TIỂU LUẬN AN NINH PHI TRUYỀN THỐNG và QUAN điểm của VIỆT NAM TRONG GIẢI QUYẾT vấn đề AN NINH PHI TRUYỀN THỐNG

AN NINH PHI TRUYỀN THỐNG VÀ QUAN ĐIỂM CỦA VIỆT
NAM
VỀ GIẢI QUYẾT CÁC VẤN ĐỀ AN NINH PHI TRUYỀN THỐNG
Ngày nay, trong điều kiện giao lưu, hợp tác quốc tế ngày càng phát
triển, mở rộng, bên cạnh những cơ hội, thuận lợi, nhân loại và mỗi quốc gia
đang phải đối mặt với một trong những mối đe dọa phức tạp là an ninh phi
truyền thống.
Cụm từ “an ninh phi truyền thống” được xuất hiện trong vốn từ
vựng chính trị - quan hệ quốc tế từ những năm đầu thế kỷ XXI. Tuy
nhiên, tùy theo cách tiếp cận cũng như những thách thức an ninh phi
truyền thống nổi lên ở từng khu vực mà cách xem xét, tên gọi về những
vấn đề an ninh phi truyền thống khác nhau, trong đó nổi lên:
Tiếp cận vấn đề an ninh phi truyền thống từ những hành động bạo
lực đe dọa trực tiếp đến an ninh quốc gia. Từ góc độ này, cụm từ an ninh
phi truyền thống được xuất hiện sau sự kiện “ngày 11 tháng 9 năm
2001” ở Mỹ với các tên gọi như: cuộc chiến “chống khủng bố”, “Thánh
chiến”, “Al-Qaeda”, “bệnh Than”, “Thư có bột trắng”, “ngoại giao
phòng ngừa”… Cách tiếp cận này đúng nhưng chưa phản ánh hết tính
chất, quy mô phức tạp của vấn đề an ninh phi truyền thống, nó chủ yếu
nhất mạnh đến những vấn đề an ninh trên lĩnh vực chính trị, xã hội.
Tiếp cận từ cách giải quyết những vấn đề cụ thể nổi lên có liên quan
đến an ninh quốc gia, khu vực và thế giới như: buôn lậu, ma túy, buôn
bán phụ nữ và trẻ em, cướp biển, khủng bố, buôn lậu vũ khí, rửa tiền, tội
phạm kinh tế quốc tế và tội phạm công nghệ cao... gọi là “an ninh phi
truyền thống”, (nó được chính thức sử dụng trong “Tuyên bố chung
ASEAN - Trung Quốc về hợp tác trên lĩnh vực an ninh phi truyền thống”


tại Hội nghị thượng đỉnh lần thứ 6, giữa các nước ASEAN và Trung Quốc
tại Phnôm Pênh (Campuchia) ngày 01 tháng 11
năm 2002).

Tiếp cận từ bản chất của vấn đề an ninh: từ góc độ này, nhiều
chuyên gia cho rằng, bất cứ vấn đề nào liên quan đến an ninh mà bản
chất là phi quân sự đều được coi là an ninh phi truyền thống.
Tiếp cận vấn đề an ninh một cách tổng hợp, toàn diện, đa chiều.
Đây là cách tiếp cận mà hiện nay được nhiều nhà nghiên cứu, chính trị
gia, các nước thừa nhận (trong đó có Việt Nam). Theo đó, an ninh phi
truyền thống có cả vấn đề bạo lực, phi bạo lực và phạm vi biểu hiện
cũng như thách thức của nó biểu hiện trên tất cả các lĩnh vực của đời
sống xã hội, vượt ra khỏi sự kiểm soát của nhiều quốc gia.
Các phương pháp tiếp cận về an ninh phi truyền thống trên tuy có
sự khác nhau nhưng đều đã thể hiện tư duy mới và trách nhiệm cao về
an ninh thế giới ngày nay của các nước đối với sự tồn tại và phát triển
bền vững của cộng đồng quốc tế cần được nghiên cứu và vận dụng trong
xây dựng hoạch định chiến lược phát triển và bảo vệ an ninh của từng
quốc gia và của các tổ chức hợp tác khu vực, hay tổ chức Liên hợp quốc
trong thế kỷ XXI.
Chính vì có nhiều cách tiếp cận khác nhau nên dẫn đến quan niệm
về an ninh phi truyền thống của các nước trên thế giới có những điểm
khác biệt nhất định trong nhận thức và cách giải quyết một số vấn đề cụ
thể có liên quan đến an ninh của từng quốc gia, khu vực. Tuy nhiên, xét
về cơ bản, nội dung của an ninh phi truyền thống có nhiều điểm chung
thống nhất.
Theo chúng tôi, an ninh phi truyền thống là toàn bộ những vấn đề
an ninh trên tất cả các lĩnh vực chính trị, quân sự, kinh tế, văn hóa, xã
hội, môi trường sinh thái,… mà phạm vi tác động, ảnh hưởng của nó đã


