GIÁO TRÌNH máy tự động full 6 chương (HV kỹ thuật quân sự)

MӨC LӨC
Chѭѫng 1 CѪ SӢ THIӂT Kӂ MÁY TӴ ĈӜNG........................................................6
1.1. Vài nét vӅ lӏch sӱ phát triӇn máy tӵ ÿӝng ........................................................6
1.2. Phân loҥi máy tӵ ÿӝng .......................................................................................7
1.2.1. M͡t s͙ khái ni͏m c˯ b̫n ...............................................................................7
1.2.2. Phân lo̩i máy và thi͇t b͓ công ngh͏ .............................................................9
1.3. Năng suҩt và ÿӝ tin cұy cӫa MTĈ...................................................................11
1.3.1 Năng sṷt lao ÿ͡ng và ph˱˯ng h˱ͣng tăng năng sṷt lao ÿ͡ng. ................11
1.3.2. M͡t s͙ v̭n ÿ͉ v͉ lý thuy͇t năng sṷt máy t͹ ÿ͡ng .....................................14
1.3.3. Năng sṷt máy t͹ ÿ͡ng................................................................................14
1.3.4. Ĉ͡ tin c̵y cͯa máy t͹ ÿ͡ng ........................................................................18
1.4. Nguyên tҳc thiӃt kӃ máy tӵ ÿӝng nhiӅu vӏ trí và ÿѭӡng dây tӵ ÿӝng..........22
1.4.1. M͡t s͙ ÿ̿c ÿi͋m cͯa quá trình công ngh͏ t͹ ÿ͡ng hoá..............................22
1.4.2. Các d̩ng máy nhi͉u v͓ trí. ..........................................................................24

5




Chѭѫng 1 CѪ SӢ THIӂT Kӂ MÁY TӴ ĈӜNG
1.1. Vài nét vӅ lӏch sӱ phát triӇn máy tӵ ÿӝng
Vào thӃ kӹ thӭ nhҩt sau công nguyên, Hê-rôn ӣ Ai cұp ÿã làm nhӳng màn múa rӕi vӟi
nhiӅu lӑai con múa tӵ ÿӝng khác nhau. ĈӃn thӃ kӹ XVII, XVIII nhiӅu loҥi ÿӗ chѫi tӵ ÿӝng
và ÿӗng hӗ tӵ ÿӝng xuҩt hiӋn. Ví dө nhѭ chiӃc ÿӗng hӗ cӫa Kulibin I. P. lӟn hѫn quҧ trӭng
gà, chӃ tҥo tӯ năm 1767 còn lѭu lҥi ÿӃn ngày nay. Ngoài viӋc chӍ thì giӡ, nó còn ÿánh
chuông báo sӕ giӡ. Sau mӛi giӡ ÿӗng hӗ lҥi diӉn màn kӏch múa rӕi: cӱa ÿӗng hӗ tӵ mӣ ra,
quân lính sҳp thành hai hàng vӟi giáo mác. Mӝt lúc sau chiӃc cӱa nhӓ lҥi mӣ ra, hoàng tӱ và
theo sau là công chúa xuҩt hiӋn. Lúc ҩy quân lính hoҧng sӧ cúi ÿҫu làm thӫ tөc. TiӃp theo là
mӝt bài nhҥc, rӗi các cӱa lҫn lѭӧt ÿóng lҥi, chӡ mӝt giӡ sau màn kӏch lҥi tái diӉn. Ĉúng trѭa
ÿӗng hӗ ÿánh quӕc ca và ÿӃn tӕi trong giӡ ngӫ, ÿӗng hӗ chҥy yên lһng. Các ÿӗng hӗ Thuӷ

Sƭ (cӫa Pierre-Jaquet-Proz) chӃ tҥo cuӕi thӃ kӹ XVIII- cNJng có cҩu trúc tѭѫng tӵ.
Mӝt ÿiӅu ÿáng chú ý là lúc bҩy giӡ ngѭӡi ta ÿã áp dөng nguyên tҳc “Trөc phân phӕi”,
nguyên tҳc mà ngày nay dùng rӝng rãi ÿӇ ÿiӅu khiӇn các máy tӵ ÿӝng.
Sӵ phát triӇn nhӳng ÿӗ chѫi và ÿӗng hӗ tӵ ÿӝng có mөc ÿích thoҧ mãn thӏ hiӃu cӫa các
vua chúa thӡi phong kiӃn, nhѭng nhѭ Mác và Enghen ÿã nói “không nghi ngӡ gì nӳa, nhӳng
chiӃc ÿӗng hӗ tӵ ÿӝng cӫa thӃ kӹ XVIII ÿã gӧi ý sӱ dөng tӵ ÿӝng hoá vào sҧn xuҩt”.
Trong sҧn xuҩt áp dөng tӵ ÿӝng hoá vào ÿâu trѭӟc? Tҩt nhiên phҧi cҧi tiӃn các máy vô
cùng thô sѫ, thӡi ҩy nhѭ cҧi tiӃn máy tiӋn gӛ ÿҥp chân thành máy tiӋn có cѫ khí hoá, rӗi dҫn
dҫn thành máy tiӋn tӵ ÿӝng. Cѫ khí hoá ӣ chӛ thay thӃ sӭc lӵc con ngѭӡi bҵng lӵc ÿӝng cѫ,
thay thӃ tay ngѭӡi cҫm dao tiӋn bҵng bàn máy chҥy theo sӕng trѭӧt. Sau ÿó tӵ ÿӝng hoá
bҵng cách thêm và cҧi tiӃn dҫn bӝ phұn ÿiӅu khiӇn, máy trӣ thành bán tӵ ÿӝng rӗi thành
máy tӵ ÿӝng.
Ӣ Nga, máy tiӋn tӵ ÿӝng xuҩt hiӋn năm 1721 do Pavlov chӃ tҥo. Máy làm viӋc theo
mүu chép hình ÿӇ gia công các chi tiӃt hình bao lӟn (trang trí các hành lang; các ÿèn ӣ cung
ÿiӋn). Năm 1873, Spencen chӃ tҥo máy tiӋn tӵ ÿӝng có ә chӭa phôi, có trөc phân phӕi vӟi
cam ÿƭa và cam thùng. Năm 1880, các hãng Pittler, Ludwiglowe (Ĉӭc), BSA (Anh),
Prahard-Whiney (Mӻ) ÿã chӃ tҥo máy tӵ ÿӝng Revonve dùng phôi thép thanh. Sau ÿó xuҩt
hiӋn máy tӵ ÿӝng tiӋn dӑc ÿӏnh hình. Vào thӃ kӹ XX bҳt ÿҫu có máy tiӋn tӵ ÿӝng nhiӅu trөc,
máy tӵ ÿӝng tә hӧp.
Ӣ Liên Xô, ÿѭӡng dây tӵ ÿӝng ra ÿӡi năm 1939 ÿӇ sҧn xuҩt chi tiӃt máy kéo. HiӋn
nay, tҥi các nѭӟc tiên tiӃn có rҩt nhiӅu ÿѭӡng dây tӵ ÿӝng, phân xѭӣng tӵ ÿӝng và cҧ nhà
máy tӵ ÿӝng nӳa ÿӇ gia công sҧn phҭm hàng loҥt lӟn, hàng khӕi nhѭ ә bi, piston.
Nhӳng nӱa cuӕi cӫa thӃ kӹ XX xuҩt hiӋn loҥi máy tӵ ÿӝng không ÿiӅu khiӇn bҵng
nguyên tҳc trөc phân phӕi, mà ÿiӅu khiӇn bҵng chѭѫng trình ÿӇ gia công các chi tiӃt có hình
dҥng phӭc tҥp trong sҧn xuҩt hàng loҥt nhӓ thұm chí trong ÿiӅu kiӋn sҧn xuҩt ÿѫn chiӃc, chӃ
thӱ. Ĉây là hình thӭc tӵ ÿӝng hoá tiӃn bӝ nhҩt ÿѭa lҥi nhӳng hiӋu quҧ kinh tӃ lӟn lao.
Ngày nay, nhӡ nhӳng thành tӵu khoa hӑc kӻ thuұt vӅ ÿiӋn, ÿiӋn tӱ, vô tuyӃn ÿiӋn, máy
tính ÿiӋn tӱ, lý thuyӃt ÿiӅu chӍnh tӵ ÿӝng, ngѭӡi ta có thӇ thӵc hiӋn tӯ viӋc tӵ ÿӝng hoá tӯng
phҫn ÿӃn tӵ ÿӝng hoá toàn bӝ qui trình sҧn xuҩt cҧ mӝt phân xѭӣng và cҧ nhà máy, trong
ÿó, con ngѭӡi chӍ có mӝt nhiӋm vө là theo dõi và ÿiӅu chӍnh sӵ hoҥt ÿӝng cӫa máy móc qua

máy truyӅn hình, máy phát tin. TriӇn vӑng tѭѫng lai cӫa công cuӝc tӵ ÿӝng hoá mӑi qui
trình sҧn xuҩt là vô bӡ bӃn!
Ӣ nѭӟc ta hiӋn nay, nhu cҫu vӅ cѫ khí hoá và tӵ ÿӝng hoá trӣ nên cҩp thiӃt ÿӇ ÿҧm bҧo
sӕ lѭӧng và chҩt lѭӧng sҧn phҭm ngày càng tăng nhanh cho các ngành kinh tӃ quӕc phòng.

6




Căn cӭ vào ÿiӅu kiӋn cө thӇ trong nѭӟc và áp dөng kinh nghiӋm cѫ khí hoá và tӵ ÿӝng
hoá vào sҧn xuҩt cӫa nѭӟc ngoài, có thӇ sѫ bӝ nêu ra vài phѭѫng hѭӟng cө thӇ cho ngành
chӃ tҥo máy ӣ nѭӟc ta.
1- C˯ khí hoá các lo̩i máy s̽n có ÿ͋ s̫n xṷt s̫n pẖm hàng lo̩t bҵng cách thiӃt kӃ
và chӃ tҥo các thiӃt bӏ gá lҳp tác dөng nhanh (ÿӇ kҽp phôi, nhҧ phôi, ÿӏnh vӏ, chuyӇn ÿӝng
chҥy không, vұn chuyӇn sҧn phҭm). Trang bӏ ÿӗ gá dùng khí ép cho các ÿӝng tác lҳp kҽp
nhanh, dùng cѫ khí, ÿiӋn và cѫ, thuӹ lӵc cho các ÿӝng tác nһng.
Ngoài viӋc cѫ khí hoá các chuyӇn ÿӝng chҥy không còn cѫ khí hoá các chuyӇn ÿӝng
công tác, nhѭ áp dөng các loҥi bàn dao chép hình ÿӇ gia công các bӅ mһt ÿӏnh hình phӭc tҥp
cӫa chi tiӃt máy. TriӋt ÿӇ sӱ dөng cѫ khí hoá ÿӇ mӣ rӝng khҧ năng công nghӋ cӫa máy.
2- C̫i ti͇n các máy th˱ͥng thành máy bán t͹ ÿ͡ng và tӵ ÿӝng khi cѫ khí hoá các
chuyӇn ÿӝng chҥy không và chuyӇn ÿӝng công tác cҫn tiӃp tөc phӕi hӧp các chuyӇn ÿӝng ҩy
theo không gian và thӡi gian trong chu kǤ gia công ÿӇ biӃn thành máy bán tӵ ÿӝng và tӵ
ÿӝng. Phҧi chú ý giҧi quyӃt khâu cҩp phôi tӵ ÿӝng cho máy. Khi cѫ khí hoá và tӵ ÿӝng hoá
các máy có sҹn cҫn ѭu tiên cho nhӳng máy hiӋn ÿҥi hѫn, vì cѫ khí hoá và tӵ ÿӝng hoá
nhӳng máy này sӁ thuұn tiӋn vӅ mһt kӻ thuұt, nhanh chóng và kinh tӃ hѫn. Tuy vұy, trong
nhiӅu trѭӡng hӧp cө thӇ các máy cNJ sau khi cҧi tiӃn vүn cho hiӋu quҧ kinh tӃ cao, có thӇ
ghép chúng vào các ÿѭӡng dây tӵ ÿӝng. Lúc cҧi tiӃn cҫn chӑn các phѭѫng tiӋn tӵ ÿӝng thích
hӧp cho mӛi loҥi máy.
3- Thi͇t k͇ và ch͇ t̩o các máy t͹ ÿ͡ng, bán tӵ ÿӝng, máy tә hӧp ÿӇ gia công hàng loҥt

