viđt Sỉ Ký, chộp tì Triđu Vừ Vòẵng ên Lý Chiờu
Hong. Hai trồm ròịi nồm vô sau lếi cú ụng Ngụ Sợ Liờn, lm quan L- Bà Tọ
Thá Lang ải vua Thỏnh Tụng nh Lờ, soến lếi bà éếi Viđt Sỉ Ký: chộp tì hữ
Hng Bng ên vua Lờ Thỏi T. Nghợa l tì ụng Ngụ Sợ Liờn, ã vô thĐp ngỷ thê
kệ trã i, thỡ sỉ ta mắi chộp truyđn vô ải thòỵng c. Xem thê thỡ ỹ biêt
nhổng truyđn vô ải Ôy khú lũng m ớch xỏc òỵc. Chặng qua nh lm sỉ
cỷng nhÊt nhếnh nhổng truyđn hoang òảng tức truyôn lếi, cho nờn nhổng
truyđn Ôy ton l truyđn cú thƠn tiờn quệ quỏi, trỏi vắi lă tủ nhiờn cọ.

lỳc Ôy ã bờn ta cú hữ Hng Bng lm vua nổa, thỡ chĂc cỷng chòa cú kệ còẵng gỡ, cú lă cỷng
ging nhò màt ngòải lm Quan Lang trờn Mòảng m thụi, nhò thê thỡ ó cú giao thiđp gỡ vắi nh
n m ỏnh nhau. Vọ lếi, sỉ Tu cỷng khụng cú ch no chộp ên truyđn Ôy. VĐy thỡ lă gỡ m núi
rÂng giÊc n l ngòải nh n bờn Tu.

9


tròắc Tõy Lách), An Dòẵng Vòẵng xõy Loa Thnh. Thnh Ôy cao v tì ngoi
vo thỡ xoỏy trụn c, cho nờn mắi gữi l Loa Thnh. Hiđn nay cũn dÔu tớch ã
lng C Loa, huyđn éụng Anh, tùnh Phỳc An.

CHNG II

Nh Thức

3. Nh TƠn éỏnh Bỏch Viđt.

Khi An Dòẵng Vòẵng lm vua
nòắc u Lếc ã bờn ny, thỡ ã bờn Tu vua Thỹy Hong nh TƠn, ó nhÔt thng
thiờn hế. éên nồm inh hỵi (214 tròắc Tõy lách). Thỹy Hong sai tòắng l é

Thò em quõn i ỏnh lÔy Ôt Bỏch Viđt (vo quóng tùnh H Nam, Quọng
éụng v Quọng Tõy bõy giả). An Dòẵng Vòẵng cỷng xin thƠn phức nh TƠn.
Nh TƠn mắi chia Ôt Bỏch Viđt v Ôt u Lếc ra lm ba quĐn, gữi l: Nam Họi
(Quọng éụng), Quê Lõm (Quọng Tõy) v Tòỵng QuĐn (Bỏch Viđt).

(257 - 207 tròắc Tõy lách)
1. Gc Tớch Nh Thức
2. Nòắc u Lếc
3. Nh TƠn éỏnh Bỏch Viđt
4. Nh Thức MÔt Nòắc

Ngòải bọn xẹ ã Ôt Bỏch Viđt khụng cháu ơ ngòải Tu cai trá, trn vo
rìng ã . éòỵc ớt lõu quõn cỹa é Thò, vn l ngòải ã phòẵng bĂc, khụng cháu
òỵc thỹy th, phọi bđnh rÔt nhiôu. BÔy giả ngòải Bỏch Viđt thìa thê ni lờn
giêt òỵc é Thò.

1. Gc Tớch Nh Thức. Nh Thức chộp trong sỉ nòắc ta
khụng phọi l nòắc Thức bờn Tu, vỡ rÂng cẹ theo sỉ nòắc Tu thỡ ải bÔy giả
Ôt Ba Thức (Tẹ Xuyờn) ó thuàc vô nh TƠn cai trá ri, thỡ cũn cú vua no nổa.
Vọ, sỉ lếi chộp rÂng khi Thức Vòẵng Phỏn lÔy lÔy òỵc nòắc Vồn Lang thỡ i
quc hiđu l u Lếc, tẹc l nòắc u Lếc gm cọ nòắc Thức v nòắc Vồn Lang.
Song xột trong lách sỉ khụng thÔy õu núi Ôt Ba Thức thuàc vô u Lếc.
Hung chi lÔy áa lý m xột thỡ tì Ôt Ba Thức (Tẹ Xuyờn) sang ên Vồn Lang
(BĂc Viđt), cỏch bao nhiờu òảng Ôt v cú bao nhiờu nỳi sụng ngồn trã , lm
thê no m quõn nh Thức sang lÔy nòắc Vồn Lang d- dng nhò vĐy ? Sỉ cỷ
lếi cú ch chộp rÂng An Dòẵng Vòẵng, hữ l Thức tờn l Phỏn. Nhò vĐy chĂc
hặn Thức tẹc l màt hữ no àc lĐp ã gƠn nòắc Vồn Lang, chẹ khụng phọi l
Thức bờn Tu. Sỏch "Khõm éánh Viđt Sỉ" cỷng bn nhò thê.

4. Nh Thức MÔt Nòắc.

Chặng òỵc bao lõu thỡ nh TƠn
suy, nòắc Tu cú nhiôu giÊc gió, ã quĐn Nam Họi cú quan ỳy l Nhõm Ngao
thÔy cú cẵ hài, mun mòu ỏnh lÔy u Lếc ơ lĐp màt nòắc tủ chỹ ã phòẵng
nam. Nhòng cụng viđc chòa thnh, thỡ Nhõm Ngao mÔt. Khi sĂp mÔt, Nhõm
Ngao giao binh quyôn lếi cho Triđu é ơ thay mỡnh lm quan ỳy quĐn Nam
Họi.
Nồm quý tá (208 tròắc Tõy lách) l nồm thẹ 50 ải vua An Dòẵng
Vòẵng. Triđu é em quõn sang ỏnh lÔy nòắc u Lếc, lĐp ra nòắc Nam
Viđt7.

2. Nòắc u Lếc. Sỉ chộp rÂng Thức Vòẵng hửi con gỏi cỹa
Hựng Vòẵng thò 18, l Mĩ Nòẵng khụng òỵc, trong bứng lÔy lm tẹc giĐn,
dÊn con chỏu ngy sau ỏnh bỏo thự lÔy nòắc Vồn Lang. Hựng Vòẵng bÔy giả
cĐy mỡnh cú binh còảng tòắng dỷng, bử tr- viđc nòắc, chù lÔy ròỵu chố lm
vui thỳ. Ngòải chỏu Thức Vòẵng tờn l Phỏn, biêt tỡnh thê Ôy, mắi em quõn
sang ỏnh lÔy nòắc Vồn Lang. Hựng Vòẵng thua chếy, nhọy xung giêng m
tủ tỉ.

Tức truyôn rÂng khi An Dòẵng Vòẵng xõy Loa Thnh, cú nhổng yờu
quỏi quÔy nhi-u, xõy mói khụng òỵc. An Dòẵng Vòẵng mắi lĐp n lờn cƠu
khÔn, cú thƠn Kim Qui hiđn lờn by phộp cho vua trì nhổng yờu quỏi i, bÔy
giả mắi xõy òỵc thnh. ThƠn Kim Qui lếi cho An Dòẵng Vòẵng màt cỏi
múng chõn, ơ lm cỏi lỗy nử. Lỳc no cú giÊc thỡ em cỏi nử Ôy ra bĂn màt
phỏt, giÊc chêt hng vến ngòải.

Nồm giỏp thỡn (275 tròắc Tõy lách), Thức Vòẵng dâp yờn mữi nẵi ri,
xòng l An Dòẵng Vòẵng, cọi quc hiđu l u Lếc, úng ụ ã Phong Khờ (nay
thuàc huyđn éụng Anh, tùnh Phỳc An). Hai nồm sau l nồm bớnh ngữ (255

7

10

Xin ìng lƠm nòắc Nam Viđt ngy xòa vắi Nam Viđt cỹa nòắc Viđt Nam hiđn nay.


Cỷng nhả cú cỏi nử Ôy cho nờn Triđu é ỏnh khụng òỵc An Dòẵng
Vòẵng. Triđu é dựng kê, cho con l Trững Thỹy sang lÔy Mĩ Chõu l con gỏi
An Dòẵng Vòẵng, giọ kêt nghợa hũa thõn ơ do thỏm tỡnh thủc.

CHNG III

Xó-Hài Nòắc Tu
Vô éải Tam éếi
V éải Nh TƠn

Trững Thỹy lÔy òỵc Mĩ Chõu ri, hửi dũ vỵ rÂng: "Bờn u Lếc cú ti
gỡ m khụng ai ỏnh òỵc?" Mĩ Chõu núi chuyđn cỏi nử, v lÔy cho chng
xem. Trững Thỹy bốn lÔy cỏi múng cỹa Kim Qui i, lm cỏi lỗy giọ thay vo,
ri ánh vô bỏo tin cho cha biêt. Khi sĂp ra vô, Trững Thỹy hửi Mĩ Chõu rÂng:
"Tụi vô, m nhị cú giÊc gió ỏnh ui, thỡ ri tụi biêt õu m tỡm?" - Mĩ Chõu
núi rÂng: "Thiêp cú ỏo lụng ngng, h- khi thiêp cú chếy vô õu, thiêp să lÔy
lụng Ôy m rĂc ra ã dữc òảng thỡ ri să biêt."
Trững Thỹy vô kơ lếi vắi Triđu é tỡnh Ơu mữi sủ, Triđu é bốn khã i
binh sang ỏnh u Lếc. An Dòẵng Vòẵng cĐy cú cỏi nử, khụng phũng bá gỡ cọ,
ên khi quõn giÊc ên gƠn chõn thnh mắi em nử ra bĂn, thỡ khụng thÔy hiđu
nghiđm nổa. An Dòẵng Vòẵng mắi em Mĩ Chõu lờn ngủa m chếy vô phớa
nam. Chếy ên nỳi Mà Dế (thuàc huyđn éụng Thnh, tùnh Nghđ An) gƠn bả
bơ, vua thÔy giÊc ui kớp quỏ, mắi khÔn Kim Qui lờn cẹu, Kim Qui lờn núi

rÂng: "GiÊc ngi sau lòng nh vua Ôy!" An Dòẵng Vòẵng tẹc giĐn quỏ, rỳt
gòẵm ra chộm Mĩ Chõu i, ri nhọy xung bơ m tủ tĐn8.
Trững Thỹy theo dÔu lụng ngng cỹa vỵ rĂc, em binh ui ên nỳi
Mà Dế, thÔy xỏc vỵ chêt nÂm ú, thòẵng xút vụ cựng, vài vng em vô cÔp
tỏng, xong ri, nhọy xung cỏi giêng ã trong Loa Thnh m tủ tỉ.

