Phân loại đau hàm mặt

HÂN LO I CH N

P

OÁN CÁC C N

AU HÀM

M T TRONG PHÒNG KHÁM NHA
Jens Christoph Türp1, Alfons Hugger 2, Hans Schindler 3
1

Clinique de médecine dentaire reconstructrive

et de myoarthropathies, centre de médecine dentaire,
Université de Bâle, Suisse
2

Polyclinique de prothèse dentaire, Westdeutsche

Kieferklinik (clinique maxillo-faciale ouest-allemande),
Université de Düsseldorf, Allemagne
3

Institut fédéral de recherche sur l’alimentation,

groupe de projet Analyse sensorielle, Karlsruhe, Allemagne
«C n đau là m t tr i nghi m v giác quan và c m xúc k t h p v i m t t n th
c a các mô ho c đ

c miêu t

d

i d ng thu t ng

ng đang hi n di n ho c ti m tàng

này.»

T ch c nghiên c u đau qu c t (1979)
«Phân lo i là m t trong nh ng y u t c b n c a quy trình khoa h c.» SERRES et FAROUKI (2001)

M c đích c a bài báo này là cung c p cho các bác s nha khoa m t phân lo i lâm
sàng các c n đau hàm m t. Trái v i b ng phân lo i r t chi ti t đ y đ c a Okeson
(1995), b ng phân lo i này ch gi i h n trong các d ng đau mà bác s th

ng hay

g p ph i trong th c hành hàng ngày. Các khác bi t chính gi a đau trên thân th
và đau th n kinh, t i ch hay toàn b c ng nh gi a các c n đau c p và mãn tính
c ng đ

c bàn lu n và nguyên t c đi u tr chính c ng đ

c cung c p trong bà i

báo này.

GI I THI U
JEFREY OKESON (Tr

ng

i h c Kentucky), tác gi c a

nhi u sách giáo d c và là nhà lâm sàng ng

i M , gi i thi u

trong tài li u tham kh o c a mình mang tên “ Bell’s Oral-facial
Pains” m t h th ng phân lo i đ y đ các c n đau hàm m t
Page 1
Biên d ch: Ph ng Th o
/>Ng iăchiaăs :ăBànăCh iă ánhăR ngă


(OKESON 1995)1. Ông phân lo i hai th lo i đ ch n đoán: tr c
I bao g m các c n đau thu n v t lý hay th ch t và tr c II bao
g m các c n đau tâm lý (hình 1).1
OKESON th ng kê trong s đ các d ng đau ph bi n nh t, xu t
hi n

vùng hàm m t. Các d ng khác c a đau đ u c ng đ

c

đ a ra (đau n a đ u có ho c không ti n tri u, đau m ch m t,
v.v…). B ng phân lo i xây d ng trên h t m t công c quý giá
đ đ nh h

ng cho các bác s nha khoa chuyên ngành v ch n

đoán và đi u tr cho các b nh nhân có các c n đau hàm m t.
B ng phân lo i OKESON ng

c l i c ng quá chi ti t đ ăs d ng

hàng ngày đ i v i ph n l n các bác s nha khoa. Th t v y, m t
s các tr ng thái đau đ

c đ c p t i (ví d nh đau tuy n d

i

tai, đau dây th n kinh sau herpes,v.v…) hi m khi xu t hi n, k ă
c ătrong các trung tâm chuyên khoa đau hàm m t.
M c đích c a bài báo này đ u tiên là nêu b t s khác nhau ch
y u gi a:
- Các c n đau c p và mãn tính.
Phân lo i c a OKESON phát tri n trên phân lo i WELDEN E.BELL, đã m t n m 1990
(Dallas, Texas) (BELL 1985).
1

Page 2
Biên d ch: Ph ng Th o
/>Ng iăchiaăs :ăBànăCh iă ánhăR ngă


- Các c n đau nh y c m b n th ăvà b nh lý th n kinh,
- Các c n đau thân th ăvà n i t ng,

