VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP FLIPPED CLASSROOM DẠY HỌC CÁC KIẾN THỨC CHƯƠNG “KHÚC XẠ ÁNH SÁNG” – VẬT LÝ 11 CƠ BẢN

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM TP. HỒ CHÍ MINH
KHOA VẬT LÝ



KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP

VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP FLIPPED CLASSROOM

DẠY HỌC CÁC KIẾN THỨC CHƯƠNG “KHÚC XẠ
ÁNH SÁNG” – VẬT LÝ 11 CƠ BẢN

Giảng viên hướng dẫn:

ThS. LÊ HẢI MỸ NGÂN

Sinh viên thực hiện:

LÊ LƯƠNG VŨ

MSSV: K39.102.138

TP. Hồ Chí Minh, 2017


Lời cam đoan
Tôi xin cam đoan đây là đề tài nghiên cứu của riêng tôi. Những video clip bài giảng
và các bộ thí nghiệm được đề cập trong nội dung luận văn là do chính tôi thực hiện và
không sao chép từ bất kì nguồn nào khác. Tôi hoàn toàn chịu trách nhiệm trước nhà
trường về sự cam đoan này.

TP. Hồ Chí Minh, ngày 15 tháng 04 năm 2017
Ký tên

Lê Lương Vũ

2


Lời cảm ơn
Với vốn kiến thức hạn chế, kinh nghiệm thực tiễn chưa nhiều, để thực hiện được
đề tài này tôi đã nhận được sự giúp đỡ rất nhiều từ giảng viên hướng dẫn – ThS Lê Hải
Mỹ Ngân, giáo viên hướng dẫn thực tập – Thầy Lê Duy Nhật cùng với sự hỗ trợ của gia
đình và bạn bè.
Em xin gửi lời cảm ơn chân thành nhất đến cô Lê Hải Mỹ Ngân, đã đưa ra những
hướng dẫn, chỉ bảo để em có định hướng tốt thực hiện đề tài.
Em xin cảm ơn thầy Lê Duy Nhật đã tạo điều kiện giúp em thực nghiệm đề tài
trong thời gian thực tập tại Trường THPT Gia Định.
Một lần nữa xin được gửi lời cảm ơn sâu sắc nhất đến cô Lê Hải Mỹ Ngân, thầy Lê
Duy Nhật và bạn bè, người thân đã giúp đỡ tôi rất nhiều để hoàn thành đề tài này.
TP. Hồ Chí Minh, ngày 15 tháng 04 năm 2017
Ký tên

Lê Lương Vũ

3


Mục lục
Mở đầu ............................................................................................................................ 8
1. Lý do chọn đề tài .................................................................................................... 9

2. Mục đích nghiên cứu............................................................................................ 10
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu........................................................................ 10
4. Giả thuyết khoa học ............................................................................................. 10
5. Nhiệm vụ nghiên cứu ........................................................................................... 10
6. Phương pháp nghiên cứu ..................................................................................... 11
7. Đóng góp của đề tài ............................................................................................. 11
Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn dạy học theo phương pháp Flipped Classroom
........................................................................................................................................ 12
1.1.

1.2.

1.3.

Giới thiệu về phương pháp dạy học Flipped Classroom ............................ 12
1.1.1.

Phương pháp dạy học Flipped Classroom là gì? .................................... 12

1.1.2.

Sự ra đời và phát triển của phương pháp Flipped Classroom ................ 12

Thực trạng vận dụng phương pháp Flipped Classroom ..................................13
1.2.1.

Thực trạng vận dụng ở nước ngoài ...................................................................13

1.2.2.

Thực trạng vận dụng ở Việt Nam ......................................................................14

Ưu và nhược điểm của phương pháp Flipped Classroom................................14
1.3.1.

Những ưu điểm của phương pháp Flipped Classroom ................................14

1.3.2.

Những nhược điểm của phương pháp Flipped Classroom .........................15

1.4.

Tổ chức dạy học theo phương pháp Flipped Classroom ..................................15

1.5.

Cơ sở để vận dụng thành công phương pháp Flipped Classroom ................16

1.6. Vận dụng phương pháp Flipped Classroom vào dạy học Vật lý ở các trường
Trung học Phổ thông tại Việt Nam .......................................................................................19

4


1.6.1.

Thực trạng dạy học Vật lý THPT tại Việt Nam ............................................19

1.6.2.

Áp dụng phương pháp Flipped Classroom vào dạy học Vật lý THPT tại
Việt Nam ..................................................................................................................20

Kết luận chương 1 ...........................................................................................................................24
Chương 2: Tổ chức dạy học chương “Khúc xạ ánh sáng” – Vật lý lớp 11 Cơ bản
theo phương pháp Flipped Classroom ....................................................................... 25
2.1.

Phân tích nội dung chương “Khúc xạ ánh sáng” ................................................25
2.1.1.

Cấu trúc nội dung chương “Khúc xạ ánh sáng” ............................................25

2.1.2.

Chuẩn kiến thức kĩ năng chương “Khúc xạ ánh sáng” ................................26

2.1.3.

Kĩ năng đạt được sau khi học theo phương pháp Flipped Classroom .....31

2.2. Xây dựng bộ công cụ dạy học và kiểm tra đánh giá chương “Khúc xạ ánh
sáng” – Vật lý lớp 11 Cơ bản theo phương pháp Flipped Classroom .....................32

2.3.

2.2.1.

Công cụ hỗ trợ dạy học trực tuyến ....................................................................32

2.2.2.

Tư liệu bài giảng ....................................................................................................33

Xây dựng tiến trình dạy học chương “Khúc xạ ánh sáng” – Vật lý lớp 11

Cơ bản theo phương pháp Flipped Classroom.................................................................37
2.3.1.

Bài: “Khúc xạ ánh sáng” .....................................................................................37

2.3.1.1.

Mục tiêu dạy học ........................................................................... 37

2.3.1.2.

Chuẩn bị ........................................................................................ 38

2.3.1.3.

