Phương pháp nghiên cứu khoa học

1
rèn luyện kỹ năng nghiên
cứu khoa học giáo dục
Đặng Quốc Bảo
(biên soạn 2/2008)
2
1/ Sự cần thiết phải tăng cường nghiên cứu KHGD
1/ Sự cần thiết phải tăng cường nghiên cứu KHGD
2/ Ba bộ phận hợp thành của KHGD
2/ Ba bộ phận hợp thành của KHGD
3/ Chu trình phương pháp hệ Nhận thức Hành động
3/ Chu trình phương pháp hệ Nhận thức Hành động
đối với công tác nghiên cứu KHGD
đối với công tác nghiên cứu KHGD
4/ Các cấp độ nghiên cứu KHGD
4/ Các cấp độ nghiên cứu KHGD
5/ Cấu trúc tổng quát một đề tài KHGD
5/ Cấu trúc tổng quát một đề tài KHGD
6/ Phần mở đầu cho một đề tài KHGD
6/ Phần mở đầu cho một đề tài KHGD
7/ Phân biệt khách thể nghiên cứu và đối tượng nghiên
7/ Phân biệt khách thể nghiên cứu và đối tượng nghiên
cứu trong đề tài KHGD
cứu trong đề tài KHGD
8/ Thí dụ phân biệt KTNC và ĐTNC trong đề tài KHGD
8/ Thí dụ phân biệt KTNC và ĐTNC trong đề tài KHGD
9/ Điều cần lưu ý khi đặt tên đề tài KHGD
9/ Điều cần lưu ý khi đặt tên đề tài KHGD
10/ Giả thuyết nghiên cứu trong đề tài KHGD
10/ Giả thuyết nghiên cứu trong đề tài KHGD
Yếu mục

3
11/ Các phán đoán thông dụng khi viết giả thuyết nghiên
11/ Các phán đoán thông dụng khi viết giả thuyết nghiên
cứu.
cứu.
12/ Cấu trúc kết quả nghiên cứu
12/ Cấu trúc kết quả nghiên cứu
13/ Điểm gắn kết giữa cái Bản, cái Nguyên để mở đầu cho
13/ Điểm gắn kết giữa cái Bản, cái Nguyên để mở đầu cho
cái Dụng trong một đề tài KHGD
cái Dụng trong một đề tài KHGD
14/ Trình bày khái niệm công cụ và luận điểm của đề tài ở
14/ Trình bày khái niệm công cụ và luận điểm của đề tài ở
phần Bản
phần Bản
15/ Phân tích SWOT trong phần Nguyên của đề tài
15/ Phân tích SWOT trong phần Nguyên của đề tài
16/ Phân tích SWOT cấp 1
16/ Phân tích SWOT cấp 1
17/ Phân tích SWOT cấp 2
17/ Phân tích SWOT cấp 2
18/ Lúc nào dùng Biện pháp; lúc nào dùng Giải pháp
18/ Lúc nào dùng Biện pháp; lúc nào dùng Giải pháp
19/ Cách viết Biện pháp và Giải pháp
19/ Cách viết Biện pháp và Giải pháp
20/ Kiểm chứng thực tiễn về Biện pháp và Giải pháp
20/ Kiểm chứng thực tiễn về Biện pháp và Giải pháp
nêu ra
nêu ra
Yếu mục

