Rừng xà nu (Nguyễn Trung Thành)

Rừng Xà Nu
Nguyễn Trung Thành
I / Tác giả
NTT tên thật là Nguyễn Ngọc Báu quê ở Quảng Nam, ông còn có một bút danh
khác Nổi tiếng hơn là Nguyễn Ngọc. Mặc dầu quê ở Quảng Nam nhng suốt cả cuộc
đời mình ông lại gắn bó với Tây Nguyên. Vì vậy toàn bộ sáng tác của ông đều viết về
mảnh đất này. Những tp tiêu biểu nh : Đất nớc đứng lên ( giải nhất tiểu thuyến; giải th-
ởng văn nghệ toàn quốc 54-55) tiểu thuyết Đất Quảng ; chuyện Rừng Xà Nu và bài
Tùy bút Đờng chúng ta đi. Một đặc điểm rất nổi bật trong phong cách nghệ thuật của
NTT là sáng tác của ông thấm đẫm cái chất sử thi hào hùng vốn là một đặc điểm nổi
bật nhất của văn hóa dân gian Tây Nguyên.
II / Tác phẩm
RXN viết sau Đất nớc đứng lên 10 năm, cái viết trớc là TT, cái viết sau là Tr
ngắn. Đề tài tơng tự, các nhân vật na ná giống nhau, chủ đề cũng khá gần nhau, không
gian thời gian cũng rộng dài bằng nhau vậy mà cái sau lại ngắn hơn...
Mặc dù là một tác phẩm tr ngắn, nhng vì tác phẩm của NTT này thấm đẫm chất
sử thi anh hùng nên để có thể cảm nhận hết cái hay của tác phẩm thì về mặt phơng
pháp mà nói khi PT chúng ta phải xuất phát từ những đặc trng cơ bản của sử thi anh
hùng.
Sử thi anh hùng: là thể loại tác phẩm tự sự (thờng là thơ) nên là loại thể trung
gian giữa tự sự và trữ tình. Còn nếu nói nôm na hơn thì sử thi anh hùng vừa mang tính
truyện lại vừa mang tính thơ. Đây là một thể loại xuất hiện từ rất sớm trong lịch sử văn
học nhằm ca ngời sự nghiệp anh hùng có tính toàn dân và có ý nghĩa trọng đại đối với
dân tộc trong buổi mình minh lịch sử. Về kết cấu sử thi là một câu chuyện đợc kể có
đầu có đuôi với quy mô lớn. Các nhân vật chính của sử thi là những anh hùng tráng sĩ
tiêu biểu cho sức mạnh thể chất và tinh thần của cho ý chí sự thông minh và lòng dũng
cảm của cộng đồng. Nh vậy là sử thi anh hùng mang tính truyện. Thế nhng ngôn ngữ
của sử thi anh hùng lại giống với ngôn ngữ thơ ca rất giàu âm điệu giàu hình ảnh cho
nên ngời Tây Nguyên không kể sử thi mà là khan sử thi. Hình ảnh sử thi không phải là
hình ảnh tự sự mà là những hình ảnh biểu tợng của thơ ca.
Rừng Xà Nu đúng là một câu chuyện có nhân vật, có tính cách có diễn biến, có

kết thúc. Thế nhng câu chuyện này lại giống một bài thơ hơn giống một câu chuyện.
1
Ngôn ngữ rất mợt mà chải chuốt. Bố cục của câu truyện này rất giống nh cấu tứ của
một bài thơ.Nó đợc làm nên bởi 2 mảng hình ảnh đồng nhất với nhau về mặt ý nghĩa.
Đấy là hình ảnh rừng Xà Nu và hình ảnh những ngời dân làng Xô Man. Nói nh thế có
nghĩa là cánh rừng Xà Nu đẹp nh thế nào thì ngời dân làng Xô Man đẹp nh thế.