các loҥi sҧn phҭm. Ĉӗng thӡi xúc tiӃn nghiên cӭu thiӃt kӃ và chӃ tҥo loҥi máy tӵ ÿӝng ÿiӅu
khiӇn theo chѭѫng trình ÿӇ sҧn xuҩt sҧn phҭm trong ÿiӅu kiӋn loҥi nhӓ hay ÿѫn chiӃc. Phҧi
lѭu ý rҵng sҧn phҭm sҧn xuҩt loҥt nhӓ chiӃm mӝt tӹ sӕ rҩt lӟn trong ngành chӃ tҥo cѫ khí.
Sau ÿó tiӃp tөc thiӃt kӃ và chӃ tҥo các ÿѭӡng dây tӵ ÿӝng, tiӃn ÿӃn phân xѭӣng và nhà
máy tӵ ÿӝng.
Song song vӟi viӋc chӃ tҥo máy và ÿѭӡng dây tӵ ÿӝng cҫn xúc tiӃn chӃ tҥo các phѭѫng
tiӋn tӵ ÿӝng, nhѭ các loҥi dөng cө ÿo ÿҥc, kiӇm tra ÿiӅu khiӇn, truyӅn tin, tҥo ÿiӅu kiӋn ÿӇ
tiӃn lên ÿӍnh cao là tӵ ÿӝng hoá toàn phҫn các qui trình sҧn xuҩt.
Trong giai ÿoҥn trѭӟc mҳt, vҩn ÿӅ nhұp thiӃt bӏ tӵ ÿӝng là khâu chӫ yӃu làm cѫ sӣ cho
nӅn tӵ ÿӝng hoá tѭѫng lai, vì qua ÿó chúng ta tiӃp thu mӝt cách hiӋu quҧ và nhanh chóng
hѫn nhiӅu kiӃn thӭc và kinh nghiӋm.
Tҩt nhiên kӃt quҧ cѫ giӟi hoá và tӵ ÿӝng hoá phө thuӝc vào trình ÿӝ khoa hӑc kӻ thuұt
cӫa cán bӝ và công nhân. Vì thӃ ÿào tҥo cán bӝ có trình ÿӝ khoa hӑc kӻ thuұt cao, có ÿҫy ÿӫ
nhӳng kiӃn thӭc vӅ tӵ ÿӝng hoá, mà trѭӟc tiên là thiӃt kӃ các máy tӵ ÿӝng là vҩn ÿӅ trӣ nên
quan trӑng nhҩt.
ĈӇ có thӇ thiӃt kӃ và chӃ tҥo các máy và các hӋ thӕng tӵ ÿӝng, cҫn nhiӅu kiӃn thӭc sâu
rӝng thuӝc các lƭnh vӵc khoa hӑc kӻ thuұt khác nhau, cҫn tích luӻ nhiӅu kinh nghiӋm trong
sҧn xuҩt và sӱ dөng các phѭѫng tiӋn tӵ ÿӝng.
1.2. Phân loҥi máy tӵ ÿӝng
1.2.1. M͡t s͙ khái ni͏m c˯ b̫n
a) Máy
Máy là s͹ k͇t hͫp các c˯ c̭u và thi͇t b͓ nh̹m th͹c hi͏n nhͷng tác ÿ͡ng xác ÿ͓nh có
mͭc ÿích ÿ͋ bi͇n ÿ͝i năng l˱ͫng ho̿c thông tin, k͋ c̫ th͹c hi͏n nhͷng công có ích.
Theo ÿӏnh nghƭa này chúng ta có thӇ phân chia máy móc ra 3 dҥng: máy - ÿӝng cѫ,
máy tính, máy công cө lao ÿӝng hay máy công tác.

7

Máy - ÿ͡ng c˯ biӃn ÿәi mӝt dҥng năng lѭӧng này thành dҥng năng lѭӧng khác. Ví dө
ÿӝng cѫ ÿiӋn, máy phát ÿiӋn, ÿӝng cѫ ÿӕt trong.
Máy tính ÿѭӧc sӱ dөng ÿӇ biӃn ÿәi (xӱ lý) thông tin. Ví dө, máy tính ÿiӋn tӱ, máy tính
tѭѫng tӵ (analog).
Máy công tác ÿѭӧc sӱ dөng ÿӇ chuyӇn ÿәi năng lѭӧng thành công cө thӇ nhҵm gia
công mӝt sҧn phҭm nào ÿó. Nhӡ máy công tác chúng ta thӵc hiӋn viӋc biӃn ÿәi hình dáng,
tính chҩt, vӏ trí và trҥng thái cӫa ÿӕi tѭӧng lao ÿӝng. Các máy công tác ÿӅu có các nhóm cѫ
cҩu; ÿӝng cѫ, cѫ cҩu truyӅn ÿӝng và cѫ cҩu chҩp hành. Cѫ cҩu chҩp hành có mӝt vӏ trí ÿһc
biӋt quan trӑng, thành phҫn cӫa nó xác ÿӏnh khҧ năng công nghӋ mӭc ÿӝ vҥn năng và tên
gӑi. Trên các máy, quá trình gia công ÿѭӧc thӵc hiӋn không có sӵ tham gia cӫa con ngѭӡi.
b) Chu trình công tác
TuyӋt ÿҥi ÿa sӕ máy công cө làm viӋc theo chu trình, nghƭa là lһp lҥi theo chu kì các
tác ÿӝng và chuyӇn ÿӝng riêng biӋt liên quan ÿӃn sҧn xuҩt các sҧn phҭm rӡi rҥc. Quan sát
hoҥt ÿӝng cӫa các máy công cө chúng ta thҩy các cѫ cҩu chҩp hành thӵc hiӋn nhӳng chuyӇn
ÿӝng công tác xen kӁ vӟi nhӳng chuyӇn ÿӝng chҥy không. NӃu máy hoҥt ÿӝng bình thѭӡng
(không xҧy ra hѭ hӓng) thì sau mӝt khoҧng thӡi gian nhҩt ÿӏnh máy sӁ thӵc hiӋn gia công
mӝt sҧn phҭm. Khoҧng thӡi gian ÿó gӑi là chu trình công tác, kí hiӋu là T.
T = tct + tck
Trong ÿó:
tct - Thӡi gian thӵc hiӋn các hành trình công tác là thӡi gian cҳt gӑt kim loҥi.
tck - Thӡi gian thӵc hiӋn các hành trình chҥy không, gӗm thӡi gian dөng cө tiӃn vào,
lùi ra, ÿóng mӣ các cѫ cҩu cӫa máy...
Hành trình công tác là các chuyӇn ÿӝng mà nhӡ nó thӵc hiӋn nhӳng tác ÿӝng công
nghӋ trӵc tiӃp lên ÿӕi tѭӧng gia công (gia công cҳt gӑt, kiӇm tra, lҳp ráp).
Hành trình chҥy không là các chuyӇn ÿӝng phө nhҵm tҥo ra ÿiӅu kiӋn cҫn thiӃt ÿӇ thӵc
hiӋn hành trình công tác (cҩp phôi, kҽp chһt, tiӃn nhanh dөng cө...).
ĈiӅu kiӋn cѫ bҧn và ÿӫ ÿӇ mӝt máy công tác tӵ thӵc hiӋn các hành trình công tác là sӵ
có mһt cӫa các cѫ cҩu công tác. NӃu máy công tác ngoài viӋc tӵ thӵc hiӋn các hành trình
chҥy không và ÿiӅu khiӇn trình tӵ các chuyӇn ÿӝng riêng biӋt thì nó sӁ trӣ thành máy tӵ

ÿӝng.
c) Máy t͹ ÿ͡ng
Máy tӵ ÿӝng là máy công tác tӵ ÿiӅu khiӇn trong ÿó khi thӵc hiӋn quá trình công nghӋ
thì tӵ thӵc hiӋn tҩt cҧ các hành trình công tác và hành trình chҥy không cӫa chu trình công
tác và chӍ cҫn con ngѭӡi kiӇm tra và ÿiӅu chӍnh. Nhѭ vұy dҩu hiӋu ÿһc trѭng vӅ kӃt cҩu cӫa
máy tӵ ÿӝng là có ÿӫ bӝ cѫ cҩu công tác và cѫ cҩu chҥy không ÿӇ thӵc hiӋn toàn bӝ các
chuyӇn ÿӝng cӫa chu trình công tác, ngoài ra còn có các cѫ cҩu (hӋ thӕng) ÿiӅu khiӇn nhҵm
phӕi hӧp hoҥt ÿӝng cӫa chúng.
Các cѫ cҩu thӵc hiӋn nhӳng thành phҫn riêng biӋt cӫa chu trình công tác ÿѭӧc gӑi là
cѫ cҩu mөc ÿích.
d) Máy bán t͹ ÿ͡ng
NӃu trong tә hӧp các cѫ cҩu mөc ÿích cӫa máy tӵ ÿӝng thiӃu mҩt mӝt trong nhӳng cѫ
cҩu chính và thành phҫn này cӫa chu trình công tác ÿѭӧc thӵc hiӋn bҵng tay hoһc các
phѭѫng tiӋn cѫ khí thì máy này gӑi là máy bán tӵ ÿӝng. CNJng có thӇ nói rҵng máy bán tӵ
ÿӝng là máy hoҥt ÿӝng vӟi chu trình tӵ ÿӝng, ÿӇ lһp lҥi chu trình ÿó cҫn phҧi có sӵ tham gia
cӫa con ngѭӡi. Con ngѭӡi thѭӡng tham gia vào hoҥt ÿӝng cӫa máy nhѭ cҩp phôi, tháo chi
tiӃt, và ÿӏnh hѭӟng cNJng nhѭ kҽp chһt.
8




e) Ĉ˱ͥng dây t͹ ÿ͡ng
Ĉѭӡng dây tӵ ÿӝng là hӋ thӕng máy hoҥt ÿӝng tӵ ÿӝng ÿѭӧc bӕ trí theo trình tӵ công
nghӋ và liên kӃt vӟi nhau bҵng các phѭѫng tiӋn dùng chung nhѭ vұn chuyӇn, ÿiӅu khiӇn,
tích trӳ phôi, thu dӑn phoi.
f) X˱ͧng và nhà máy t͹ ÿ͡ng
Xѭӣng tӵ ÿӝng là xѭӣng mà trong ÿó các quá trình sҧn xuҩt cѫ bҧn ÿѭӧc thӵc hiӋn
trên các ÿѭӡng dây tӵ ÿӝng. ViӋc xây dӵng và áp dөng vào thӵc tӃ các xѭӣng tӵ ÿӝng sӁ tҥo
ra tiӅn ÿӅ ÿӇ chuyӇn lên mӝt hình thӭc cao hѫn cӫa tӵ ÿӝng hoá - nhà máy tӵ ÿӝng vӟi viӋc

tӵ ÿӝng hoá toàn phҫn tҩt cҧ các quá trình sҧn xuҩt ÿӇ chӃ tҥo sҧn phҭm phӭc tҥp.
1.2.2. Phân lo̩i máy và thi͇t b͓ công ngh͏
a) Máy v̩n năng ÿi͉u khi͋n b̹ng tay
VӅ mһt lӏch sӱ nhóm máy ÿҫu tiên theo mӭc tӵ ÿӝng hoá là nhóm máy vҥn năng ÿiӅu
khiӇn bҵng tay. Thuұt ngӳ máy công cө nҵm gӑi mӝt cách tәng quát các thiӃt bӏ công nghӋ
không chӍ các thiӃt bӏ cҳt gӑt mà còn các thiӃt bӏ khác nhѭ máy uӕn, máy in, máy dӋt... Ĉһc
ÿiӇm quan trӑng cӫa máy vҥn năng ÿiӅu khiӇn bҵng tay là các hành trình công tác do máy
thӵc hiӋn còn các hành trình chҥy không và ÿiӅu khiӇn trình tӵ chu trình công tác do con
ngѭӡi thӵc hiӋn nhӡ các nút ҩn, tay gҥt, cҫn bҭy, bánh quay... Ѭu ÿiӇm lӟn nhҩt cӫa máy
vҥn năng ÿiӅu khiӇn bҵng tay là ÿӝ vҥn năng và linh hoҥt cao, nghƭa là có khҧ năng nhanh
chóng ÿiӅu chӍnh ÿӇ gia công sҧn phҭm khác. Nhѭӧc ÿiӇm cӫa máy vҥn năng là năng suҩt
thҩp do trùng nguyên công ít vì nhӳng khҧ năng hҥn chӃ cӫa con ngѭӡi.
b) Máy t͹ ÿ͡ng và bán t͹ ÿ͡ng v̩n năng
Ѭu ÿiӇm cѫ bҧn cӫa các máy này so vӟi các máy ÿiӇu khiӇn bҵng tay là năng suҩt cao,
tҥo ra ÿiӅu kiӋn phөc vө nhiӅu máy. Năng suҩt cao cӫa các máy nhóm này có ÿѭӧc nhѫ sӱ
dөng nguyên lí trùng các hành trình công tác, hành trình chҥy không. Do ÿó thӡi gian chu
trình không bҵng tәng thӡi gian thӵc hiӋn các hành trình công tác và chҥy không thí dө so
vӟi máy tiӋn vҥn năng thì máy tiӋn tӵ ÿӝng nhiӅu trөc chính có năng suҩt cao hѫn ÿӃn 20
lҫn. Vì vұy các máy tӵ ÿӝng vҥn năng ÿѭӧc sӱ dөng trong sҧn xuҩt hàng khӕi và loҥt lӟn.
c) Nhóm máy chuyên dùng và chuyên môn hoá
Máy chuyên môn hoá là các máy công tác có thӇ ÿѭӧc ÿiӅu chӍnh ÿӇ gia công mӝt
nhóm nhӓ chi tiӃt cùng loҥi. Thí dө ÿiӇn hình: loҥi máy này là các máy gia công bánh răng
(ÿѭӧc nghiên cӭu trong môn thiӃt kӃ máy cҳt kim loҥi). Các máy chuyên dùng là các máy
ÿѭӧc thiӃt kӃ và tính toán ÿӇ chӃ tҥo mӝt sҧn phҭm cө thӇ.
Thӡi gian thiӃt kӃ và chӃ tҥo các máy chuyên môn hoá và chuyên dùng rҩt dài, thұm
chí khi ÿã thiӃt kӃ chӃ tҥo xong thì ÿӕi tѭӧng sҧn xuҩt ÿã thay ÿәi. Ngoài ra máy chuyên
dùng và chuyên môn hoá giá thành cao, ÿӝ cӭng vӳng không lӟn, tính linh hoҥt kém.
d) Máy t͝ hͫp
Máy tә hӧp ÿѭӧc thiӃt kӃ trên cѫ sӣ các cөm thӕng nhҩt hoá kӃt hӧp vӟi mӝt sӕ thành
phҫn có kӃt cҩu chuyên dùng. Loҥi máy này thѭӡng ÿѭӧc sӱ dөng ÿӇ thӵc hiӋn các công