Hoạt động dạy học ......................................................................... 38

2.3.2.

Bài “Phản xạ toàn phần” ......................................................................................44

2.3.2.1.

Mục tiêu dạy học .........................................................................................44

2.3.2.2.

Chuẩn bị .........................................................................................................44

2.3.2.3.

Hoạt động dạy học ......................................................................................45

Kết luận chương 2 ........................................................................................................ 50

5


Chương 3. Thực nghiệm sư phạm ............................................................................. 51
3.1.

Mục đích thực nghiệm sư phạm .................................................................................51

3.2.

Đối tượng và nội dung thực nghiệm sư phạm .......................................................51
3.2.1.

Đối tượng thực nghiệm sư phạm .......................................................................51

3.2.2.

Nội dung thực nghiệm sư phạm.........................................................................51

3.3.

Diễn biến quá trình thực nghiệm sư phạm ............................................................52

3.4.

Đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm .................................................................54

Kết luận chương 3 ........................................................................................................ 57
Kết luận ......................................................................................................................... 59
Tài liệu tham khảo ....................................................................................................... 60
Phụ lục ........................................................................................................................... 61

6


Danh mục chữ viết tắt
Viết tắt

Viết đầy đủ

GV

Giáo viên

HS

Học sinh

THPT

Trung học phổ thông

NXB

Nhà xuất bản

FC

Flipped Classroom

7


Danh mục hình ảnh
Hình 2.1: Sơ đồ cấu trúc nội dung chương “Khúc xạ ánh sáng” ................................... 26
Hình 2.2: Hình vẽ mô phỏng vị trí mặt trời qua hiện tượng khúc xạ ánh sáng. ............ 35
Hình 2.3: Hình vẽ mô phỏng hiện tượng ảo tượng trên mặt biển .................................. 35
Hình 2.4: Chức năng thống kê câu trả lời của Google Form ......................................... 37

Danh mục bảng
Bảng 2.1: Cấu trúc nội dung chương “Khúc xạ ánh sáng” ............................................ 25
Bảng 2.2: Cấu trúc video bài giảng “Khúc xạ ánh sáng” ............................................... 34
Bảng 2.3: Cấu trúc video bài giảng “Phản xạ toàn phần” .............................................. 34

8


Mở đầu

1. Lý do chọn đề tài
Trong vài thập niên gần đây, khi xu hướng toàn cầu hóa phát triển mạnh mẽ, đòi
hỏi nguồn nhân lực Việt Nam đủ sức cạnh tranh với các quốc gia khác, giáo dục càng
đóng vai trò quan trọng hơn bao giờ hết. Giáo dục không chỉ truyền thụ kiến thức như
trước đây mà phải đào tạo một con người toàn diện về tri thức, năng lực, … Trước thách
thức đó, việc đổi mới giáo dục một cách sâu sắc, toàn diện là hết sức cần thiết.
Nghị quyết Hội nghị Trung ương 8 khóa XI về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục
và đào tạo nêu rõ: “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp dạy và học theo hướng hiện
đại; phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo và vận dụng kiến thức, kỹ năng của người
học; khắc phục lối truyền thụ áp đặt một chiều, ghi nhớ máy móc. Tập trung dạy cách
học, cách nghĩ, khuyến khích tự học, tạo cơ sở để người học tự cập nhật và đổi mới tri
thức, kỹ năng, phát triển năng lực. Chuyển từ học chủ yếu trên lớp sang tổ chức hình
thức học tập đa dạng, chú ý các hoạt động xã hội, ngoại khóa, nghiên cứu khoa học. Đẩy
mạnh ứng dụng công nghệ thông tin và truyền thông trong dạy và học”.
Ngoài ra theo định hướng phát triển giáo dục mới, học sinh phải là trung tâm trong
các quá trình dạy và học, qua đó phát triển các năng lực của bản thân học sinh chứ không
chỉ dạy, học truyền đạt kiến thức thông thường. Bên cạnh đó, với sự phát triển mạnh mẽ
của công nghệ thông tin, học sinh hiện nay rất dễ tiếp cận các nguồn kiến thức mới (như
internet, sách báo, truyền thông, …), không chỉ gói gọn trong sách giáo khoa. Điều đó
đặt ra một yêu cầu cấp thiết cần có một phương pháp dạy học mới đáp ứng được các yêu
cầu trên, phát huy được tính tích cực, chủ động và năng lực của học sinh, việc dạy học
không chỉ gói gọn trong phạm vi lớp học.
Trong những năm gần đây, phương pháp dạy học Flipped Classroom – Lớp học
đảo ngược – đã bắt đầu cho thấy được tính hiệu quả tại các trường phổ thông và đại học
ở Mỹ. Cụ thể có thể đề cập đến chương trình học tập trực tuyến của phương pháp này
giúp học sinh chủ động, tích cực tìm hiểu kiến thức mới dưới sự trợ giúp, hướng dẫn kịp
thời của giáo viên. Ở Việt Nam, một số bài báo đã giới thiệu phương pháp này đến với
nhiều giáo viên, có thể đề cập như bài báo “Lớp học nghịch đảo – Phương pháp dạy học
kết hợp trực tiếp và trực tuyến” của tác giả Nguyễn Văn Lợi, Khoa Sư phạm, Đại học
9

Cần Thơ đăng trên Tạp chí Khoa học trường Đại học Cần Thơ. Tuy nhiên, do điều kiện
thực tế chưa ủng hộ, nên việc áp dụng cụ thể hóa phương pháp này vẫn còn nhiều hạn
chế.
Chính vì vậy, tôi lựa chọn đề tài tìm hiểu và vận dụng dụng phương pháp Flipped
Classroom vào việc dạy học chương “Khúc xạ ánh sáng” Vật lý lớp 11.
2. Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu cơ sở lý thuyết và khắc phục những hạn chế khi áp dụng phương pháp
Flipped Classroom ở các trường phổ thông tại Việt Nam.
Vận dụng phương pháp Flipped Classroom vào dạy học chương “Khúc xạ ánh
sáng”, Vật lý lớp 11 để nâng cao hiệu quả dạy học và phát triển năng lực học sinh.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
-

Phương pháp Flipped Classroom.
Chương trình giáo dục phổ thông Việt Nam.
Nội dung chương “Khúc xạ ánh sáng”, Vật lí 11 Cơ bản.

