TÀI LIỆU THAM KHẢO CÁCH MẠNG xã hội CHỦ NGHĨA và một số vấn đề có TÍNH QUY LUẬT của CÁCH MẠNG xã hội CHỦ NGHĨA

CÁCH MẠNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VÀ MỘT SỐ VẤN ĐỀ CÓ TÍNH
QUY LUẬT CỦA CÁCH MẠNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA
MỤC LỤC
Trang
LỜI NÓI ĐẦU

2

1. CÁCH MẠNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA – QUY LUẬT PHỔ BIẾN
CỦA QUÁ TRÌNH THỰC HIỆN SỨ MỆNH LỊCH SỬ CỦA GIAI

3

CẤP CÔNG NHÂN

1.1. Tính tất yếu của cách mạng xã hội chủ nghĩa

3

1.2. Mục tiêu, động lực, nội dung và tính chất của cách mạng xã hội
chủ nghĩa

5

2. MỘT SỐ VẤN ĐỀ CÓ TÍNH QUY LUẬT CỦA CÁCH MẠNG
XÃ HỘI CHỦ NGHĨA

10

2.1. Sự thống nhất biện chứng giữa điều kiện khách quan và
nhân tố chủ quan

10

2.2. Bạo lực cách mạng là quy luật phổ biến để giành và giữ
chính quyền

11

2.3. Sự chuyển biến từ cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân lên
cách mạng xã hội chủ nghĩa

12

KẾT LUẬN

17


2

1. CÁCH MẠNG XÃ HỘI CHỦ NGHĨA - QUY LUẬT PHỔ BIẾN CỦA
QUÁ TRÌNH THỰC HIỆN SỨ MỆNH LỊCH SỬ CỦA GIAI CẤP CÔNG NHÂN

1.1. Tính tất yếu của cách mạng xã hội chủ nghĩa
- Quan niệm cách mạng xã hội chủ nghĩa
Cách mạng xã hội chủ nghĩa là cuộc cách mạng xã hội do giai cấp công
nhân lãnh đạo nhằm thủ tiêu chủ nghĩa tư bản, xây dựng thành công chủ nghĩa xã
hội, chủ nghĩa cộng sản trong từng nước và trên phạm vi toàn thế giới.
+ Theo nghĩa hẹp, cách mạng xã hội chủ nghĩa là một cuộc cách mạng
chính trị, được kết thúc bằng việc giai cấp công nhân cùng với nhân dân lao

động giành được chính quyền, thiết lập nhà nước chuyên chính vô sản – nhà
nước của giai cấp công nhân và nhân dân lao động.
+ Theo nghĩa rộng, cách mạng xã hội chủ nghĩa là một quá trình cải
biến xã hội toàn diện, triệt để, lâu dài. Quá trình này bắt đầu từ khi giai cấp
công nhân thông qua chính Đảng Cộng sản lãnh đạo các tầng lớp nhân dân
lao động và các lực lượng tiến bộ dùng sức mạnh lật đổ ách thống trị của giai
cấp tư sản, giành lấy chính quyền, thiết lập nhà nước chuyên chính vô sản,
tiến hành cải tạo xã hội cũ, xây dựng xã hội mới trên tất cả các lĩnh vực của
đời sống xã hội. Quá trình cải biến cách mạng chỉ kết thúc khi chủ nghĩa xã
hội được xây dựng và phát triển trên cơ sở chính nó. Dù theo nghĩa rộng hay
nghĩa hẹp, giành chính quyền về tay giai cấp công nhân và nhân dân lao động
vẫn là mục tiêu cơ bản của cách mạng xã hội chủ nghĩa. Bởi vì, nhờ có chính
quyền, giai cấp công nhân mới xác lập được vai trò lãnh đạo của mình trên tất
cả các lĩnh vực của đời sống xã hội.
- Tính tất yếu của cách mạng xã hội chủ nghĩa
Chủ nghĩa Mác - Lênin coi sự phát triển của lịch sử xã hội loài người
như một quá trình lịch sử tự nhiên, tuân theo những qui luật khách quan của
nó. Lịch sử các cuộc cách mạng xã hội, xét đến cùng đều bắt nguồn từ chỗ
giải quyết mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất với quan hệ sản xuất trong một
phương thức sản xuất nhất định. Cách mạng xã hội chủ nghĩa cũng vậy, nó


3
bắt nguồn từ việc giải quyết mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất xã hội hóa cao
với quan hệ sản xuất dựa trên chế độ chiếm hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa về
tư liệu sản xuất. C.Mác chứng minh: “Sự tập trung tư liệu sản xuất và xã hội
hóa lao động đạt tới cái điểm mà chúng không còn thích hợp với cái vỏ tư bản
chủ nghĩa của chúng nữa…nền sản xuất tư bản chủ nghĩa lại đẻ ra sự phủ định
bản thân nó, với tính tất yếu của một quá trình tự nhiên” 1. Do đó, chừng nào
phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa còn tồn tại thì nguyên nhân nổ ra cuộc