4
21/ Thí dụ về một mẫu kiểm chứng trong thực tiễn
21/ Thí dụ về một mẫu kiểm chứng trong thực tiễn
qua việc lấy ý kiến chuyên gia.
qua việc lấy ý kiến chuyên gia.
22/ Nên viết kết luận của đề tài như thế nào?
22/ Nên viết kết luận của đề tài như thế nào?
23/ Dùng kiến nghị hay khuyến nghị trong đề tài
23/ Dùng kiến nghị hay khuyến nghị trong đề tài
KHGD
KHGD
24/ Cách viết danh mục tài liệu tham khảo
24/ Cách viết danh mục tài liệu tham khảo
25/ Gợi ý một số hướng nghiên cứu KHGD
25/ Gợi ý một số hướng nghiên cứu KHGD
26/ Điều cần lưu ý khi trình bày kết quả của đề tài
26/ Điều cần lưu ý khi trình bày kết quả của đề tài
27/ Menđêlêép trong một buổi bảo vệ đề tài khoa
27/ Menđêlêép trong một buổi bảo vệ đề tài khoa
học.
học.
28/ Chương 3 của một luận văn thạc sĩ QLGD
28/ Chương 3 của một luận văn thạc sĩ QLGD
Tài liệu tham khảo
Tài liệu tham khảo
Yếu mục
5
1/ Sự cần thiết phải tăng cường nghiên cứu
1/ Sự cần thiết phải tăng cường nghiên cứu
KHGD

KHGD
* Nhà nước ta đ nêu ra quan điểm Giáo
* Nhà nước ta đ nêu ra quan điểm Giáo
dục và khoa học công nghệ là quốc sách
dục và khoa học công nghệ là quốc sách
hàng đầu.
hàng đầu.
* Khoa học giáo dục là bộ phận vừa của
* Khoa học giáo dục là bộ phận vừa của
khoa học vừa của giáo dục.
khoa học vừa của giáo dục.
* Chính vì vậy việc nghiên cứu KHGD là rất
* Chính vì vậy việc nghiên cứu KHGD là rất
quan trọng trong cảnh nước ta hiện nay.
quan trọng trong cảnh nước ta hiện nay.
* Tài liệu này trình bày một số vấn đề về kỹ
* Tài liệu này trình bày một số vấn đề về kỹ
năng nghiên cứu khoa học giáo dục phục vụ
năng nghiên cứu khoa học giáo dục phục vụ
giảng viên, giáo viên, sinh viên.
giảng viên, giáo viên, sinh viên.
6
2/ Ba bộ phận hợp thành của khoa học giáo dục
2/ Ba bộ phận hợp thành của khoa học giáo dục
* Ba lĩnh vực quan trọng
* Ba lĩnh vực quan trọng
- Giáo dục học
- Giáo dục học
- Tâm lý học sư phạm
- Tâm lý học sư phạm

- Phương pháp giảng dạy bộ môn
- Phương pháp giảng dạy bộ môn
* Trong giáo dục học lại phát triển thành một số
* Trong giáo dục học lại phát triển thành một số
hướng sau:
hướng sau:
- Giáo dục học truyền thống bao gồm lịch sử
- Giáo dục học truyền thống bao gồm lịch sử
giáo dục, lý luận dạy học, lý luận về quá trình
giáo dục, lý luận dạy học, lý luận về quá trình
giáo dục.
giáo dục.
- Giáo dục học mở rộng bao gồm: Kinh tế học
- Giáo dục học mở rộng bao gồm: Kinh tế học
giáo dục, X hội học giáo dục, Giáo dục học so
giáo dục, X hội học giáo dục, Giáo dục học so
sánh, Quản lý nhà trường và quản lý giáo dục,
sánh, Quản lý nhà trường và quản lý giáo dục,
Giáo dục học các ngành học cụ thể, chuyên biệt.
Giáo dục học các ngành học cụ thể, chuyên biệt.
7
3/ Chu trình phương pháp
3/ Chu trình phương pháp
luận nhận thức hành động
luận nhận thức hành động
đối với công tác nghiên cứu
đối với công tác nghiên cứu
KHGD
KHGD
* Xác định hệ thống quan