1. Phong-Kiên
2. Quan-Chê
3. Phỏp-Chê
4. Binh-Chê
5. éiôn-Chê
6. Hữc-Hiđu
7. Hữc-ThuĐt
8. Phong-Tức

Nay ã lng C Loa tròắc ôn thả An Dòẵng Vòẵng cú cỏi giêng tức
truyôn l Trững Thỹy chêt ã giêng Ôy. Tức lếi truyôn rÂng Mĩ Chõu bá giêt i, vỡ
ni tỡnh thủc m phọi thỏc oan, cho nờn mỏu nng Ôy chọy xung bơ, nhổng
con trai ồn phọi húa ra cú ngữc trõn chõu. H- ai lÔy òỵc ngữc Ôy em vô rỉa
vo nòắc cỏi giêng ã trong Loa Thnh l ch Trững Thỹy ó tủ tỉ, thỡ ngữc Ôy
trong v âp thờm ra.

Khi Triđu é sang ỏnh An-Dòẵng-Vòẵng thỡ ã bờn Tu nh TƠn ó
suy, nh Hỏn sĂp lờn lm vua, nòắc Tu ang vo lỳc ếi loến, phong tức,
chớnh trá ôu i khỏc cọ. Vọ lếi Triđu-é l ngòải TƠn, cho nờn ên khi lÔy
òỵc u-Lếc, gm cọ cỏc quĐn ã phòẵng nam, lĐp lm màt nòắc tủ chỹ, bốn
em chớnh trá, phỏp-luĐt nòắc Tu sang cai-trá Ôt Nam-Viđt9. VĐy tròắc khi
núi ên chuyđn nh Triđu, ta nờn xột-xem xó-hài nòắc Tu lỳc bÔy giả l thê
no .

1. Phong-Kiên.

Nguyờn vô ải thỏi-c, nòắc Tu chia ra tìng
áa-phòẵng màt. Mi màt áa-phòẵng thỡ cú màt ngòải lm thỹ-lợnh, lĐp thnh
màt nòắc, gữi l nòắc chò-hƠu, phọi triôu cng nh vua.
Nay ã trờn nỳi Mà Dế, gƠn xó Cao i, huyđn éụng Thnh, tùnh Nghđ An, cú ôn thả An Dòẵng
Vòẵng. Ôy cú nhiôu cõy ci v cú nhiôu chim cụng, cho nờn tức gữi l ôn Cụng hay Cuụng.
8

9

11

Xin ìng lƠm nòắc Nam-viđt ngy xòa vắi Nam-viđt cỹa nòắc Viđt-nam thải nay.


S nhổng nòắc chò hƠu Ôy thỡ mi ải màt khỏc. Xem nhò khi vua
éếi-Vỷ nh Hế, hài cỏc nòắc chò-hƠu ã nỳi é-sẵn, kơ cú hng vến nòắc.
éên khi vua Vỷ-vòẵng nh Chu i ỏnh Trứ-vòẵng nh n, thỡ cỏc nòắc chòhƠu hài lếi cọ thọy òỵc 800 nòắc.

3. Phỏp-Chê. Vô ải thỏi-t thỡ cú nồm hỡnh, ngoi nồm hỡnh lếi
cú phộp ỏnh bÂng roi da v tài lòu. éên ải nh Hế, nh n v nh Chu thỡ
lếi Êt phộp chõn, gữt Ơu v tài . éên cui ải nh Chu thỡ Êt ra tài bờu
Ơu, xộ thõy lồng trỡ, m, mui v.v...

éỏnh xong nh n, vua Vỷ-Vòẵng phong cho hẵn 70 ngòải lm vua
chò-hƠu, chia ra lm 5 bĐc l: cụng, hƠu, bỏ, tỉ, nam. Nòắc phong cho tòắc
cụng, tòắc hƠu thỡ ràng 100 dÊm gữi l ếi quc; nòắc phong cho ngòải tòắc
bỏ thỡ ràng 70 dÊm, gữi l trung quc; nòắc phong cho ngòải tòắc tỉ, tòắc
nam thỡ ràng 50 dÊm, gữi l tiơu quc. Nhổng nòắc khụng ỹ 50 dÊm, thỡ gữi

l nòắc phứ-dung.

2. Quan-Chê.

4. Binh-Chê.

Binh-chê nh Hế v nh n thỡ khụng rừ, ên ải
nh Chu thỡ Êt 5 ngòải lm màt ngỷ; 5 ngỷ tẹc l 25 ngòải thnh màt lòỵng; 4
lòỵng tẹc l 100 ngòải lm màt tt; 5 tt tẹc l 500 ngòải lm màt lổ; 5 lổ tẹc
l 2500 ngòải lm màt sò ; 5 sò tẹc l 12500 ngòải tẹc l màt quõn.
Quõn thỡ Êt quan mếnh-an lm tòắng, sò thỡ Êt quan trung-ếi-phu
lm sỳy, lổ thỡ Êt quan ếi-hế lm sỳy, tt thỡ Êt quan thòỵng-sợ lm tròã ng,
lòỵng thỡ Êt quan trung-sợ lm tò-mó.

Nh Hế Êt tam-cụng, cỉu-khanh, 27 ếi-phu, 81

nguyờn sợ.

Thiờn tỉ cú 6 quõn; cũn nhổng nòắc chò hƠu, nòắc no lắn thỡ cú 3
quõn, nòắc vìa cú 2 quõn, nòắc nhử 1 quõn.

Nh n Êt hai quan tòắng, sỏu quan thỏi l: thỏi-tơ, thỏi-tụng, thỏi-tỉ,
thỏi-chỳc, thỏi-sợ, thỏi-bc; nồm quan l: tò-, tò- mó, tò-khụng, tò-sợ, tòkhÔu; sỏu phỹ l: tò-thơ, tò-màc, tò-thỹy, tò-thọo, tò-khớ, tò-húa; sỏu cụng l:
th-cụng, kim-cụng, thếch-cụng, thỹy-cụng, thỳ-cụng v thọo-cụng.

Trong nòắc chia ra lm tùnh, mi tùnh 8 nh, 4 tùnh lm màt Ôp 32 nh;
4 Ôp lm màt khõu, 128 nh; 4 khõu lm màt iđn, 512 nh. Cẹ mi iđn phọi
chiờu màt c binh xa, bn con ngủa, 12 con bũ, 3 ngòải giỏp sợ, 72 ngòải bà
tt, 25 ngòải ơ khiờng-tọi nhổng nÊng. Cọ thọy l 100 ngòải .

éên nh Chu, ụng Chu-Cụng Êt ra sỏu quan gữi l: thiờn-quan, áaquan, xuõn-quan, hế-quan, thu-quan, ụng-quan. Mi màt quan lếi cú 60
thuàc-quan, càng cọ lếi l 360 ngòải.

5. éiôn Chê.

Vô ải thỏi-c thỡ khụng biêt chia ruàng Ôt ra lm
sao. Tì ải Hế trã i thỡ chia 50 mỗu lm màt gian, 10 gian lm màt t. Cẹ 10
nh cy màt lụ ruàng, hoa-lỵi òỵc bao nhiờu chia lm 10 phƠn, nh nòắc lÔy
màt gữi l phộp cng.

Ngòải lm Ơu thiờn-quan, gữi l trỹng-tơ, thng cọ viđc chớnh-trá trong
nòắc, viđc thu-nếp cọ nồm v mữi viđc ã trong cung. Ngòải lm Ơu áa quan
gữi l ếi-tò- giổ viđc nụng, viđc thòẵng, viđc giỏo dức v viđc cọnh sỏt.
Ngòải lm Ơu xuõn-quan gữi l ếi-tụng-bỏ, giổ viđc tê-tủ, triôu, sớnh, hàing v.v... Ngòải lm Ơu hế-quan, gữi l ếi-tò-mó, giổ viđc binh-mó v viđc
i ỏnh dâp. Ngòải lm Ơu thu-quan gữi l ếi tò-khÔu giổ viđc dõn, viđc hỡnh
v viđc kiđn-tứng. Ngòải lm Ơu ụng-quan gữi l ếi-tò-khụng, giổ viđc
khuyên cụng, khuyên nụng v viđc th màc v.v...

Nh n v nh Chu thỡ dựng phộp tùnh iôn, nghợa l chia Ôt ra lm
chớn khi hỡnh chổ tùnh. Nhổng khu ã chung quanh lm tò-iôn, khu ã giổa ơ
lm cụng-iôn. Mi màt tùnh cho 8 nh ã , ôu phọi xuÔt lủc cƠy cÔy cụng iôn
ri nàp hoa lỵi cho nh vua.
Vô ải nh n thỡ mi tùnh cú 630 mỗu, mi nh òỵc 70 mỗu; phộp
ỏnh thuê gữi l phộp trỵ. éên ải nh Chu thỡ mi tùnh cú 900 mỗu, mi
nh cú 100 mỗu, phộp ỏnh thuê gữi l phộp triđt.

Trờn lức quan lếi Êt tam cụng, l: thỏi-sẹ, thỏi-phú, thỏi- bọo; tam cụ
l : thiêu-sẹ, thiêu-phú, thiêu-bọo, ơ bn xột viđc trá nòắc yờn dõn, chẹ khụng
dủ vo viđc hnh chớnh.

12


Nh Chu lếi Êt ra lđ cẹ 20 tui thỡ òỵc 100 mỗu ruàng, ên 60 tui
thỡ trọ lếi cho nh nòắc. Nh no cú con thẹ nhỡ gữi l dò phu ên 16 tui thỡ
òỵc lợnh 25 mỗu ruàng.

8. Phong-Tức. Nòắc Tu lÔy sủ cy ruàng lm gc, nhòng m
viđc nuụi tÂm, dđt lứa, viđc hữp chỵ, viđc buụn-bỏn cỷng phỏt-ết cọ.
Dõn trong nòắc chia ra lm 4 thẹ: sợ, nụng, cụng, thòẵng, nhòng m
con ngòải lm quan lếi lm quan, con ngòải lm ruàng cẹ lm ruàng, chẹ con
ngòải lm ruàng khụng òỵc lm quan. Tuy vĐy, ên ải Xuõn-thu nhổng
ngòải thẹ dõn lờn lm tòắng vồn tòắng vừ cỷng nhiôu.

Nhả cú phộp chia ruàng nhò thê nờn lỳc bÔy giả khụng cú nhiôu
ngòải nghốo lĂm m cỷng khụng cú ngòải giu lĂm. Vô sau ên ải Chiên
Quc, ngòải Lý Khụi lm tòắng nòắc Ngứy, bĂt dõn hêt sẹc lm ruàng, khụng
ánh hến nhò tròắc nổa; ngòải Thòẵng ã ng lm tòắng nòắc TƠn, bử phộp
tùnh iôn, mã thiờn mếch, cho mữi ngòải òỵc tủ tiđn lm ruàng. Phộp chia Ôt
tì ú mắi mÔt dƠn dƠn i.