cách mạng xã hội chủ nghĩa vẫn còn nguyên vẹn.
Biểu hiện về mặt kinh tế là mâu thuẫn giữa lực lượng sản xuất phát triển
ngày càng mang tính xã hội hóa với quan hệ sản xuất tư bản chủ nghĩa; giữa
tính tổ chức, tính kế hoạch trong từng doanh nghiệp, xí nghiệp ngày càng tăng
với tính vô tổ chức của sản xuất toàn xã hội do tính cạnh tranh của nền sản xuất
hàng hóa tư bản chủ nghĩa mang lại. Về mặt xã hội là mâu thuẫn đối kháng
giữa giai cấp công nhân với giai cấp tư sản. Trong đó, giai cấp công nhân đại
diện cho phương thức sản xuất mới, đại biểu cho lợi ích của các giai cấp, tầng
lớp bị áp bức, bóc lột trong xã hội tư bản, là lực lượng lãnh đạo cuộc đấu tranh
xóa chế độ tư bản chủ nghĩa, xây dựng xã hội mới – xã hội chủ nghĩa và cộng
sản chủ nghĩa.
Khi chủ nghĩa tư bản chuyển sang giai đoạn đế quốc chủ nghĩa, mâu
thuẫn vốn có trong lòng xã hội tư bản phát triển ngày càng gay gắt hơn. Thêm
vào đó là sự xuất hiện của nhiều mâu thuẫn mới, càng tạo ra những tiền đề
khách quan cho sự bùng nổ của cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa. Lịch sử
nước Nga những năm đầu thế kỷ XX cho thấy, do giải quyết mâu thuẫn vốn
có ở một nước tư bản phát triển trung bình, nhưng dưới sự tác động mạnh mẽ
của hàng loạt mâu thuẫn mới, xuất hiện sau đại chiến thế giới lần thứ nhất,
làm cho cách mạng xã hội chủ nghĩa tháng Mười Nga nổ ra và giành thắng lợi
năm 1917. Sau cách mạng tháng Mười Nga, hàng loạt các nước xã hội chủ
nghĩa ra đời, tiếp đó là các cuộc cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân theo
định hướng xã hội chủ nghĩa của các nước ở Châu Á, Châu Phi và Châu Mỹ
La tinh, trong đó có Việt Nam. Đó là một thực tế lịch sử không thể phủ nhận.

1

. C.Mác và Ăngghen, tòan tập, Nxb CTQG, H, 1993, tập 23, tr. 1059


4

Tuy nhiên, cách mạng xã hội chủ nghĩa không thể nổ ra một cách tự
phát, mà là kết quả của quá trình đấu tranh tự giác lâu dài, gian khổ của giai
cấp công nhân và nhân dân lao động chống lại sự thống trị của giai cấp tư sản.
Cách mạng xã hội chủ nghĩa chỉ nổ ra và giành thắng lợi khi giai cấp công
nhân thông qua đội tiền phong của mình chuẩn bị đầy đủ lực lượng, có đường
lối chiến lược, sách lược đấu tranh đúng đắn, sáng tạo, biết kết hợp chặt chẽ
giữa nhân tố chủ quan với điều kiện khách quan, tạo và nắm tình thế, thời cơ
cách mạng phù hợp với hoàn cảnh lịch sử cụ thể.
1.2. Mục tiêu, động lực, nội dung và tính chất của cách mạng xã hội
chủ nghĩa
- Mục tiêu của cách mạng xã hội chủ nghĩa
Sau mấy thế kỷ tồn tại và phát triển, chủ nghĩa tư bản không thực hiện
đầy đủ những gì mà chúng hứa hẹn trong buổi đầu của cuộc cách mạng dân
chủ tư sản: Tự do – Bình đẳng – Bác ái; không những thế mà hậu quả của nó
đem lại là tình trạng những người lao động bị áp bức, bóc lột nặng nề; phân
hóa giàu nghèo, xung đột giai cấp và dân tộc không ngừng diễn ra gay gắt và
phức tạp. Trong xã hội tư bản, người lao động mất quyền chi phối tư liệu sản
xuất, sản phẩm do họ tạo ra bị những kẻ áp bức, bóc lột chiếm đoạt và sử
dụng để tiếp tục bóc lột họ; những quan hệ xã hội gắn bó người với người và
với cộng đồng bị biến dạng do tình trạng cạnh tranh phổ biến và sự xung đột
xã hội liên miên, không có lối thoát; tôn giáo bị các thế lực chính trị lợi dụng
nhằm kết hợp thần quyền với thế quyền để áp bức những người lao động.
Trái với quan điểm của giai cấp tư sản, các nhà sáng lập chủ nghĩa xã
hội khoa học ngay từ đầu đã khẳng định mục tiêu cách mạng xã hội chủ nghĩa
là giải phóng giai cấp bị áp bức, bóc lột; giải phóng các dân tộc bị nô dịch;
đồng thời giải phóng xã hội khỏi sự trì trệ để tiếp tục phát triển trên con
đường tiến bộ, văn minh. Mục tiêu cách mạng xã hội chủ nghĩa được các ông
đề cập trên lập trường chủ nghĩa nhân đạo triệt để và đạt đến mức hoàn chỉnh
nhằm giải phóng con người và xã hội. Mục tiêu giải phóng con người không
chỉ là ở nhận thức mà chủ yếu là vấn đề thực tiễn cải tạo toàn diện và triệt để