4. Giả thuyết khoa học
Nếu áp dụng được phương pháp Flipped Classroom vào dạy học chương “Khúc xạ
ánh sáng” một cách phù hợp với điều kiện thực tiễn hiện nay của Việt Nam sẽ giúp học
sinh hiểu sâu thêm kiến thức, và phát triển các năng lực cần thiết.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
-

Nghiên cứu cơ sở lí luận của phương pháp Flipped Classroom và khả năng vận
dụng vào dạy học chương “Khúc xạ ánh sáng” tại Việt Nam.
Phân tích nội dung kiến thức chương “Khúc xạ ánh sáng”.
Thiết kế các công cụ và tiến trình dạy học chương “Khúc xạ ánh sáng” theo

phương pháp Flipped Classroom.
Thực nghiệm sư phạm kiểm tra tính hiệu quả của phương pháp, thu nhận phản
hồi và điều chỉnh phát triển phương pháp dạy học Flipped Classroom phù hợp với
tình hình giáo dục và đặc điểm học sinh tại Việt Nam.

10


6. Phương pháp nghiên cứu
-

Nghiên cứu lý luận và thực tiễn.

-

Thực nghiệm sư phạm: tiến hành giảng dạy chương “Khúc xạ ánh sáng” theo
phương pháp Flipped Classroom bằng các công cụ đã thiết kế để kiểm tra giả
thuyết khoa học và thu nhận phản hồi để điều chỉnh hoạt động dạy học.

7. Đóng góp của đề tài
-

Hệ thống hóa cơ sở lý luận dạy học theo phương pháp Flipped Classroom trong
dạy học vật lý mà cụ thể là chương “Khúc xạ ánh sáng”.

-

Tạo nguồn tư liệu tham khảo cho giáo viên và học sinh về dạy học vật lý chương
“Khúc xạ ánh sáng”.
Cung cấp nguồn tư liệu cho các nghiên cứu tiếp theo về phương pháp dạy học

Flipped Classroom.

11


Chương 1: Cơ sở lý luận và thực tiễn phương pháp dạy học
Flipped Classroom
1.1.

Giới thiệu phương pháp dạy học Flipped Classroom

1.1.1. Phương pháp dạy học Flipped Classroom
Flipped có nghĩa là được lật lại, hay đảo ngược lại, còn Classroom là lớp học, do
đó Flipped classroom được tạm dịch là “Lớp học đảo ngược”. Vậy Flipped Classroom –
Lớp học đảo ngược thực chất là gì?
Theo phương pháp truyền thống, thời lượng của một tiết học sẽ tập trung vào việc
giáo viên giảng giải kiến thức cho học sinh, còn việc vận dụng các kiến thức của học
sinh lại trở thành phần công việc về nhà. Thực tế cho thấy, phương pháp dạy học truyền
thống không đủ thời gian cho giáo viên vừa truyền đạt kiến thức mới vừa giúp học sinh
vận dụng các kiến thức đó. Flipped Classroom đưa ra một giải pháp – Hãy đảo ngược
quá trình dạy học truyền thống.
Phương pháp Flipped Classroom, bắt đầu bằng việc học sinh tự làm việc với bài
giảng trước tại nhà thông qua đọc tài liệu, tóm tắt tài liệu, nghe giảng thông qua các
phương tiện hỗ trợ như video clip, trình chiếu PowperPoint, và khai thác tài liệu trên
mạng. Bài giảng trở thành bài tập ở nhà mà học sinh phải chuẩn bị trước khi lên lớp.
Toàn bộ thời gian trên lớp sẽ dành cho các hoạt động ứng dụng lý thuyết vào giải quyết
vấn đề, thảo luận nhóm để xây dựng hiểu biết dưới sự định hướng của giáo viên. Flipped
Classroom giúp giảm thiểu thời gian tiếp thu thụ động kiến thức và tăng thêm thời gian
đào sâu tư duy, phát triển các kĩ năng của học sinh.
1.1.2. Sự ra đời và phát triển của phương pháp Flipped Classroom

Năm 1993, Alison King xuất bản bài viết “From Sage on the Stage to Guide on the
Side”. Trong bài viết, Alison King tập trung vào tầm quan trọng của việc sử dụng thời
gian trong tiết học một cách hiệu quả chứ không chỉ để truyền tải kiến thức một chiều từ
giáo viên tới học sinh. Tuy không trực tiếp đề cập đến việc đảo ngược một lớp học truyền
thống nhưng bài viết của Alison King là tiền đề cho việc thay đổi không gian và cách
thức học tập.

12


Năm 2000, Lage, Platt và Treglia xuất bản bài báo “Inverting the Classroom: A
Gateway to Creating an Inclusive Learning Environment”, họ thảo luận về việc đảo
ngược quá trình dạy học ở các lớp đại học, họ khẳng định có thể tận dụng được thời gian
trong lớp học nếu chuyển các thông tin bài học cơ bản sang các phương tiện khác như
máy tính, đĩa cát-sét ghi hình cho sinh viên học tập tại nhà.
Năm 2004, Salman Khan quay những video bài giảng đầu tiên, sau đó Khan thành
lập Học viện Khan là nơi cung cấp rất nhiều các video bài giảng, tuy nhiên những đoạn
video này chỉ là một hình thức của phương pháp lớp học đảo ngược.
Năm 2007, Jonathan Bergmann và Aaron Sams lần đầu tiên thực hiện phương pháp
Flipped Classroom tại trường trung học Woodland Park tại Mỹ và nhanh chóng phát
triển, lan rộng. Đến nay, Flipped Classroom đã được áp dụng và chứng minh được tính
hiệu quả tại nhiều trường trung học và đại học tại Mỹ và các nước châu Âu. [4]
1.2.