Trong gia-ỡnh thỡ gi trở trờn dòắi phõn biđt nghiờm lĂm. Con phọi
theo cha, vỵ phọi theo chng, con-trai con-gỏi tì 7 tui trã i, l khụng òỵc
ồn màt mõm, nÂm màt chiêu nổa. Con trai 30 tui mắi òỵc lÔy vỵ, gỏi 20 tui
mắi òỵc lÔy chng m hai ngòải cựng hữ khụng òỵc lÔy nhau.

6. Hữc-Hiđu.

Nh Hế Êt nh éụng tủ lm ếi hữc, nh Tõy tủ
lm tiơu hữc. Nh n Êt l Hổu-hữc lm ếi hữc, nh Tọ-hữc lm tiơu hữc.

Nhổng nh ếi-hữc, tiơu hữc Ôy, l ch ơ tĐp bĂn, ơ nuụi nhổng ngòải gi-cọ
v ơ tĐp vồn nghđ.

Nòắc Tu vô ải Tam-ếi cỷng sựng sủ tê-tủ lĂm. Thòảng cỳng-tê
thiờn, áa, nhĐt, nguyđt, sẵn, xuyờn, lõm, trếch. Nh vua lĐp n Nam-giao ơ
tê Thòỵng-éê. Lếi cú nh Xó-tĂc ơ tê Th-thƠn v HĐu-tĂc. Cũn sủ thả-phứng
t-tiờn thỡ tì vua cho ên thẹ-dõn ôu lÔy lm màt viđc quan trững trong ải
ngòải.

Nh Chu thỡ Êt Tớch-ung hoÊc nh Thnh-quõn lm ếi hữc, ơ cho
con vua, con cỏc quan v nhổng ngòải tuÔn tỳ tuyơn ã cỏc thụn xó ên hữc;
cũn ã chõu, ã ọng10 thỡ Êt nh tiơu hữc gữi l Tủ v nh Tòảng ơ cho con
dõn-gian vo hữc. Lếi Êt lđ cẹ tì 8 tui ên 14 tui lm niờn hến cho tiơu hữc,
tì 15 ên 20 tui, lm niờn-hến cho ếi hữc. éếi hữc thỡ dếy l-, nhếc, thi, thò;
tiơu-hữc thỡ dếy cỏch kớnh trờn nhòảng dòắi v cỏch ẹng i, v.v...

Xem nhò thê, thỡ xó-hài nòắc Tu vô ải Tam-ếi ó vồn minh lĂm,
nhòng sau ên cui ải nh Chu, vỡ nh vua suy-nhòỵc, cho nờn chò hƠu,
ngòải xòng hƠu, kă xòng vòẵng ri tranh nhau, ỏnh nhau nhò Ngỷ-Bỏ ải
Xuõn-Thu, ThÔt-Hựng ải Chiên-Quc, lm cho trồm hữ lƠm than kh sã .

7. Hữc-ThuĐt.

Hữc-thuĐt ã nòắc Tu vô ải nh Chu ó thánh
lĂm, cho ên ải nh Xuõn-thu cú nhiôu hữc-giọ nhò l Lóo-tỉ bn ếo;
Khng-tỉ bn hiêu, -, nhõn, nghợa; Mếc éách bn l- kiờm-ỏi, nờn chuàng sủ
tiêt kiđm bử õm-nhếc; Dòẵng Chu thỡ bn lă vá-kệ, nờn tủ-trững thõn mỡnh v
khụng cháu thiđt mỡnh ơ lỵi ngòải.

Sau nh TƠn thng-nhÔt òỵc thiờn-hế, mắi bử lđ phong-kiên, lĐp ra

quĐn huyđn; bử phộp tùnh iôn, lĐp thiờn-mếch; cÔm nho hữc t sỏch vã , viđc
chớnh-trá thỡ ct dựng phỏp-luĐt, ơ lÔy quyôn lủc m ỏp chê.
éang khi phong-tức nòắc Tu biên cọi nhò thê, thỡ Triđu é lĐp ra
nòắc Nam-Viđt (3), em vồn-minh nòắc Tu sang truyôn-bỏ ã phòẵng nam,
cho nờn tì ú vô sau ngòải nòắc mỡnh ôu nhi-m cỏi vồn-minh Ôy.

Lếi cú nhổng phỏp-gia nhò Thõn BÔt-Hếi, Hn-Phi bn viđc trá thiờn-hế
thỡ chù nờn dựng phỏp-luĐt, chẹ khụng nờn dựng nhõn nghợa. Cũn nhổng ngòải
nhò Quù Cc, Thi Giọo, éiôn Biôn, v.v..., mi ngòải ôu xòắng màt hữc thuyêt
ơ dếy ngòải òẵng thải.

10

Cẹ 12500 nh màt chõu, v 500 nh lm màt ọng thỡ cú nh Tủ, ã ọng thỡ cú nh Tòảng.

13


no?" Vỷ-vòẵng nghe lải Ôy vài-vng ẹng dĐy lm l- tế, ri còải m núi rÂng:
"Tiêc thay ta khụng òỵc khã i nghiđp ã nòắc Tu, chẹ khụng thỡ ta cỷng
chặng kộm gỡ Hỏn-ê!"

CHNG IV

Nh Triđu

3. Vỷ-Vòẵng xòng ê.

Nồm mĐu ngữ (183 tr. Tõy-lách) vua
Cao-t nh Hỏn mÔt ri, b Lổ-hĐu lõm triôu tranh quyôn Huđ-ê, ri lếi nghe

lải giốm pha, cÔm khụng cho ngòải Hỏn buụn bỏn nhổng vng, sĂt v
nhổng iôn-khớ vắi ngòải Nam-Viđt. Vỷ-vòẵng lÔy lm tẹc giĐn, lếi ngả
cho Tròảng-sa-vòẵng xui Lổ-hĐu lm nhò vĐy, bốn tủ-lĐp lm Nam-viđt
Hong-ê, ri cỉ binh-mó sang ỏnh quĐn Trng-sa (tùnh H-nam bõy giả).

(207-111 tr. Tõy-lách)
1. Triđu Vỷ-Vòẵng
2. Vỷ-Vòẵng thứ-phong nh Hỏn
3. Vỷ-Vòẵng xòng ê
4. Vỷ-Vòẵng thƠn phức nh Hỏn
5. Triđu Vồn-Vòẵng
6. Triđu Minh-Vòẵng
7. Triđu Ai-Vòẵng
8. Triđu Dòẵng-Vòẵng

Nồm Canh thõn (181 tr. Tõy-lách) Hỏn-triôu sai tòắng em quõn sang
ỏnh Nam-viđt. Quõn nh Hỏn cháu khụng òỵc thỹy-th phòẵng nam, nhiôu
ngòải phọi bđnh-tĐt, bã i vĐy phọi chếy thua vô bĂc. Tì ú thanh-thê Triđu Vỷê lìng lỗy, i õu dựng xe ngủa theo nghi-vđ Hong-ê, nhò vua nh Hỏn
vĐy.

4. Vỷ-Vòẵng thƠn phức nh Hỏn.

éên khi Lổ hĐu mÔt,
Hỏn Vồn-ê lờn ngụi, lếi sai Lức Giọ òa thò sang khuyờn Vỷ-ê thuƠn phức
nh Hỏn. Thò rÂng:

1. Triđu Vỷ-Vòẵng (207-137 tr. Tõy-lách).

Nồm quớ-tá
(207) Triđu é ỏnh òỵc An-dòẵng-vòẵng ri, sỏp-nhĐp nòắc u-lếc vo

quĐn Nam-họi, lĐp thnh màt nòắc gữi l Nam-Viđt, tủ xòng lm vua, tẹc l
Vỷ-vòẵng, úng ụ ã Phiờn-ngung, gƠn thnh Quọng-chõu bõy giả.

"Trỗm l con trĂc-thÔt vua Cao-ê, phứng mđnh ra trá nòắc éếi , vỡ non
sụng cỏch trã , thân mỡnh phỏc-lĐu, cho nờn lõu nay chòa tìng òa thò sang
hửi thồm nh vua .
Tì khi ẹc Cao-ê xa bử quƠn-thƠn , ẹc Huđ-ê qua ải, b Cao-hĐu
lm triôu, khụng may bá bđnh, ơ cho hữ Lổ chuyờn quyôn, toan em con hữ
khỏc ơ ni-ẹc Huđ-ê. May nhả nh Tụng-miêu linh-thiờng, cỏc cụng thƠn
ra sẹc dâp kở tiêm-nghách.
Trỗm vỡ cỏc vòẵng-hƠu cựng bỏch quan c ộp, cho nờn phọi lờn ngụi
Hong-ê. Mắi ri trỗm nghe nh vua cú òa thò cho Long-lò-hƠu, nhĂn tin v
xin anh em hữ-hng ã quĐn Chõn-ánh, v xin bói binh ã quĐn Tròảng-sa.
Trỗm cỷng nghe lải thò cỹa nh vua, thỡ ó bọo tòắng-quõn Bỏcdòẵng-hƠu bói binh vô, cũn anh em hữ hng nh vua ã Chõn-ánh thỡ trỗm ó
cho ngòải thồm nom, lếi sai sỉa sang phƠn-mà nh vua, thĐt tỉ-tê.
Thê vìa ri trỗm nghe nh vua cũn em binh quÔy-nhi-u ngoi biờn,
quĐn Tròảng-sa thĐt kh, m Nam-quĐn lếi cũn kh hẵn. Lm nhò thê, nòắc
nh vua cú chĂc lỵi òỵc màt mỡnh khụng? TÔt l tòắng-tỏ quõn-sợ chêt nhiôu,