xã hội tư bản thành xã hội Cộng sản chủ nghĩa. Chỉ trong xã hội đó con người


5
mới hoàn toàn được giải phóng. “Trong đó sự phát triển tự do của mỗi người
là điều kiện cho sự tự do của tất cả mọi người”1.
Tóm lại, ở giai đọan thứ nhất, mục tiêu của cách mạng xã hội chủ nghĩa
là giành chính quyền về tay giai cấp công nhân và nhân dân lao động; tiếp đó,
ở giai đoạn thứ hai mục tiêu của cách mạng xã hội chủ nghĩa là “xóa bỏ chế
độ người bóc lột người… nhằm đưa lại đời sống no ấm cho toàn dân”2.
- Động lực của cách mạng xã hội chủ nghĩa
Giai cấp công nhân
Cách mạng xã hội chủ nghĩa với mục tiêu xuyên suốt là giải phóng giai
cấp công nhân, nhân dân lao động và toàn thể nhân loại thoát khỏi tình trạng
áp bức, bóc lột, bất công, do vậy, thu hút được đông đảo quần chúng nhân dân
lao động tham gia. C.Mác cho rằng: tất cả các phong trào cách mạng trong
lịch sử từ trước đến nay đều do thiểu số thực hiện, hoặc đều mưu lợi ích cho
thiểu số, trong khi phong trào vô sản là phong trào độc lập của khối đại đa số,
mưu lợi ích cho khối đại đa số.
Tiêu biểu cho phương thức sản xuất sản xuất mới, giai cấp công nhân
không ngừng tăng lên cả về số lượng và chất lượng; họ có hệ tư tưởng tiên
tiến và lý luận cách mạng khoa học soi đường. Điều đó làm cho giai cấp công
nhân không chỉ trở thành giai cấp lãnh đạo cách mạng mà còn là lực lượng cơ
bản, chủ yếu tạo thành động lực của cách mạng xã hội chủ nghĩa.
Bên cạnh đó, giai cấp nông dân là lực lượng đông đảo trong xã hội.
Trong xã hội tư bản, nông dân cũng là lực lượng bị áp bức, bóc lột, họ có lợi
ích cơ bản thống nhất với lợi ích của giai cấp công nhân. Bởi vậy, đây là lực
lượng to lớn trong tiến trình cách mạng xã hội chủ nghĩa. Thực tế cho thấy,
giai cấp công nhân chỉ giành thắng lợi khi có sự đồng tình tham gia của đông
đảo quần chúng nhân dân lao động. C.Mác đã dạy rằng: Nếu giai cấp công

nhân không thực hiện được bài đồng ca cách mạng thì bài đơn ca của giai cấp
công nhân sẽ trở thành bài ai điếu. Hơn nữa, sự tham gia của đông đảo giai
cấp nông dân vào cách mạng xã hội chủ nghĩa là điều kiện bảo đảm sự lãnh
đạo của Đảng, là cơ sở xây dựng chính quyền nhà nước vững mạnh, xây dựng
một xã hội quyền lực thuộc về nhân dân.
1

. C.Mác và Ăngghen, tòan tập, Nxb CTQG, H, 1995, tập 4, tr. 628
Hồ Chí Minh: Sđd, 1995, tập 9, tr.156.

2


6
Đối với những nước có nền nông nghiệp lạc hậu như nước ta, tỉ lệ nông
dân chiếm số lượng đông thì vai trò của nông nghiệp, nông dân và nông thôn
là một bộ phận quan trọng của nền kinh tế quốc dân. “Nông nghiệp đảm bảo
vững chắc an ninh lương thực quốc gia, cung cấp nguyên liệu cho công
nghiệp; xuất khẩu nông sản đem lại nguồn ngoại tệ quan trọng cho nền kinh tế
tạo việc làm và thu nhập cho đa số nhân dân, nơi bảo tồn và phát triển các
truyền thống văn hóa dân tộc”1
Tầng lớp rí thức là những lực lượng có vai trò rất quan trọng trong cách
mạng xã hội chủ nghĩa, cả trong giành chính quyền và trong xây dựng chủ
nghĩa xã hội. Trong thời đại phát triển mạnh mẽ của cuộc cách mạng khoa
học công nghệ và nền kinh tế tri thức, tầng lớp trí thức càng có vai trò đặc biệt
quan trọng trong phát triển dân trí, đào tạo nhân lực cho đất nước, tham gia
xây dựng đường lối của Đảng, chính sách pháp luật của nhà nước. Nhận rõ
vai trò trí thức, Đảng ta khẳng định: “Trong mọi thời đại, trí thức luôn là nền
tảng tiến bộ xã hội; đội ngũ trí thức là lực lượng nòng cốt sáng tạo và truyền
bá tri thức. Ngày nay, cùng với sự phát triển nhanh chóng của cách mạng

khoa học – công nghệ hiện đại, đội ngũ trí thức trở thành nguồn lực đặc biệt
quan trọng trong chiến lược phát triển, tạo nên sức mạnh của mỗi quốc gia”2
Như vậy, động lực chủ yếu của cách mạng xã hội chủ nghĩa là đoàn kết
liên minh công – nông – trí dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản. Nhận thức
rõ vai trò các lực lượng cách mạng Việt Nam hiện nay, Đại hội Đảng toàn
quốc Lần thứ X chỉ rõ: “Đại đoàn kết toàn dân tộc trên nền tảng liên minh giai
cấp công nhân với giai cấp nông dân và đội ngũ trí thức, dưới sự lãnh đạo của
Đảng… là nguồn gốc sức mạnh, động lực chủ yếu, là nhân tố có ý nghĩa quyết
định bảo đảm thắng lợi bền vững của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”3.
- Nội dung của cách mạng xã hội chủ nghĩa
Cách mạng xã hội chủ nghĩa là một cuộc cách mạng sâu sắc, toàn diện,
diễn ra trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội.
Trên lĩnh vực chính trị: chính quyền là vấn đề cơ bản của cách mạng xã
hội chủ nghĩa. Dưới sự lãnh đạo của Đảng cộng sản, giai cấp công nhân và
1
2
3

Văn kiện Hội nghị Lần thứ bảy
Văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc Lần thứ X: Nxb CTQG, H, 2006. tr. 116