Thực trạng vận dụng phương pháp Flipped Classroom

1.2.1. Thực trạng vận dụng ở nước ngoài
Năm 2007, Jonathan Bergmann và Aaron Sams, hai giáo viên hóa học trường
THPT Woodland Park, ghi lại những bài giảng của mình và cung cấp cho học sinh vì
nhiều lý do khác nhau đã không đến lớp một cách đầy đủ để theo kịp chương trình, qua

đó họ đã xây dựng phương pháp Flipped Classroom, làm thay đổi hoàn toàn cách dạy
của giáo viên, cách học của học sinh. Sau đó phương pháp Flipped Classroom đã phát
triển và lan rộng trên toàn nước Mỹ và các nước có nền giáo dục phát triển như Úc, các
nước châu Âu.
Theo một cuộc khảo sát do Sophia Learning và Flipped Learning Network tiến
hành hồi tháng 5/2014, số lượng giáo viên áp dụng phương pháp Flipped Classroom
trong giảng dạy ở Mỹ tăng lên 78% trong năm 2014, so với chỉ 48% vào năm 2012.
Trong đó, giáo viên tham gia khảo sát đều đồng ý rằng phương pháp này giúp thái độ
học tập trong lớp được cải thiện rất nhiều và điểm số của học sinh tăng lên 67% so với
cách học truyền thống [11]. Với những ưu điểm trên, Flipped Classroom được nhiều cơ
sở giáo dục ở Mỹ áp dụng trong giảng dạy, chủ yếu ở các bậc trung học và đại học.

13


1.2.2. Thực trạng vận dụng ở Việt Nam
Hiện nay ở Việt Nam, đã có một số cơ sở giáo dục sử dụng phương pháp Flipped
Classroom trong giảng dạy như Đại học FPT, Anh ngữ Việt Mỹ VATC, Trung tâm Anh
ngữ Quốc tế Apollo và một số cơ sở giáo dục khác. Đại học FPT đã triển khai phương
pháp này trên 4 lớp với 100 sinh viên trong chương trình đào tạo lập trình viên APTECH
của Khoa Quốc tế. Kết quả cho thấy, số sinh viên thi đỗ thực hành tại Đại học FPT tăng
từ 30% ở các lớp thông thường lên 53% ở các lớp áp dụng Flipped Classroom. Tuy đã
có một số đơn vị giáo dục áp dụng phương pháp Flipped Classroom như đã, nhưng con
số vẫn còn khá khiêm tốn.
1.3.

Ưu và nhược điểm của phương pháp Flipped Classroom

1.3.1. Những ưu điểm của phương pháp Flipped Classroom
Flipped Classroom đảo ngược quá trình dạy học truyền thống. Với phương pháp

này, học sinh không học kiến thức mới tại lớp, thay vào đó học sinh sẽ tim hiểu bài học
tại nhà dưới sự định hướng của giáo viên với bài giảng trực tuyến (video bài giảng, video
thí nghiệm). Tiết học trên lớp tập trung phát triển thêm các kiến thức mở rộng và rèn
luyện các kĩ năng …
 FC tăng thêm thời gian tương tác giữa giáo viên và học sinh. Ngoài ra nó cũng
tạo một diễn đàn mà qua đó học sinh có thể trao đổi thêm với giáo viên về những
thắc mắc chưa rõ về nội dung bài học.
 Với FC, học sinh chủ động học theo khả năng của bản thân. Với việc tự học kiến
thức mới tại nhà thông qua các video bài giảng, tài liệu không bị giới hạn trong
thời lượng một tiết học, học sinh có thể chủ động sắp xếp thời gian và thời lượng
học tập để phù hợp với khả năng bản thân và rèn luyện khả năng tự học, tự giác.
 FC khuyến khích học sinh chuẩn bị trước khi đến lớp. Sau khi đã học tập với tài
liệu trực tuyến tại nhà, học sinh có thể chuẩn bị những ý tưởng và thắc mắc để
góp phần định hình các buổi học trên lớp. [5]
 Thời gian của tiết học trên lớp được sử dụng hiệu quả. Với việc kiến thức mới đã
được học sinh chuẩn bị tại nhà, thời gian trên lớp được giáo viên sử dụng để giúp
học sinh mở rộng thêm kiến thức, vận dụng các kiến thức đó và rèn luyện các kĩ
năng khác cho học sinh như tư duy phản biện, làm việc nhóm…
14


 Học sinh sẽ không bị mất bài nếu có lý do vắng một buổi học. Với lớp học truyền
thống, nếu không đến lớp học sinh sẽ mất kiến thức trong bài giảng ngày hôm đó
nhưng với FC thì không, với các video bài giảng được giáo viên cung cấp, học
sinh có thể xem lại bất cứ lúc nào.
 Việc ôn lại kiến thức trước các kì thi trở nên dễ dàng hơn với các video bài giảng
có sẵn. Học sinh có thể lựa chọn nghe giảng lại những phần kiến thức mà bản thân
chưa nắm vững.
1.3.2. Những nhược điểm của phương pháp Flipped Classroom
 Đối với một số học sinh việc dạy học trực tuyến sẽ gây khó khăn cho các em

không có điều kiện tiếp xúc với internet trước đó.
 Cách thức học mới, học trực tuyến sẽ gây khó khăn trong bước đầu thực hiện.
 Giáo viên gặp khó khăn trong kiểm soát việc tự học trực tuyến tại nhà của học
sinh.
 Đòi hỏi giáo viên phải có sự đầu tư và chuẩn bị công phu và kĩ lưỡng. Giáo viên
không chỉ chuẩn bị bài giảng trực tuyến mà còn phải có trình độ chuyên môn vững
chắc để thiết kế bài giảng trên lớp. [5]
 Tại Việt Nam, phần lớn học sinh đã quen với cách học truyền thống, khiến các
em khá thụ động, tinh thần tự giác, khả năng tự học chưa cao.
 Nếu tổ chức lớp học không cẩn thận, và chuẩn bị chưa chu đáo thì Flipped
Classroom sẽ trở lại là một phương pháp lớp học truyền thống.
1.4.