và đang đe dọa đến sự tồn tại của con người, đến hòa bình, ổn định và
phát triển bền vững của mỗi quốc gia, dân tộc và thế giới.
Từ quan niệm trên, an ninh phi truyền thống được biểu hiện với

những đặc trưng chủ yếu sau:
Thứ nhất, về tên gọi
An ninh phi truyền thống là một cụm từ mới được xuất hiện chính
thức trong “Tuyên bố chung ASEAN - Trung Quốc về hợp tác trên lĩnh
vực an ninh phi truyền thống” thông qua tại Hội nghị thượng đỉnh ASEAN
- Trung Quốc lần thứ 6 tại Phnôm Pênh, Campuchia ngày 1 tháng 11 năm
2002.
Trong tuyên bố này, các nhà lãnh đạo ASEAN và Trung Quốc bày
tỏ sự quan ngại về những vấn đề an ninh phi truyền thống ngày càng gia
tăng như buôn lậu, ma tuý, buôn bán phụ nữ và trẻ em, cướp biển, khủng
bố, buôn lậu vũ khí rửa tiền, tội phạm kinh tế quốc tế và tội phạm công
nghệ cao đang đe dọa an ninh khu vực và thế giới, đồng thời tạo ra
những thách thức mới đối với hòa bình, ổn định, phát triển trong và
ngoài khu vực.
Ngoài ra, còn một số quan niệm khác tương tự như an ninh phi
truyền thống được nhiều nước sử dụng như: “an ninh cộng đồng”, “an
ninh tổng hợp”, “an ninh hợp tác” hay “an ninh tập thể”.
Quan niệm “an ninh cộng đồng” cho rằng, phải nhìn nhận an ninh
quốc gia ở tầm cao hơn và rộng hơn, đặt an ninh từng nước vào an ninh
khu vực và an ninh thế giới; đồng thời đề cao nguyên tắc bảo đảm an
ninh xây dựng dựa trên cơ sở hợp tác bình đẳng, không gây áp lực;
không coi lực lượng và sức mạnh quân sự là biện pháp duy nhất và trước
hết để giải quyết vấn đề an ninh quốc gia, khu vực và thế giới.


Quan niệm “an ninh tổng hợp” nhìn nhận an ninh từ nhiều phương
diện tác động biện chứng với nhau, bao gồm: an ninh kinh tế, văn hóa, xã
hội; an ninh tài nguyên, môi trường, thiên tai và dịch bệnh; an ninh chính
trị, quân sự và nhiều vấn đề nhạy cảm khác… diễn ra trong từng quốc gia,
khu vực và trên thế giới. Do đó, việc giải quyết vấn đề an ninh của thế