viӋc nhѭ khoan doa, cҳt ren, phay mһt phҷng các rãnh và các vҩu lӗi. Các cөm chӭc năng cѫ
bҧn cӫa máy tә hӧp gӗm: bàn quay, các ÿҫu lӵc, các hӝp trөc chính, giá bӋ, trө ÿӭng. Chu
trình làm viӋc cӫa các ÿҫu lӵc rҩt ÿѫn giҧn: tiӃn nhanh, chҥy chұm công tác, lùi nhanh, dӯng
chӡ ӣ vӏ trí khӣi ÿiӇm. Nhӳng máy tә hӧp giҧi quyӃt các vҩn ÿӅ tӵ ÿӝng hoá trѭӟc hӃt cho
sҧn xuҩt hàng khӕi, bӣi vì chúng không ÿѭӧc ÿiӅu chӍnh ÿӇ gia công chi tiӃt khác.
e) Máy ÿi͉u khi͋n theo ch˱˯ng trình s͙
Nhӳng loҥi máy này bát ÿҫu ÿѭӧc sӱ dөng rӝng rãi trong nhӳng năm 60 cӫa thӃ kӍ
trѭӟc vӟi mөc tiêu chính là giҧi quyӃt vҩn ÿӅ tӵ ÿӝng hoá trong sҧn xuҩt loҥt nhӓ. Khác vӟi
9




các máy tӵ ÿӝng và bán tӵ ÿӝng kiӇu cNJ, các máy ÿiӅu khiӇn sӕ có chѭѫng trình ÿѭӧc mã
hoá và ghi lҥi trên các băng ÿөc lӛ, bìa ÿөc lӛ, băng tӯ, ÿƭa tӯ... HiӋn nay hӋ thӕng ÿiӅu
khiӇn sӕ ÿѭӧc sӱ dөng chӫ yӃu trên các máy cҳt gӑt (tiӋn, phay, khoan, doa). Ngoài ra mӝt
sӕ máy ÿһc chӫng cNJng ÿѭӧc trang bӏ hӋ thӕng ÿiӅu khiӇn này là các máy gia công ÿiӋn vұt
lí và ÿiӋn hoá (tia lӱa ÿiӋn, chùm tia ÿiӋn tӱ, lazer). Chúng ta sӁ nghiên cӭu kƭ hѫn, ÿҫy ÿӫ
hѫn vӅ loҥi máy này cNJng nhѭ hӋ thӕng ÿiӅu khiӇn sӕ trong các chѭѫng sau.
f) Ĉ˱ͥng dây t͹ ÿ͡ng
Ĉѭӡng dây tӵ ÿӝng ra ÿӡi nhѭ là mӝt sҧn phҭm tӵ ÿӝng hoá giai ÿoҥn 2, giai ÿoҥn tӵ
ÿӝng hoá hӋ thӕng máy, trong ÿó phҧi giҧi quyӃt các nhiӋm vө thiӃt kӃ cѫ bҧn sau: vұn
chuyӇn giӳa các máy, ÿӏnh hѭӟng chi tiӃt, tích trӳ phôi, và ÿiӅu khiӇn hӋ thӕng máy móc.
Nhӳng nhiӋm vө này không thӇ ÿѭӧc giҧi quyӃt trên cѫ sӣ các giҧi pháp kӃt cҩu ÿã ÿѭӧc
tích luӻ tӯ trѭӟc. Ví dө tӵ ÿӝng hoá quá trình vұn chuyӇn chi tiӃt giӳa các máy cҫn phҧi hoҥt
ÿӝng trong mӝt không gian rӝng lӟn, không phө thuӝc vào hoҥt ÿӝng cӫa các thiӃt bӏ trên
ÿѭӡng dây, cung cҩp phôi cho các máy theo chu kì (nhӏp sҧn xuҩt), có khҧ năng tích trӳ
phôi.
ĈӇ ÿiӅu khiӇn ÿѭӡng dây tӵ ÿӝng cNJng không thӇ sӱ dөng trөc phân phӕi vì quá dài
(hàng chөc mét), quá phӭc tҥp vì nhiӅu chӭc năng, nhiӅu ÿӕi tѭӧng ÿiӅu khiӇn. Do ÿó hӋ

thӕng ÿiӅu khiӇn ÿѭӡng dây tӵ ÿӝng ÿѭӧc xây dӵng chӫ yӃu trên cѫ sӣ các linh kiӋn mҥch
ÿiӋn tӱ.
TuǤ thuӝc vào chӫng loҥi máy ÿѭӧc sӱ dөng trên dây truyӅn tӵ ÿӝng mà ta có: dây
truyӅn tӵ ÿӝng tӯ các máy tә hӧp, dây truyӅn tӵ ÿӝng tӯ các máy ÿiӇn hình (các máy tiӋn,
phay, doa...), ÿѭӡng dây tӵ ÿӝng tӯ các máy chuyên dùng (các máy rôto), ÿѭӡng dây tӵ
ÿӝng tӯ các máy ÿiӅu khiӇn sӕ. Ngoài ra ÿѭӡng dây tӵ ÿӝng cNJng có thӇ phân loҥ theo mӕi
liên hӋ giӳa các máy. NӃu trên ÿѭӡng dây tӵ ÿӝng không có ә trӳ phôi thì ÿѭӡng dây ÿó gӑi
là ÿѭӡng dây liên kӃt cӭng. ĈӇ nâng cao ÿӝ tin cұy cӫa ÿѭӡng dây tӵ ÿӝng cNJng nhѭ ÿӝ an
toàn, ngѭӡi ta ÿѭa vào trên ÿѭӡng dây mӝt hoһc mӝt sӕ ә trӳ phôi giӳa các máy nhҵm bҧo
ÿҧm các máy hoҥt ÿӝng liên tөc không phө thuӝc vào khҧ năng làm viӋc cӫa các máy ÿӭng
trѭӟc và sau nó. Nhӳng ÿѭӡng dây này ÿѭӧc gӑi là ÿѭӡng dây liên kӃt mӅm.
g) Phân x˱ͧng và nhà máy t͹ ÿ͡ng
Giai ÿoҥn 3 cӫa tӵ ÿӝng hoá là tӵ ÿӝng hoá toàn phҫn (tәng hӧp) các quá trình sҧn
xuҩt liên quan ÿӃn các xѭӣng và nhà máy tӵ ÿӝng. ĈӇ thӵc hiӋn tӵ ÿӝng hoá toàn phҫn cҫn
phҧi giҧi quyӃt các nhiӋm vө: vұn chuyӇn giӳa các dây chuyӅn (ÿѭӡng dây tӵ ÿӝng), và
xѭӣng, tӵ ÿӝng hoá khâu bӕc dӥ sҧn phҭm, tӵ ÿӝng hoá ÿiӅu hành sҧn xuҩt.
h) Các h͏ th͙ng s̫n xṷt linh ho̩t
Các hӋ thӕng sҧn xuҩt linh hoҥt là tә hӧp hoһc mӝt ÿѫn vӏ thiӃt bӏ công nghӋ ÿӝc lұp
(riêng rӁ), có:
Các hӋ thӕng bҧo ÿҧm cho nó hoҥt ÿӝng trong chӃ ÿӝ tӵ ÿӝng;
Có khҧ năng ÿiӅu chӍnh tӵ ÿӝng khi sҧn xuҩt các sҧn phҭm chӫng loҥi tӵ do trong giӟi
hҥn yêu cҫu vӅ kích thѭӟc và ÿһc tính kƭ thuұt.
VӅ cҩu trúc tә chӭc thì hӋ thӕng sҧn xuҩt linh hoҥt có thӇ chia ra các bұc sau:
 Môdun sҧn xuҩt linh hoҥt.
 Dây truyӅn tӵ ÿӝng linh hoҥt và ÿѭӡng dây tӵ ÿӝng hoá linh hoҥt.
 Xѭӣng tӵ ÿӝng hoá linh hoҥt.
 Nhà máy tӵ ÿӝng hoá linh hoҥt.
Theo mӭc ÿӝ tӵ ÿӝng hoá thì các hӋ thӕng sҧn xuҩt linh hoҥt ÿѭӧc chia thành các mӭc:
10

 Tә hӧp sҧn xuҩt linh hoҥt.
 Sҧn xuҩt tӵ ÿӝng hoá linh hoҥt.
NӃu không yêu cҫu chӍ ra thӭ bұc cҩu trúc tә chӭc hoһc mӭc ÿӝ tӵ ÿӝng hoá thì
thѭӡng ÿѭӧc sӱ dөng thuұt ngӳ tәng quát là hӋ thӕng sҧn xuҩt linh hoҥt.
Môÿun sҧn xuҩt linh hoҥt bao gӗm mӝt ÿѫn vӏ thiӃt bӏ công nghӋ, ÿѭӧc trang bӏ mӝt hӋ
thӕng ÿiӅu khiӇn chѭѫng trình sӕ và các phѭѫng tiӋn tӵ ÿӝng hoá quá trình công nghӋ, hoҥt
ÿӝng ÿӝc lұp, tӵ thӵc hiӋn chu trình gia công nhiӅu lҫn và có khҧ năng nӕi ghép vӟi hӋ
thӕng ӣ bұc cao hѫn. Trѭӡng hӧp ÿѫn lҿ cӫa môÿun sҧn xuҩt linh hoҥt là tә hӧp công nghӋ
rôbôt hoá có khҧ năng lҳp ghép vӟi hӋ thӕng ӣ mӭc cao hѫn. Trѭӡng hӧp tәng quát môdun
sҧn xuҩt linh hoҥt gӗm bӝ tích trӳ phôi, ÿӗ gá vӋ tinh (palet), thiӃt bӏ cҩp và tháo phôi (kӇ cҧ
rôbôt công nghiӋp), thiӃt bӏ thay ÿәi trang bӏ công nghӋ, thiӃt bӏ thu dӑn phoi, kiӇm tra tӵ
ÿӝng (kiӇm tra dӵ phòng, ÿiӅu chӍnh...).
Dây chuyӅn tӵ ÿӝng hoá linh hoҥt bao gӗm mӝt sӕ môdun sҧn xuҩt linh hoҥt liên kӃt
vӟi nhau bҵng mӝt hӋ thӕng ÿiӅu khiӇn tӵ ÿӝng hoá, trong ÿó các thiӃt bӏ công nghӋ ÿѭӧc
bӕ trí theo trình tӵ nguyên công công nghӋ ÿã ÿѭӧc xác ÿӏnh trѭӟc.
1.3. Năng suҩt và ÿӝ tin cұy cӫa MTĈ
1.3.1 Năng sṷt lao ÿ͡ng và ph˱˯ng h˱ͣng tăng năng sṷt lao ÿ͡ng.
Năng suҩt lao ÿӝng là sӕ sҧn phҭm làm ra do mӝt ngѭӡi công nhân trong mӝt ÿѫn vӏ
thӡi gian.
Giá trӏ sҧn phҭm tính bҵng sӕ lѭӧng lao ÿӝng xã hӝi ÿã bӓ ra ÿӇ sҧn xuҩt sҧn phҭm ҩy.
Lao ÿӝng xã hӝi chia làm hai loҥi:
Lao ÿӝng hiӋn tҥi hay lao ÿӝng sӕng là lao ÿӝng mà công nhân trӵc tiӃp tham gia sҧn
xuҩt sҧn phҭm.
Lao ÿӝng quá khӭ hay lao ÿӝng chӃt: là lao ÿӝng cӫa công nhân trѭӟc khi dùng vào
viӋc chӃ tҥo các phѭѫng tiӋn sҧn xuҩt. Lao ÿӝng quá khӭ thӇ hiӋn dѭӟi hình thӭc thiӃt bӏ.
Tăng năng suҩt lao ÿӝng tӭc là giҧm tәng sӕ lao ÿӝng trong mӝt sҧn phҭm xuӕng, tăng
sӕ sҧn phҭm mӛi công nhân làm ra trong mӝt ÿѫn vӏ thӡi gian. Khi xác ÿӏnh năng suҩt lao