* Xác định hệ thống quan
điểm (các khái niệm, phạm
điểm (các khái niệm, phạm
trù, luận đề).
trù, luận đề).
* Phân tích thực trạng (tìm
* Phân tích thực trạng (tìm
các hiện tượng, sự kiện)
các hiện tượng, sự kiện)
* Phát hiện được vấn đề
* Phát hiện được vấn đề
(các mâu thuẫn, xung đột,
(các mâu thuẫn, xung đột,
gây cấn).
gây cấn).
* Đề xuất biện pháp giải
* Đề xuất biện pháp giải
pháp cải thiện tình hình
pháp cải thiện tình hình
KHGD
Quan điểm
Vấn đề
Biện
pháp
Giải
pháp
Thực
trạng
8
4/ Các cấp độ nghiên cứu KHGD

4/ Các cấp độ nghiên cứu KHGD
Cấp độ 1: Trình bày kinh nghiêm giáo
Cấp độ 1: Trình bày kinh nghiêm giáo
dục, dạy học (có thể coi là sáng kiến
dục, dạy học (có thể coi là sáng kiến
giáo dục)
giáo dục)
Cấp độ 2: Tổng luận, so sánh một lý
Cấp độ 2: Tổng luận, so sánh một lý
thuyết giáo dục/ dạy học (đi sâu vào
thuyết giáo dục/ dạy học (đi sâu vào
vấn đề lý luận)
vấn đề lý luận)
Cấp độ 3: Thực hiện một khoá luận,
Cấp độ 3: Thực hiện một khoá luận,
luận văn, luận án.
luận văn, luận án.
ở
ở
cấp độ 3 là sự kết
cấp độ 3 là sự kết
hợp cả nghiên cứu lý luận và nghiên
hợp cả nghiên cứu lý luận và nghiên
cứu thực tiễn.
cứu thực tiễn.
9
5/ Cấu trúc tổng quát một đề tài khoa học
5/ Cấu trúc tổng quát một đề tài khoa học
giáo dục
giáo dục

1- Phần mở đầu
1- Phần mở đầu
2- Phần những kết quả nghiên cứu chủ yếu
2- Phần những kết quả nghiên cứu chủ yếu
(chương 1 đến chương n)
(chương 1 đến chương n)
Kết luận khuyến nghị
Kết luận khuyến nghị
(Kết luận, khuyến nghị không thành một phần
(Kết luận, khuyến nghị không thành một phần
riêng, không đánh số và ngầm hiểu thuộc
riêng, không đánh số và ngầm hiểu thuộc
phần Những kết quả nghiên cứu chủ yếu).
phần Những kết quả nghiên cứu chủ yếu).
- Phụ lục
- Phụ lục
- Tài liệu tham khảo
- Tài liệu tham khảo
10
6/ Phần mở đầu cho một đề tài KHGD
6/ Phần mở đầu cho một đề tài KHGD
Phần mở đầu coi là thiết kế của đề tài thường có các
Phần mở đầu coi là thiết kế của đề tài thường có các
mục sau:
mục sau:
(i) Lý do chọn đề tài:
(i) Lý do chọn đề tài:
Nêu lý do về phía lý luận và lý do về phía thực tiễn.
Nêu lý do về phía lý luận và lý do về phía thực tiễn.
(ii) Lịch sử vấn đề nghiên cứu, cũng có khi đặt là Lịch

(ii) Lịch sử vấn đề nghiên cứu, cũng có khi đặt là Lịch
sử nghiên cứu vấn đề, thường gộp lại gọi là Tổng quan
sử nghiên cứu vấn đề, thường gộp lại gọi là Tổng quan
VĐNC
VĐNC
Phần này nêu đ có những công trình nào nghiên cứu
Phần này nêu đ có những công trình nào nghiên cứu
vấn đề này.
vấn đề này.
Chỉ ra được phần còn trống vắng hoặc bất cập mà đề
Chỉ ra được phần còn trống vắng hoặc bất cập mà đề
tài phải bổ sung (có một số đề tài phần này được đưa
tài phải bổ sung (có một số đề tài phần này được đưa
vào đầu chương 1)
vào đầu chương 1)
(Tiếp ở phần sau)
(Tiếp ở phần sau)
11
6/ Phần mở đầu cho một đề tài KHGD ...
6/ Phần mở đầu cho một đề tài KHGD ...
(iii) Mục đích nghiên cứu (có khi viết là mục tiêu
(iii) Mục đích nghiên cứu (có khi viết là mục tiêu
nghiên cứu)
nghiên cứu)
(iv) Nhiệm vụ nghiên cứu
(iv) Nhiệm vụ nghiên cứu
(v) Khách thể và đối tượng nghiên cứu
(v) Khách thể và đối tượng nghiên cứu
(vi) Mẫu khảo sát, địa bàn khảo sát
(vi) Mẫu khảo sát, địa bàn khảo sát