giới cũng phải dựa trên giải pháp mang tính tổng hợp, toàn diện, không
đơn thuần bằng biện pháp quân sự.
Quan niệm “an ninh hợp tác” hay “an ninh tập thể” coi trọng
nhấn mạnh đến vai trò trách nhiệm bảo vệ an ninh thế giới phải là việc
làm tập thể, là sự hợp tác giữa các quốc gia với nhau trong cộng đồng
quốc tế. Coi hợp tác là biện pháp tất yếu của an ninh và an ninh là mục
tiêu hợp tác. Hợp tác song phương và đa phương, tin tưởng lẫn nhau,
biết tự kiềm chế và gạt bỏ tư duy chiến tranh lạnh cực đoan trước đây.
Thứ hai, an ninh phi truyền thống và an ninh truyền thống có sự
khác biệt nhất định
Về cấp độ: an ninh truyền thống lấy nhà nước làm đơn vị, chủ yếu
đề cập đến những quan hệ chính trị, tương quan sức mạnh quân sự giữa
các nhà nước, đặc biệt là về sự uy hiếp quân sự, uy hiếp chiến tranh
mang tính bạo lực. Còn an ninh phi truyền thống dùng để chỉ những vấn
đề vượt ra ngoài các mối quan hệ trên.
Về phạm vi: an ninh truyền thống quan tâm chủ yếu đến an ninh
chính trị, quân sự của quốc gia, đến an ninh khu vực và an ninh toàn cầu,
còn an ninh phi truyền thống quan tâm rộng hơn, đa dạng hơn, không chỉ
là quốc gia, mà còn bao gồm con người và an ninh toàn cầu trên mọi
lĩnh vực.


Về nguyên nhân và ảnh hưởng của an ninh truyền thống khác với
an ninh phi truyền thống. Mối đe dọa an ninh truyền thống chủ yếu thể
hiện ở giữa các quốc gia, đến từ bên ngoài, còn mối đe dọa an ninh phi
truyền thống vừa đến từ bên ngoài, vừa bắt nguồn từ nội bộ, cũng có thể
là sự tác động lẫn nhau giữa nhân tố bên trong và nhân tố bên ngoài (Ví
dụ: tội phạm xuyên quốc gia, rửa tiền, ma túy, khủng bố...)
Về biện pháp giải quyết: an ninh truyền thống chủ yếu lấy biện
pháp quân sự, liên kết đồng minh và chiến tranh để giải quyết, còn an

ninh phi truyền thống nhấn mạnh tính đa dạng của nhân tố uy hiếp an
ninh, tính tổng hợp của biện pháp ứng phó, sự hợp tác song phương và
đa phương giữa các nước trong mối quan hệ phi đối kháng. (Nhất là sau
sự kiện 11 tháng 9 năm 2001, phương pháp tiếp cận, hình thức hợp tác
và thương thuyết giữa các nước trong đối phó và giải quyết vấn đề an
ninh phi truyền thống càng trở nên phổ biến).
Thứ ba, về nội dung an ninh phi truyền thống
An ninh phi truyền thống được biểu hiện rất rộng, gồm nhiều lĩnh
vực, nó không chỉ là những đe dọa từ thiên tai, dịch bệnh, thảm họa môi
trường, di cư tự do, rửa tiền, chuyển giao công nghệ lưỡng dụng, khủng
bố, tội phạm xuyên quốc gia, nạn thiếu lương thực… mà còn bao gồm
cả an ninh sinh tồn và an ninh phát triển, an ninh của các quốc gia có
sự liên hệ tác động đến an ninh của thế giới và ngược lại. Nói một cách
khác, an ninh phi truyền thống phải được hiểu là một nền an ninh bao
hàm cả an ninh bên trong lẫn an ninh bên ngoài quốc gia, phải tính đến
sự phát triển kinh tế, sự bình ổn chính trị trong nước, tiến bộ xã hội và
phát triển con người; đây là những bộ phận cấu thành nên nền an ninh
quốc gia và an sinh của người dân.