2. Vỷ-Vòẵng thứ-phong nh Hỏn.

Trong khi Triđu VỷVòẵng gõy-dủng cẵ-nghiđp ã Nam-Viđt, thỡ ã bờn Tu, ụng Lòu Bang triđt òỵc
nh TƠn, diđt òỵc nh Sã , nhÔt-thng thiờn hế, ri lờn ngụi Hong-ê tẹc l
vua Cao T nh Hỏn. Vua Cao-t thÔy Triđu Vỷ-Vòẵng àc-lĐp ã phòẵng
nam, bốn sai Lức Giọ sang phong cho Vỷ-Vòẵng. BÔy giả l nồm Ôt-tá (196 tr.
Tõy-lách), nồm thẹ 12 ải vua Vỷ-Vòẵng nh Triđu, v nồm thẹ 11 ải vua
Cao-t nh Hỏn.
Vỷ-Vòẵng vn l ngòải kiờu-cồng, cú ý khụng mun phức nh Hỏn,
ên khi Lức Giọ sang ên nẵi, vo yêt-kiên Vỷ-Vòẵng, Vỷ-Vòẵng ngi xêp
vnh trũn, khụng ẹng dĐy tiêp. Lức Giọ thÔy vĐy mắi núi rÂng: "Nh vua l

ngòải nòắc Tu , m mọ v thõn thớch ã cọ chõu Chõn-ánh. Nay nh Hỏn ó
lm vua thiờn hế, sai sẹ sang phong vòẵng cho nh vua, nêu nh vua khỏng-củ
sẹ-thƠn, khụng lm l- thứ-phong, Hỏn-ê tÔt l tẹc giĐn, hỹy-hoếi m mọ v
giêt hếi thõn-thớch cỹa nh vua, ri em quõn ra ỏnh thỡ nh vua lm thê
14


lm cho vỵ ngòải gúa chng, con ngòải m-cụi b, cha mâ mÔt con, òỵc màt
mÔt mòải, trỗm khụng lũng no nị lm nhò vĐy.
Vọ lếi òỵc Ôt nh vua cỷng khụng lÔy lm to, òỵc cỹa nh vua
cỷng khụng ỹ lm giu. VĐy thỡ tì phớa nam nỳi Lợnh thỡ mÊc ý nh vua tủ trá
lÔy. Nhòng nh vua cẹ xòng ê hiđu, hai bờn cựng l ê-quc m khụng sai sẹ
giao-thụng, thê chặng húa ra ganh nhau ò ? Ganh nhau m khụng nhòảng ,
thỡ ngòải nhõn khụng thốm lm.
Trỗm nay xin cựng nh vua gỏc bử iôu cỷ, tì ry trã i, thụng sẹ nhò
xòa. VĐy trỗm sai Lức Giọ sang em ý trỗm khuyờn nh vua nờn nghe, chẹ lm
chi nhiôu sủ còắp búc tai-hếi"

Nồm giỏp-thỡn (137 tròắc Tõy-lách), Triđu Vỷ-Vòẵng mÔt. Sỉ chộp
rÂng ngi thữ òỵc 121 tui v lm vua òỵc hẵn 70 nồm.

5. Triđu Vồn-Vòẵng (137-125 tròắc Tõy-lách).

Triđu
Vỷ-vòẵng truyôn ngụi lếi cho chỏu ớch tụn, tờn l H tẹc l Triđu Vồn-vòẵng,
trá òỵc 12 nồm.
Triđu Vồn-vòẵng vn l ngòải tƠm thòảng, tớnh khớ nhu nhòỵc, khụng
òỵc nhò Triđu Vỷ-vòẵng. Khi mắi lờn lm vua òỵc hai nồm, thỡ vua MõnViđt (tùnh Phỳc-kiên bõy giả) em quõn sang ỏnh phỏ ã ch biờn thựy nòắc
Nam-viđt. Triđu Vồn-vòẵng khụng dỏm cỉ binh-mó ra chng củ, sai sẹ sang
cƠu cẹu bờn Hỏn-triôu.

Xem thò cỹa Hỏn-Vồn-ê lải-lă tỉ-tê, thĐt l cú nhõn-tì, vỡ thê cho
nờn Triđu Vỷ-ê phọi cháu phức, v ỏp thò lếi rÂng:
"Nam di ếi-tròã ng lóo-phu thƠn, é, muài tỉ tỏi bỏi, dõng thò lờn
Hong-ê bđ-hế. Lóo-phu l kở c-lếi nòắc Viđt, khi Hiêu Huđ Hong-ê lờn
ngụi, tỡnh-nghợa khụng dẹt, vỗn hĐu ói lóo phu. éên khi Cao-hĐu lõm triôu, lếi
phõn-biđt ra Trung-hoa, ngoếi-di, hế lđnh cÔm khụng òỵc bỏn cho Nam-viđt
nhổng vng sĂt v iôn khớ; cũn ngủa, trõu dờ thỡ chù bỏn cho ging ủc,
chẹ khụng bỏn cho ging cỏi.
Lóo-phu lếi phong vồn rÂng nh Hỏn em hỹy-hoếi cọ phƠn mà lóophu cựng giêt cọ anh em tụng-tàc lóo phu, cho nờn cú bn riờng vắi chỳng
rÂng: nay trong ó khụng vở-vang vắi nh Hỏn, ngoi lếi khụng cú gỡ hẵn òỵc
nòắc Ngụ, cĐy cú xòng ê-hiđu; m chặng qua tủ ê nòắc mỡnh, khụng dỏm
hếi gỡ thiờn-hế.
Cao-hĐu nghe thÔy thê, lÔy lm tẹc giĐn, em tòắc bà s Nam-Viđt i,
khụng cho thụng sẹ, lóo phu tràm nghợ rÂng hặn vỡ Tròảng-sa-vòẵng giốm pha,
cho nờn Lóo-phu cú em binh ỏnh.
Lóo-phu ã Ôt Viđt ó bn mòẵi chớn nồm nay , bõy giả ó cú chỏu ri,
nhòng m sắm khuya trÂn-trữc, ồn khụng ngon, ngỹ khụng yờn, mĂt khụng
dỏm trụng sĂc âp, tai khụng dỏm nghe n vui, l chù vỡ cắ khụng òỵc phứng
thả nh Hỏn. Nay nhả bđ -hế oỏi thòẵng, cho phức lếi hiđu cỷ, thụng sẹ nhò
xòa, lóo-phu nhả ẵn, dỗu chêt xòẵng cỷng khụng nỏt.
VĐy xin cọi hiđu tì õy, v xin cú cng-phƯm phứng-hiên Hong-ê
bđ-hế."

Vua nh Hỏn sai Vòẵng Khụi v Hn-An-Quc Hỏn ên nẵi, bốn bĂt
Quc-vòẵng giêt i, òa Ơu nàp cho quan nh Hỏn, v xin hng. Mõn-viđt ó
bỡnh ri vua nh Hỏn sai Trang Trỵ sang dứ Triđu Vồn-Vòẵng vo chƠu, nhòng
m ỡnh-thƠn xin ìng i, bốn cho thỏi tỉ l Anh Tô i thay.
Anh Tô ã bờn Hỏn-Triôu mòải nồm, ên nồm bớnh-thỡn (125 tr. Tõy
lách) vua Vồn-vòẵng mÔt thỡ mắi vô ni ngụi.

6. Triđu Minh-Vòẵng (125-113 tr. Tõy lách). Anh Tô

lờn lm vua tẹc l Triđu Minh-Vòẵng , trá vỡ òỵc 12 nồm.

Khi Anh Tô ã bờn Hỏn cú lÔy vỵ lă l Cự-thá, ở òỵc màt ngòải con
tờn l Hòng. éên khi vô lm vua Nam-viđt, Minh Vòẵng lĐp Cự-thá lờn lm
hong-hĐu v Hòng lm Thỏi-tỉ.

7. Triđu Ai-Vòẵng.

MĐu-thỡn (113 tr. Tõy lách) Triđu MinhVòẵng mÔt, thỏi tỉ Hòng lờn lm vua, tẹc l Triđu Ai-Vòẵng, trá-vỡ òỵc màt
nồm.
BÔy giả vua nh Hỏn cho An-quc Thiêu Quớ sang dứ Nam-Viđt vô
chƠu. Thiêu Quớ nguyờn l tỡnh-nhõn cỹa Cự-thá lỳc tròắc, ên khi sang NamViđt gÊp nhau, lếi tò thụng vắi nhau ri d-dnh Ai-vòẵng em nòắc Nam-viđt
vô dõng nh Hỏn.

Tì khi Triđu Vỷ-Vòẵng cháu bử ê-hiđu, Nam BĂc lếi giao thụng hũa
hiêu khụng cú iôu gỡ nổa.
15


Khi Cự-thá v Ai-vòẵng ó ánh vô Hỏn-triôu, thỡ cú quan Tơ-tòắng l
Lổ Gia, biêt rừ tỡnh-ý, ó can-ngồn mói khụng òỵc, mắi truyôn hách i mữi nẵi
núi rÂng vua v Cự-thỏi-hĐu sĂp em nòắc dõng cho nh Hỏn; ri Lổ Gia cựng
vắi mÔy ngòải ếi thƠn em quõn cÔm-binh vo giêt sẹ nh Hỏn, Cự-Thá v AiVòẵng. éoến ri tụn Kiên éẹc lờn lm vua. Kiên éẹc l con tròã ng cỹa MinhVòẵng mâ l ngòải Nam-Viđt lm vua.

8. Triđu Dòẵng-Vòẵng. Kiên éẹc lờn lm vua, tẹc l Dòẵng-

Vòẵng. Dòẵng-Vòẵng mắi lờn lm vua òỵc à màt nồm thỡ vua Vỷ-ê nh

Hỏn sai Phức-ba tòắng-quõn l Là- Bỏc-éẹc v Dòẵng Bàc em 5 ếo quõn
sang ỏnh lÔy Nam-Viđt. Quan Thỏi-phú Lổ Gia ra chng củ khụng ni, phọi
em Dòẵng-Vòẵng chếy. Quõn nh Hỏn ui theo bĂt òỵc, vua tụi ôu bá
hếi cọ. Nồm Ôy l nồm canh-ngữ (111 tr. Tõy-lách), nòắc Nam bá ngòải Tu
chiêm lÔy, cọi l Giao-chù-bà, chia ra lm 9 quĐn, v Êt quan cai-trá nhò cỏc
chõu quĐn bờn Tu vĐy.

PHN II

BĂc-Thuàc Thải-éếi
(11 tr. Tõy-lách-931 sau Tõy-lách)

16


CHNG 1

l éÊng Nhòỵng sai sẹ vô cng nh Hỏn. Bã i vỡ khi Vòẵng Móng còắp ngụi
nh Hỏn, bữn éÊng-Nhòỵng, Tớch Quang v é Mức ã Giao chù giổ chõu
quĐn, khụng cháu phức Vòẵng Món. éên khi vua Quang-Vỷ trung hòng lờn,
bữn éÊng Nhòỵng mắi sai sẹ vô triôu cng.

(111 tr. Tõy-lách - 39 sau Tõy-lách)

2. Tớch Quang v Nhõm Diờn. Vô Ơu thê-kệ đ nhÔt cú
hai ngòải sang lm thỏi-thỳ trá dõn cú nhõn-chớnh. Màt ngòải tờn l TCH
QUANG lm thỏi-thỳ Giao-chù, màt ngòải tờn l NHM DIấN lm thỏi thỳ
quĐn Cỉu-chõn.

BĂc-Thuàc LƠn Thẹ I

1. Chớnh-Trá nh Tõy-Hỏn
2. Tớch Quang v Nhõm Diờn

Tớch Quang sang lm thỏi-thỳ quĐn Giao-chù tì ải vua Bỡnh-ê nh
Tõy Hỏn, vo quóng nồm thẹ hai, thẹ ba vô thê kệ đ nhÔt. Ngòải hêt lũng lo
viđc khai-húa, dếy dõn lÔy iôu l--nghợa, cho nờn dõn trong quĐn cú nhiôu
ngòải kớnh phức.