ÿӝng phҧi tính ÿӃn lao ÿӝng hiӋn tҥi và lao ÿӝng quá khӭ. Trong thӵc tӃ có nhiӅu phѭѫng
pháp tăng năng suҩt lao ÿӝng.
a) Thành ph̯n lao ÿ͡ng hi͏n t̩i không ÿ͝i, thành ph̯n lao ÿ͡ng quá khͱ gi̫m
Theo phѭѫng pháp này sӕ lao ÿӝng bӓ ra vүn nhѭ cNJ nhѭng thiӃt bӏ ÿӇ sҧn xuҩt rҿ hѫn
vì sӕ lao ÿӝng ÿӇ sҧn xuҩt ra các thiӃt bӏ ҩy tӭc là lao ÿӝng quá khӭ ít hѫn trѭӟc (năng suҩt
lao ÿӝng ÿã tăng trong quá trình tҥo thiӃt bӏ), phѭѫng pháp này ÿòi cҧi tiӃn không ngӯng
quy trình chӃ tҥo các phѭong tiӋn sҧn xuҩt, áp dөng triӋt ÿӇ tiêu chuҭn hoá, thӕng nhҩt hoá
các chi tiӃt, các cѫ cҩu máy, cҧi tiӃn phѭѫng pháp thiӃt kӃ và chӃ tҥo cho nhanh và rҿ... Các
biӋn pháp nói trên tҥo ÿiӅu kiӋn giҧm giá thành thiӃt bӏ.
Nhѭng phѭѫng pháp này hҥn chӃ mӭc tăng năng suҩt lao ÿӝng vì không thӇ giҧm giá
thành thiӃt bӏ mãi ÿѭӧc. Thѭӡng giá thành thiӃt bӏ tăng lên khi nâng cao năng suҩt cӫa nó.
Vì thӃ phѭѫng pháp này không phҧi là phѭѫng pháp cѫ bҧn ÿӇ nâng cao năng suҩt.
b) Thành ph̯n lao ÿ͡ng hi͏n t̩i và quá khͱ ÿ͉u gi̫m
Ĉây là phѭѫng pháp tiên tiӃn nhҩt, kinh tӃ nhҩt nhѭng khó thӵc hiӋn vì khó chӃ tҥo các
thiӃt bӏ ÿѫn giҧn hѫn, rҿ hѫn lҥi chi năng suҩt cao hѫn
Ví dө: ÿúc ӕng theo phѭѫng pháp liên tөc thì năng suҩt cao hѫn, nhѭng thiӃt bӏ phөc
vө cho nó có khҧ năng ÿѫn giҧn hѫn ÿúc ӕng ly tâm. Ӣ các nѭӟc tѭ bҧn có xu hѭӟng tұn
dөng nhӳng thiӃt bӏ cNJ, ÿѫn giҧn phӕi hӧp vӟi biӋn pháp tăng cѭӡng ÿӝ lao ÿӝng cӫa công
11




nhân ÿӇ nâng cao năng suҩt, bóc lӝt ÿѭӧc nhiӅu hѫn là sӱ dөng máy móc mӟi. Tҩt nhiên xu
hѭӟng này kìm hãm sӵ tiӃn bӝ vӅ mһt kӻ thuұt và không có thӡi gian tұp dӧt cho cán bӝ kӻ
thuұt sau khi rӡi ghӃ nhà trѭӡng.
Tuy phѭѫng pháp này là tiên tiӃn nhҩt nhѭng trong thӵc tӃ khó thӵc hiӋn nên không
thӇ là biӋn pháp cѫ bҧn ÿӇ tăng năng suҩt.
c) Thành ph̯n lao ÿ͡ng hi͏n t̩i gi̫m, thành ph̯n lao ÿ͡ng quá khͱ không thay ÿ͝i
Phѭѫng pháp này thӇ hiӋn ӣ các nhà máy mà trình ÿӝ tә chӭc sҧn xuҩt còn quá thҩp,

chѭa ÿáp ӭng vӟi khҧ năng thiӃt bӏ. Ví dө: ThiӃt bӏ trong mӝt nhà máy không thay ÿәi
nhѭng nӃu bӕ trí chúng theo dây chyuӅn ÿӇ sҧn xuҩt hàng loҥt sҧn phҭm thì năng suҩt ÿѭӧc
nâng cao.
Ĉӕi vӟi nhӳng nhà máy trình ÿӝ tә chӭc sҧn xuҩt khá cao thì phѭѫng pháp này không
phát huy tác dөng mҩy nên không thӇ là phѭѫng pháp cѫ bҧn ÿӇ tăng năng suҩt
Vұy phѭѫng pháp nào là cѫ bҧn ÿӇ tăng năng suҩt? Theo Mác "Tăng năng sṷt lao
ÿ͡ng nghƭa là gi̫m thành ph̯n lao ÿ͡ng quá khͱ nh˱ng t͝ng s͙ lao ÿ͡ng trong s̫n pẖm
gi̫m xu͙ng tͱc là gi̫m s͙ l˱ͫng lao ÿ͡ng hi͏n t̩i nhi͉u h˯n tăng s͙ l˱ͫng lao ÿ͡ng quá
khͱ". Ĉó là phѭѫng hѭӟng chung, phѭѫng pháp căn bҧn ÿӇ tăng năng suҩt lao ÿӝng.
Cѫ khí hóa và tӵ ÿӝng hoá các quá trình sҧn suҩt là cách tӕt nhҩt ÿӇ giҧi quyӃt vҩn ÿӅ
năng suҩt.
Tҩt nhiên ÿӇ có thӇ cѫ khí hoá và tӵ ÿӝng hoá thì phҧi ÿҫu tѭ nhiӅu vӕn, nhiӅu phѭѫng
tiӋn..., chi phí sӁ tăng, nghƭa là thành phҫn lao ÿӝng quá khӭ tăng. Mһt khác, khi qui trình
công nghӋ ÿã tӕt, thành phҫn lao ÿӝng hiӋn tҥi giҧm ÿӃn mӭc tӕi ÿa mӟi có thӇ tăng không
ngӯng năng suҩt lao ÿӝng.
Nhѭng phҧi tӵ ÿӝng hoá nhѭ thӃ nào ÿӇ giҧm không ngӯng thành phҫn lao ÿӝng hiӋn
tҥi.
NӃu tӵ ÿӝng hoá chӍ ÿѫn thuҫn nhҵm tăng sӕ máy mà mӛi công nhân có thӇ phөc vө
thì ÿӃn mӝt lúc nào ÿó mӭc giҧm thành phҫn lao ÿӝng hiӋn tҥi sӁ bӏ hҥn chӃ và không thӇ bù
lҥi mӭc tăng thành phҫn lao ÿӝng quá khӭ. Ví dө sau làm sáng tӓ ÿiӅu ÿó:
Giҧ sӱ lúc chѭa tӵ ÿӝng hoá, mӝt công nhân ÿӭng mӝt máy sau ÿó năng suҩt cao dҫn
mӭc tӵ ÿӝng hoá và mӛi công nhân lҫn lѭӧt có thӇ ÿӭng 2, 10, 20, 50 và cuӕi cùng 100 máy.
Mӭc giҧm lao ÿӝng hiӋn tҥi tѭѫng ӭng sӁ là 50, 90, 95, 98,9%. Nhѭ vұy, khi mӝt công nhân
ÿӭng hai máy sӁ giҧm lao ÿӝng hiӋn tҥi ÿѭӧc 50% so vӟi lҫn ÿҫu, nhѭng khi mӝt công nhân
ÿӭng mѭӡi máy mӭc giҧm so vӟi lҫn trѭӟc chӍ còn 40%. TiӃp theo nӳa mӭc giҧm chӍ còn
5%, 3%, và 1% (xem bҧng 1.1) nghƭa là trình ÿӝ tӵ ÿӝng hoá càng tăng thì mӭc ÿӝ tiӃt kiӋm
lao ÿӝng hiӋn tҥi so vӟi lҫn trѭӟc càng giҧm. trong lúc ÿó nhӳng phí tәn (lao ÿӝng quá khӭ)
ÿӇ nâng cao trình ÿӝ tӵ ÿӝng hoá so vӟi lҫn trѭӟc lҥi tăng rҩt nhanh, vì khi nâng trình ÿӝ tӵ
ÿӝng hoá càng cao thì nhӳng khó khăn vӅ kӻ thuұt càng lӟn, thiӃt bӏ càng phӭc tҥp, tәn thҩt
vӅ năng suҩt càng nһng, vӕn ÿҫu tѭ càng nhiӅu...

B̫ng 1.1
Mӭc giҧm lao ÿӝng
Giai
Sӕ máy 1 công Sӕ công nhân cҫn Mӭc giҧm lao ÿӝng
ÿӇ phөc vө 100 hiӋn tҥi % so vӟi lҫn hiӋn tҥi % so vӟi lҫn
ÿoҥn
nhân có thӇ
máy
trѭӟc
phөc vө
ÿҫu
I
1
100
0
0
II
2
50
50
50
III
10
10
90
40
IV
20
5
95

5

12




V
VI

50
2
98
3
100
1
99
1
Mӭc ÿӝ tӵ ÿӝng hoá giai ÿoҥn I qua giai ÿoҥn II (bҧng 1.1) ÿѫn giҧn nhҩt, ít phí tәn
nhҩt, nhѭng lao ÿӝng hiӋn tҥi lҥi nhiӅu nhҩt (50 công nhân). Tӯ giai ÿoҥn V qua giai ÿoҥn
VI chi phí cho tӵ ÿӝng hoá nhiӅu nhҩt, nhiӅu gҩp bӝi so vӟi giai ÿoҥn ÿҫu nhѭng tiӃt kiӋm
lao ÿӝng hiӋn tҥi lҥi quá ít (chӍ có mӝt công nhân).
Nhѭ thӃ, tӵ ÿӝng hoá chӍ theo chiӅu hѭӟng này thì lúc ÿҫu năng suҩt lao ÿӝng tăng
nhѭng ÿӃn lúc tәng sӕ (hiӋn tҥi và quá khӭ) trong mӛi sҧn phҭm không thӇ giҧm và năng
suҩt lao ÿӝng bӏ hҥn chӃ.
Ĉѭӡng cong trên hình 1.1 chӍ rõ: khi tăng sӕ máy z mà mӛi công nhân có thӇ ÿӭng,
mӭc giҧm lao ÿӝng hiӋn tҥi giҧm dҫn và cuӕi cùng tiӃn ÿӃn giӟi hҥn cӫa nó.
Tuy nhiên, tăng năng suҩt bҵng cách tăng sӕ máy mӛi công nhân phөc vө vүn là
phѭѫng pháp phә biӃn nhҩt vì có thӇ tӵ ÿӝng hoá ÿӇ cҧi tiӃn sӱ dөng tӕt hѫn nhӳng máy
móc sҹn có.

Hình 1.1
ĈӇ tăng không ngӯng năng suҩt lao ÿӝng, tӵ ÿӝng hoá không chӍ nhҵm tăng sӕ máy
mӛi công nhân có thӇ phөc vө mà phҧi nhҵm tăng năng suҩt cӫa qui trình công nghӋ và cӫa
thiӃt bӏ, cҫn tìm nhӳng qui trình công nghӋ mӟi và máy móc máy mӟi có năng suҩt cao.

Hình 1.2
Ĉѭӡng cong 1 (hình 1.2) biӇu thӏ mӭc tăng năng suҩt lao ÿӝng khi tăng sӕ máy Z mӛi
công nhân có thӇ phөc vө. Ĉѭӡng cong 1' chӍ mӭc tăng năng suҩt lao ÿӝng trong trѭӡng hӧp
trên nhѭng có thӇ kӇ ÿӃn các phí tәn ÿӇ nâng cao trình ÿӝ tӵ ÿӝng hoá. Ĉѭӡng 1' cho thҩy
rҵng khi tăng Z ÿӃn mӭc nào ÿó thì năng suҩt lao ÿӝng bӏ giҧm (trên hình 1.2 thì Z > 6).