7
nhân dân lao động đứng lên đập tan ách thống trị của giai cấp tư sản, giành
chính quyền, thiết lập nhà nước kiểu mới, nhà nước của dân, do dân, vì dân.
Nội dung chính trị của cách mạng xã hội chủ nghĩa về thực chất là xây dựng
nền dân chủ xã hội chủ nghĩa, đưa giai cấp công nhân và nhân dân lao động bị
áp bức, bóc lột lên địa vị làm chủ nhà nước, làm chủ xã hội và tạo mọi điều
kiện để quần chúng lao động phát huy đầy đủ quyền làm chủ của mình.
Trên lĩnh vực kinh tế: Cách mạng xã hội chủ nghĩa "về thực chất là có

tính chất kinh tế ". Đây là nội dung chủ yếu và quan trọng nhất khi giai cấp công
nhân đã có chính quyền. Nó tạo tiền đề vật chất cho thực hiện thắng lợi các nội
dung khác. Cách mạng xã hội chủ nghĩa xoá bỏ chế độ chiếm hữu tư nhân tư
bản chủ nghĩa về tư liệu sản xuất, xây dựng chế độ công hữu về tư liệu sản
xuất, đưa người lao động vào công cuộc lao động sáng tạo với tư cách người
chủ chân chính, không ngừng nâng cao năng suất lao động, từng bước thoả
mãn nhu cầu vật chất của nhân dân lao động.
Cách mạng xã hội chủ nghĩa về kinh tế, trước hết phải thay đổi vị trí,
vai trò người lao động đối với tư liệu sản xuất, thay chế độ chiếm hữu tư nhân
tư bản chủ nghĩa bằng chế độ sở hữu xã hội chủ nghĩa dưới những hình thức
thích hợp, thực hiện những biện pháp cần thiết gắn người lao động với tư liệu
sản xuất. Trên cơ sở lực lượng sản xuất phát triển, năng xuất lao động ngày
càng tăng, từng bước cải thiện đời sống nhân dân lao động, nâng cao chất
lượng sức khỏe, năng lực của người lao động.
Trên lĩnh vực văn hoá: Cách mạng xã hội chủ nghĩa tạo nên sự biến đổi
căn bản toàn bộ đời sống văn hoá tinh thần của xã hội theo hướng tiến bộ.
Nhân dân lao động là người chủ chân chính của tất cả các giá trị văn hoá - tinh
thần. Cách mạng xã hội chủ nghĩa giải phóng những người lao động về mặt tinh
thần thông qua việc xây dựng thế giới quan và nhân sinh quan Cộng sản chủ
nghĩa, xây dựng nền văn hoá mới và con người mới xã hội chủ nghĩa, trên cơ sở
kế thừa và phát triển các giá trị truyền thống văn hoá dân tộc đồng thời tiếp thu
có chọn lọc những tinh hoa văn hoá thế giới.
Những nội dung trên được thực hiện đồng thời, thống nhất biện chứng và
thúc đẩy lẫn nhau cùng phát triển lên trình độ mới, từng bước hình thành và phát
triển những yếu tố cơ bản của hình thái kinh tế - xã hội cộng sản chủ nghĩa.


8
- Tính chất của cách mạng xã hội chủ nghĩa
Khác hẳn với các cuộc cách mạng trước, cách mạng xã hội chủ nghĩa

diễn ra với tính chất sâu sắc nhất, triệt để nhất trong lịch sử; đồng thời, là một
quá trình đấu tranh hết sức gay go, phức tạp, quyết liệt và lâu dài; vừa mang
tính nhân dân, tính dân tộc và tính quốc tế cao cả.
Tính chất này do mục tiêu, nội dung, đối tượng của cách mạng xã hội
chủ nghĩa và hoàn cảnh lịch sử quy định. Nội dung toàn diện của cách mạng
xã hội chủ nghĩa, mà tiêu điểm của nó là giải phóng xã hội, giải phóng con
người cả về vật chất và tinh thần khỏi ách nô lệ, đồng thời mang lại cuộc sống
ấm no, tự do, hạnh phúc ngày càng đầy đủ cho người lao động. Đây là cuộc
đấu tranh giai cấp cuối cùng trong lịch sử để giải quyết vấn đề ai thắng ai giữa
chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa tư bản. Vì vậy, tính chất của cuộc cách mạng
rất gay go, quyết liệt, phức tạp, bởi giai cấp tư sản luôn dùng bạo lực phản
cách mạng để duy trì quyền thống trị của nó.
Các cuộc cách mạng trước đây về thực chất là cách mạng chính trị,
chúng kết thúc bằng việc lật đổ ách thống trị của giai cấp này và thay thế bằng
ách thống trị của giai cấp khác. Cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa nhằm xoá
bỏ tận gốc chế độ người bóc lột người, việc giành chính quyền về tay giai cấp
công nhân và nhân dân lao động chỉ là bước đầu. Nhiệm vụ trọng tâm có ý
nghĩa quyết định cho thắng lợi của cách mạng xã hội chủ nghĩa là giải phóng
con người một cách toàn diện, không ngừng phát triển kinh tế - xã hội, cải
thiện và từng bước nâng cao đời sống của nhân dân. Đó là cuộc cách mạng
toàn diện, sâu sắc, triệt để nhất.
Ngày nay, cuộc cách mạng khoa học - công nghệ hiện đại đang có
những bước phát triển mới. Bên cạnh việc thúc đẩy kinh tế xã hội phát triển, ở
một khía cạnh nhất định nó đang làm mờ đi tính chất chính trị của cuộc đấu
tranh giai cấp, đấu tranh dân tộc. Chủ nghĩa tư bản tận dụng những thành tựu
của cách mạng khoa học - công nghệ để điều chỉnh thích nghi, các dân tộc
đang đứng trước nhiều thách thức gay gắt… Thực tế đó làm tăng thêm tính
chất gay go, phức tạp của cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa. Tuy nhiên, các
lực lượng cách mạng chân chính vẫn tiếp tục kiên định mục tiêu, con đường
của mình, đổi mới hình thức, phương pháp để đưa cách mạng tiến lên.