1. Chớnh-Trá nh Tõy-Hỏn.

Nồm canh ngữ (111 tr. Tõy-lách)
vua Vỷ-ê nh Hỏn sai Là-Bỏc-éẹc v Dòẵng Bàc sang ỏnh nh Triđu, lÔy
nòắc Nam-viđt ri cọi l Giao-chù-bà, v chia ra lm 9 quĐn, l nhổng quĐn
ny:
1. Nam-họi:
2. Thòẵng-ngụ:
3. UÔt-lõm:
4. Hỵp-ph:
5. Giao-chù:
6. Cỉu-chõn:
7. NhĐt-nam:
8. Chõu-nhai:
9. éếm-nhợ:

(Quọng-ụng)
(Quọng-tõy)
(Quọng-tõy)
(BĂc Viđt v mÔy tùnh ã
(BĂc Viđt v mÔy tùnh ã
(BĂc Viđt v mÔy tùnh ã

(BĂc Viđt v mÔy tùnh ã
(ọo Họi-nam)
(ọo Họi-nam)

Nhõm Diờn ã Cỉu-chõn òỵc 4 nồm thỡ òỵc thồng chẹc vô Tu i
lm quan ch khỏc. Dõn-sủ quĐn Ôy ỏi-mà Nhõm Diờn, lm ôn thả. Cắ ngòải
vỡ òỵc nhả quan thỏi-thỳ cho nờn sau sinh con ra, lÔy tờn Nhõm m Êt tờn
cho con ơ tử lũng biêt ẵn.

phớa BĂc Trung-Viđt)
phớa BĂc Trung-Viđt)
phớa BĂc Trung-Viđt)
phớa BĂc Trung-Viđt)

Mi quĐn cú quan thỏi-thỳ coi viđc cai-trá trong quĐn v lếi cú quan
thẹ-sỉ ơ giỏm sỏt cỏc quĐn. trong quĐn Giao-chù thỡ cú nhổng lếc tòắng hay
lếc hƠu vỗn òỵc thê tĐp giổ-quyôn cai trá cỏc bà lếc tủa h nhò cỏc quan lang
ã mến thòỵng-du Ôt BĂc-Viđt bõy giả.
Quan thẹ-sỉ tròắc tiờn l Thếch éỏi , úng phỹ cai trá ã Long-uyờn.
Cú sỏch chộp l phỹ trá thỹa Ôy úng ã Lỷng-khờ, thuàc phỹ ThuĐn-thnh bõy
giả.
Tì ải vua Vỷ-ê cho ên hêt ải nh Tõy-Hỏn khụng thÔy sỉ núi gỡ
ên Ôt Giao-chù nổa. Mói ên nồm kệ-sỉu (nồm 29 Tõy lách) l nồm Kiên-Vừ
thẹ 5 ải vua Quang-vỷ nh éụng Hỏn thỡ mắi thÔy chộp rÂng thẹ-sỉ Giao-chù
17


tòảng, tùnh Vợnh-yờn). Mó Viđn tiên quõn lờn ỏnh, quõn hai b vị tan cọ. Hai
b chếy vô ên xó Hỏt-mụn, thuàc huyđn Phỳc-làc (nay l huyđn Phỳc Thữ
tùnh Sẵn-tõy), thê bẹc quỏ, bốn gia mỡnh xung sụng Hỏt-giang (ch sụng éỏy

tiêp vo sụng Hng-h) m tủ tĐn. BÔy giả l ngy mng 6 thỏng 2 nồm quớ móo (43).

CHNG II

TRNG-VNG
(40-43)

Nhổng tòắng cỹa hai b l bữn éụ Dòẵng chếy vo giổ huyđn Còphong thuàc quĐn Cỉu-chõn. Sau Mó Viđn em quõn vo ỏnh, bữn éụ
Dòẵng ôu phọi ra hng.

1. Tròng-Thá khã i binh
2. Mó Viđn sang ỏnh Giao-chù

Hai b hữ Tròng lm vua òỵc 3 nồm, nhòng lÔy cỏi ti-trớ ngòải n
b m dÔy òỵc nghợa lắn nhò thê, khiên cho vua tụi nh Hỏn phọi lo sỵ, Ôy
cỷng ỹ ơ cỏi tiêng thẵm vô muụn ải. éên ngy nay cú nhiôu nẵi lĐp ôn
thả hai b ơ nghi-tếc cỏi danh-tiêng hai ngòải nổ anh-hựng nòắc Viđt-nam
ta12.

1. Tròng-Thá khã i binh.

Nồm giỏp-ngữ (34) l nồm Kiên-vừ
thẹ 10, vua Quang-vỷ sai Tụ éánh sang lm thỏi thỳ quĐn Giao-chù.
Tụ éánh l ngòải bếo ngòỵc, chớnh trá tn ỏc, ngòải Giao-chù ó cú
lũng oỏn giĐn lĂm. Nồm canh-tớ (40) ngòải Ôy lếi giêt Thi Sỏch ngòải ã quĐn
Chõu-Diờn (phỹ Vợnh tòảng, tròắc thuàc vô Sẵn Tõy, nay thuàc vô tùnh Vợnhyờn).

Sỉ-gia Lờ vồn Hòu núi rÂng: "Trung TrĂc, Tròng Nhá l n b ni tiêng
ỏnh lÔy òỵc 65 thnh trỡ, lĐp quc xòng vòẵng d- nhò giã bn tay. Thê m
tì cui ải nh Triđu cho ên ải nh Ngụ hẵn màt nghỡn nồm, ngòải mỡnh cẹ

cỳi Ơu bú tay lm tụi-tắ ngòải Tu, m khụng biêt xÔu-h vắi hai ngòải nb hữ Tròng!"

Vỵ Thi Sỏch l Tròng-TrĂc con gỏi quan lếc tòắng ã huyđn Mờ-linh
(lng Hế-lụi, huyđn Yờn-lóng, tùnh Phỳc-yờn) cựng vắi em gỏi l Tròng-Nhá, ni
lờn em quõn vô ỏnh Tụ éánh. Bữn Tụ éánh phọi chếy trn vô quĐn Nam Họi.
Lỳc bÔy giả nhổng quĐn Cỉu-chõn, NhĐt-nam v Hỵp-ph cỷng ni
lờn theo vô vắi hai b Tròng-Thá. Chặng bao lõu quõn hai b hế òỵc 65 thnhtrỡ. Hai b bốn tủ xòng lm vua, úng ụ ã Mờ-linh, l ch quờ nh.

2. Mó-Viđn sang ỏnh Giao-Chù.

Nồm tõn-sỉu (41) vua
Quan-vỷ sai Mó Viđn lm Phức-ba tòắng-quõn, Lòu Long lm phú tòắng cựng
vắi quan Lõu-thuyôn tòắng quõn l éon Chớ sang ỏnh Tròng-vòẵng.
Mó Viđn l màt danh-tòắng nh éụng-Hỏn, lỳc bÔy giả ó ngoi 70
tui, nhòng vỗn cũn mếnh, em quõn i men bả ơ phỏ rìng o nỳi lm
òảng sang ên Lóng-bếc, gÊp quõn Tròng-Vòẵng hai bờn ỏnh nhau mÔy
trĐn11. Quõn Tròng-vòng l quõn ụ-hỵp khụng òẵng ni quõn Mó Viđn, ó
tìng ỏnh giÊc nhiôu phen. Hai b rỳt quõn vô úng ã CƯm-khờ ( phỹ Vợnh11

12
Nay ã lng Hỏt-mụn, huyđn Phỳc-thữ, tùnh Sẵn Tõy v ã bói éng-nhõn, ã gƠn H-nài cú ôn
thả hai b, ên ngy mng 6 thỏng 2 thỡ cú hài .

Sỉ chộp rÂng Lóng-bếc l H-tõy ã gƠn H-nài, nhòng cú ngòải bỏc i bọo khụng.

18


Sỉ chộp rÂng ngòải Giao-chù i qua lếi ch Ôy, ai cỷng bử vo chõn
càt ng-trứ màt hũn ỏ, cho nờn vô sau ch Ôy thnh ra nỳi, phỹ mÔt cọ, ên

bõy giả khụng biêt càt Ôy ã ch no.

CHNG III

BĂc-Thuàc LƠn Thẹ II

Tì ú chớnh-trá nh éụng Hỏn cng ngy cng ngÊt thờm, m nhổng
quan-lếi sang cai-trá Giao-chù thòảng cú lĂm ngòải tn-ỏc, tham nhỷng, bĂt dõn
lờn rìng xung bơ ơ tỡm nhổng chõu-bỏu. Dõn ã quĐn Hỵp-ph cẹ phọi
xung bơ mũ ngữc trai kh quỏ, ên ni phọi bử xẹ m i.

(43-544)
I . Nh éụng Hỏn
1. Chớnh Trá nh éụng Hỏn
2. Lý Tiên v Lý CƠm
3. S Nhiêp
II. éải Tam Quc
1. Nh éụng Ngụ
2. B Triđu (Triđu thá Chinh)
3. Nh Ngụ chia Ôt Giao-chõu
III. Nh TÔn
1. Chớnh-trá nh TÔn
2. Nòắc Lõm-Ôp quÔy nhi-u Giao-chõu
IV. Nam BĂc-triôu
1. Tỡnh thê nòắc Tu
2. Viđc ỏnh Lõm-Ôp
3. Sủ biên loến ã Ôt Giao-chõu

Triôu ỡnh thỡ xa, quan-lếi ra cai-trá thỡ tha h m tung-honh, tiêng
oan-ẹc kờu khụng thÔu vo õu, cho nờn thòảng hay cú sủ loến-lếc, lm cho

dõn-gian phọi nhiôu sủ kh-sã .

2. Lý Tiên v Lý CƠm.

Quan cai-trá ó tn-ỏc, nh vua lếi bếc
ói ngòải bọn xẹ. éải bÔy giả ngòải mỡnh dỗu cú hữc hnh thụng thỏi cỷng
khụng òỵc giổ viđc chớnh-trá. Mói ên ải vua Linh-ê(168-189) cui nh
éụng-Hỏn mắi cú màt ngòải bọn xẹ l Lý Tiên òỵc cÔt lờn lm Thẹ -sỉ ã
Giao-chù. Lý Tiên dõng sắ xin cho ngòải Giao chù òỵc b i lm quan nhò ã
Trung-chõu bờn Tu. Nhòng Hỏn-ê chù cho nhổng ngòải mĐu ti hoÊc
hiêu-liờm òỵc lm lếi-thuàc ã trong xẹ m thụi, chẹ khụng òỵc i lm quan
ã chõu khỏc. BÔy giả cú ngòải Giao-chù tờn l Lý CƠm lm lớnh tỳc-vđ hƠu
vua ã trong iđn, rỹ mÔy ngòải bọn xẹ ra phức xung sõn m kờu cƠu thọm
thiêt. Hỏn-ê mắi cho màt ngòải Giao-chù mĐu-ti i lm quan-lđnh ã Hế
dòẵng v màt ngòải hiêu-liờm lm quan-lđnh ã Lức-hỵp. Vô sau Lý CƠm
lm ên quan Tò-lđ Hiđu -ỳy v lếi cú Tròẵng Trững cỷng l ngòải Giao-chù
lm thỏi thỳ ã Kim-thnh. Ngòải Giao-chù ta òỵc lm quan nhò ngòải bờn
Tu, khã i Ơu tì Lý Tiên v Lý CƠm vĐy.