13




Ĉѭӡng cong 2 chӍ mӭc tăng năng suҩt lao ÿӝng cao hҷn, nӃu ngoài viӋc tăng sӕ máy Z
mà mӛi công nhân có thӇ phөc vө còn tăng năng suҩt mӛi máy nói trên. Ĉѭӡng cong 2' có ý
nghƭa giӕng nhѭ 1' nhѭng năng suҩt cao hѫn.
Tӯ ÿó rút ra kӃt luұn: yӃu tӕ quyӃt ÿӏnh bұc nhҩt ÿӇ tăng năng suҩt lao ÿӝng là tăng
năng suҩt cӫa các phѭѫng tiӋn sҧn xuҩt, cө thӇ là phҧi chӃ tҥo các phѭѫng tiӋn sҧn xuҩt mà
mӭc tăng năng suҩt cӫa nó vѭӧt hҷn mӑi phí tәn lao ÿӝng khác.
Các ÿѭӡng cong cӫa hình 1.2 còn ÿѭa lҥi mӝt hӋ quҧ thӵc tӃ là nên áp dөng tӵ ÿӝng
hoá trѭӟc tiên vào nhӳng thiӃt bӏ, nhӳng qui trình công nghӋ có năng suҩt cao hѫn, tiên tiӃn
hѫn.
1.3.2. M͡t s͙ v̭n ÿ͉ v͉ lý thuy͇t năng sṷt máy t͹ ÿ͡ng
Mӝt trong nhӳng vҩn ÿӅ quan trӑng cӫa lý thuyӃt năng suҩt máy và lao ÿӝng có thӇ
ÿѭӧc phát biӇu nhѭ sau: yӃu tӕ cѫ bҧn ÿӇ nâng cao năng suҩt lao ÿӝng trong bҩt kǤ lƭnh vӵc
sҧn xuҩt nào là sӵ gia tăng năng suҩt cӫa máy, sӕ lѭӧng và chҩt lѭӧng cӫa sҧn phҭm. Vì vұy

nhiӋm vө cӫa lý thuyӃt năng suҩt máy và lao ÿӝng là phân tích tҩt cҧ các yӃu tӕ ҧnh hѭӣng
ÿӃn năng suҩt máy, tìm ra nhӳng phѭѫng hѭӟng nâng cao năng suҩt máy và lao ÿӝng khi
thiӃt kӃ máy mӟi, phѭѫng tiӋn kƭ thuұt mӟi. Khi nghiên cӭu lý thuyӃt năng suҩt máy cҫn
phҧi tuân thӫ nhӳng tiӅn ÿӅ sau ÿây:
 ĈӇ thӵc hiӋn bҩt cӭ công viӋc nào cҫn ÿòi hӓi nhӳng chi phí thӡi gian và lao ÿӝng.
 Thӡi gian tҥo ra năng suҩt chӍ ÿѭӧc coi là thӡi gian ÿã chi phí cho các quá trình gia
công cѫ bҧn (tҥo hình, kiӇm tra, lҳp ráp...). Nhӳng thӡi gian còn lҥi kӇ cҧ nhӳng
thӡi gian phө cӫa chu trình công tác và dӯng máy ngoài chu kǤ là nhӳng chi phí
thӡi gian không tҥo ra năng suҩt và ÿѭӧc gӑi chung là các tәn thҩt.
 Máy ÿѭӧc gӑi là lý tѭӣng nӃu có năng suҩt cao, chҩt lѭӧng sҧn phҭm tӕt và không
có tәn thҩt thӡi gian (các máy hoҥt ÿӝng liên tөc, ÿӝ bӅn lâu vô cùng, ÿӝ tin cây
tuyӋt ÿӕi).
 ĈӇ sҧn xuҩt mӝt sҧn phҭm bҩt kǤ ÿӅu cҫn các chi phí lao ÿӝng quá khӭ (lao ÿӝng
vұt thӇ hay lao ÿӝng chӃt) ÿӇ tҥo ra các phѭѫng tiӋn sҧn xuҩt và duy trì khҧ năng
làm viӋc cӫa chúng, và lao ÿӝng sӕng phөc vө trӵc tiӃp các thiӃt bӏ công nghӋ.
 Quy luұt phát triӇn kƭ thuұt là tӍ trӑng cӫa lao ÿӝng quá khӭ liên tөc tăng, còn lao
ÿӝng sӕng thì giҧm trong toàn bӝ chi phí lao ÿӝng cho mӝt sҧn phҭm ngày càng
giҧm.
Khi thiӃt kӃ quá trình công nghӋ cҫn phҧi phân chia quá trình sҧn xuҩt ra các thành
phҫn riêng biӋt.
ĈӇ ÿánh giá mӭc ÿӝ tiên tiӃn hiӋn ÿҥi cӫa kƭ thuұt mӟi cҫn phҧi tính ÿӃn yӃu tӕ thӡi
gian tӭc là nhӏp ÿӝ tăng năng suҩt lao ÿӝng.
Máy tӵ ÿӝng và ÿѭӡng dây tӵ ÿӝng vӟi các chӭc năng công nghӋ khác nhau nhѭng
ÿӅu dӵa trên cѫ sӣ thӕng nhҩt là tӵ ÿӝng hoá ÿѭӧc thӇ hiӋn trong tính chung tәng quát cӫa
các cѫ cҩu mөc ÿích và hӋ thӕng ÿiӅu khiӇn, trong các quy luұt chung vӅ năng suҩt, ÿӝ tin
cây, hiӋu quҧ kinh tӃ, trong các phѭѫng pháp thӕng nhҩt vӅ tә hӧp, xác ÿӏnh chӃ ÿӝ gia
công.
1.3.3. Năng sṷt máy t͹ ÿ͡ng
Thӡi gian gia công mӝt sҧn phҭm bҵng thӡi gian chu trình gia công tính theo công
thӭc:

T = tct + tck (phút).
Năng suҩt Q cӫa máy tӵ ÿӝng là sӕ sҧn phҭm máy làm ra trong mӝt ÿѫn vӏ thӡi gian và
biӇu diӉn bҵng sӕ nghӏch ÿҧo cӫa thӡi gian mӝt chu kǤ gia công:
14




Q

1
T

1
tct  tck

(chi tiӃt/phút)

(1.1)

NӃu tck = 0 thì năng suҩt bҵng:
Q

1
tct

(1.2)

K

K là năng suҩt công nghӋ cӫa máy, nó tѭӧng trѭng cho năng suҩt cӫa mӝt chiӃc máy
"lý tѭӣng" tӵ ÿӝng cҳt gӑt liên tөc không có hành trình chҥy không.
1
tӯ công thӭc (1-2) vào (1-1) ta có:
K
K
KK
(1.3)
1  K .tck

Thay trӏ sӕ tct
Q

1
tct  tck

Trong ÿó: K

1
gӑi là hӋ sӕ năng suҩt cӫa máy, nó xác ÿӏnh mӭc ÿӝ sӱ dөng
1  K.tck

máy có hiӋu quҧ.
Ví dө: trong mӝt chu kǤ gia công tct = 0,4 ph; tck = 0,8 ph.
Nhѭ vұy K

1
0,4

0,25 (ct/ph) và K

1
1  2,5.0,8

0,33

Tӭc là thӡi gian có ích cӫa máy chӍ chiӃm 33% cӫa chu kǤ gia công.
Theo công thӭc (1.3) thì năng suҩt Q cӫa máy phө thuӝc vào năng suҩt công nghӋ K
và hӋ sӕ năng suҩt K. Muӕn tăng Q không ngӯng thì phҧi ÿӗng thӡi tăng K và K tӭc là ÿӗng
thӡi giҧm tct và tck. NӃu chӍ giҧm mӝt thành phҫn nào ÿó còn mӝt thành phҫn kia vүn giӳ
nhѭ cNJ thì năng suҩt sӁ tiӃn ÿӃn mӝt giӟi hҥn nhҩt ÿӏnh. Có hai trѭӡng hӧp năng suҩt tiӃn
ÿӃn giӟi hҥn.
Qmax = lim

K of

K
1  K .tck

1
(ct/ph)
tck

Ĉѭӡng 1 (hình 1.3) chӍ rҵng Q = K (năng suҩt lý tѭӣng), nӃu tct = 0. Nhѭng vì tck z 0
nên có ÿѭӡng cong năng suҩt thӵc tӃ 2 và trong trѭӡng hӧp này dù có tăng K ÿӃn ÿâu ÿi nӳa
1
chӭ không tăng theo tӹ lӋ vӟi K. Có hiӋn tѭӧng nhѭ
tck
1
lҥi giҧm.

vұy là vì khi trӏ sӕ K tăng thì trӏ sӕ cӫa K
1  K .tck

năng suҩt Q vүn tiӃn ÿӃn giӟi hҥn

Hình 1.3

15




Hình 1.4
Các ÿѭӡng cong trên hình 1.4 cho ta thҩy quan hӋ giӳa trӏ sӕ K và K. ĈӇ rõ ÿiӅu ҩy ta
xem ví dө sau: gia công chi tiӃt hình trө có chiӅu dài L=100mm, lѭӧng chҥy dao s = 0,1
(mm/vòng). Thӡi gian chҥy không tck=1 phút (ÿѭa dөng cө vào, ÿo, kiӇm tra): sӕ vòng quay
cӫa trөc chính ntc=1000 (vòng/ph). Nhѭ vұy sӕ vòng quay cҫn thiӃt ÿӇ gia công phôi:
n

100
1000 (vòng).
0,1

L
s

Năng suҩt công nghӋ

K

1
tct

ntc
nct

1 (ct/ph).

HӋ sӕ năng suҩt:
K

1
1  K .tck

1
0,5
1  1.1

Năng suҩt cӫa máy Q = K.K = 1.0,5 = 0,5 (ct/ph).
Bây giӡ giҧ sӱ nhӡ nhӳng phѭѫng tiӋn ÿһc biӋt có thӇ nâng K = 50 (ct/ph), thì lúc ÿó
hӋ sӕ năng suҩt K

1
| 0,02 và năng suҩt cӫa máy Q = K. K.
1  50.1

Q = K.K = 50.0,02 = 1 (ct/ph).
ĈӇ tăng năng suҩt công nghӋ lên 50 lҫn cҫn nhӳng phí tәn vӅ kӻ thuұt rҩt lӟn lao
nhѭng năng suҩt thӵc tӃ chӍ tăng có hai lҫn.
Qua ÿó có thӇ kӃt luұn rҵng: Muӕn không ngӯng tăng năng suҩt Q cӫa máy thì ÿӗng

thӡi vӟi viӋc giҧm thӡi gian công tác tct ÿӇ tăng năng suҩt công nghӋ K phҧi giҧm thӡi gian
chҥy không tck.
Vұy lӏch sӱ phát triӇn cӫa máy tӵ ÿӝng có thӇ so lѭӧt biӇu diӉn bҵng ÿӗ thӏ trên hình
1.5. Sau khi chӃ tҥo loҥi máy ÿҫu tiên ngѭӡi ta cӕ vұn dөng khҧ năng cӫa chúng bҵng cách
tăng cѭӡng ÿӝ công tác tӭc tăng K. Nhѭng ÿӃn mӝt lúc năng suҩt hҫu nhѭ không tăng mһc
dù tăng K. ĈӇ nâng cao năng suҩt hѫn nӳa, cҫn có loҥi máy mӟi hoһc vӟi thӡi gian chҥy
không bé hѫn hoһc qui trình công nghӋ mӟi tӕt hѫn. Cӭ thӃ các máy mӟi lҫn lѭӧt xuҩt hiӋn,
các ÿѭӡng năng suҩt cao dҫn.
Năng suҩt tăng ÿӅu trên mӛi ÿѭӡng cong là do tăng K hay giҧm tck.
Cho nên nӝi dung chӫ yӃu cӫa tӵ ÿӝng hoá là giҧm thӡi gian chҥy không, nó có tác
dөng tăng nhanh năng suҩt.

16




Hình 1.5
Ӣ trên, năng suҩt cӫa máy tính cho tӯng chu kǤ (gia công mӝt chi tiӃt) sӁ cao hѫn nӃu
tính cho mӝt thӡi gian dài, vì trong mӛi chu kǤ chӍ có mӝt loҥi tәn thҩt là thӡi gian chҥy
máy không, còn trong thӡi gian dài, máy thѭӡng phҧi ngӯng làm viӋc do nhiӅu tәn thҩt khác
ngoài chu kǤ. Ví dө: thay ÿәi hay ÿiӅu chӍnh lҥi mӝt sӕ dөng cө ÿã bӏ mòn, sӱa chӳa hay
ÿiӅu chӍnh lҥi các cѫ cҩu máy, ÿѭa phôi mӟi vào máy, kiӇm tra sҧn phҭm, ÿiӅu chӍnh máy…
Cѭӡng ÿӝ công tác cӫa máy càng tăng thì tәn thҩt ngaòi chu kǤ càng lӟn.
Do ÿó năng suҩt cӫa máy tính theo công thӭc tәng quát nhѭ sau:
Q

1
tct  tck  ttt

K
1  ¦ t ph

t =t + t + t + … là thӡi gian tәn thҩt ngoài chu kǤ cho mӝt sҧn phҭm.
¦ t t  t là tәng sӕ thӡi gian trong và ngoài chu kǤ.
tt

tt 2

tt1

p

ck

tt 3

tt

Ngѭӡi ta phân tәn thҩt thӡi gian ra làm 6 loҥi (hình 1.6):
Tәn thҩt loҥi I: Do các hành trình chҥy không (tәn thҩt trong chu kǤ).
Tәn thҩt loҥi II: Liên quan ÿӃn viӋc thay và ÿiӅu chӍnh dөng cө cҳt (tәn thҩt dөng cө).
Tәn thҩt loҥi III: Liên quan ÿӃn viӋc tháo, sӱa và lҳp các cѫ cҩu (tәn thҩt thiӃt bӏ).
Tәn thҩt loҥi IV: Tәn thҩt do thiӃu phôi.
Tәn thҩt loҥi V: Tәn thҩt do phӃ phҭm, do ÿiӅu chӍnh sai hoһc do vұt liӋu gia công
không ÿҥt, chҩt lѭӧng phôi xҩu.
Tәn thҩt loҥi VI: Liên quan ÿӃn viӋc thay ÿәi ÿӕi tѭӧng gia công, ÿiӅu chӍnh lҥi máy,
thay ÿӗ gá...