An ninh phi truyền thống là vấn đề xuyên quốc gia, có thể do
những nhân tố phi chính trị, phi quân sự gây ra, trực tiếp ảnh hưởng, uy
hiếp đến sự tồn tại của con người, sự phát triển, ổn định của một nước,
khu vực và toàn cầu. Vì vậy, để đối phó và giải quyết vấn đề an ninh phi
truyền thống đòi hỏi mỗi quốc gia phải hợp tác và tôn trọng chủ quyền
của tất cả các quốc gia khác để có thể đối phó với hàng loạt các vấn đề
an ninh phi truyền thống đang đặt ra.
* An ninh phi truyền thống có những đặc điểm sau đây:
An ninh phi truyền thống mang đặc trưng vừa bạo lực vừa phi bạo
lực. Bạo lực là chỉ các hoạt động tội phạm như khủng bố, buôn lậu ma

túy, tội phạm có tổ chức… nhưng chúng mang tính phi quân sự; còn phi
bạo lực biểu hiện của những vấn đề như: biến đổi khí hậu, ô nhiễm môi
trường, cạn kiệt tài nguyên, khủng hoảng tài chính tiền tệ, dịch bệnh…
An ninh phi truyền thống mang tính xuyên quốc gia. Các vấn đề
của an ninh phi truyền thống không chỉ giới hạn trong phạm vi một quốc
gia mà mở rộng trên phạm vi toàn cầu trên tất cả các lĩnh vực và có ảnh
hưởng, tác động rất lớn đến quan hệ giữa các quốc gia, khu vực và quan
hệ quốc tế. Các vấn đề thuộc an ninh phi truyền thống như suy giảm môi
trường, dịch bệnh, khủng bố, buôn bán vũ khí, tội phạm có tổ chức
xuyên quốc gia… tuy ở những mức độ khác nhau nhưng đều tác động và
gây ra những hậu quả nhất định tới đời sống xã hội của các quốc gia và
cộng đồng quốc tế.
Các vấn đề an ninh truyền thống và an ninh phi truyền thống có
mối liên hệ với nhau như mục tiêu, lợi ích… Trong một số trường hợp,
các vấn đề an ninh phi truyền thống có thể bị kích thích bùng phát trở


thành vấn đề an ninh truyền thống (xung đột quân sự giữa các nước) như
vấn đề khủng bố...
Các mối đe dọa an ninh phi truyền thống hiện nay về cơ bản có thể
chia thành 3 nhóm:
Một là, mối đe dọa của bệnh dịch và hiểm họa địa chất như: sốt
xuất huyết, dịch SARS, HIV/AIDS, động đất, sóng thần, nước lũ…
Hai là, mối đe dọa đối với an ninh con người và sự ổn định kinh tế
- xã hội như là tội phạm xuyên quốc gia, buôn lậu ma túy, khủng bố,
khủng hoảng tài chính…
Ba là, mối đe dọa về sự thiếu hụt tài nguyên, ô nhiễm môi trường,
phá hoại sinh thái…
Tác động của an ninh phi truyền thống đến các quốc gia và quan
hệ quốc tế:

Thứ nhất, các quốc gia đứng trước nhiều thách thức lớn
Những mối uy hiếp mới nảy sinh như: môi trường suy thoái, thiếu
hụt tài nguyên, phổ biến vũ khí giết người hàng loạt, tội phạm có tổ chức
xuyên quốc gia và chủ nghĩa khủng bố… Những vấn đề này tác động rất
lớn đến quan hệ giữa các nước.
Trong tình hình đó các quốc gia đứng trước nhiều thách thức lớn,
vai trò của quốc gia trong phương diện bảo vệ an ninh cũng có nhiều
thay đổi, vai trò quản lý xã hội của chính phủ, quan niệm chủ quyền
quốc gia truyền thống cũng chịu sự tác động. Năng lực quản lý, khả
năng huy động sức mạnh của Nhà nước trong xử lý, ứng phó với khủng
hoảng, các vấn đề an ninh mới nảy sinh nhiều khi vượt quá khả năng của
một quốc gia… Sức mạnh tổng hợp của một hay vài quốc gia, thậm chí