Tổ chức dạy học theo phương pháp Flipped Classroom

Lớp học đảo ngược cho thấy có nhiều tiềm năng và hiệu quả hơn so với phương
pháp dạy học truyến thống. Để đạt được hiệu quả, một bài dạy theo phương pháp Flipped
Classroom gồm 2 phần quan trọng.
• Công việc chuẩn bị trước khi lên lớp
 Bước 1: Chuẩn bị. Học sinh phải tự chuẩn bị kiến thức bài mới tại nhà thông qua
các bài giảng mà giảng viên cung cấp.
Ở bước này, người giáo viên phải có một hệ thống (hoặc diễn đàn, lớp học trực
tuyến) để tương tác với học sinh và qua đó tải lên các tài liệu, các bài giảng của

15


mình. Tại đây học sinh sẽ chuẩn bị bài mới với các tài liệu này. Các tài liệu học
tập này phải rõ ràng, dễ hiểu và gây được hứng thú cho học sinhs.
 Bước 2: Học sinh làm các bài kiểm tra trực tuyến và phản hồi các vấn đề thắc

mắc.
Đây là bước kiểm tra kiến thức mà học sinh tiếp thu được qua bài giảng tự học ở
nhà. Bên cạnh đó, thông qua các câu hỏi học sinh đặt ra giúp giáo viên xác định
được phần mà học sinh quan tâm hoặc chưa hiểu rõ, để từ đó triển khai bài giảng
trên lớp. Các bài kiểm tra phải có độ khó nhất định, đòi hỏi học sinh phải xem bài
giảng mới có thể hoàn thành tốt.
• Công việc thực hiện trong tiết lên lớp
 Bước 3: Triển khai bài giảng trên lớp. Trong bước này, giáo viên làm rõ các kiến
thức, liên hệ thực tế, rèn luyện các kĩ năng: tư duy phản biện, làm việc nhóm cho
học sinh.
Bài giảng bắt đầu với các câu hỏi được lấy từ những câu hỏi trong bước 2 của học
sinh. Giáo viên cần tổng hợp các câu hỏi này và đưa các câu hỏi mà nhiều học
sinh cùng thắc mắc hoặc câu hỏi thú vị thành các câu hỏi thảo luận cho cả lớp.
Sau đó là các bài tập vận dụng tăng dần mức độ khó dưới sự hướng dẫn của giáo
viên.
 Bước 4: Các bài tập rèn luyện học sinh tự giải quyết.
1.5.

Cơ sở để vận dụng thành công phương pháp Flipped Classroom

Có rất nhiều yếu tố khách quan và chủ quan ảnh hưởng đến sự thành công của
phương pháp Flipped Classroom.
Các yếu tố khách quan là nội dung kiến thức trong chương trình đã phù hợp với
phương pháp Flipped Classroom hay chưa, điều kiện công nghệ thông tin để triển khai
phương pháp này, nguồn tài liệu dạy học…
Các yếu tố chủ quan ở bản thân giáo viên và học sinh tham gia phương pháp dạy
học này. Trong đó vai trò của giáo viên là tối quan trọng quyết định sự thành bại của
phương pháp.
Vì vậy để đạt được thành công với phương pháp này, cần xác định mục tiêu và lên
kế hoạch giảng dạy kĩ lưỡng, hạn chế những khuyết điểm của phương pháp. [7]

16


• Bước 1: Xác định phạm vi nội dung kiến thức và thời gian mà bạn sẽ áp dụng
phương pháp Flipped Classroom.
Đầu tiên chúng ta phải hiểu rằng không có một phương pháp dạy học nào là tuyệt
đối hiệu quả, và phương pháp Flipped Classroom cũng vậy. Có những phần kiến thức
nếu áp dụng phương pháp này sẽ không đạt được hiệu quả cao vì vậy việc xác định phạm
vi nội dung kiến thức để áp dụng Flipped Classroom là rất quan trọng, nó giúp học sinh
không gặp nhiều khó khăn trong việc xây dựng và liên kết các nội dung kiến thức.
Ngoài ra do Flipped Classroom là một phương pháp mới và mức độ thành công
còn phụ thuộc vào từng lớp học sinh vì vậy giáo viên cần cân nhắc khoảng thời gian áp
dụng phương pháp (ví dụ: nửa học kì hoặc một học kì). Sau đó nếu kết quả học tập của
học sinh tỏ ra khả quan hơn so với phương pháp cũ thì tiếp tục mở rộng phạm vi và thời
gian áp dụng phương pháp.
• Bước 2: Tìm kiếm hoặc xây dựng nguồn bài giảng, tài liệu dạy học.
Có rất nhiều nguồn tài liệu có thể sử dụng cho phương pháp như: video, sách, tạp
chí, internet. Hiện nay có nhiều nguồn tài liệu có sẵn để dạy học theo phương pháp này
như thư viện bài giảng Khan Academy, … và nhiều nguồn khác. Giáo viên cần xác định
và tìm kiếm nguồn tài liệu phù hợp với phần kiến thức cần dạy và phù hợp với học sinh.
Bên cạnh đó giáo viên có thể tự xây dựng những tài liệu này để phục vụ cho mục đích
giảng dạy của mình một cách hiệu quả nhất.
• Bước 3: Chuẩn bị cho học sinh khi bắt đầu áp dụng phương pháp mới.
Trong khi học sinh đang kém hứng thú với việc học tập môn học trên lớp thì việc
áp dụng một phương pháp dạy học mới có thể đem lại một trong hai hiệu ứng: học sinh
có thể sẽ cảm thấy hứng thú hơn hoặc là học sinh lo lắng phải thích nghi thêm một
phương pháp mới. Vì vậy việc chuẩn bị tâm thế cho học sinh cũng khá quan trọng. Giáo
viên cần tổ chức một buổi giới thiệu về phương pháp này, lắng nghe những thắc mắc và
trấn an được những lo lắng của học sinh, làm cho học sinh thấy được những ưu điểm của
phương pháp và cho học sinh biết những việc mà họ cần thực hiện trong phương pháp

này.