Hình 1.6 BiӇu ÿӗ cân bҵng năng suҩt máy tӵ ÿӝng.

17




Trên hình 1.6 là biӇu ÿӗ cân bҵng năng suҩt. 'QI, 'QII, 'QIII, ... 'QVI là các tәn thҩt
năng suҩt tѭѫng ӭng do: Hành trình chҥy không (tәn thҩt trong chu trình); thay thӃ và ÿiӅu
chӍnh dөng cө; ÿӝ bӅn lâu, ÿӝ tin cұy cӫa các hӋ thӕng tӵ ÿӝng; cҩp phôi, tә chӭc, quҧn lý
sҧn xuҩt; PhӃ phҭm và vҩn ÿӅ quҧn lý chҩt lѭӧng sҧn phҭm; Ĉӝ linh hoҥt cӫa thiӃt bӏ công
nghӋ. Nhìn vào biӇu ÿӗ, ta có thӇ nhұn thҩy ÿѭӧc mӭc ÿӝ tәn thҩt do các nguyên nhân, mӭc
ÿӝ ҧnh hѭӣng cӫa chúng ÿӃn năng suҩt máy và tìm ra biӋn pháp khҳc phөc nhҵm giҧm các
tәn thҩt ÿó.
ĈӇ tăng năng suҩt máy, phҧi giҧi quyӃt 6 vҩn ÿӅ tӵ ÿӝng hoá ӭng vӟi 6 dҥng tәn thҩt
trên.
Giҧm tәn thҩt loҥi 'QI: Tӵ ÿӝng hoá hành trình chҥy không, làm trùng vӟi hành trình
công tác, sӱ dөng cѫ cҩu chҥy không nhanh.
Giҧm tәn thҩt loҥi 'QII: Tӵ ÿӝng hoá thay ÿәi và ÿiӅu chӍnh dөng cө cҳt, sӱ dөng dөng
cө cҳt có tuәi bӅn cao, ÿiӅu chӍnh dөng cө ngoài máy, nâng cao chҩt lѭӧng mài dөng cө cҳt,
gia công vӟi chӃ ÿӝ cҳt hӧp lý.
Giҧm tәn thҩt loҥi 'QIII: Nâng cao ÿӝ tin cұy cӫa các cѫ cҩu máy, tháo lҳp nhanh các
cѫ cҩu máy, thay các cѫ cҩu máy hѭ hӓnh bҵng các cѫ cҩu có sҹn hoһc ÿã sӱa chӳa sҹn ÿӇ
giҧm thӡi gian chӡ ÿӧi.
Giҧm tәn thҩt loҥi 'QIV: Tӵ ÿӝng hoá viӋc quҧn lý sҧn xuҩt, tә chӭc sҧn xuҩt năng
ÿӝng, cung cҩp phôi kӏp thӡi cho máy, tӵ ÿӝng hoá viӋc cҩp phôi và vұn chuyӇn phôi cho
máy.
Giҧm tәn thҩt loҥi 'QV: Tӵ ÿӝng hoá viӋc kiӇm tra ÿӇ ngăn ngӯa phӃ phҭm trong quá
trình sҧn xuҩt.
Giҧm tәn thҩt loҥi 'QVI: Tӵ ÿӝng hoá viӋc ÿiӅu chӍnh máy và trang bӏ công nghӋ ÿã gia
công các chi tiӃt khác giҧm thӡi gian chuҭn bӏ và kӃt thúc viӋc gia công mӛi loҥi hoһc loҥi

sҧn phҭm.
Trѭӟc khi hình thành máy tӵ ÿӝng và các hӋ thӕng máy tӵ ÿӝng phӭc hӧp, tiên tiӃn,
phҧi nghiên cӭu kӻ lѭӥng tҩt cҧ nhӳng phҫn tӱ hình thành hӋ thӕng. Thí dө, trѭӟc khi thiӃt
kӃ mӝt xѭӣng tӵ ÿӝng ÿӇ sҧn xuҩt ә bi phҧi chӃ tҥo ra các máy tӵ ÿӝng, các hӋ thӕng vұn
chuyӇn, ÿiӅu khiӇn, kiӇm tra, ÿiӅu chӍnh máy...
1.3.4. Ĉ͡ tin c̵y cͯa máy t͹ ÿ͡ng
Tҩt cҧ nhӳng khҧ năng nâng cao năng suҩt lao ÿӝng và năng suҩt máy có thӇ thӵc hiӋn
ÿѭӧc chӍ khi các cѫ cҩu cӫa máy có ÿӝ bӅn lâu và ÿӝ tin cұy cao.
Ĉӝ tin cұy là tính chҩt cӫa hӋ thӕng thӵc hiӋn các chӭc năng ÿѭӧc xác ÿӏnh, duy trì
theo thӡi gian các thông sӕ kӻ thuұt khai thác ÿã xác lұp trong giӟi hҥn ÿã cho tѭѫng ӭng
vӟi chӃ ÿӝ và ÿiӅu kiӋn sӱ dөng, phөc vө kƭ thuұt, sӱa chӳa, bҧo quҧn và vұn chuyӇn. Tính
chҩt này bҧo ÿҧm cho hӋ thӕng làm viӋc bình thѭӡng, thӵc hiӋn các chӭc năng ÿã ÿӅ ra. Ĉӕi
vӟi các máy công tác, các chӭc năng ÿӅ ra có thӇ là gia công cѫ, kiӇm tra, lҳp ráp, nghƭa là
cho ra các sҧn phҭm vӟi chҩt lѭӧng và sӕ lѭӧng mong muӕn cҫn thiӃt. Nhѭ vұy ÿӝ tin cұy
cӫa các máy tӵ ÿӝng là khҧ năng làm viӋc không ngӯng và sҧn suҩt ra các sҧn phҭm ÿúng
chҩt lѭӧng. Vӟi ÿӝ tin cұy tuyӋt ÿӕi tҩt cҧ các cѫ cҩu máy, dөng cө… sӁ làm viӋc liên tөc
lâu dài. Tuy nhiên trong thӵc tӃ nhӳng cѫ cҩu máy không thӇ có ÿӝ tin cұy tuyӋt ÿӕi, thӍnh
thoҧng cѫ cҩu này hoһc cѫ cҩu kia bӏ hѭ hӓng ÿòi hӓi phҧi có sӵ can thiӋp cӫa ngѭӡi thӧ.
Mӑi cѫ cҩu máy, và cҧ toàn bӝ máy ÿӅu có thӇ ӣ mӝt trong hai trҥng thái hӓng hóc và
không hӓng hóc. Hӓng hóc bao gӗm hai loҥi:
Hӓng hóc phҫn tӱ, xҧy ra khi có mӝt phҫn tӱ cӫa cѫ cҩu không làm viӋc, chu trình
công tác không hoàn thành, sҧn phҭm không ÿѭӧc chӃ tҥo.
18




Hӓng hóc thông sӕ, khi các cѫ cҩu làm viӋc bình thѭӡng chu trình công tác ÿѭӧc thӵc
hiӋn nhӳng sҧn phҭm không ÿҥt yêu cҫu (phӃ phҭm).
Hӓng hóc các phҫn tӱ ÿѭӧc ÿһc trѭng bҵng ÿӝ tin cұy làm viӋc (thӵc hiӋn chӭc năng);

còn hӓng hóc thông sӕ - ÿӝ tin cұy công nghӋ và trѭӟc hӃt phө thuӝc vào tính әn ÿӏnh cӫa
quá trình công nghӋ.
Hӓng hóc cӫa cҩc cѫ cҩu do mӝt sӕ yӃu tӕ tác ÿӝng. Có thӇ phân chia các yӃu tӕ thành
hai nhóm:
Nhóm ng̳u nhiên. Ĉây là nhóm các yӃu tӕ tác ÿӝng ngүu nhiên, có thӇ xuҩt hiӋn trong
bҩt cӭ khoҧng thӡi gian nào cӫa quá trình sӱ dөng máy bҳt ÿҫu tӯ thӡi ÿiӇm ÿѭa máy vào
khai thác.
Nhóm liên tͭc. Các yӃu tӕ này tác ÿӝng tӯ tӯ, liên tөc. Thӡi gian sӱ dөng khai thác
càng dài thì chúng xuҩt hiӋn càng nhiӅu.
Các yӃu tӕ gây ra hӓng hóc ngүu nhiên gӗm: a) Ĉӝ không әn ÿӏnh cӫa vұt liӋu ÿҫu
vào, ÿӝ không әn ÿӏnh cӫa kích thѭӟc và hình dáng hình hӑc, ÿӝ cӭng, tính chҩt cѫ lí cӫa
vұt liӋu ÿҫu vào; b) Sai sӕ chӃ tҥo lҳp ráp các phҫn tӱ kӃt cҩu, ÿӝ không әn ÿӏnh cӫa vұn tӕc
và chiӅu dài dӏch chuyӇn cӫa cѫ cҩu chҩp hành; c) Dao ÿӝng nhiӋt ÿӝ và áp suҩt cӫa chҩt
lӓng và khí công tác, nhiӋt ÿӝ môi trѭӡng xung quanh; d) Ĉӝ cӭng vӳng cӫa các cөm máy
không bҵng nhau, lӵc gia công, lӵc ma sát, lӵc kҽp cNJng không bҵng nhau; e) Ĉӝ không әn
ÿӏnh vӏ trí cӫa phôi trong quá trình vұn chuyӇn và gia công.
Nhӳng yӃu tӕ tác ÿӝng liên tөc gӗm: a) Mòn các cѫ cҩu và các mӕi ghép; b) Giҧm ÿӝ
bӅn mӓi cӫa chi tiӃt; c) ăn mòn các bӅ mһt; d) Vӏ trí ÿiӅu chӍnh cӫa các cѫ cҩu ÿã bӏ thay
ÿәi; e) Vùng làm viӋc bӏ bҭn và gây kҽt; f) Thay ÿәi hình dáng hình hӑc (cong, vênh, biӃn
dҥng…).
Tính không әn ÿӏnh cӫa các ÿiӅu kiӋn bên ngoài và các thông sӕ kƭ thuұt cӫa máy tӵ
ÿӝng sӁ dүn ÿӃn tính không әn ÿӏnh trong chӃ tҥo: vӟi chu kì công tác có ÿiӅu kiӋn thuұn lӧi
thì sҧn phҭm sӁ tӕt, nӃu không thuұn lӧi thì sҧn phҭm sӁ trӣ thành phӃ phҭm hoһc gây ra
hӓng hóc. Các quá trình xҧy ra tӯ tӯ liên tөc nhѭ mài mòn, thay ÿәi ÿiӅu chӍnh, bҭn và gây
kҽt là các yӃu tӕ không әn ÿӏnh gây ra ÿiӅu kiӋn xҩu và làm tăng xác suҩt hӓng hóc cӫa
máy.
a) Các ch͑ tiêu ÿánh giá ÿ͡ tin c̵y
Các chӍ tiêu ÿánh giá ÿӝ tin cұy có thӇ chia thành: chӍ tiêu không hӓng hóc, chӍ tiêu
sӱa chӳa ÿѭӧc, chӍ tiêu bӅn lâu và chӍ tiêu tәng hӧp. ChӍ tiêu tәng hӧp ÿѭӧc ÿánh giá bҵng
mӝt sӕ tính chҩt ví dө nhѭ ÿӝ không hӓng hóc và tính sӱa chӳa ÿѭӧc.

Ch͑ tiêu v͉ ÿ͡ không h͗ng hóc. Ĉӝ không hӓng hóc là tính chҩt cӫa hӋ thӕng duy trì
khҧ năng làm viӋc trong khoҧng thӡi gian nhҩt ÿӏnh mà không bӏ hӓng hóc, không bӏ nhӳng
gián ÿoҥn bҳt buӝc. ChӍ tiêu này ÿһc trѭng bҵng xác suҩt cӫa hӋ thӕng duy trì khҧ năng làm
viӋc trong khoҧng thӡi gian xác ÿӏnh. ví dө, xác suҩt sau khi khӣi ÿӝng ÿѭӧc 30 phút, máy
vүn còn khҧ năng làm viӋc là 0,8, ÿѭӧc ký hiӋu là P(30) = 0,8. ĈiӅu này cho ta thҩy rõ ràng
là thӡi gian càng lӟn thì xác suҩt còn khҧ năng làm viӋc cӫa máy càng nhӓ, hay P(30) >
P(40). VӅ mһt toán hӑc ngѭӡi ta thѭӡng sӱ dөng hàm ÿӝ tin cұy dҥng:
t

Pt
e

 Z t
dt

³
0

ÿӇ khҧo sát xác suҩt không hӓng hóc cӫa các hӋ thӕng máy.