cả một cộng đồng quốc gia cũng không đủ năng lực để tự giải quyết mà
phải dựa vào sự hỗ trợ của cộng đồng quốc tế, và như vậy, quyền lực của
quốc gia trong đối phó và giải quyết các vấn đề ANPTT sẽ bị giảm sút.
(Ví dụ: khủng hoảng tài chính của Mỹ 2008; vấn đề chống khủng bố Mỹ không thể tự mình giải quyết được; khủng hoảng nợ công của
EU…).
Thứ hai, công tác quản lý nhà nước gặp nhiều khó khăn, phức tạp
Đối với các quốc gia, để tăng cường quyền lực của mình một yêu
cầu đặt ra là phải tăng cường năng lực quản lý, xử lý có hiệu quả vấn đề
an ninh phi truyền thống mà bản thân nước đó phải đối mặt. Nếu họ xử
lý kém hiệu quả thì hậu quả của nó có thể lan tỏa ảnh hưởng đến các
quốc gia xung quanh, thậm chí là toàn bộ khu vực.
Thứ ba, thách thức giữa việc tăng cường hợp tác quốc tế trong giải
quyết các vấn đề an ninh phi truyền thống với việc lợi dụng can thiệp từ
bên ngoài và xung đột giữa các quốc gia
Ngày nay, xu thế hợp tác quốc tế giữa các quốc gia, khu vực trên
thế giới để giải quyết các vấn đề an ninh phi truyền thống ngày càng

được tăng cường và mở rộng như: hợp tác giữa các nước ASEAN với
các nước đối thoại (ASEAN + 1, ASEAN + 3), EU, tiến trình hợp tác Á Âu (ASEM), APEC), hợp tác giữa khu vực Đông Nam Á với Đông Bắc
Á với các nước trong APEC nhằm ngăn chặn nguy cơ khủng bố và các
loại tội phạm xuyên quốc gia…
Hiện nay, nhiều vấn đề của an ninh phi truyền thống nước đã vượt
qua biên giới quốc gia, gây nên sự quan tâm chú ý của quốc tế, thậm chí
có thể bị can thiệp từ bên ngoài hoặc can dự quốc tế, nhiều khi hành vi
đối ngoại của một nước cũng chịu những nhân tố khống chế từ bên


ngoài. Vì thế, trong khi xử lý quan hệ đối ngoại, các nước đều phải tính
toán, cân bằng lợi hại toàn diện. Mặt khác, một số vấn đề thuộc tính đặc
thù quốc gia nhiều khi xử lý không tốt cũng có thể trở thành vấn đề
mang tính quốc tế và có thể dẫn đến xung đột giữa các quốc gia (ví dụ:
di cư tự do, hợp tác chống khủng bố…). Những vấn đề đó đòi hỏi mỗi
quốc gia cần xử lý khôn khéo, vừa chủ động ngăn ngừa, giải quyết vừa
tích cực kết hợp với các nước thông qua việc hợp tác và điều hòa quốc tế
để giải quyết.
Quan điểm của các nước về giải quyết vấn đề an ninh phi truyền
thống, trước hết là tăng cường hợp tác quốc tế. Tăng cường xây dựng và
mở rộng hợp tác đa phương, song phương để giải quyết các vấn đề có
liên quan đến an ninh phi truyền thống từng khu vực và thế giới. Ngày
nay, trong xu thế hội nhập kinh tế mang tính toàn cầu, muốn có an ninh
và hòa bình lâu dài, phải xây dựng quan niệm an ninh kiểu mới - an ninh
tổng hợp toàn diện, cấu trúc an ninh phải được xây dựng dựa trên cơ sở
lòng tin, mối quan hệ lợi ích chung giữa các quốc gia dân tộc. Thông qua
đối thoại để tăng thêm lòng tin, thông qua hợp tác để cùng nhau phát
triển, cùng nhau tôn trọng độc lập chủ quyền, giải quyết mọi bất đồng
tranh chấp trên cơ sở giữ gìn an ninh và hòa bình thế giới, đó là những
phương thức, phương pháp mới để giữ gìn và bảo vệ an ninh thế giới.