Sử thi anh hùng là thể loại của những cái phi thờng. Trong sử thi, từ sự vật sự
việc cho tới tính cách ngời đều vợt quá mức bình thờng. Chẳng hạn để tả 1 ngôi làng
rất dài thì ngời ta tả nó dài hơn một tiếng chiêng. Đam San khỏe đến nỗi khi bớc lên
nhà sàn , nh sàn rung về phía Đông 7 lần về phía Tây 7 lần. Lời nói trong sử thi cũng
thờng là những lời nói có cánh. Thậm chí cái chết của nhân vật trong sử thi cũng là cái
chết phi thờng. Đam San chết trên đờng đi bắt nữ thần mặt trời về làm vợ mình.
Do tính phi thờng nh vậy cho nên tính cách các nhân vật sử thi thờng rất cực
đoan và đơn giản. Đã tốt thì tốt đến thánh thiện, ngợc lại đã xấu thì xấu tới mất nhân
tính. Trong sử thi không bao giờ có những tính cách phức tạp vừa thế nọ vừa thế kia.
Tr ngắn RXN của NTT cũng đúng nh thế. Tính cách các nhân vật rất cực đoan,
tạo thành hai tuyến ngời xấu và ngời tốt rất rõ rệt tạo thành hai tuyến rất rõ rệt. Và tất
cả những ngời tốt với kẻ xấu, tính cách, nhân vật trong chuyện này đều mang tính tợng
trng hơn là tả thực. Chẳng hạn nhân vật thằng Dục tợng trng cho cái ác cho nên thằng
Dục thật bằng ngời bằng thịt đã chết dới lỡi mác của cụ Mết, ấy thế mà lúc Tơ Nú nghỉ
phép về thăm làng mọi ngời vẫn cứ hỏi anh có gặp thằng Dực không. Rõ ràng là trong
ý niệm của ngời Xôman thằng Dục là hiện thân của (cái ác) có tên là thằng Dục.
Chừng nào cái ác còn là còn thằng Dực.
-Sử thi anh hùng bao giờ cũng ca ngợi sức mạnh và vẻ dẹp của cộng đồng. Mỗi
bản sử thi đều có một ngời anh hùng kiệt xuất nhng ngời anh hùng ấy không đại diện
cho cá nhân anh ta mà anh ta chỉ là đại biểu u tú nhất của một cộng đồng, một bộ tộc
hay một làng.
Cũng vì thế ở trong câu chuyện RXN, NTT khắc họa nhiều nhân vật chứ không
tập trung ở một nhân vật nào. Nhân vật Tơ Nú ở trong câu chuyện này là tợng trng cho
vẻ đẹp của ngời Xô Man.

2. Do truyện ngắn RXN thấm đẫm những đặc trng của sử thi anh hùng nói trên
cho nên khi phân tích câu chuyện này chúng ta phải bắt đầu từ việc phát triển vẻ đẹp
hình tợng RXN. Phân tích đến đâu chúng ta lại phải có những liên hệ ngang để tìm ra
những vẻ đẹp tơng ứng của ngời làng XôMan. Cho nên không phải ngẫu nhiên mà tên
2
của truyện này lại là RXN chứ không phải là ngời Xôman. Và trong bố cục của
chuyện, hình ảnh cánh RXN đợc NTT miêu tả ở đoạn mở đầu và đoạn kết thúc truyện.
III / Phân tích vẻ đẹp hình t ợng RXN và vẻ đẹp t ơng ứng của ng ời Xôman:
Có một điểm mà chúng ta rất dễ nhận thấy trong t duy nghệ thuật của ngời TN,
đấy là hiện tợng ngời TN luôn mợn những gì có trong tự nhiên để diễn đạt ý nghĩ của
mình mà không bao giờ nói ra một cách cụ thể. Ngời TN thờng tự ví mình nh là một
đàn chim Chơ-Rao. Để biểu đạt nỗi nhớ đối với chồng - ngời đi tập kết ra bắc, ngời ta
mợn hình ảnh cây Kơ-Nia để nói. Chính vì thế việc NTT mợn hình tợng RXN để diễn
tả những vẻ đẹp, những phẩm chất cao quí của ngời TN cũng là điều tất nhiên.