17


• Bước 4: Cách hướng dẫn và kiểm soát quá trình tự học trước khi đến lớp.
Giáo viên không thể chỉ cung cấp các nguồn tài liệu cho học sinh và mong muốn
họ có thể tự định hướng và tự giác làm việc trước khi đến lớp. Giáo viên cần định hướng
cũng như có một cơ chế kiểm soát được hoạt động của học sinh trước khi đến lớp. Về
phần này, tôi sẽ trình bày rõ ràng hơn ở mục 2.2.3 khi áp dụng phương pháp Flipped
Classroom tại Việt Nam.
• Bước 5: Hoạt động trong tiết học tại lớp.
Điều quan trọng nhất trong bước này chính là việc các nội dung kiến thức phải
thống nhất trong các hoạt động trước và trong lớp học. Ngoài ra mục đích của phương
pháp là đặt học sinh vào trung tâm quá trình dạy học vì vậy tiết học trên lớp có thể tổ
chức theo hình thức học tập nhóm, giáo viên có thể đặt các câu hỏi thảo luận, hoặc giao
các chủ đề thảo luận cho mỗi nhóm, sau đó từng nhóm sẽ trình bày về chủ đề của mình
cho cả lớp.
Hoạt động trong lớp có thể tổ chức theo nhiều hình thức khác nhau nhưng nhất thiết
không thể giống tiến trình của một lớp học truyền thống. Nếu tiết học trên lớp lại là một
buổi thuyết giảng thì đó không phải là phương pháp Flipped Classroom.
• Bước 6: Đánh giá kết quả học tập của học sinh
Phương pháp Flipped Classroom hoàn toàn khác với dạy học truyền thống vì vậy
việc đánh giá học sinh cũng phải có tiêu chuẩn đánh giá riêng. Tôi sẽ trình bày cách thức
kiểm tra đánh giá ở phần 2.2.3 của luận văn.
Ngoài ra, như đã trình bày ở trên phương pháp Flipped Classroom có thành công
hay không còn phụ thuộc vào yếu tố chủ quan là giáo viên, người giáo viên phải có trình
độ chuyên môn, năng lực sư phạm và kỹ năng sử dụng công nghệ thông tin trong giảng
dạy, thể hiện qua việc xây dựng tài liệu học tập, video bài giảng một cách khoa học, phù
hợp với đối tượng người học [8]. Giáo án của cách dạy đảo ngược sẽ khác về bản chất

với dạy học truyền thống. Giáo án của giáo viên gồm hai phần chính: video bài giảng
truyền thống và nội dung bài dạy hay tương tác của giáo viên với học sinh ở lớp.

18


Giữa nội dung video bài giảng cho học sinh xem trước ở nhà với nội dung thảo luận
trên lớp phải đảm bảo kết cấu hài hòa và hợp lý. Tuy nhiên, ngoài yếu tố sư phạm muốn
bài giảng có chất lượng, người giáo viên phải có nhiều kĩ năng mềm để các video bài
giảng trở nên hấp dẫn thu hút và tiết học trên lớp trở nên thú vị, kích thích được mong
muốn chiếm lĩnh kiến thức của học sinh.
Trong phương pháp này, giáo viên trở thành người thiết kế, tổ chức và hướng dẫn
để học sinh tự chiếm lĩnh nội dung học tập, chủ động đạt các mục tiêu kiến thức, kĩ năng,
thái độ theo yêu cầu của chương trình. Trên lớp, học sinh hoạt động là chính, nhưng
trước đó khi soạn giáo án, giáo viên phải đầu tư công sức, thời gian rất nhiều mới có thể
thực hiện bài lên lớp với vai trò người dẫn dắt, cố vấn trong các hoạt động tìm tòi hào
hứng, tranh luận sôi nổi của học sinh...
Trong lớp học, vai trò của giáo viên lớp học đảo ngược khác với giáo viên truyền
thống. Nếu như người thầy cũ chỉ truyền bá kiến thức, thì giáo viên của phương pháp
này lại coi trọng truyền tinh thần đam mê khoa học, còn kiến thức khoa học thì người
học phải chủ động, tích cực tiếp thu. Kiến thức cần giảng cho người học nằm trong sách
giáo khoa, còn tinh thần đam mê khoa học…không hẳn đã có trong sách mà do chính
các giáo viên tích luỹ và truyền cho học sinh của mình.
1.6.

Vận dụng phương pháp Flipped Classroom vào dạy học Vật lý ở các trường
Trung học Phổ thông tại Việt Nam

1.6.1. Thực trạng dạy học Vật lý THPT tại Việt Nam
Vật lý là môn khoa học thực nghiệm, kiến thức vật lý gắn kết chặt chẽ với đời sống

thực tế. Tuy nhiên thực tế hiện nay cho thấy, phần lớn học sinh phổ thông gặp rất nhiều
khó khăn khi vận dụng kiến thức vào đời sống. [6]
Chương trình Vật lý THPT ở nước ta hiện nay bao gồm rất nhiều phần khác nhau
như cơ, nhiệt, điện, quang, vật lý phân tử và hạt nhân. Với khối lượng kiến thức đồ sộ
và trải dài rất nhiều lĩnh vực như vậy, tưởng rằng cuộc sống thực tế của học sinh sẽ rất
phong phú với việc sử dụng được các kiến thức này để áp dụng vào thực tế, giải thích
các hiện tượng xảy ra hàng ngày xung quanh mình. Nhưng một thực tế đáng buồn là điều