Z(t) - Tҫn xuҩt hӓng hóc, hay xác suҩt xuҩt hiӋn hӓng hóc trong mӝt ÿѫn vӏ thӡi gian.
Trӏ sӕ nghӏch ÿҧo cӫa tҫn suҩt hӓng hóc là thӡi gian trung bình không hӓng hóc: mtb =
1/Z(t).

19




Giá trӏ Z(t) và mtb cNJng nhѭ P(t) là các chӍ tiêu không hӓng hóc và có quan hӋ vӟi

nhau bҵng các biӇu thӭc ÿѫn giҧn nhѭ trên.
Ch͑ tiêu s͵a chͷa ÿ˱ͫc. Tính sӱa chӳa ÿѭӧc là tính chҩt cӫa hӋ thӕng ÿһc trѭng cho
khҧ năng ngăn ngӯa (thông báo trѭӟc), phát hiӋn, loҥi trӯ hӓng hóc bҵng phөc vө kӻ thuұt
và sӱa chӳa. Tính sӱa chӳa ÿѭӧc ÿѭӧc ÿánh giá bҵn ÿӝ dài thӡi gian ÿӇ phát hiӋn, loҥi bӓ và
ngăn ngӯa hӓng hóc.
Ch͑ tiêu b͉n lâu. Ĉӝ bӅn lâu là tính chҩt cӫa hӋ thӕng duy trì khҧ năng làm viӋc ÿӃn
trҥng thái giӟi hҥn vӟi các gián ÿoҥn cҫn thiӃt do phөc vө kӻ thuұt và sӱa chӳa. Trҥng thái
giӟi hҥn cӫa các phҫn tӱ (cѫ cҩu, dөng cө…) ÿѭӧc xác ÿӏnh bҵng trҥng thái không thӇ sӱ
dөng tiӃp tөc vì hӋ thӕng ÿã mҩt các chӍ tiêu chҩt lѭӧng (ÿӝ chính xác, khҧ năng cҳt gӑt, ÿӝ
cӭng vӳng, ÿӝ әn ÿӏnh trong dӏch chuyӇn…).
b) Ph˱˯ng pháp tính toán ÿ͡ tin c̵y trong khai thác máy t͹ ÿ͡ng.
Tính toán và phân tích ÿӝ tin cұy trong quá trình khai thác có ý nghƭa hӃt sӭc quan
trӑng. Nó cho phép chúng ta xác ÿӏnh ÿúng khҧ năng nâng cao năng suҩt, giҧm sӕ lѭӧng
công nhân phөc vө, xây dӵng biӇu ÿӗ tәn thҩt năng suҩt…Nghiên cӭu ÿӝ tin cұy cӫa máy tӵ
ÿӝng trong quá trình khai thác còn cho phép chúng ta tích luӻ kinh nghiӋm ÿӇ có thӇ thiӃt kӃ
các máy mӟi có năng suҩt cao. Dӵa trên các sӕ liӋu thӕng kê chúng ta tìm kiӃm các giҧi
pháp kӻ thuұt-tә chӭc nhѭ sӕ lѭӧng vӏ trí, thiӃt kӃ chung, sӕ lѭӧng công nhân phөc vө…
cho thӃ hӋ máy mӟi.
Quá trình nghiên cӭu ÿѭӧc tiӃn hành theo các giai ÿoҥn sau:
Giai ÿo̩n thͱ nh̭t: Quan sát thӵc tӃ.
Giai ÿoҥn này tiӃn hành quan sát và ghi chép chi phí thӡi gian làm viӋc và hӓng hóc
cӫa máy. Nhӳng nguyên nhân hӓng hóc, phѭѫng pháp loҥi bӓ, sӱa chӳa, thӡi gian hӓng hóc
cҫn ÿѭӧc ghi lҥi ÿҫy ÿӫ trong biên bҧn. Quá trình quan sát cҫn tiӃn hành liên tөc ÿӇ có khӕi
lѭӧng thông tin ÿӫ lӟn và tin cұy.
Giai ÿo̩n thͱ hai: Xӱ lý thô các sӕ liӋu ghi chép ÿѭӧc, tӭc là xác ÿӏnh chuӛi thӡi gian
làm viӋc liên tөc cӫa máy.
Các chu kǤ làm viӋc liên tөc không hӓng hóc cӫa máy hoһc các cѫ cҩu ÿѭӧc tính nhѭ
sau: Chúng ta biӃt rҵng trong biên bҧn quan sát ghi rõ các thӡi ÿiӇm bҳt ÿҫu hӓng hóc và
thӡi gian tìm kiӃm nguyên nhân và sӱa chӳa. Khi tính toán, cҫn tìm kiӃm thӡi ÿiӇm bҳt ÿҫu
hӓng hóc trong biên bҧn; bҵng cách lҩy hiӋu sӕ thӡi gian tuyӋt ÿӕi giӳa thӡi ÿiӇm bҳt ÿҫu

cӫa hai hӓng hóc kӃ tiӃp nhau ta có thӡi gian làm viӋc tuyӋt ÿӕi liên tөc giӳa 2 lҫn hӓng hóc.
Sau ÿó lҩy thӡi gian này trӯ ÿi tәng thӡi gian hӓng hóc khác ta có thӡi gian làm viӋc cӫa
máy giӳa hai lҫn hӓng hóc cùng loҥi. Chuӛi hӓng hóc có thӇ có dҥng sau: 112 - 11 - 173 - 9
- 37 - 4 - 6 - 329 - 24 - 114 - 60… Trong chuӛi này ta thҩy sau khi máy hoҥt ÿӝng 112 phút
liên tөc thì bӏ hӓng hóc. Sau khi khҳc phөc hӓng hóc này, máy làm viӋc tiӃp ÿѭӧc 11 phút…
toàn bӝ thӡi gian quan sát có 32 hӓng hóc và nhѭ vұy có 31 khoҧng thӡi gian máy làm viӋc
kéo dài tӯ 4 ÿӃn 239 phút.
Giai ÿo̩n thͱ 3: Nhóm kӃt quҧ xӱ lý theo thӡi gian hӓng hóc và xây dӵng biӇu ÿӗ
phân bӕ thӡi gian hӓng hóc.

20




Hình 1.7 BiӇu ÿӗ phân bӕ hӓng hóc cӫa máy tӵ ÿông.
Trѭӟc hӃt xác ÿӏnh n khoҧng thӡi gian (tӯ 12-20 khoҧng). Trong trѭӡng hӧp cө thӇ ta
chӑn n = 15, thӡi gian cѫ sӣ tmax = 330 phút. Ĉӝ dài trung bình cӫa mӝt khoҧng là:
't = tmax/n = 330/15 = 22 phút.
TiӃp theo tính sӕ lѭӧng hӓng hóc có ÿӝ dài (thӡi gian) nҵm trong tӯng khoҧng thӡi
gian ÿã xác ÿӏnh. Thí dө khoҧng ÿҫu tiên dài 112 phút sӁ rѫi vào khoҧng 110-137 phút, thӡi
gian 11 phút rѫi vào khoҧng thӭ nhҩt… tӯ ÿó ta có sӕ lѭӧng lҫn hoҥt ÿӝng cӫa máy trong
tӯng khoҧng thӡi gian, ví dө trong khoҧng thӡi gian tӯ 110-132 phút có 3 lҫn. Trong bҧng
1.2 là các tính toán trong giai ÿoҥn 3.
B̫ng 1.2
No khoҧng t
1
2
3
4

5
6
7
8
Ranh giӟi khoҧng
0-22 22-44 44-66 66-88
88110132154110
132
154
176
Trung bình khoҧng ti
11
33
55
77
99
121
143
165
Sӕ lѭӧng hӓng hóc
8
5
3
4
1
3
1
1
trong khoҧng 'Ni
No khoҧng t

Ranh giӟi khoҧng

9
176198
177
-

10
198220
209
-

11
220242

12
242264
253
1

13
264286
275
2

14
286308
297
-

15
308330
319
1

Trung bình khoҧng ti
231
Sӕ lѭӧng hӓng hóc
1
trong khoҧng 'Ni
Giai ÿo̩n thͱ 4: Giai ÿoҥn xây dӵng hàm ÿӝ tin cұy và biӇu ÿӗ ÿӝ cұy.
Trong giai ÿoҥn này hàm thӕng kê ÿѭӧc xây dӵng cho các ranh giӟi t = 0, 22, 44, 66,
88…. Xác suҩt ÿӇ máy tӵ ÿӝng sau khi loҥi bӓ hӓng hóc ӣ trҥng thái sҹn sàng làm viӋc là 1.
Trong tәng sӕ 31 lҫn hѭ hӓng có 8 lҫn hӓng hóc sau khi ÿã làm viӋc 22 phút. Nhѭ vұy xác
suҩt ÿӇ máy sau khi phөc hӗi hӓng hóc có thӇ làm viӋc dài hѫn 22 phút sӁ là: P*(22) = (318)/31= 0,74. tѭѫng tӵ xác suҩt ÿӇ máy làm viӋc dài hѫn 44 phút: P*(44) = [31-(8+5)]/31=
0,58, P*(6) = [31-(8+5 +3)]/31= 0,49…tәng quát ta có;

21




i
§
·
P * t i
¨¨ N  1¦ 'N i ¸¸ / N
©
¹

Ta tìm hàm xác suҩt thӕng kê ÿӝ tin cұy theo dҥng:
P * (t ) e t / mtb

Ĉӕi vӟi thí dө cө thӇ mtb = 88.
ĈӇ xây dӵng ÿѭӡng cong cҫn tính toán mӝt sӕ giá trӏ cӫa P(t).
t = 0, X = 0, P(0) = 1,0
t = 22, X = 22/88 = 0,25, e-0,25 = 0,78, P(22) = 0,78
t = 44, X = 0,5 , e-0,5 = 0,60, P(44) = 0,60
t = 66, X = 0,75, e-0,75 = 0,46, P(66) = 0,47

Hình 1.8 Hàm sӕ xác suҩt thӕng kê ÿӝ tin cұy cӫa máy tӵ ÿӝng
1.4. Nguyên tҳc thiӃt kӃ máy tӵ ÿӝng nhiӅu vӏ trí và ÿѭӡng dây tӵ ÿӝng
1.4.1. M͡t s͙ ÿ̿c ÿi͋m cͯa quá trình công ngh͏ t͹ ÿ͡ng hoá.
Cѫ sӣ ÿӇ thiӃt kӃ máy tӵ ÿӝng là quá trình công nghӋ. NhiӋm vө cӫa quá trình công
nghӋ là chӃ tҥo sҧn phҭm vӟi chҩt lѭӧng, sӕ lѭӧng xác ÿӏnh trѭӟc bҵng mӝt bӝ dөng cө. Bӝ
dөng cө ӣ ÿây cҫn phҧi hiӇu là sӕ lѭӧng dөng cө nhӓ nhҩt có thӇ và cҫn thiӃt ÿӇ thӵc hiӋn
quá trình công nghӋ. Nhѭ vұy trong bҩt kǤ quá trình công nghӋ nào cNJng có, mӝt mһt là chi
tiӃt gia công, bao gӗm các yêu cҫu kӻ thuұt nhѭ vұt liӋu, kích thѭӟc, hình dáng...; mһt khác
là phѭѫng pháp gia công, phѭѫng pháp tác ÿӝng giӳa dөng cө và vұt liêu (phôi).
ĈiӇm khác biӋt cѫ bҧn giӳa quá trình công nghӋ tӵ ÿӝng hoá vӟi quá trình công nghӋ
không tӵ ÿӝng hoá là phѭѫng pháp bҧo ÿҧm chҩt lѭӧng gia công. Ngoài ra khía cҥnh sӕ
lѭӧng cNJng ÿѭӧc chú ý khi thiӃt kӃ quá trình công nghӋ tӵ ÿӝng hoá là làm trùng nguyên
công. Lҩy thí dө cho chi tiӃt trên hình 1.9. TiӃn trình công nghӋ gia công chi tiӃt có thӇ bao
gӗm: Phay mһt ÿҫu, khoan 2 lӛ tâm, tiӋn thô và tiӋn tinh các bұc, tiӋn các rãnh thoát dao và
vát mép. Thӡi gian gia công xong mӝt chi tiӃt bҵng tәng thӡi gian các nguyên công. Ĉӕi vӟi
nguyên công tiӋn ngoài, thӡi gian nguyên công ÿѭӧc tính theo công thӭc:
tpi = np/ntc = (S.d.l))/(1000.v.s)
Trong ÿó:
np - Sӕ vòng quay cӫa trөc chính ÿӇ thӵc hiӋn nguyên công.
22

ntc - Tӕc ÿӝ cӫa trөc chính hay sӕ vòng quay trong mӝt phút (v/phút).
v - Vұn tӕc cҳt gӑt (m/phút).
l - ChiӅu dài cӫa trình gia công (mm).
s - Lѭӧng chҥy dao (mm/v).
Thӡi gian gia công xong mӝt chi tiӃt sӁ là: t 'p 0 ¦ t pi
Năng suҩt công nghӋ là: K 0' 1 / t 'p 0