Thứ hai, nâng cao vai trò trách nhiệm và hiệu lực của các tổ chức
quốc tế (Tổ chức Liên hợp quốc, một số tổ chức quốc tế có tính châu lục,
khu vực ở châu Âu, châu Mỹ, châu Phi, châu Á hay châu Á - Thái Bình
Dương… )
Quan điểm của Việt Nam về giải quyết vấn đề an ninh phi truyền
thống


Việt Nam cũng như các quốc gia khác đang phải đối mặt với các
vấn đề an ninh phi truyền thống như: thiên tai, môi trường, dịch bệnh,
nạn buôn lậu ma túy, tội phạm xuyên quốc gia, nạn khủng bố quốc tế…
Để giải quyết vấn đề trên, quan điểm nhất quán của Việt Nam là: tăng
cường quốc phòng, an ninh, chủ động ngăn chặn và “sẵn sàng ứng phó
với các mối đe dọa an ninh phi truyền thống mang tính toàn cầu, không
để bị động, bất ngờ trong mọi tình huống”1, đồng thời kiên quyết phản
đối, đấu tranh làm thất bại mọi âm mưu, hoạt động của các thế lực thù
địch lợi dụng vấn đề an ninh phi truyền thống để can thiệp vào công việc
nội bộ của Việt Nam.
Việt Nam xác định trách nhiệm của mình: Trước hết, phải tự giải
quyết là chính, phải giữ vững sự ổn định chính trị và an ninh quốc gia,
xây dựng khối đại đoàn kết toàn dân tộc để xây dựng và phát triển đất
nước.
Hai là, chủ động đề xuất và đóng góp tích cực vào việc giải quyết
những vấn đề nảy sinh mang tính toàn cầu, cùng các nước xây dựng môi
trường an ninh chung của khu vực và thế giới. Việt Nam đã thực hiện
nhiều chương trình lớn về kinh tế văn hóa và xã hội như chương trình
135, xóa đói giảm nghèo, điện, đường, trường, trạm… để giảm bớt
khoảng cách giàu nghèo giữa các vùng; kết hợp phát triển kinh tế bền
vững đi đôi với bảo vệ môi trường, thực hiện giáo dục đi đôi với xử lý
bằng luật pháp; thành lập Uỷ ban Cứu hộ cứu nạn từ cấp Trung ương

đến địa phương; Cục Phòng chống ma túy, Lực lượng Cảnh sát biển; gia
nhập Tổ chức chống tội phạm quốc tế (INTERPOL); hợp tác tiến hành
tuần tra chung trên biển với một số nước trong khu vực; phối hợp với
1 Đảng Cộng sản Việt Nam, Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2011,
tr. 233.


các tổ chức quốc tế ngăn ngừa thành công dịch SARS diễn ra ở Việt
Nam năm 2004…
Ba là, trong quan hệ quốc tế để giải quyết vấn đề an ninh phi
truyền thống là vấn đề có tính toàn cầu đòi hỏi phải có sự hợp tác chặt
chẽ của cộng đồng quốc tế. Đối với khu vực, để giải quyết vấn đề an
ninh phi truyền thống, các quốc gia phải có sự phối hợp trên nhiều lĩnh
vực, cần thống nhất quan điểm an ninh mỗi quốc gia gắn với an ninh khu
vực. Về hợp tác quốc tế, phải có cơ chế mang tính toàn cầu và từng khu
vực. Trong đó, vấn đề quan trọng nhất là xây dựng lòng tin lẫn nhau,
phải lấy việc hợp tác cùng có lợi, cùng nhau phát triển, cùng nhau tạo ra
môi trường an ninh ổn định lâu dài là mục tiêu để vươn tới.
Tóm lại, chính sách của Việt Nam là kiên trì quan điểm an ninh
toàn diện, an ninh dựa trên cơ sở tăng cường giao lưu, củng cố sự hiểu
biết, tin tưởng lẫn nhau, cùng nhau giải quyết mọi vấn đề có liên quan
đến an ninh quốc gia, quốc tế, thúc đấy đối thoại, hợp tác an ninh song
phương và đa phương, bảo đảm tính công bằng, hợp pháp lý, toàn diện,
cân bằng và vì lợi ích chung của nhân loại.