9
Nhìn chung, cách mạng xã hội chủ nghĩa là một quá trình cải biến cách
mạng toàn diện, sâu sắc xã hội cũ, xây dựng xã hội mới, trong đó công cuộc
cải tạo kết hợp chặt chẽ với công cuộc xây dựng là chủ yếu. Cải tạo đóng vai
trò như một phương tiện phục vụ cho mục tiêu xây dựng xã hội mới, ngược
lại, công cuộc xây dựng xã hội mới tạo ra những điều kiện có ý nghĩa quyết
định để triển khai công cuộc cải tạo.
2. MỘT SỐ VẤN ĐỀ CÓ TÍNH QUY LUẬT CỦA CÁCH MẠNG XÃ
HỘI CHỦ NGHĨA

2.1. Sự thống nhất biện chứng giữa điều kiện khách quan và
nhân tố chủ quan
- Điều kiện khách quan của cách mạng xã hội chủ nghĩa
Điều kiện khách quan của cách mạng xã hội chủ nghĩa là sự hội tụ đầy
đủ và chín muồi những mâu thuẫn cơ bản của xã hội trên các phương diện
kinh tế, chính trị, xã hội. Trước hết là sự phát triển mạnh mẽ của lực lượng
sản xuất trong phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa.
Chính sự phát triển của lực lượng sản xuất đã tạo ra vũ khí để giai cấp
tư sản đánh bại chế độ phong kiến. Nhưng đến lượt nó, lực lượng sản xuất
phát triển trong xã hội tư bản lại dẫn đến tình trạng quá tải đối với quan hệ sở
hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa. Khi đó làm nảy sinh nhu cầu trực tiếp xóa bỏ
chế độ tư hữu, đỉnh cao của nó là chế độ tư hữu tư bản chủ nghĩa. Và chỉ khi
đó, việc xóa bỏ chế độ tư hữu tư bản chủ nghĩa mới trở thành mục tiêu mang
tính hiện thực, không còn chỉ là những mong muốn “không tưởng” như các
nhà xã hội chủ nghĩa trước Mác. Như vậy, chính chủ nghĩa tư bản tạo ra
những nhân tố phủ định bản thân nó, bước chuyển sang chế độ xã hội mới đã
được chuẩn bị ngay trong lòng chế độ tư bản. Mỗi bước phát triển của chế độ
tư bản, dù muốn hay không thì cũng ngày càng làm chín muồi thêm những

điều kiện vật chất cho sự ra đời của một chế độ mới thay thế nó.
- Nhân tố chủ quan trong cách mạng xã hội chủ nghĩa
Dù cho điều kiện khách quan phát triển chín muồi, nhưng nếu thiếu vai
trò nhân tố chủ quan thì cách mạng xã hội chủ nghĩa cũng không thể nổ ra,
nếu có nổ ra thì cũng không thể giành thắng lợi triệt để.


10
Điều kiện chủ quan là sự lớn mạnh, trưởng thành về chính trị, tư tưởng
và tổ chức của giai cấp công nhân; là sự phát triển mạnh mẽ mối quan hệ liên
minh giai cấp công nhân với nông dân và các tầng lớp nhân dân lao động khác
dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản. Giai cấp công nhân là lực lượng có sứ
mệnh lịch sử, lãnh đạo cách mạng đi đến thắng lợi cuối cùng. Tuy nhiên, giai
cấp công nhân chỉ có thể hoàn thành sứ mệnh lịch sử của mình khi mà họ
nhận thức tất yếu phải xóa bỏ chế độ nô lệ làm thuê, giải phóng giai cấp mình
và toàn xã hội bằng thắng lợi của cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa. Tức là
phải nhận thức được “việc giải phóng giai cấp công nhân phải là sự nghiệp
của bản thân giai cấp công nhân”1, thì khi đó điều kiện chủ quan mới đạt đến
độ chín muồi.
Dưới chế độ tư bản chủ nghĩa, giai cấp nông dân và các tầng lớp nhân
dân lao động bị áp bức, bóc lột, họ có lợi ích cơ bản thống nhất với nhau, cho
nên đã tạo ra những tiền đề khách quan để giai cấp công nhân có khả năng tập
hợp các giai cấp, tầng lớp nhân dân lao động khác vào cuộc đấu tranh chống
giai cấp tư sản. C.Mác và Ph.Ăngghen viết: “Lịch sử của cuộc đấu tranh giai
cấp đó hiện nay đã phát triển tới giai đoạn trong đó giai cấp bị bóc lột và bị áp
bức, tức là giai cấp vô sản, không còn có thể tự giải phóng khỏi ách của giai
cấp bóc lột và áp bức mình, tức là giai cấp tư sản, nếu không đồng thời và
vĩnh viễn giải phóng toàn xã hội khỏi ách bóc lột, áp bức, khỏi tình trạng phân
chia giai cấp và đấu tranh giai cấp”2.
2.2. Bạo lực cách mạng là quy luật phổ biến để giành và giữ

chính quyền
Bản chất của giai cấp công nhân là hòa bình; mục tiêu của chủ nghĩa xã
hội là phấn đấu xây dựng một nền hòa bình chân chính trên toàn thế giới. Tuy
nhiên, xuất phát từ bản chất bóc lột tàn bạo và âm mưu xâm lược của chủ
nghĩa tư bản và chủ nghĩa đế quốc, cho nên trong tiến trình cách mạng xã hội
chủ nghĩa, giai cấp công nhân và nhân dân lao động tất yếu phải sử dụng bạo
lực cách mạng để chống lại bạo lực phản cách mạng của giai cấp tư sản và các
thế lực hiếu chiến, phản động.
1
2

C.Mác và Ăngghen: Toàn tập, Nxb CTQG, H, 1995, tập 21, tr.523
C.Mác và Ăngghen: Toàn tập, Nxb CTQG, H, 1995, tập 1, tr.517


