Tư liệu về Cá Dia

MộT LOÀI CÁ ĐĨA MớI ĐƯỢC XÁC ĐịNH:
SYMPHYSODON TARZOO
Các loài cá đĩa (chi Symphysodon) phân bố rộng ở hầu hết những nhánh
nhỏ dọc theo chiều dài của sông Amazon nên chúng được chọn làm đối
tượng để nghiên cứu về lịch sử biến động địa chất của sông này vào
năm 2006. Một số lượng lớn mẫu vật được các nhà khoa học thu thập ở
nhiều địa điểm khác nhau và đem đi phân tích gen (mitochondrial DNA).
Kết quả cho thấy nhóm cá thể ở thượng nguồn khác biệt hoàn toàn với
nhóm cá thể ở trung và hạ nguồn (Symphysodon discus, Symphysodon
aequifasciatus) và là một loài hoàn toàn riêng biệt, loài Symphysodon
tarzoo.
Sông Amazon vốn đổ ra Thái Bình Dương nhưng cách đây khoảng 67 triệu năm
dòng sông chuyển hướng đổ lên phía bắc cùng với sự hình thành của dãy núi
Andes và cuối cùng đổ ra Đại Tây Dương như chúng ta thấy ngày nay cách đây
khoảng 7 triệu năm. Các biến động địa chất có thể đã cô lập quần thể cá đĩa phía
tây một thời gian đủ lâu để chúng phát triển thành một loài riêng biệt. Ngày nay,
dấu vết của điểm ngăn cách này có thể thấy qua eo Purus (khoảng giữa sông
Manaus và Bauana) mà chỉ có một số ít cá thể
Symphysodon tarzoo
được phát
hiện ở sông Madeira phía hạ nguồn và không có cá thể
Symphysodon
aequifasciatus
nào được phát hiện ở phía thượng nguồn của eo Purus. Eo này
được hình thành cách đây khoảng 3 triệu năm trong thời kỳ trồi lên cuối cùng của
dãy núi Andes.
Địa bàn phân bố của của các loài cá đĩa trên sông Amazon. Loài
Symphysodon tarzoo
phân bố chủ yếu ở thượng nguồn eo Purus trong
các sông từ Ica đến Bauana. Chúng còn được biết dưới tên thương mại
là cá đĩa Tefé. Loài

Symphysodon aequifasciatus
phân bố ở hầu hết các
sông phía hạ nguồn eo Purus. Loài
Symphysodon discus
phân bố ở vùng
hạ lưu của các sông Abacaxis, Negro và Trombetas. Hai loài đầu cư ngụ
chủ yếu trong các vùng nước trắng (whitewater) và nước trong
(clearwater) trong khi loài sau trong vùng nước đen (blackwater) nhưng
trên thực tế, các loài đều có khả năng chịu đựng được những loại nước
khác nhau do sự biến đổi thường xuyên của môi trường sống tự nhiên.
Tarzoo không phải là một cái tên mới. Loài
Symphysodon discus tarzoo
từng được
mô tả bởi Lyons vào năm 1959 dựa trên một số cá thể sống có xuất xứ từ trang
trại xuất khẩu cá cảnh Tarpon Zoo ở Leticia, Columbia. Chúng được phân biệt với
những loài hiện hữu qua những đốm đỏ đặc trưng ở thân và vây hậu môn.
Sau đó (1960), Shultz bác bỏ tên này và xếp chúng vào loài
Symphysodon
aequifasciatus
. Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu sau này (Kullander, 1996; 2003)
khẳng định rằng
Symphysodon tarzoo
là một loài riêng biệt kể cả việc thu thập
một mẫu vật chuẩn ở nhánh sông Jutái, Brazil vào năm 1998. Như vậy, kết quả
phân tích gen ở trên là lời khẳng định cuối cùng về sự tồn tại của loài cá đĩa này.
Cá đĩa là loài cá thuộc về quần thể cichlid ở Nam Mỹ. Chúng và một số chi cá họ
hàng gần như cá ông tiên (
Pterophyllum
), cá kim thơm (
Heros