- Các c n đau t i ch và toàn b .
D a trên n n t ng này- t b ng phân lo i OKESON (Hình 2)m t b ng phân lo i bi n đ i và gi n th các c n đau hàm m t
đ

c đ a ra. Nó có m c đích đ n gi n hoá vi c đánh giá các

c n đau g p ph i trong khuôn kh các ho t đ ng hàng ngày
c a bác s nha khoa. Các quy t c đi u tr c ng đ

c gi i thi u

cho các d ng đau chính.
C n đau c p hay mãn tính
S phân bi t gi a các c n đau c p và các c n đau mãn tính
r t quan tr ng cho vi c đi u tr ă và tiên l

ng (KRONER-

HERWIG 1999); GEHLING & TRYBA 2001):
- Các c n đau c p nhìn chung xu t hi n sau m t ch n th

ng

ho c m t ch n đ ng. Chúng t o nên d u hi u báo đ ng và
b o v c th ch ng l i các t n th
c p th

ng khác. Các c n đau

ng đi kèm v i các tri u ch ng c a h th n kinh

th c v t (toát m hôi, co m ch, ti u nhi u, nh p tim nhanh,
giãn đ ng t , v.v..). Các ph n ng th n kinh ( ví d : s hãi)
Page 3
Biên d ch: Ph ng Th o
/>Ng iăchiaăs :ăBànăCh iă ánhăR ngă


ch xu t hi n trong th i gian ng n. Các c n đau c p th
vùng hàm m t, đ c bi t

hay xu t hi n

ng

r ng và nha chu.

- Các c n đau mãn tínhh làm r i lo n các ch c n ng sinh lý
c a “ h th ng b o v s c kho ”, g n li n v i các c n đau
c p. Th

ng không có b t c m i quan h rõ ràng nào v i

m t t n th
th

ng mô. Các tri u ch ng th c v t c p c ng

ng không có, ng

c l i, các d u hi u th n kinh và hành

ng đi kèm v i c n đau. Các c n đau mãn tính hàm

vi th
m t th

ng xu t hi n

các c nhai và các kh p thái d

ng

hàm.
Các c n đau c p và mãn tính th

ng đ

c phân bi t trong

gi i h n th i gian (ví d : đau mãn tính: th i gian l n h n 3
ho c 6 tháng). Tuy nhiên trong nh ng n m g n đây, các thông
s khác quan tr ng h n đ

c dùng đ đánh giá c n đau mãn

tính h n là ch d a vào thông s

th i gian (KRONER-

HERWIG 1999):
- Các c n đau ph ăt t, đ

c phân bi t khác nhau tu theo v n

s ng và hành vi:
o C m xúc nh n th c: thi u thanh th n, b áp b c, suy
ngh tiêu c c.
Page 4
Biên d ch: Ph ng Th o
/>Ng iăchiaăs :ăBànăCh iă ánhăR ngă


o Hành vi: hành vi liên quan m nh m t i c n đau, ph n
ng hành vi gi m.
o Xã h i: gi m s hoà nh p xã h i, các ho t đ ng hàng
ngày.
o Tâm lý c quan: H n ch ăs n ng đ ng.
- S lan to ăc n đau t i các vùng khác c a c th
- S phát tri n m t c n đau kéo dài, không có pha thuyên
gi m
- Xu h

ng t ng c

ng c n đau

- Th t b i trong đi u tr (v i các lý do đ c bi t)
T t c c n đau c p thân th có th tr thành mãn tính. C ch ă
sinh lý th n kinh, tâm lý và xã h i đ u tham gia vào s xu t

hi n và kéo dài các c n đau mãn tính, và là m c tiêu nghiên
c u tích c c trên th ăgi i.
Các h th ng g n li n v i m i cá nhân, v i s phong to ch c
n ng (endomorphine, endocannabinoide, bó xu ng monoaminergique, v,v,,,) cho phép tránh tr

ng h p các c n đau tr ă

nên mãn tính (ZIEGLGANSBERGER & SCHADRACK
2001). Tuy nhiên, chúng ta không nên s d ng các c ch n i
gen vì g n nh t t c các c n đau mãn tính có m t đi m xu t
Page 5
Biên d ch: Ph ng Th o
/>Ng iăchiaăs :ăBànăCh iă ánhăR ngă


phát gi i h n (ví d : viêm, ch n th
thái mãn tính đ

ng, v.v…): “m t tr ng

c phát tri n t m t ngu n c p tính và c n

đau kéo dài tr ng th i gian dài h n nguyên nhân”ă(KRONERHERWIG 1999).
K t lu n cho các phòng khám nha:
Trái v i các c n đau c p tính, các c n đau mãn tính ch có th đ c xoa d u
b ng can thi p đi u tr . Không có m t tiêu chí ch n l c v ch n đoán cho phép
phân bi t các c n đau mãn tính và c p tính. Tuy nhiên, m t s kháng đi u tr và
t ng các c m giác tâm lý xã h i th ng là nh ng tri u ch ng đánh giá mãn
tính.
tránh m t c n đau tr nên mãn tính, gi m đau nhanh chóng các c n

đau c p tính là đi u vô cùng quan tr ng (SCHINDLER 2002).