19


này không xảy ra. Các kiến thức các em tiếp nhận được trong trường lớp vẫn nằm yên
trong vở.
Một trong những nguyên nhân của việc này là do thực trạng dạy học vật lý tại các
trường phổ thông còn nhiều hạn chế.
 Nhiều tiết dạy Vật lý ở các trường phổ thông chủ yếu diễn ra theo hình thức thuyết
giảng “thông báo – tái hiện” kiến thức, không có nhiều thí nghiệm thực hành nên
học sinh có ít cơ hội để nghiên cứu, quan sát thực tế. Một phần vì thiếu các trang
thiết bị hỗ trợ dạy học và các dụng cụ thí nghiệm, một phần vì tâm lý sợ các em
làm hỏng các dụng cụ thí nghiệm nên việc làm thí nghiệm thực hành tại các trường
còn rất hạn chế.
 Nội dung kiến thức quá nhiều, trong thời gian một tiết học giáo viên không thể
vừa truyền đạt kiến thức mới vừa giúp các em liên hệ với thực tế cuộc sống.
 Nội dung các bài thi và kiểm tra chủ yếu tập trung vào nội dung kiến thức, chưa
có những câu hỏi mang tính vận dụng kiến thức vào thực tiễn, cùng với cơ chế
học thi đang còn khá nặng nề làm tâm lý học sinh chỉ chú ý ôn tập những phần có
trong bài kiểm tra và không quan tâm đến những điều khác.
1.6.2. Áp dụng phương pháp Flipped Classroom vào dạy học Vật lý THPT tại
Việt Nam
Phương pháp Flipped Classroom ra đời tại Mỹ với các điều kiện về công nghệ, về

đặc điểm học sinh, thích hợp để phát triển và đạt được hiệu quả. Tuy nhiên việc áp dụng
phương pháp Flipped Classroom tại Việt Nam không thể rập khuôn áp dụng tương tự.
Bước đầu sẽ gặp khá nhiều khó khăn do thiếu bộ công cụ quản lý việc học tại nhà của
học sinh. Thiếu tài liệu các bài giảng trực tuyến, … Vì vậy để áp dụng được phương
pháp này tại Việt Nam, phải điều chỉnh lại để phù hợp với đặc điểm học sinh và điều
kiện công nghệ, công cụ tại Việt Nam.
✓ Giáo viên tạo một lớp học trực tuyến, mỗi học sinh có một tài khoản riêng.
✓ Giáo viên tạo và tải các bài giảng lên lớp học này, học sinh học tập, làm việc với
bài giảng trước khi đến lớp.
✓ Sau mỗi bài giảng sẽ có những bài kiểm tra nhỏ (hình thức trắc nghiệm, tự luận,
…). Những câu hỏi trong bài kiểm tra không được quá dễ hoặc quá khó và phải
20


đáp ứng được yêu cầu kiểm tra được các kiến thức trong bài giảng. Ngoài ra,
cuối bài kiểm tra sẽ có các câu hỏi mở để khảo sát các khía cạnh kiến thức mà
học sinh khó hiểu hoặc thấy thú vị. Câu hỏi sẽ có dạng: “Em thấy có điều gì khó
hiểu trong bài giảng? Nếu không có gì khó hiểu vậy trong bài giảng em thấy thú
vị nhất phần nào?” Các câu hỏi này giúp giáo viên định hình được các hoạt động
trên lớp, để đào sâu thêm những phần học sinh khó hiểu và khai thác thêm những
khía cạnh kiến thức khác thú vị hơn dành cho học sinh.
Việc thiết kế và điều khiển các hoạt động trên lớp cũng đóng vai trò quan trọng
trong thành công của phương pháp. Giáo viên phải nắm được những phần kiến thức nào
học sinh hay nhầm lẫn, hiểu sai hoặc những phần học sinh hứng thú (chẳng hạn như liên
hệ thực tế…) để thiết kế hoạt động trên lớp hiệu quả và thu hút được sự quan tâm, hứng
thú khám phá của học sinh. Để thực hiện tốt được phần này, giáo viên phải xem xét bài
kiểm tra sau bài giảng của học sinh, tổng hợp xem những câu nào, nội dung kiến thức
nào nhiều học sinh bị sai, và cả những câu hỏi thắc mắc của học sinh để thiết kế những
nội dung bài giảng trên lớp hoặc nội dung của phần thảo luận.
Ngoài ra mục đích của phương pháp Flipped Classroom là đặt học sinh vào trung

tâm của quá trình dạy học, nếu tiết học trên lớp giáo viên lại thuyết giảng về kiến thức,
về bài tập thì không khác gì phương pháp truyền thống, vì vậy việc thảo luận nhóm, hay
bài tập nhóm là hết sức cần thiết. Một buổi thảo luận nhóm thành công phụ thuộc nhiều
vào vai trò và kĩ năng điều khiển hoạt động nhóm của giáo viên.
Thực tế hầu hết học sinh đều biết làm việc nhóm là gì nhưng thường không biết và
không có kĩ năng làm việc nhóm như thế nào cho hiệu quả. Vì vậy vai trò của giáo viên
là rất quan trọng.
Trước hết giáo viên phải cho học sinh thấy được tác dụng và hiệu quả của hoạt
động nhóm, sau đó hướng dẫn học sinh một số điều cơ bản để hoạt động nhóm hiệu quả.
 Khi bắt đầu thảo luận phải nhanh chóng tham gia và không gây ồn ào ảnh hưởng
đến các nhóm khác.
 Lần lượt nêu ý kiến và lắng nghe ý kiến của người khác. Không tranh giành, ngắt
lời khi bạn đang nêu ý kiến của mình.