I. Nh éụng-Hỏn (25-220)

3. Sợ Nhiêp (187-226).

Vô cui ải nh éụng-Hỏn, giÊc còắp
ni lờn khĂp cọ bn phòẵng, triôu-ỡnh khụng cú uy-quyôn ra ên ngoi, thiờnhế ch no cỷng cú loến. éÔt Giao-chù bÔy giả nhả cú quan thỏi-thỳ l Sợ
Nhiêp cựng vắi anh em chia nhau giổ cỏc quĐn huyđn, cho nờn mắi òỵc yờn.

1. Chớnh-Trá nh éụng-Hỏn.

Mó Viđn ỏnh òỵc Tròngvòẵng em Ôt Giao-chù vô thuàc nh Hỏn nhò cỹ, ri chùnh n binh lòẵng,

em quõn i ỏnh dâp cỏc nẵi, i ên õu xõy thnh Ăp lỷy ên Ôy v biên
cọi mữi cỏch chớnh trá trong cỏc chõu quĐn. éem phỹ-trá vô úng Mờ-linh13 v
dủng cõy ng trứ ã ch phõn áa giắi, khĂc sỏu chổ: "éng trứ chiêt, Giao-chù
diđt." Nghợa l cõy ng trứ m thỡ ngòải Giao-chù mÔt nũi.

13

Tiờn-t nh ụng Sợ Nhiêp l ngòải nòắc L, vỡ lỳc Vòẵng Móng còắp
ngụi nh Hỏn, mắi trỏnh loến sang ã Ôt Quọng-Tớn, quĐn Thòẵng-ngụ, ên
ải ụng thõn sinh ra Sợ Nhiêp l sỏu ải. ễng thõn sinh tờn l Sợ Tẹ lm thỏi thỳ
quĐn NhĐt-nam, cho Sợ Nhiêp vô du hữc ã Ôt Kinh-sò, hiêu liờm òỵc b

Vô cui ải éụng Hỏn lếi dải vô Long Biờn.

19


Thòỵng-thò-lang, vỡ viđc quan phọi cỏch, ri vô cháu tang cha. Sau lếi mỗuti òỵc b sang lm Thỏi-thỳ ã quĐn Giao-chù.

Bữn éỏi Lòẵng v TrƠn Thỡ sang ên Hỵp-ph thỡ Sợ Huy em quõn ra
chng giổ. Thẹ Sỉ Quọng chõu l Lổ éếi mắi tiên quõn sang ỏnh dâp, v cho
ngòải ên dứ Sợ Huy ra hng. Sợ Huy em 5 anh em ra hng, Lổ éếi sai bĂt Sợ
Huy em chộm i, cũn mÔy anh em thỡ em vô Ngụ-triôu lm tài.

Nồm quớ-mựi (203) l nồm thẹ 3 ải vua Hiên-ê quan Thẹ-sỉ l
Tròẵng Tõn cựng vắi quan Thỏi-thỳ Sợ Nhiêp dõng sắ xin cọi Giao-chù lm
Giao-Chõu. Vua nh Hỏn ThuĐn cho. Sau vỡ trong chõu cú lĂm giÊc-gió, Sợ
Nhiêp mắi tõu xin vua nh Hỏn cho mÔy anh em lm Thỏi-thỳ quĐn Cỉu-chõn,
quĐn Hỵp ph v quĐn Nam-Họi. Sợ Nhiêp giổ òỵc Ôt Giao-chõu khửi loến
v vỗn giổ lđ triôu cng nhò cỷ, cho nờn vua Hiên-ê lếi phong cho chẹc Anvi-n tòắng quõn Long-à ỡnh-hƠu Sợ Nhiêp trá dõn cú phộp tĂc, v lếi chồm sủ

dếy bọo dõn cho nờn lũng ngòải cọm-mà cụng-ẹc, mắi gữi tụn lờn l Sợvòẵng.

Ngụ-chỹ lếi hỵp Quọng-Chõu v Giao-Chõu lếi lm màt, v phong
cho Lổ éếi lm Thẹ-sỉ. Lổ éếi em quõn i ỏnh quĐn Cỉu-chõn cú cụng
òỵc phong lm Giao-chõu-mức.

2. B Triđu (Triđu Thá Chinh)14. Nồm mĐu-thỡn (248) l nồm

xớch-ụ thẹ 11 nh éụng ngụ, Ngụ chỹ sai Lức DĐu sang lm thẹ-sỉ Giao-chõu.

Nồm Ôy ã quĐn Cỉu-chõn cú ngòải n b tờn l Triđu Thá Chinh khã i
binh ỏnh nh Ngụ.

Nh lm sỉ thòảng cho nòắc ta cú vồn hữc l khã i Ơu tì Sợ Nhiêp.
Cỏi ý kiên ú cú lă khụng phọi. Vỡ rÂng tì khi nh Hỏn cai trá Ôt Giao-chù ên
ải Sợ Nhiêp ó òỵc hẵn 300 nồm, ngòải Giao-chù ó cú ngòải hữc hnh thi
hiêu liờm, mĐu ti. VĐy núi rÂng ên ụng Sợ Nhiêp mắi cú nho-hữc thỡ
chặng sai lĂm ru. HoÊc giọ ụng Ôy l màt ngòải cú vồn hữc trong khi lm quan,
lo mã -mang sủ hữc-hnh, hay giỳp ị nhổng kở cú chổ-nghợa, cho nờn vô sau
mắi òỵc, cỏi tiêng lm hữc t ã nòắc Nam tòã ng nhò thê thỡ cú thơ hỵp lă
hẵn.

Sỉ ta chộp rÂng b Triđu l ngòải huyđn Nụng-cng bÔy giả. Thỹa nhử
cha mâ mÔt cọ, ã vắi anh l Triđu quc éết, dên à 20 tui gÊp phọi ngòải chá
dõu ỏc nghiđt, b Ôy giêt i ri vo ã trong nỳi. B Ôy l màt ngòải cú sẹc
mếnh, lếi cú chớ-khớ v lĂm mòu-lòỵc. Khi vo ã trong nỳi chiờu mà hẵn 1,000
trỏng sợ ơ lm thỹ hế. Anh thÔy thê mắi can b, thỡ b bọo rÂng: "Tụi mun
còịi cẵn giú mếnh, ếp òảng súng dổ, chộm cỏ trng-kỡnh ã bơ ụng chẹ
khụng thốm bĂt-chòắc ngòải ải cỳi Ơu cong lòng ơ lm tỡ-thiêp ngòải ta."

II. éải Tam-Quc (220-265)

Nồm mĐu-thỡn (248) vỡ quan-lếi nh Ngụ tn-ỏc, dõn-gian kh-sã ,
Triđu quc éết mắi khã i binh ỏnh quĐn Cỉu-chõn. B em quõn ra ỏnh giỳp
anh, quõn sợ cỹa Triđu quc éết thÔy b lm tòắng cú can ọm, bốn tụn lờn
lm chỹ. Khi b ra trĐn thỡ còịi voi v mÊc ỏo giỏp vng l Nhứy-kiôu tòắngquõn.

1. Nh éụng-Ngụ (222-280). Nh éụng-Hỏn mÔt ngụi thỡ

nòắc Tu phõn ra lm ba nòắc: BĂc-ngứy, Tõy-thức, éụng-ngụ. éÔt Giaochõu bÔy giả thuàc vô éụng-ngụ.

Sợ Nhiêp ã Giao-chõu òỵc 40 nồm, tuy thiđt cú uy-quyôn ã cừi Giaochõu, nhòng vỗn theo lđ triôu cng nh Hỏn, v ên khi nh Hỏn mÔt thỡ lếi
triôu cng nh Ngụ.

Thẹ sỉ Giao-chõu l Lức DĐn em quõn i ỏnh, b chng nhau vắi
nh Ngụ òỵc nồm sỏu thỏng . Nhòng vỡ quõn ớt thê cụ, ỏnh mói phọi thua,
b em quõn chếy ên xó B-iôn (nay l xó Phỳ-iôn thuàc huyđn M-húa)
thỡ tủ-tỉ. BÔy giả mắi 23 tui.

Nồm bớnh-ngữ (226) l nồm Hong-vỷ thẹ 5 nh Ngụ, Sợ Nhiêp mÔt,
con Sợ Huy tủ xòng lm Thỏi-thỳ. Ngụ-chỹ l Tụn quyôn bốn chia Ôt Giaochõu, tì Hỵp ph vô bĂc gữi l Quọng-chõu. Sai Lổ éếi lm Quọng Chõu thẹ
sỉ, éỏi Lòẵng lm Giao-chõu thẹ sỉ, v sai TrƠn Thỡ sang thay Sợ Nhiêp lm
thỏi-thỳ quĐn Giao-chù.

14

20

B Triđu, cỏc kẽ xuÔt bọn tròắc ơ l Triđu u. Nay xột ra nờn ơ l Triđu Thá Chinh.

éÔt Giao-chõu ta vỗn thuàc vô nh TÔn. Nhổng quan lếi sang cai-trá
cỷng nhò quan lếi ải nh Hỏn, nh Ngụ, thùnh thoọng mắi gÊp òỵc màt vi
ngòải nhõn tì tỉ tê, thỡ dõn gian mắi òỵc yờn n, cũn thỡ l nhổng ngòải tham
lam, àc-ỏc, lm cho nhõn dõn phọi lƠm than kh sã . Cỷng lĂm khi bữn quan
lếi cú nhổng ngòải phọn nghách ỏnh giêt lỗn nhau, lm cho trong nòắc cẹ
phọi loến lếc luụn.

Vô sau vua Nam éê nh Tiôn-Lý, khen l ngòải trung-dỷng sai lĐp
miêu thả, phong l: "BÔt chớnh anh liđt hựng ti trinh nhÔt phu-nhõn". Nay ã xó
Phỳ-iôn, tùnh Thanh-húa cũn ôn thả.

3. Nh Ngụ chia Ôt Giao-Chõu.

Nồm giỏp-thõn (264) l
nồm Nguyờn-hòng nguyờn-niờn, vua nh Ngụ lếi lÔy Ôt Nam-họi, Thòẵng-ngụ
v UÔt-lõm lm Quọng-chõu, Êt chõu-trá ã Phiờn ngung; lÔy Ôt Hỵp-ph,
Giao-chù, Cỉu-chõn, v NhĐt-nam lm Giao Chõu, Êt chõu-trá ã Long Biờn.
éÔt Nam-Viđt cỹa nh Triđu ngy tròắc thnh ra Giao-chõu v Quọng-chõu tì
Ôy.