1. Đặc điểm thứ nhất của hình t ợng RXN:
a) Có lẽ một đặc điểm để nhận thấy ngay ở hình tợng RXN, một ấn tợng mà
chúng ta cảm nhận ngay từ những dòng đầu của chuyện này. Đấy là một cánh rừng đau
thơng. Ngày nào cũng thế cứ đều đặn mỗi ngày 2 lần đạn đại bác từ đồn giặc bắn đến
làng Xôman. Thế nhng phần lớn đạn đại bác lại rơi vào RXN ở đầu làng ngay cạnh con
nớc lớn. Cánh rừng ấy ỡn cái tấm ngực của nó để che trở cho ngời Xôman. Cả một
cánh RXN bạt ngàn mà không có cây nào không mang trên mình thơng tích. Trên thân
cây ở chỗ này có vết đạn găm vào, nhựa ứa ra đọng lại thành một cục đỏ bầm nh máu.
ở những cây còn non nhựa còn loãng những vết thơng lở loét rất nhanh chỉ vài ngày
sau là chết. Những cây Xà nu lớn bị đạn đại bác của giặc phạt ngã đổ ào ào nh một
thân thể tráng kiện .
b) Những con ngời của làng Xôman bao nhiêu đau thơng tang tóc do bọn giặc
gây ra. Sợ ngời Xôman đi tiếp tế cho cán bộ trong rừng bọn chúng chặt đầu bất cứ ai đi
vào rừng mà có mang theo thức. Rồi để uy hiếp những ngời còn sống chúng bêu đầu
những ngời đã chết trên những cây cọc cắm chỗ nhiều ngời vẫn qua lại. Nghe tin ngời
Xôman đang mài giáo mác để chuẩn bị khởi nghĩa, thằng Dục dẫn một tiểu đội ác ôn

càn lên quyết bắt cho Tơ Nú ngời chỉ huy du kích. Không bắt đợc anh bọn chúng hành
hạ vợ con anh rất dã man để anh không chịu nổi phải ra đầu hàng. Đến lúc bắt đợc Tơ
Nú bọn chúng quấn rẻ 10 đầu ngón tay rồi đốt lên nh 10 ngọn đuốc. Về sau này bàn
tay Tơ Nú cháy đen nhăn nhúm lại trông cứ nh những cành Xà Nu bị cháy chĩa lên trời.
Ngời làng Xôman chẳng có gia đình nào còn nguyên vẹn.
2. Đặc điểm thứ 2 của hình t ợng RXN :
a) trên rừng TN có nhiều giống cây nhng có ít giống cây nào lại có sức sống
mãnh liệt nh Xà nu. Xà nu có thể mọc xanh tốt ngay trên sờn dốc cheo leo khô cằn
3
nhất. Bom đạn đại bác của giặc bắn phá là thế mà cánh rừng Xà nu vẫn cứ xanh tốt.
Trên thân cây những vết thơng do đạn giặc gây ra rất mau lành và xà nu vẫn cứ lớn lên
nh một cơ thể cờng tráng. Ngay cạnh gốc xà nu lớn bị đạn giặc phạt đổ, mấy cái mầm
non mập mạp và lớn nhanh nh thổi. cái màu xanh của cánh rừng xà nu cứ nh trọc tức lũ
giặc. Ngọn cây xà nu có hình nhọn mũi tên lúc nào cũng nh phóng lên trời cao để hứng
lấy ánh sáng. Sức sống mãnh liệt của cánh rừng này bom đạn của bọn giặc không sao
hủy diệt nổi.
b) Những ngời của làng Xô man cũng có 1 sức sống mãnh liệt và quật cờng nh
cánh rừng của họ . ở trong câu chuyện này có một chi tiết hết sức thú vị đấy là sự
giống nhau của hai chị em tên là Mai và Dít. Dít giống Mai đến nỗi khi cô ngồi thụp
xuống trớc mặt Tơ Nú anh cảm thấy có một luồng lạnh run suốt dọc sống l ng bởi trớc
mặt Tơ Nú không phải là Dít mà chính là Mai , ngời vợ của anh. Nh thế xét về hình
thức thì đây là hai nhân vật song thực chất chỉ là một mà thôi. Dít chính là sự sống tiếp
tục của Mai sau cái chết. Cũng giống nh cái mầm Xà Nu non mọc lên ngay bên cạnh
gốc Xà Nu lớn bị phạt đổ.