11
Bạo lực cách mạng là sức mạnh của quần chúng nhân dân lao động,
dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản, được tổ chức thành lực lượng cách
mạng, gồm cả lực lượng quân sự, vũ trang và cả lực lượng chính trị của quần
chúng. Hình thức đấu tranh được thể hiện rất phong phú, nhưng về cơ bản là
sự kết hợp chặt chẽ giữa đấu tranh chính trị với đấu tranh vũ trang.
Trong khi khẳng định vai trò của bạo lực cách mạng, chủ nghĩa Mác Lênin không phủ nhận khả năng giành thắng lợi của cách mạng xã hội chủ nghĩa
bằng phương pháp hòa bình. Đó là khả năng rất quý và hiếm khi xảy ra. Nhưng
khi khả năng đó xuất hiện, người cách mạng cần hết sức cố gắng tranh thủ để
biến khả năng đó thành hiện thực. Song, cho dù khả năng giành thắng lợi bằng
phương pháp hòa bình xuất hiện thì nó vẫn phải dựa chắc trên cơ sở bạo lực của
quần chúng cách mạng.
Hiện nay, “Trên thế giới, hòa bình, hợp tác và phát triển vẫn là xu thế
lớn”1, song cuộc đấu tranh giai cấp và đấu tranh dân tộc đang diễn ra hết sức gay
go, quyết liệt và phức tạp. Do đó, mỗi cán bộ, chiến sĩ trong quân đội không mơ

hồ, mất cảnh giác từ bỏ đấu tranh giai cấp, đấu tranh cách mạng, càng không thể
đề cao thuần túy phương pháp hòa bình trong giành và giữ chính quyền cách
mạng và trong xây dựng chủ nghĩa xã hội, trong bảo vệ tổ quốc xã hội chủ
nghĩa.
2.3. Sự chuyển biến từ cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân lên
cách mạng xã hội chủ nghĩa
- Lý luận cách mạng không ngừng của chủ nghĩa Mác - Lênin
C.Mác và Ph.Ăngghen là những người đầu tiên nêu lên tư tưởng cách
mạng không ngừng. Các ông quan niệm, cách mạng của giai cấp công nhân là
một quá trình phát triển liên tục, không ngừng, nhưng trải qua nhiều giai đoạn
khác nhau trong phạm vi một nước cũng như trên toàn thế giới.
Trong điều kiện phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa đang phát triển,
giai cấp tư sản còn giữ vai trò tiến bộ trong lịch sử; giai cấp công nhân còn
đang trong quá trình tập hợp lực lượng, Mác – Ăngghen đã chỉ ra: giai cấp
công nhân phải tham gia vào cách mạng dân chủ tư sản để đánh đổ chế độ
phong kiến; sau khi thắng lợi phải tiếp tục đấu tranh chống giai cấp tư sản,
1

Văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ X, Nxb CTQG, Hà Nội, 2006, tr.73


12
giành chính quyền về tay giai cấp công nhân và nhân dân lao động, tiến lên xã
hội cộng sản. Theo C.Mác, đối với những người Cộng sản, vấn đề không phải
là thay đổi chế độ tư hữu mà là thủ tiêu chế độ đó; không phải là xoá bỏ mâu
thuẫn giai cấp mà là thủ tiêu các giai cấp; không phải là cải tạo xã hội hiện tồn
mà là xây dựng một xã hội mới và khẩu hiệu của chúng ta là “cách mạng
không ngừng”. Điều kiện chuyển biến cách mạng không ngừng là: trong khi
tham gia cách mạng dân chủ tư sản, giai cấp công nhân phải luôn giữ vững
lập trường chính trị, không bao giờ được quên kẻ thù chính của mình là giai

cấp tư sản và mục đích cuối cùng là chủ nghĩa cộng sản. Đồng thời, liên minh
chặt chẽ với các giai cấp, tầng lớp nhân dân lao động để tập hợp lực lượng
đánh đổ giai cấp tư sản.
Đến đầu thế kỷ XX, chủ nghĩa tư bản chuyển sang giai đoạn đế quốc
chủ nghĩa, giai cấp tư sản đã trở thành phản động, giai cấp công nhân đã
trưởng thành về nhiều mặt, cách mạng dân chủ tư sản mang tính nhân dân sâu
sắc. Lênin chỉ rõ: ở những nước chưa qua chế độ tư bản chủ nghĩa, giai cấp
công nhân phải giành lấy quyền lãnh đạo để tiến hành cuộc cách mạng dân
chủ tư sản kiểu mới, đánh đổ chế độ phong kiến và chuyển ngay lên làm
nhiệm vụ cách mạng xã hội chủ nghĩa. Giữa hai cuộc cách mạng này không
có bức tường ngăn cách. Thắng lợi của cách mạng dân chủ tư sản kiểu mới
tạo tiền đề cho cách mạng xã hội chủ nghĩa. Cách mạng xã hội chủ nghĩa là
phương hướng tất yếu, bảo vệ và phát triển thành quả của cách mạng dân chủ
tư sản kiểu mới.
Điều kiện chuyển biến cách mạng là: giai cấp công nhân phải giữ vững và
tăng cường sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản; phải củng cố khối liên minh công nông vững chắc; chính quyền dân chủ cách mạng của giai cấp công nhân, phải
được củng cố và từng bước chuyển sang làm nhiệm vụ chuyên chính vô sản.
Thực chất tư tưởng cách mạng không ngừng của chủ nghĩa Mác - Lênin
chính là quan hệ biện chứng giữa tính liên tục và tính giai đoạn trong tiến
trình cách mạng. Đạt được mục tiêu trước mắt là nhằm đi tới mục tiêu cuối
cùng. Tư tưởng cách mạng không ngừng của chủ nghĩa Mác - Lênin là kim
chỉ nam cho mọi hành động của các Đảng Cộng sản trong việc định ra và tổ
chức thực hiện thắng lợi đường lối chiến lược, sách lược của cách mạng.