2. Nòắc Lõm-p quÔy nhi-u Giao-Chõu. ét Giaochõu lỳc bÔy giả trong thỡ cú quan lếi nhỷng-nhi-u, ngoi thỡ cú ngòải nòắc
Lõm-Ôp vo ỏnh phỏ.
Nòắc Lõm-p (sau gữi l Chiờm-Thnh) ã tì quĐn NhĐt-nam vo cho
ên Chõn-Lếp, nghợa l ã vo quóng tì tùnh Quọng-Bỡnh, Quọng-Trá cho ên
Ôt Nam-Viđt bõy giả. Ngòải Lõm-Ôp cú lă l nũi ging Mó-lai, theo tụng giỏo
v chớnh trá n éà. Nòắc Ôy cỷng l màt nòắc vồn minh v còảng thánh ã
phớa nam lỳc bÔy giả, nhòng khụng rừ nòắc Ôy khã i Ơu thnh nòắc tì lỳc
no. Sỏch "Khõm-ánh Viđt Sỉ" chộp rÂng: nồm nhõm-dƠn (102) ải nam cú
huyđn Tòỵng-lõm, ngòải huyđn Ôy cẹ hay sang còắp phỏ ã quĐn NhĐt-nam,

bã i vĐy vua nh Hỏn mắi Êt quan cai-trá ã huyđn Ôy, ơ phũng giổ sủ ri loến.

éÔt Giao-chõu ải bÔy giả cẹ loến-lếc mói, nhổng quan-lếi nh Ngụ
thỡ thòảng l ngòải tham-tn, vẵ-vột cỹa dõn, bã i vĐy ngòải Giao-chõu ni lờn
giêt quan thỏi-thỳ i ri vô hng nh Ngứy.
Nồm Ôt dĐu (256) nh TÔn còắp ngụi nh Ngứy, ri sai quan sang giổ
Giao-chõu. Nh Ngụ sai éo Hong sang lÔy lếi. éo Hong òỵc phong l
Giao-chõu mức. Nồm canh tớ (280) nh Ngụ mÔt nòắc. éo Hong vô nh TÔn,
òỵc giổ chẹc cỷ. éÔt Giao-chõu tì ú thuàc vô nh TÔn.

éên cui ải nh Hỏn cú ngòải huyđn Tòẵng-lõm tờn l Khu Liờn giêt
huyđn-lđnh i, ri tủ xòng lm vua, gữi nòắc l Lõm-Ôp. Dũng dừi Khu Liờn
thÔt truyôn, bã i vĐy chỏu ngoếi cỹa Phếm Hựng lờn ni nghiđp.

III Nh TÔn (256-420)
1. Chớnh-Trá Nh TÔn.

Nh TÔn òỵc thiờn-hế ri, thÔy nh
Ngứy vỡ thê cụ m mÔt, bốn ếi phong cho hữ-hng v sai ra trÔn cỏc nẵi ơ
lm võy cỏnh cho nh vua. Nhòng cỷng vỡ lă Ôy m cỏc thõn vòẵng thòảng vỡ
lũng tham danh-lỵi cẹ dÔy binh ỏnh giêt lỗn nhau, lm cho anh em trong nh,
ct nhức tòẵng tn, m ngụi vua cỷng thnh ra suy nhòỵc.

Trong ải Tam-quc, ngòải Lõm-Ôp hay sang còắp phỏ ã quĐn NhĐtnam v quĐn Cỉu-chõn, bã i vĐy khi nh TÔn ó lÔy òỵc éụng-ngụ ri, ý
mun giọm bắt quõn ã cỏc chõu quĐn, nhòng quan thẹ sỉ Giao-chõu l éo
Hong dõng sắ vô tõu rÂng: "Vua nòắc Lõm-Ôp l Phếm Hựng thụng vắi nòắc
Phự Nam hay sang quÔy nhi-u ã Ôt NhĐt-nam nêu lếi giọm bắt quõn ã Giaochõu i, thỡ sỵ quõn Lõm-Ôp lếi sang ỏnh phỏ."

Thải bÔy giả ã phớa tõy-bĂc cú nhổng ngòải nhung-ách thÔy nh TÔn
cú nài loến, bốn lỷ-lòỵt ni lờn chiêm giổ dƠn dƠn lÔy cọ vựng phớa bĂc sụng

Tròảng-giang ri xòng ê, xòng vòẵng, nhò nòắc Triđu, nòắc TƠn, nòắc Yờn,
nòắc Lòẵng, nòắc Hế, nòắc Hỏn v. v... cọ thọy tròắc sau ên 16 nòắc, gữi l
loến Ngỷ-H15.

Xem nhò vĐy thỡ nòắc Lõm-p ó cú tì Ơu đ nhá thê kệ.
Phếm Hựng truyôn cho con l Phếm DĐt. Phếm DĐt mÔt, thỡ ngòải gia
nụ l Phếm Vồn còắp mÔt ngụi. Phếm Vồn truyôn cho con l Phếm PhĐt.
Nồm quớ-sỉu (353) ải vua Mức-ê nh éụng-TÔn, thẹ-sỉ Giao-chõu
l Nguy-n Phu ỏnh vua Lõm-Ôp l Phếm PhĐt, phỏ òỵc hẵn 50 n lỷy.

Ngỷ H l 5 rỵ: Hung Nụ v rỵ Yêt (chỹng loếi Mụng C), rỵ Tiờn Ti (chỹng loếi Món Chõu), rỵ
Chi v rỵ Khòẵng (chỹng loếi Tõy Tếng)
15

21


Phếm PhĐt mÔt, truyôn ngụi lếi cho con chỏu l Phếm H-éết. Nồm kệ hỵi
(399) Phếm H-éết em quõn sang ỏnh lÔy hai quĐn NhĐt-nam v Cỉu-chõn
ri lếi i ỏnh Giao-chõu. BÔy giả cú thỏi thỳ quĐn Giao-chù l é Viđn ỏnh
ui ngòải Lõm-p, lÔy lếi hai quĐn. é Viđn òỵc phong lm Giao-chõu thẹsỉ.

loến-lếc, bốn sai sẹ sang cng nh Tng v xin lợnh Ôt Giao-chõu ơ cai trá.
Nhòng vua nh Tng khụng cho.
Tì ú nòắc Lõm-Ôp lếi sang còắp phỏ ã mến NhĐt-nam v Cỉu-chõn.
Vua nh Tng bốn sai quan thẹ-sỉ l én Hũa Chi v Tụng Xỏc lm phú tòắng
em binh sang ỏnh Lõm-Ôp. Phếm Dòẵng Mếi em quõn ra chng củ.

Nồm quớ-sỉu (413) Phếm H-éết lếi em quõn sang phỏ ã quĐn Cỉuchõn. Khi bÔy giả con é Viđn l é Tuđ-éà lm Giao-chõu thẹ sỉ em binh
ra ui ỏnh, chộm òỵc tòắng Lõm-Ôp l bữn Phếm Kiđn v bĂt òỵc hẵn

100 ngòải.

én Hũa Chi v Tụng Xỏc tiên quõn chộm òỵc tòắng, phỏ òỵc
thnh, quõn Lõm-Ôp vị tan, Phếm Dòẵng Mếi cựng vắi con chếy thoỏt òỵc.
én Hũa Chi vo Ôt Lõm-Ôp lÔy òỵc vng bếc chõu bỏu rÔt nhiôu. Sỉ chộp
rÂng én Hũa Chi lÔy òỵc màt cỏi tòỵng bÂng vng mÔy ngòải ụm khụng
xuơ, em nÔu-ỳc òỵc hẵn 10 vến cõn. Tì Ôy ngòải Tu biêt Lõm-Ôp cú
nhiôu cỹa, cẹ chủc sang lÔy. én Hũa Chi cỷng tì Ôy bá giốm pha, phọi cỏch
chẹc ui vô.

Ngòải Lõm-p vỗn cũn hay tớnh i còắp phỏ, cẹ nồm ba nồm lếi sang
quÔy nhi-u ã Ôt NhĐt nam. é Tuđ-éà ánh sang ỏnh Lõm-Ôp ơ trì cỏi hếi
vô sau, bốn ên nồm canh-thõn (420) cÔt binh mó sang ỏnh, chộm giêt tn
hếi, ri bĂt ngòải Lõm-Ôp cẹ hng nồm cng tiên: voi, vng, bếc, i-mi v.v.
Tì ú mắi òỵc tếm yờn.

3. Sủ biên-loến -- éÔt Giao-Chõu. Nồm Kệ-Mựi (479) nh

Tng mÔt ngụi, nh Tô kê nghiđp, trá vỡ òỵc 22 nồm thỡ nh Lòẵng lếi còắp
ngụi nh Tô.

Dũng dừi Phếm H-éết lm vua òỵc mÔy ải lếi bá quan Lõm-Ôp l
Phếm Chò Nụng còắp mÔt ngụi. Phếm Chò Nụng truyôn cho con l Phếm
Dòẵng Mếi.

Trong ải Nam BĂc Triôu, Ôt Giao-chõu khụng òỵc mÔy khi yờn n,
vỡ quan Tu sang cai-trá cú nhiôu ngòải thÔy bờn Tu loến, cỷng mun tỡm
cỏch ơ àc-lĐp, bã i vĐy quan lếi cẹ giêt lỗn nhau.

Khi Phếm Dòẵng Mếi lm vua nòắc Lõm-Ôp, thỡ nh TÔn ó mÔt ri,

nòắc Tu phõn ra Nam-triôu v BĂc-triôu. Phếm Dòẵng Mếi lếi nhõn dáp ú
sang quÔy nhi-u Giao chõu.

éải nh Lòẵng lếi sai Tiờu-Tò sang lm thẹ sỉ Giao-chõu. Tiờu Tò l
màt ngòải tn bếo, lm cho lũng ngòải ai cỷng oỏn giĐn. Bã i vĐy ụng Lý Bụn
mắi cú cẵ hài m ni lờn, lĐp ra nh Tiôn Lý.

IV. NAM BC-TRIU (420-588)
1. Tỡnh-Thê Nòắc Tu. Nồm canh thõn (420) Lòu Dứ còắp
ngụi nh éụng TÔn, lĐp ra nh Tng ã phớa Nam. Lỳc bÔy giả ã phớa BĂc thỡ
nh Ngứy gm òỵc cọ nòắc Lòẵng, nòắc Yờn, nòắc Hế. Nòắc Tu phõn ra
lm Nam-Triôu v BĂc Triôu. BĂc Triôu thỡ cú nh Ngứy, nh Tô, nh Chu ni
nhau lm vua; Nam-Triôu thỡ cú nh Tng, nh Tô, nh Lòẵng v nh TrƠn kê
nghiđp trá-vỡ.
2. Viđc ỏnh Lõm-p.