(vii) Giả thuyết nghiên cứu
(vii) Giả thuyết nghiên cứu
(viii) Phương pháp nghiên cứu
(viii) Phương pháp nghiên cứu
(ix) Phạm vi nghiên cứu
(ix) Phạm vi nghiên cứu
(x) Cấu trúc tổng quát của đề tài
(x) Cấu trúc tổng quát của đề tài
(Đôi khi ở một số đề tài còn nêu các mục:
(Đôi khi ở một số đề tài còn nêu các mục:
- Câu hỏi nghiên cứu tức là vấn đề nghiên cứu
- Câu hỏi nghiên cứu tức là vấn đề nghiên cứu
- Khung lý thuyết của đề tài
- Khung lý thuyết của đề tài
- Cái mới của đề tài, các luận điểm bảo vệ.
- Cái mới của đề tài, các luận điểm bảo vệ.
Tuy nhiên nếu một đề tài viết tốt phần giả thuyết
Tuy nhiên nếu một đề tài viết tốt phần giả thuyết
nghiên cứu thì điều đó đ chứa đựng câu hỏi nghiên
nghiên cứu thì điều đó đ chứa đựng câu hỏi nghiên
cứu, khung lý thuyết/ luận điểm và cái mới của
cứu, khung lý thuyết/ luận điểm và cái mới của
đề tài.
đề tài.
12
7/ Phân biệt khách thể
7/ Phân biệt khách thể
nghiên cứu và đối tượng
nghiên cứu và đối tượng
nghiên cứu

nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu là
Đối tượng nghiên cứu là
bộ phận của khách thể
bộ phận của khách thể
nghiên cứu. Đó chính là
nghiên cứu. Đó chính là
vấn đề người nghiên cứu
vấn đề người nghiên cứu
cần tập trung tác động
cần tập trung tác động
vào nhằm tìm ra biện
vào nhằm tìm ra biện
pháp/ giải pháp thực
pháp/ giải pháp thực
hiện mục tiêu nghiên
hiện mục tiêu nghiên
cứu.
cứu.
Khách thể NC: Vật tự nó
Khách thể NC: Vật tự nó
Đối tượng NC: Vật cho ta
Đối tượng NC: Vật cho ta
Khách thể nghiên
Khách thể nghiên
cứu (vật tự nó)
cứu (vật tự nó)
Đối tượng
Đối tượng
nghiên cứu

nghiên cứu
Vật
Vật
cho ta
cho ta
Chủ thể
Chủ thể
NC
NC
Không nên lẫn lộn giữa khách
Không nên lẫn lộn giữa khách
thể nghiên cứu và khách thể
thể nghiên cứu và khách thể
điều tra.
điều tra.
Khách thể điều tra có thể nằm
Khách thể điều tra có thể nằm
trong khách thể nghiên cứu,
trong khách thể nghiên cứu,
cũng có thể nằm ngoài khách
cũng có thể nằm ngoài khách
thể nghiên cứu
thể nghiên cứu
13
8/ Phân biệt khách thể, đối tượng nghiên cứu
8/ Phân biệt khách thể, đối tượng nghiên cứu
trong đề tài KHGD
trong đề tài KHGD
Thí dụ đề tài: Biện pháp tổ chức giáo dục trẻ em
Thí dụ đề tài: Biện pháp tổ chức giáo dục trẻ em