Bọn giặc giết chóc dã man là thế nhng ngời Xô Man không sợ họ vẫn đi tiếp tế
cho cán bộ trong rừng. Ngời già bị chặt đầu thì phụ nữ đi thay rồi đến thanh niên, rồi
đến trẻ con. Ngời Xô Man rất kiêu hãnh vì bao nhiêu năm rồi mà không có ngời cán bộ
Đảng nào bị bắt trên rừng họ . Bạo lực của kẻ thù không thể ngăn cản đợc ý chí quật c-
ờng của ngời Xôman. Bàn tay của Tnú tuy đã bị đốt cháy nhng vẫn cầm đợc súng vẫn
có thể nói đôi bàn tay ấy để tiêu diệt cái ác cho nên không phải ngẫu nhiên mà cứ nói

đến TN là thế nào ngời ta cũng phải nói đến hai chữ " bất khuất".
3. Đặc điểm 3 của hình t ợng RXN :
Nếu đọc chuyện RXN có một ấn tợng mà bất kì ngời đọc nào cũng dễ nhận
thấy, đấy là mật độ của những từ Xà Nu rất cao : cây Xà Nu, ngọn Xà Nu, nhạ XN, lửa
XN... Sự lặp đi lặp lại này cũng tơng đồng với vẻ đẹp và những phẩm chất cao thợng
của ngời Xô Man. Thân Xà Nu lúc nào cũng mọc thẳng, lòng dạ ngời Xô Man cũng
ngay thẳng nh thế ,họ không bao giờ quanh co dối trá. XN là giống cây rất ham ánh
sáng. Tán cây có hình mũi tên lúc nào cũng nh phóng lên bay cao để hứng lấy ánh
sáng, ngời Xô man cũng một lòng một dạ hớng về CM. Nhựa Xà Nu rất thơm và cháy
rất đợm. Những ngày có nắng to , ánh nắng lọt qua tán lá tạo thành những luồng sáng
và nhìn vào những luồng sáng ấy chỉ bằng mắt thờng thôi cũng có thể nhìn thấy hàng
ngàn hàng vạn hạt nhựa XN nhỏ li ti vàng óng ánh, thơm mỡ màng. Tấm lòng của
4
những ngời Xô man cũng thơm thảo nh thế , linh hồn họ cũng nồng ấm nh lửa Xà nu .
Họ sẵn sàng cu mang đùm bọc lẫn nhau. Tnú mồ côi cha mẹ từ nhỏ , anh lớn lên đựơc
chính là nhờ ngời Xô man nuôi nấng. Ngời Xô man nói riêng cũng nh ngời TN nói
chung thờng sống rất minh bạch, dù yêu hay ghét bao giờ họ cũng rất phân minh. Đã
yêu thì họ hết lòng, sẵn sàng sả thân thậm chí phải hi sinh cả tính mạng để bảo vệ họ
cũng không chối từ . Và ngợc lại ngời Xôman cũng căm thù rất dữ dội không bao giờ
khoan nhợng. Có thể nói đọc suốt cả thiên truyện ngắn này, ngời đọc luôn cảm nhận đ-
ợc mối quan hệ tơng đồng giữa rừng với ngời, vẻ đẹp của rừng XN cũng là vẻ đẹp của
ngời Xôman.
IV- Đôi lời kết luận:
Có lẽ cái làm nên sức sống của một tác phẩm cũng nh của một nhà văn chính là
ở cái diện mạo rất riêng của nó. Trong văn chơng không có gì buồn hơn khi chúng ta
đọc một tác phẩm mà thấy nó cứ na ná nh những tác phẩm khác. Ngời ta thích một tác
phẩm, thích một nhà văn vì nhận ra ở nó một cái gì rất riêng, không thể cảm thấy ở các
tác phẩm khác, nhà văn khác. Truyện của NTT thấm đẫm cái chất sử thi anh hùng vốn
là một nét nổi bật của VH Dân gian Tây Nguyên. Và chính điều này đã làm nên cái nét
riêng ấy.

5