21


 Khi trình bày ý kiến của mình phải nêu được lý do tại sao lại lựa chọn như vậy và
trình bày rõ ràng những lập luận, dẫn chứng để bảo vệ quan điểm của mình. Nếu
thấy trình bày và lập luận của bạn hợp lý và đúng đắn hơn thì xem lại lập luận của
bản thân, biết chấp nhận cái đúng, không bảo thủ.
 Khi có tranh luận cần tiến hành trên tinh thần xây dựng, phản biện nhẹ nhàng có
tính khoa học, không gay gắt xúc phạm người khác.
Ngoài ra giáo viên phải giám sát quá trình hoạt động của học sinh để đưa ra định
hướng đúng lúc cũng như có cơ sở để đánh giá các cá nhân.
 Giáo viên di chuyển xung quanh các nhóm và quan sát ghi chép những gì đang
xảy ra trong nhóm, học sinh nào tham gia tích cực, học sinh nào thụ động, ít tham
gia để có cơ sở đánh giá sau buổi học. Với những học sinh lơ đãng giáo viên đứng
đối diện và quan sát chăm chú học sinh đó để gián tiếp nhắc nhở học sinh về thái
độ làm việc.

 Trong quá trình thảo luận có thể có học sinh đặt câu hỏi cho giáo viên và mong
được trả lời, nếu giáo viên trả lời thì các học sinh khác sẽ chú ý lắng nghe và tiếp
tục đặt câu hỏi, như vậy nhóm thảo luận sẽ trở thành lớp thuyết giảng. Trong
trường hợp này giáo viên không nên trả lời ngay lập tức, mà đặt các câu hỏi gợi ý
để dần gợi mở vấn đề. Nếu nhóm thảo luận thật sự bế tắc, không tìm ra hướng
giải quyết thì giáo viên mới gợi ý một số chi tiết liên quan đến giải pháp.
Giáo viên nên can thiệp khi:
 Nhóm thảo luận đi xa đề, giáo viên chỉ ra điểm nhầm lẫn và hướng dẫn nhóm trở
lại các chi tiết, kết quả đang tìm hiểu và đưa ra một vài câu hỏi định hướng để
nhóm trở lại đề tài.
 Nhóm thảo luận im lặng quá lâu, có thể do không hiểu được câu hỏi hoặc không
có phương án giải quyết. Giáo viên nên tìm hiểu lý do, giải thích, đặt câu hỏi
hướng dẫn để giải quyết bế tắc.
 Có thể có một vài học sinh im lặng không tham gia do nhút nhát và sợ trình bày
sai sẽ bị các bạn chế giễu. Giáo viên nên tạo môi trường lớp học thân thiện, khuyến
khích học sinh đóng góp ý kiến. Mọi ý kiến đều được tôn trọng, nếu sai sẽ được
góp ý bổ sung.

22


 Nhóm sa đà vào những tranh cãi vô nghĩa khi một học sinh cố gắng ngụy biện
cho ý kiến của mình bằng các dẫn chứng và lập luận sai lầm. Lúc này giáo viên
nên can thiệp và giải thích để học sinh đó chấp nhận mình sai và thay đổi quan
điểm.
Tóm lại một tiết lên lớp theo phương pháp Flipped Classroom không có một khuôn
mẫu nhất định hoặc cứng nhắc theo một kịch bản đã chuẩn bị trước mà cần linh hoạt,
thay đổi phù hợp với từng lớp hoặc từng diễn biến trong tiết học. Điều này giúp nâng
cao hiệu quả sư phạm cũng như giúp giáo viên rèn luyện được khả năng xử lý tình huống
bất ngờ trong giờ dạy của mình.

23


Kết luận chương 1
Trong chương 1, tôi đã trình bày cơ sở lý luận và các đặc trưng cơ bản, ưu, nhược
điểm của phương pháp dạy học “Flipped Classroom – Lớp học đảo ngược” cũng như
cách thức tiến hành phương pháp này.
Có thể tóm gọn phương pháp Flipped Classroom thành hai hoạt động chính là: Hoạt
động tự học tại nhà của học sinh và hoạt động trên lớp dưới sự hướng dẫn của giáo viên.
Để cả hai hoạt động trên diễn ra một cách hiệu quả và khắc phục được các nhược điểm
của phương pháp này, người giáo viên phải chuẩn bị các phương tiện và công cụ phù
hợp.
Do đó, trong chương 2, tôi sẽ trình bày cách thức xây dựng các công cụ, phương
tiện và tiến trình dạy học và áp dụng phương pháp này tại các trường trung học phổ thông
tại Việt Nam.

24


Chương 2: Tổ chức dạy học chương “Khúc xạ ánh sáng” – Vật lý lớp
11 Cơ bản theo phương pháp Flipped Classroom
2.1.

Phân tích nội dung chương “Khúc xạ ánh sáng”

2.1.1. Cấu trúc nội dung chương “Khúc xạ ánh sáng”
Chương “Khúc xạ ánh sáng” theo chương trình Vật lý 11 THPT ban cơ bản hiện
hành gồm 2 tiết lý thuyết và 2 tiết bài tập. Nội dung của 2 tiết lý thuyết là:
 Tiết 1: Khúc xạ ánh sáng.

 Tiết 2: Phản xạ toàn phần.
Bảng 2.1: Cấu trúc nội dung chương “Khúc xạ ánh sáng”
Chương IV: Khúc xạ ánh sáng
Bài

Nội dung chính
 Hiện tượng khúc xạ ánh sáng.
 Định luật khúc xạ ánh sáng.

Khúc xạ ánh sáng
(1 tiết)

 Chiết suất tỉ đối và chiết suất tuyệt đối.
 Tính thuận nghịch của sự truyền ánh sáng.
 Mối liên hệ giữa chiết suất tuyệt đối và tốc độ
ánh sáng trong các môi trường.

Phản xạ toàn phần
(1 tiết)

 Hiện tượng phản xạ toàn phần và điều kiện xảy
ra hiện tượng.
 Ứng dụng hiện tượng phản xạ toàn phần trong
sợi quang và các ứng dụng của sợi quang.

Những hiện tượng này xảy ra khá gần gũi và quen thuộc với học sinh tạo điều kiện
thuận lợi để áp dụng phương pháp Flipped Classroom mới mẻ tạo được hứng thú cho
học sinh.

25