lang thang tại các đô thị lớn.
lang thang tại các đô thị lớn.
*/ Khách thể nghiên cứu: Trẻ em lang thang tại đô
*/ Khách thể nghiên cứu: Trẻ em lang thang tại đô
thị
thị
*/ Đối tượng nghiên cứu: Vấn đề giáo dục TELT
*/ Đối tượng nghiên cứu: Vấn đề giáo dục TELT
*/ Mục đích nghiên cứu: Đề xuất được các biện
*/ Mục đích nghiên cứu: Đề xuất được các biện
pháp
pháp
giáo dục TELT từ hai tuyến vấn đề: Vấn đề tổ
giáo dục TELT từ hai tuyến vấn đề: Vấn đề tổ
chức Sư phạm và vấn đề kinh tế x hội.
chức Sư phạm và vấn đề kinh tế x hội.
*/ Khách thể điều tra: TELT,
*/ Khách thể điều tra: TELT,
gia đình các em
gia đình các em
, cộng
, cộng
đồng nơi các em thường hay lui tới, tá túc.
đồng nơi các em thường hay lui tới, tá túc.
14
9/ Điều cần lưu ý khi đặt tên một đề tài KHGD.
9/ Điều cần lưu ý khi đặt tên một đề tài KHGD.
Yêu cầu chung: Tên đề tài phải bật lên tác động chủ
Yêu cầu chung: Tên đề tài phải bật lên tác động chủ
đạo vào đối tượng được nghiên cứu, gợi lên được vấn

đạo vào đối tượng được nghiên cứu, gợi lên được vấn
đề cần nghiên cứu.
đề cần nghiên cứu.
Những điều cần tránh:
Những điều cần tránh:
*/ Tên đề tài có độ bất định cao
*/ Tên đề tài có độ bất định cao
Thí dụ:- Một số biện pháp
Thí dụ:- Một số biện pháp
- Bàn về
- Bàn về
- Tìm hiểu về
- Tìm hiểu về
*/ Hạn chế cụm từ chỉ mục đích ngay trong tên đề tài,
*/ Hạn chế cụm từ chỉ mục đích ngay trong tên đề tài,
thí dụ: nhằm ; góp phần
thí dụ: nhằm ; góp phần
*/ Đối tượng nghiên cứu bị dàn trải trong đề tài
*/ Đối tượng nghiên cứu bị dàn trải trong đề tài
Thí dụ:
Thí dụ:
Vấn đề học sinh lưu ban: Thực trạng, nguyên nhân, biện pháp.
Vấn đề học sinh lưu ban: Thực trạng, nguyên nhân, biện pháp.
15
10/ Giả thuyết nghiên cứu trong đề tài KHGD
10/ Giả thuyết nghiên cứu trong đề tài KHGD
*/ Giả thuyết nghiên cứu (Hypothesic) là một kết
*/ Giả thuyết nghiên cứu (Hypothesic) là một kết
luận giả định về bản chất của sự vật do người
luận giả định về bản chất của sự vật do người

nghiên cứu nêu ra nhằm khẳng định hay bác bỏ
nghiên cứu nêu ra nhằm khẳng định hay bác bỏ
(qua việc tổng hợp các luận cứ và biện chứng).
(qua việc tổng hợp các luận cứ và biện chứng).
*/ Giả thuyết là một phán đoán. Viết giả thuyết là
*/ Giả thuyết là một phán đoán. Viết giả thuyết là
viết một phán đoán khoa học.
viết một phán đoán khoa học.
*/ Phán đoán có cấu trúc chung S - P
*/ Phán đoán có cấu trúc chung S - P
S là chủ từ của phán đoán : Subject
S là chủ từ của phán đoán : Subject
P là vị từ của phán đoán : Predicate
P là vị từ của phán đoán : Predicate