Trong ải nh TÔn vô nồm Quớ dĐu
(433) ải vua Vồn-ê, vua nòắc Lõm-Ôp l Phếm Dòẵng Mếi thÔy nòắc Tu
22


chếy vô giổ thnh Tõn Xòẵng, tẹc l Ôt Phong Chõu cỷ thuàc tợnh Vợnh Yờn
bõy giả.

CHNG IV

Nh Tiôn Lý

Nh Lòẵng lếi tiên lờn ui ỏnh, Lý Nam éê thÔy thê mỡnh yêu,
chng khụng ni, mắi rỳt quõn lờn úng ã àng KhuÔt Liờu (thuàc Ôt Hòng

Húa), ơ ỵi thu xêp òỵc quõn sợ lếi ra ỏnh. éòỵc non màt nồm, Lý Nam éê
em hai vến quõn ra ỏnh nhau vắi TrƠn Bỏ Tiờn ã h éiơn Triđt (?), lếi thua.
Lý Nam éê bốn giao binh quyôn lếi cho tọ tòắng quõn Triđu Quang Phức
chng nhau vắi quõn nh Lòẵng ri trã vô KhuÔt Liờu.

(544 - 602)
1. Lý Nam éê
2. Triđu Viđt Vòẵng
3. HĐu Lý Nam éê

Triđu Quang Phức l con quan thỏi phú Triđu Tỳc ngòải ã Chõu Diờn
(Vợnh Tòảng, tùnh Vợnh Yờn) theo cha giỳp Lý Nam éê lĐp òỵc nhiôu cụng,
nay em quõn chng củ vắi nh Lòẵng òỵc ớt lõu, ri sau thÔy thê quõn Tu
cũn mếnh, ách khụng ni, bốn rỳt quõn vô Dế Trếch17. Dế Trếch l ch ng
lƠy, chung quanh cử mữc nhò rìng, ã giổa cú bói cỏt lm nh ã òỵc. Triđu
Quang Phức vo ã Ôy, ngy nÔp Ưn, ti thỡ cho lớnh chã thuyôn àc màc ra
ỏnh quõn cỹa TrƠn Bỏ Tiờn, còắp lÔy lòẵng thủc vô nuụi quõn sợ. TrƠn Bỏ
Tiờn ỏnh mói khụng òỵc. Ngòải thải bÔy giả gữi Triđu Quang Phức l Dế
Trếch Vòẵng.

1. Lý Nam éê (544-548).

Nồm Tõn DĐu (541) l nồm éếi
éng thẹ 7 ải vua Vỷ éê nh Lòẵng, ã huyđn Thỏi Bỡnh16 cú màt ngòải tờn l
Lý Bụn, ti kiờm vồn vừ, thÔy nòắc mỡnh, trong thỡ quan lếi Tu lm kh, ngoi
thỡ ngòải Lõm p còắp phỏ, bốn cựng vắi nhổng ngòải nghợa dỷng ni lờn,
ỏnh ui Tiờu Tò vô Tu, ri chiêm giổ lÔy thnh Long Biờn.
Lý Bụn, cú ngòải gữi l Lý Bớ, vn dũng dừi ngòải Tu. T tiờn ã ải
Tõy Hỏn phọi trỏnh loến chếy sang Giao Chõu, ên lỳc bÔy giả l bọy ải,
thnh ra ngòải bọn xẹ. Khi chiêm giổ òỵc Ôt Giao Chõu ri, ụng sỉa sang

mữi viđc, ánh lĐp nghiđp lõu di. Qua nồm Quớ Hỵi (543) quõn Lõm p lếi
sang phỏ quĐn NhĐt Nam, Lý Bụn sai tòắng l Phếm Tu vo ỏnh ã Cỉu éẹc
(H Tợnh), ngòải Lõm p thua chếy vô nòắc.

2. Triđu Viđt Vòẵng (549-571).

Nồm MĐu Thỡn (548) Lý
Nam éê ã trong KhuÔt Liờu phọi bđnh mÔt, sang nồm sau Triđu Quang Phức ã
Dế Trếch òỵc tin Ôy bốn xòng l Viđt Vòẵng. BÔy giả quõn cỹa Viđt Vòẵng ó
sĂp hêt lòẵng, m mói khụng phỏ òỵc quõn Tu. May nhả gÊp lỳc bờn Tu
cú loến HƠu Cọnh, vua nh Lòẵng phọi triđu TrƠn Bỏ Tiờn vô ơ ngòải tỡ tòắng
l Dòẵng Sõn ã lếi chng củ vắi Triđu Quang Phức. Quang Phức mắi thìa thê
em quõn ra ỏnh phỏ quõn Tu, ri vô lÔy lếi thnh Long Biờn.

Nồm Giỏp Tớ (544) ải nh Lòẵng bờn Tu, ụng Lý Bụn tủ xòng l
Nam Viđt éê, Êt quc hiđu l Vến Xuõn, niờn hiđu l Thiờn éẹc, ri phong
cho Triđu Tỳc lm thỏi phú, Tinh Thiôu lm tòắng vồn, v Phếm Tu l tòắng
vừ.

Khi Lý Nam éê thÔt thê chếy vô KhuÔt Liờu thỡ ngòải anh hữ l Lý
Thiờn Bọo cựng vắi ngòải hữ l Lý PhĐt Tỉ em quõn chếy vo quĐn Cỉu
Chõn, ri bá quõn nh Lòẵng ui ỏnh chếy sang Lo, ên úng ã àng Dó
Nồng, xòng l éo Lang Vòẵng, quc hiđu l Dó Nồng.

Nồm t Sỉu (545) vua nh Lòẵng sai Dòẵng Phiờu sang lm thẹ sỉ
Giao Chõu, v sai TrƠn Bỏ Tiờn em quõn sang ỏnh Nam Viđt. Lý Nam éê
thua phọi bử thnh Long Biờn chếy vô giổ thnh Gia Ninh (huyđn Yờn Lóng,
tùnh Phỳc Yờn). TrƠn Bỏ Tiờn em quõn lờn võy thnh Gia Ninh, Lý Nam éê

Nồm t Hỵi (555) l nồm thẹ 7 ải Triđu Viđt Vòẵng, Lý Thiờn Bọo

mÔt, khụng cú con, binh quyôn vô cọ Lý PhĐt Tỉ. éên nồm éinh Sỉu (557) Lý
PhĐt Tỉ em quõn vô chng vắi Triđu Viđt Vòẵng. éỏnh nhau mÔy trĐn khụng

Cẹ theo sỏch "Khõm éánh Viđt Sỉ" thỡ huyđn Thỏi Bỡnh thuàc vô Phong Chõu ngy tròắc, nay ã
vo áa hết tùnh Sẵn Tõy nhòng m khụng rừ l ch no, chẹ khụng phọi l phỹ Thỏi Bỡnh ã Sẵn
Nam m bõy giả l tùnh Thỏi Bỡnh.
16

17

23

Bõy giả thuàc phỹ Khoỏi Chõu, tùnh Hòng Yờn.


òỵc, PhĐt Tỉ mắi xin chia Ôt giọng hũa. Triđu Viđt Vòẵng nghợ tỡnh hữ Lý,
cỷng thuĐn chia Ôt cho Lý PhĐt Tỉ.

CHNG V

BĂc Thuàc LƠn Thẹ Ba

Lý PhĐt Tỉ úng ã ễ Diờn (nay ã vo lng éếi M, thuàc huyđn Tì
Liờm, tùnh H éụng). Triđu Viđt Vòẵng úng ã Long Biờn, lÔy bói Quõn ThƠn
lm giắi hến (bói Ôy thuàc lng Thòỵng Cỏc, huyđn Tì Liờm). Triđu Viđt Vòẵng
lếi gọ con gỏi cho PhĐt Tỉ ơ tử tỡnh hũa hiêu vắi nhau. Nhòng PhĐt Tỉ vỗn cú
ý mun thụn tớnh, bã i vĐy bô ngoi tuy hũa hiêu, nhòng bô trong vỗn sỉa soến
ơ ỏnh lÔy Long Biờn.

(603 - 939)

I. Nh Tựy.
1. Viđc ỏnh Lõm p
II. Nh éòảng
1. Chớnh trá nh éòảng
2. An Nam ụ hà phỹ
3. Mai HĂc éê
4. GiÊc bơ
5. B Cỏi éếi Vòẵng
6. Viđc ỏnh nòắc Hon Vòẵng
7. Nam Chiêu còắp phỏ Giao Chõu
8. Cao Biôn bỡnh giÊc Nam Chiêu
9. Cụng viđc cỹa Cao Biôn
10. Sủ trá loến cỹa nòắc Tu
III. éải Ngỷ Quớ
1. Tỡnh thê nòắc Tu
2. Hữ Khỳc dÔy nghiđp: Khỳc Thìa Dứ
3. Khỳc Hếo
4. Khỳc Thìa M
5. Dòẵng Diờn Nghđ v Kiơu Cụng Tiđn
6. Ngụ Quyôn phỏ quõn Nam Hỏn

Nồm Tõn Móo (571), PhĐt Tỉ bÔt thỡnh lỡnh em quõn ỏnh Triđu Viđt
Vòẵng. Triđu Viđt Vòẵng thua chếy ên sụng éếi Nha (nay ã huyđn éếi An,
tùnh Nam éánh), nhọy xung sụng tủ tĐn. Ngòải ã Ôy cọm nhắ Triđu Viđt
Vòẵng, mắi lĐp ôn thả ã ch sụng éếi Nha. Nay cũn cú ôn thả ã lng éếi
Bà, gƠn huyđn éếi An.

3. HĐu Lý Nam éê (571-602). Lý PhĐt Tỉ lÔy òỵc thnh
Long Biờn ri, xòng ê hiđu, úng ụ ã Phong Chõu (thuàc huyđn Bếch Hếc,
tùnh Vợnh Yờn), sai Lý éếi Quyôn giổ Long Biờn v Lý Ph éùnh giổ ễ Diờn.

Trong khi Lý PhĐt Tỉ lm vua ã Nam Viđt thỡ vua Vồn éê nh Tựy ó
gụm cọ Nam BĂc, nhÔt thng nòắc Tu. éên nồm Nhõm TuÔt (602) vua nh
Tựy sai tòắng l Lòu Phòẵng em quõn 27 doanh sang ỏnh Nam Viđt.
Lòu Phòẵng sai ngòải lÔy lă hữa phỳc ơ dứ Lý PhĐt Tỉ vô hng. HĐu
Lý Nam éê sỵ thê khụng ách ni bốn xin vô hng.
Tì Ôy Ôt Giao Chõu lếi bá nòắc Tu cai trá 336 nồm nổa.

I. Nh Tựy (589 - 617)
1. Viđc éỏnh Lõm p. Nh Tựy lm vua bờn Tu òỵc 28
nồm thỡ mÔt. Trong bÔy nhiờu nồm thỡ sỉ khụng chộp chuyđn gỡ lế, chù núi
rÂng nồm t Sỉu (605), vua nh Tựy nghe núi ã Lõm p cú nhiôu cỹa, bốn sai
24