),
Uaru
và
Mesonauta
có thân dẹp và cao. Cấu trúc thân thể đặc biệt như vậy thích hợp cho
đời sống ẩn náu ở ven bờ các vùng nước lũ. Cho mãi đến gần đây, chỉ có hai loài
cá đĩa chính thức được công nhận là
Symphysodon discus
(Heckel, 1840) và
Symphysodon aequifasciatus
(Pellegrin, 1904). Loài
Symphysodon aequifasciatus

có 9 sọc đứng sậm màu và đều nhau nhưng ở loài
Symphysodon discus
các sọc 1,
5 và 9 thường lớn và đậm hơn những sọc còn lại. Nghiên cứu trên những dị biệt
về màu sắc dẫn đến việc hình thành nhiều phân loài khác nhau như
Symphysodon
aequifasciatus aequifasciatus
,
Symphysodon aequifasciatus haraldi
(Shultz, 1960),
Symphysodon aequifasciatus axelrodi
(Shultz, 1960),
Symphysodon discus discus

và
Symphysodon discus willischwartzi
(Burgess, 1981). Thật không may, việc

nghiên cứu chỉ dựa trên một số mẫu vật không chắc chắn về nguồn gốc dẫn đến
kết quả là chỉ có hai loài cá đĩa được nhận dạng mà thôi.
Kết quả phân tích gen gần đây không chỉ xác định thêm một loài cá đĩa mới mà
còn đem lại một kết quả hết sức ngạc nhiên, đó là sự khác biệt di truyền giữa hai
loài cá đĩa
Symphysodon discus
và
Symphysodon aequifasciatus
là rất nhỏ. Các
nhà khoa học giả thiết rằng hai loài này có thể mới chỉ phân hóa gần đây thôi
hoặc là chúng đã lai tạp với nhau một cách tự nhiên. Điều này chắc chắn làm triệt
tiêu những ý kiến ủng hộ việc chia chi cá đĩa
Symphysodon
ra làm nhiều phân loài
theo những tên đã được liệt kê ở trên. Thậm chí, hai loài
Symphysodon discus
và
Symphysodon aequifasciatus
bây giờ có thể được xem như là hai phân loài hoặc
hai dạng hình thái của một loài duy nhất.
Trong khi sự kiện này có thể không gây nhiều chú ý với những người nuôi cá đĩa
thông thường vì họ không quan tâm lắm đến vấn đề thuần chủng thì nó có thể
tạo ra một chấn động trong những hiệp hội cichlid ở các nước Âu-Mỹ. Chúng ta
nên biết là những nhà nuôi và nhân giống cá cảnh nghiêm túc có quan điểm gần
giống với những nhà khoa học. Nuôi cá ngoài việc thỏa mãn thú vui còn giúp bảo
tồn các giống loài tự nhiên mà chúng vốn đang chịu nhiều đe dọa tuyệt chủng vì
nhiều lý do khác nhau. Sự lai tạp (hybrid) trong môi trường cá cảnh là điều nên
tránh vì nó không giúp bảo tồn các loài thuần chủng. Vì vậy, cá lai tạp như La Hán
hay Hồng Két không được tham gia vào các cuộc triển lãm chẳng hạn như triển
lãm thường niên của Hiệp Hội Cichlid Mỹ (ACA). Với cá đĩa, về mặt chính thức thì

chỉ có hai loài cá đĩa là
Symphysodon discus
và
Symphysodon aequifasciatus
. Hầu
hết các dòng cá đĩa thuần dưỡng đang lưu hành trên thị trường cá cảnh là hậu
duệ của loài
Symphysodon aequifasciatus
hoang dã vì vậy cá đĩa thuần dưỡng vẫn
được xem như là cá thuần chủng và được tham gia vào các cuộc triển lãm chính
thức. Bây giờ thì chúng ta biết rằng nhóm cá đĩa ở thượng nguồn sông Amazon
vốn được xem là loài
Symphysodon aequifasciatus
thì nay đã được xác định là một
loài mới
Symphysodon tarzoo
và không có gì đảm bảo rằng hai loài này không hề
lai tạp với nhau một cách không cố ý và phát tán đi khắp nơi trong suốt lịch sử
phát triển của nghề nuôi cá đĩa. Như vậy, cá đĩa thuần dưỡng có còn được xem là
một đối tượng dự thi trong các cuộc triển lãm cichlid truyền thống ở các quốc gia
Âu-Mỹ nữa hay không?
Cá đĩa hoang dã
Symphysodon discus
với sọc thứ 5 hiện lên cực rõ
(nguồn www.cichlidae.com).
Cá đĩa thuần dưỡng
Symphysodon aequifasciatus
. Những cá thể tuyệt
đẹp như thế này có còn được coi là thuần chủng nữa hay không? (nguồn
www.wikipedia.org).