Hình 1.9. Trөc bұc
Giá trӏ cӫa năng suҩt công nghӋ phҧi ÿѭӧc hiӇu là khҧ năng cӫa quá trình công nghӋ
sҧn xuҩt sҧn phҭm theo phѭѫng án ÿѫn giҧn nhҩt và thông thѭӡng là không tӵ ÿӝng hoá.
Tuy nhiên ÿӇ gia công chi tiӃt trên máy tӵ ÿӝng hoһc bán tӵ ÿӝng, thӡi gian tәng cӝng sӁ ít
hѫn rҩt nhiӅu vì có thӇ làm trùng các hành trình công tác và chҥy không. Ví dө, có thӇ gia
công ÿӗng thӡi mӝt sӕ bұc và tiӋn rãnh thoát dao, vát mép (gia công nhiӅu dao). Thӡi gian
cӫa các hành trình công tác tp0 ÿѭӧc xác ÿӏnh cho các nguyên công sau: gia công mһt ÿҫu,
tiӋn thô và tinh, tiӋn rãnh. Năng suҩt công nghӋ sӁ là:
K0

1 / t p0

K 0' U

U - Sӕ lѭӧng dөng cө cҳt ÿӗng thӡi gia công.
Trӏ sӕ K0 không chӍ ÿһc trѭng cho tính tiên tiӃn cӫa công nghӋ mà còn mӭc ÿӝ làm
trùng nguyên công cӫa máy. Sӱ dөng rӝng rãi trùng nguyên công là ÿһc ÿiӇm cѫ bҧn cӫa
quá trình công nghӋ tӵ ÿӝng hoá, cѫ sӣ ÿӇ thiӃt kӃ tҩt cҧ các máy tӵ ÿӝng nhiӅu vӏ trí và
ÿѭӡng dây tӵ ÿӝng.

Khҧ năng nâng cao năng suҩt bҵng phѭѫng pháp sӱ dөng nhiӅu dao là không lӟn.
Nhӳng cӕ gҳng tăng sӕ lѭӧng dao làm tăng sӕ lѭӧng bàn dao, gây khó khăn thoát phoi, làm
mát dөng cө, tăng công suҩt máy...
ĈӇ tăng năng suҩt cҫn phҧi phát triӇn nguyên t̷c trùng nguyên công, tͱc là phân tán
quá trình công ngh͏ và t̵p trung nguyên công. ĈiӅu này dүn ÿӃn viӋc phát triӇn các máy
nhiӅu vӏ trí.
Phân tán quá trình công nghӋ có thӇ ÿѭӧc hiӇu nhѭ sau: quá trình công nghӋ ÿѭӧc
phân chia thành các nguyên công. Các nguyên công ÿѭӧc thӵc hiӋn trên các vӏ trí khác nhau
cӫa máy tӵ ÿӝng hoһc ÿѭӡng dây tӵ ÿӝng. Phôi ÿi tӯ vӏ trí này sang vӏ trí khác, tӯ vӏ trí ÿҫu
tiên ÿӃn vӏ trí cuӕi cùng. Theo nguyên tҳc này quá trình công nghӋ trѭӟc hӃt ÿѭӧc phân chia
thành các nguyên công thành phҫn, thӡi gian gia công các nguyên công thành phҫn có thӇ
rҩt khác nhau. Nguyên công thành ph̯n là mӝt phҫn cӫa quá trình công nghӋ ÿѭӧc thӵc hiӋn
bҵng mӝt cѫ cҩu mөc ÿích và mӝt dөng cө cҳt tѭѫng ӭng vӟi yêu cҫu chҩt lѭӧng.
NӃu quá trình công nghӋ ÿѭӧc phân tán thành các nguyên công thành phҫn thì toàn bӝ
quá trình công nghӋ ÿѭӧc thӵc hiӋn bҵng tә hӧp dөng cө trên hӋ thӕng các máy mӝt vӏ trí bӕ
trí theo thӭ tӵ. Sӕ lѭӧng máy mӝt vӏ trí bҵng sӕ lѭӧng nguyên công thành phҫn. Ví dө quá
trình công nghӋ gia công trөc (hình 1.9) có thӇ ÿѭӧc phân chia thành 6 nguyên công thành
23




phҫn: phay mһt ÿҫu và khoan lӛ tâm; tiӋn thô ÿҫu thӭ nhҩt; tiӋn thô ÿҫu thӭ hai; tiӋn tinh
ÿҫu thӭ nhât; tiӋn tinh ÿҫu thӭ 2; tiӋn rãnh và vát mép. NӃu toàn bӝ 6 nguyên công này ÿѭӧc
thӵc hiӋn trên các máy mӝt vӏ trí thì ta có dây chuyӅn 6 máy tӵ ÿӝng hoһc bán tӵ ÿӝng (mӝt
máy phay - khoan tâm, bӕn máy tiӋn chép hình, mӝt máy tiӋn lҫn cuӕi). NӃu quá trình phân
tán còn tiӃp tөc thì quá trình gia công trong giӟi hҥn mӝt nguyên công có thӇ trӣ thành rӡi
rҥc, không liên tөc: do cҫn phҧi bә sung dөng cө cҳt ÿӇ thӵc hiӋn mӝt phҫn cӫa nguyên công
thành phҫn, tҩt yӃu xҭy ra gián ÿoҥn trong gia công chi tiӃt. Sӕ lѭӧng dөng cө cҳt có thӇ
vѭӧt quá sӕ lѭӧng tӕi thiӇu cҫn thiӃt. Thӡi gian gia công xong mӝt chi tiӃt bҵng thӡi gian

nguyên công thành phҫn. Trong quá trình gia công, cùng mӝt lúc sӕ lѭӧng phôi bҵng sӕ
lѭӧng nguyên công thành phҫn.
NӃu gӑi sӕ lѭӧng nguyên công thành phҫn là p, thӡi gian thӵc hiӋn nguyên công thành
phҫn là tp và bҵng nhau thì:
tp = tp0/q, K = K0.q ; q - sӕ vӏ trí gia công tuҫn tӵ
Tұp trung nguyên công là các nguyên công riêng biӋt thӵc hiӋn ÿӗng thӡi trong nhóm
máy mӝt vӏ trí ÿѭӧc tұp trung vào mӝt máy tӵ ÿӝng. Nhѭ vұy xuҩt hiӋn máy nhiӅu vӏ trí, dây
chuyӅn tӵ ÿӝng hoҥt ÿӝng theo các nguyên tҳc: tuҫn tӵ, song song, hӛn hӧp.
1.4.2. Các d̩ng máy nhi͉u v͓ trí.
Khi thiӃt kӃ máy tӵ ÿӝng có rҩt nhiӅu khҧ năng lӵa chӑn phѭѫng án công nghӋ vӟi
mӭc ÿӝ phân tán và tұp trung nguyên công khác nhau. Do ÿó sӕ phѭѫng án thiӃt kӃ máy
cNJng rҩt nhiӅu. Các phѭѫng án này có cùng chӍ tiêu chҩt lѭӧng nhѭng khác nhau vӅ chӍ tiêu
năng suҩt. Do ÿó khi thiӃt kӃ cҫn tuân thӫ nguyên tҳc sau: Nguyên tҳc thiӃt kӃ máy tӵ ÿӝng
nhiӅu vӏ trí và ÿѭӡng dây tӵ ÿӝng là tұp trung cao ÿӝ các nguyên công công nghӋ hoһc cùng
tên hoһc khác tên hoһc ÿӗng thӡi cҧ hai loҥi nguyên công. Phө thuӝc vào dҥng tұp trung và
phân tán nguyên công, chúng ta có máy tӵ ÿӝng tác ÿӝng tuҫn tӵ, song song hoһc hӛn hӧp.
a) Máy t͹ ÿ͡ng tu̯n t͹
Nguyên tҳc tuҫn tӵ áp dөng khi gia công các chi tiӃt phӭc tҥp, khӕi lѭӧng gia công
lӟn và ÿòi hӓi sӱ dөng nhiӅu dөng cө cҳt. Quá trình gia công ÿѭӧc phân chia thành mӝt
nhóm nguyên công và cӕ gҳng sao cho thӡi gian thӵc hiӋn chúng gҫn bҵng nhau. Trên các
máy tuҫn tӵ ngѭӡi ta tұp các nguyên công khác nhau ÿӇ tuҫn tӵ cҳt gӑt (kiӇm tra, lҳp ráp...)
mӝt chi tiӃt. NӃu nguyên công thành phҫn không bӏ phân chia thì máy có mӝt bӝ dөng cө
phân bӕ trên các vӏ trí gia công theo trình tӵ cӫa quá trình công nghӋ.
Thӡi gian chu trình cӫa máy tӵ ÿӝng tuҫn tӵ nhѭ sau:
T = tp0/q + tx
tx - Thӡi gian quay phân ÿӝ và ÿӏnh vӏ bàn máy.
tp0 - Tәng thӡi gian cho các hành trình công tác.
q - Sӕ vӏ trí gia công.
Khi thӡi gian các nguyên công không bҵng nhau:
T = tpmax + tx

Máy gia công tuҫn tӵ có thӇ ÿѭӧc thiӃt kӃ dҥng vòng (hình 1.9a) hoһc ÿѭӡng thҷng
(hình 1.9b). Chi tiӃt di chuyӇn trên máy tӯ vӏ trí này sang vӏ trí khác bҵng quay phân ÿӝ (cho
sѫ ÿӗ a) hoһc băng tҧi bѭӟc (cho sѫ ÿӗ b). Năng suҩt cӫa máy gia công tuҫn tӵ ÿѭӧc tính
theo công thӭc:
Qq

q. K 0
1  q.K 0 t x  q.ttb
 q. K 0 ¦ Cdc

Trong ÿó;
24




ttb - Tәn thҩt do thiӃt bӏ công nghӋ.
¦ C dc - Tәng tәn thҩt do dөng cө.

Hình 1.10. Sѫ ÿӗ máy tuҫn tӵ q vӏ trí
Ĉây là công thӭc tính năng suҩt cho máy có sӕ vӏ trí q bҩt kǤ bҳt ÿҫu tӵ q=1. Khi bӕ
trí các vӏ trí theo ÿѭӡng dây thì không gӑi là máy tӵ ÿӝng nӳa mà gӑi là ÿѭӡng dây tӵ ÿӝng.
Cҫn lѭu ý rҵng khi sӕ lѭӧng vӏ trí trên ÿѭӡng dây tӵ ÿӝng quá lӟn, sӕ lѭӧng dөng cө tham
gia cҳt gӑt nhiӅu thì ÿӝ tin cұy giҧm xuӕng nhanh chóng. Chính vì lӁ ÿó mà trên các ÿѭӡng
dây tӵ ÿӝng ngѭӡi ta lҳp các ә chӭa trӳ phôi. Khi mӝt phҫn cӫa ÿѭӡng dây bӏ hӓng hóc thì
phҫn khác vүn hoҥt ÿӝng ÿѭӧc nhӡ phôi tích trӳ trong các ә chӭa trӳ này. Trên hình 1.10 là
sѫ ÿӗ gia công cút nӕi trên máy tuҫn tӵ 6 vӏ trí.

Hình 1.10 Gia công cút nӕi trên máy 6 vӏ trí.
b) Máy t͹ ÿ͡ng song song

ĈӇ gia công các chi tiӃt ÿѫn giҧn, phân tán nguyên công không mang lҥi hiӋu quҧ
mong muӕn. Trong nhiӅu trѭӡng hӧp do thӡi gian gia công ngҳn (vài giây) nên không thӇ
phân chia thành nhiӅu nguyên công. ĈӇ nâng cao năng suҩt, trong các trѭӡng hӧp này
không nên tích hӧp các máy giӕng nhau, mà chӍ thiӃt kӃ các cѫ cҩu mөc ÿích riêng cho tӯng
chi tiӃt gia công. Nhӳng cѫ cҩu mөc ÿích ÿó có chung bӋ máy, hӋ thӕng dүn ÿӝng, hӋ thӕng
ÿiӅu khiӇn... Giҧi pháp này cho phép giҧm chi phí chӃ tҥo máy, tiӃt kiӋm diӋn tích nhà
xѭӣng, giҧm sӕ lѭӧng thӧ ÿӭng máy... Nhѭ vұy trên các máy tӵ ÿӝng tác ÿӝng song song,
tұp trung các nguyên công cùng tên (loҥi) cӫa quá trình công nghӋ. Tuy nhiên cNJng có
nhӳng máy gia công song song gia công mӝt lúc các chi tiӃt khác nhau. Thӡi gian chu trình
cӫa máy ÿѭӧc xác ÿӏnh:
T = tpi + tx
Ĉây là thӡi gian mà máy tӵ ÿӝng gia công ÿѭӧc q sҧn phҭm trên q vӏ trí.

25