13
- Quá trình chuyển biến từ cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân lên
cách mạng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam
+ Tính tất yếu của cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân ở Việt Nam
Những thập kỷ đầu tiên của thế kỷ XX, tính chất của xã hội Việt Nam

là thuộc địa nửa phong kiến. Mâu thuẫn chủ yếu nổi lên lúc bấy giờ là giữa
toàn thể dân tộc Việt Nam với đế quốc thực dân Pháp; giữa nhân dân lao động
với bọn địa chủ phong kiến. Vì vậy, vấn đề giải phóng dân tộc khỏi ách áp
bức, bóc lột của bọn thực dân, phong kiến là vấn đề chính trị nổi cộm, bao
trùm, bức xúc nhất. Nhiều bậc sĩ phu với lòng yêu nước nồng nàn đã tiên
phong thể nghiệm những con đường giải phóng dân tộc khác nhau, nhưng
cuối cùng họ đã không thể thành công, bởi phong trào yêu nước ấy không thể
đáp ứng đầy đủ những yêu cầu mới của dân tộc, dân chủ và nguyện vọng của
đông đảo quần chúng nhân dân lao động. Đồng thời, cũng không phù hợp với
xu thế của thời đại mới – thời đại quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã
hội mở đầu bằng thắng lợi của cuộc cách mạng xã hội chủ nghĩa Tháng Mười
Nga năm 1917.
Trong khi đó, giai cấp công nhân Việt Nam lúc bấy giờ, tuy số lượng
còn ít, nhưng đã sớm giác ngộ chính trị, ý thức ngày càng sâu sắc về quyền
lợi dân tộc và lợi ích giai cấp, nhất là từ khi có Đảng Cộng sản Việt Nam và
Chủ tịch Hồ Chí Minh lãnh đạo. Do đó, đường hướng phát triển của cách
mạng Việt Nam trên lập trường giai cấp công nhân nhanh chóng được xác
định. Đó là một quá trình cách mạng phát triển liên tục, nhưng phải trải qua
hai giai đoạn: cách mạng dân tộc, dân chủ nhân dân và cách mạng xã hội chủ
nghĩa; giành độc lập dân tộc phải gắn liền với đi lên chủ nghĩa xã hội. Mặt
khác, do tính chất xã hội Việt Nam là thuộc địa nửa phong kiến, khiến cho
nhân dân ta ngày càng nhận rõ hơn bản chất mối quan hệ của đế quốc thực
dân Pháp và bọn địa chủ phong kiến. Nguyện vọng giành lấy quyền dân chủ người cày có ruộng và nguyện vọng giải phóng dân tộc gắn bó với nhau một
cách tự nhiên. Xét từ góc độ ấy, nguyện vọng dân tộc, dân chủ của nông dân
đã chứa đựng những nội dung, yêu cầu mới, vượt ra ngoài khuôn khổ của các
nội dung cương lĩnh theo lập trường tư sản và gần gũi hơn với lập trường của
giai cấp công nhân.


14

Như vậy, có thể nói trong xã hội thuộc địa nửa phong kiến, những yêu
cầu dân tộc, dân chủ của công nhân, nông dân và các tầng lớp khác đã thể
hiện xu hướng đi theo con đường xã hội chủ nghĩa. Từ thực tiễn Việt Nam và
thực tiễn các nước thuộc địa, phụ thuộc như nước ta, ngay từ năm 1921, Chủ
tịch Hồ Chí Minh đã nêu lên một nhận xét quan trọng: “Sự tàn bạo của chủ
nghĩa tư bản đã chuẩn bị đất rồi: Chủ nghĩa xã hội chỉ còn phải làm cái việc
gieo hạt giống của công cuộc giải phóng nữa thôi”1.
Đảng ta, ngay từ khi ra đời, đã nhận thức ngày càng đầy đủ hơn, không
chỉ nhu cầu khách quan của xã hội lúc đó, mà còn khẳng định tính đúng đắn của
quá trình phát triển hợp quy luật theo định hướng xã hội chủ nghĩa. Chính cương
vắn tắt của Đảng ghi rõ: “Làm tư sản dân quyền cách mạng và thổ địa cách
mạng để đi tới xã hội cộng sản”2.
+ Sự chuyển biến từ cách mạng dân tộc dân chủ nhân dân lên cách
mạng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam
Sự chuyển biến từ cách mạng dân tộc, dân chủ nhân dân sang cách
mạng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam được thể hiện trước hết là đường lối và
mục tiêu cách mạng nhất quán, dù có phân chia hai giai đoạn, nhưng đều do
một Đảng duy nhất lãnh đạo – Đảng của giai cấp công nhân Việt Nam. Thắng
lợi của giai đoạn cách mạng trước cũng chính là điều kiện thuận lợi cho giai
đoạn cách mạng sau dưới sự lãnh đạo của Đảng. Cả dân tộc ta có đủ sơ sở lý
luận và thực tiễn xây dựng niềm tin vào sự lãnh đạo của Đảng tiến lên con
đường xã hội chủ nghĩa.
Hiện nay, tình hình thế giới đang có những biến động phức tạp, chủ
nghĩa tư bản đang có nhiều lợi thế về phát triển khoa học công nghệ, về tiềm
lực kinh tế và sức mạnh quân sự. Trong khi chủ nghĩa xã hội hiện đang còn
gặp nhiều khó khăn thức thức trong quá trình đổi mới và phát triển. Nhưng
nội dung cơ bản của thời đại hiện nay không thay đổi. Đảng ta tiếp tục khẳng
định: “loài người vẫn đang trong thời đại quá độ từ chủ nghĩa tư bản lên chủ
nghĩa xã hội”3. Dù chủ nghĩa tư bản điều chỉnh, làm thay đổi các hình thức,
kiểu cách áp bức, bóc lột để tạo sự thích nghi, tồn tại lâu hơn, nhưng điều đó

Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb CTQG, Hà Nội, 1995, t.1, tr.28.
Hồ Chí Minh: Toàn tập, Nxb CTQG, Hà Nội, 1995, t.3, tr.1.
3
Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện đại hội Đại biểu tòan quốc lần thứ VIII, Nxb CTQG H, 1996, tr.76
1
2


15
không hề làm thay đổi bản chất của chúng. Chủ nghĩa tư bản vẫn là chế độ áp
bức, bóc lột dựa trên nền tảng của chế độ tư hữu; vẫn là nguyên nhân gây ra
tình trạng đói nghèo của những nước chậm phát triển; là nguồn gốc chủ yếu
gây ra những cuộc xung đột, chiến tranh và tạo nên biết bao tai họa về văn
hóa, xã hội và môi sinh cho loài người… Ngay ở những nước giàu như Mỹ,
Anh… tình trạng phân hóa giàu nghèo, tệ nạn xã hội ngày càng gia tăng.
Nhiều nước sau khi giành được độc lập dân tộc đã lựa chọn con đường tư bản
chủ nghĩa, nhưng đất nước vẫn rơi vào tình trạng đói nghèo, xã hội bất ổn,
chiến tranh, xung đột dân tộc, sắc tộc, tôn giáo xảy ra liên miên. Và ở đó họ
không thể có độc lập thực sự. Nhiều nước, trước đây vốn là nước xã hội chủ
nghĩa, do sai lầm trong cải cách, cải tổ dẫn đến khủng hoảng, thậm chí có kẻ
đã phản bội chủ nghĩa xã hội, lái đất nước đi theo con đường tư bản chủ
nghĩa. Hiện nay, những nước này đang rơi vào tình trạng lộn xộn; xung đột
dân tộc, tôn giáo, các phe đảng ngày càng gia tăng; đời sống của nhân dân gặp
nhiều khó khăn; vị thế trên trường quốc tế ngày càng suy giảm.
Cách mạng Việt Nam dưới sự lãnh đạo của Đảng, do kiên định mục
tiêu độc lập dân tộc gắn với chủ nghĩa xã hội; giữ vững định hướng xã hội chủ
nghĩa trong quá trình đổi mới. Chúng ta “Đổi mới không phải là thay đổi mục
tiêu xã hội chủ nghĩa mà là quan niệm đúng đắn hơn về chủ nghĩa xã hội và
thực hiện mục tiêu ấy bằng những hình thức, bước đi và biện pháp phù hợp” 1,
do đó, chúng ta đã thu được những thành tựu toàn diện và có ý nghĩa to lớn.

Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ X khẳng định: “Hai mươi năm qua với
sự nỗ lực phấn đấu của toàn Đảng, toàn dân, toàn quân, công cuộc đổi mới ở
nước ta đã đạt những thành tựu to lớn và có ý nghĩa lịch sử… Những thành
tựu đó chứng tỏ đường lối đổi mới của Đảng ta là đúng đắn, sáng tạo phù hợp
thực tiễn Việt Nam. Nhận thức về chủ nghĩa xã hội và con đường đi lên chủ
nghĩa xã hội ngày càng sáng tỏ hơn; hệ thống quan điểm lý luận về công cuộc
đổi mới, về xã hội xã hội chủ nghĩa và con đường đi lên chủ nghĩa xã hội ở
Việt Nam đã hình thành trên những nét cơ bản” 2. Đó là cơ sở lý luận, thực
tiễn và những bài học kinh nghiệm hết sức quý báu, không chỉ để cho Đảng ta
1
2
2

Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu tòan quốc lần thứ IX, Nxb CTQG H, 2001, tr.85
Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, Nxb CTQG, H, 2006, tr. 67-68


16
tiếp tục lãnh đạo, chỉ đạo cách mạng trong những năm tiếp theo mà còn là cơ
sở để cho mọi cán bộ, đảng viên và nhân dân tiếp tục củng cố niềm tin vào sự
nghiệp cách mạng xã hội chủ nghĩa ở Việt Nam do Đảng ta lãnh đạo.
KẾT LUẬN
Cách mạng xã hội chủ nghĩa có vai trò đặc biệt quan trọng đối với thực
hiện thắng lợi sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân. Thắng lợi của cách
mạng xã hội chủ nghĩa là kết quả tất yếu của sự tác động biện chứng giữa điều
kiện khách quan và nhân tố chủ quan; là sự phát triển đến độ chín muồi của
các mâu thuẫn vốn có trong lòng xã hội tư bản, cùng với vai trò tiên phong
của Đảng Cộng sản, sự giác ngộ của giai cấp công nhân và quần chúng nhân
dân lao động.
Cách mạng xã hội chủ nghĩa diễn ra trên mọi lĩnh vực mà mục tiêu, nội

dung cơ bản của nó là giành chính quyền về tay giai cấp công nhân, thiết lập
chuyên chính vô sản, thực hiện đầy đủ quyền làm chủ của nhân dân; xoá bỏ
chế độ tư hữu, xây dựng chế độ công hữu về tư liệu sản xuất; xoá bỏ áp bức
bất công, đem lại cuộc sống ấm no, tự do, hạnh phúc thực sự cho nhân dân lao
động. Đó là cuộc cách mạng sâu sắc, triệt để nhất trong lịch sử, là cuộc cách
mạng lâu dài, phức tạp, mang tính nhân dân và tính quốc tế cao cả.