Các c n đau nh y c m b n th và b nh lý th n kinh
Trên ph

ng di n c ch b nh lý, các c n đau có th đ

c

chia ra thành các c n đau thân th và các c n đau th n kinh
(ZIMMERMANN 2004)2.
Các c n đau nh y c m b n th
Các c n đau nh y c m b n th th

ng đ

c truy n b ng cách

kích thích lên th th nh y c m b n th (đ i v i ng

i ngo i

đ o:”b ph n nh n c n đau”) (MESSLINGER 1997). Miêu t ă
khái ni m chính xác h n chính là c n đau đ

c truy n qua

Page 6
Biên d ch: Ph ng Th o
/>Ng iăchiaăs :ăBànăCh iă ánhăR ngă

các th th nh y c m b n th . H th ng nh y c m b n th c a
ng

i liên quan s hoà h p v i d ng đau này.

Các nhà v t lý h c ng

i

c, SCHAIBLE (Jena) và

SCHMIDT (Wurzburg) (2000) phân bi t hai d ng đau nh y
c m b n th :2
1/ au b n th ăsinh lý:
Lo i đau c p tính này (HANDWERKER 1999) đ n t s kích
thích có h i tr c ti p vào mô kho m nh. Kích thích này có
th ălà:
- C h c. Ví d : kim chích vào niêm m c các mô c ng c a
kh u cái.
- Hoá h c. Ví d : tiêm dung d ch sinh lý đ ng tr

ng trong

c nhai đ ăkh o sát đau
- Nhi t h c. Ví d : Dùng tuy t cacbon lên r ng (đ th c m
giác l nh c a r ng).

M t h ăth ng th ba c ng đ c phân bi t: c n đau không rõ nguyên nhân. Trong

tr ng h p c n đau (mãn tính) không có m i liên h nào gi a các thông s ăchung
và ngu n g c b nh lý không th xác đ nh, WAKDVOGEL (2000) đ ăxu t khái
ni m “ đau không rõ nguyên nhân” cho các tr ng h p này, và” chu trình b nh
sinh lý không đ c xác đ nh vì thi u các hi u bi t y khoa”.

2

Page 7
Biên d ch: Ph ng Th o
/>Ng iăchiaăs :ăBànăCh iă ánhăR ngă


-

i n. Ví d : Kích thích m t r ng b ng dòng đi n ch y qua
(test s s ng tu ).

2.

au b i các th th b n th liên ti p v i m t c ch b nh

sinh lý
Trong d ng đau này, chúng ta th

ng đ c p t i đau do

viêm. Các th th ănh y c m b n th ăb kích thích và có c m
giác v i các ch t trung gian gây viêm. Trong các ch t này,
chúng

ta

leucotriene,

phân

bi t:

interleukine,

bradykinine,
serotonin

prostaglandine,
và

histamine

(HANDWERKER 1999).
Ví d :
- Viêm tu nhi m khu n
- Viêm kh p

pha ho t đ ngă các kh p thái d

ng hàm

K t lu n cho các phòng khám nha
Các c n đau nh y c m b n th và th n kinh b t ngu n t các c ch khác nhau.
i u này b t bu c khi n chúng ta ph i có các can thi p y khoa khác nhau

Các c n đau th n kinh
Các c n đau th n kinh đ n t ăcác t n th

ng các n ăron ngo i

vi hay trung tâm c a h th ng nh y c m b n th ho c s lo n
n ng (HANDWERKER 1999, SCHAIBLE &SCHMIDT
Page 8
Biên d ch: Ph ng Th o
/>Ng iăchiaăs :ăBànăCh iă ánhăR ngă


2000). H th ng th n kinh giao c m c ng có th liên quan t i
các c n đau (BARON &JANIG 2001). Các c n đau th n kinh
có th xu t hi n theo t ng giai đo n ho c d

i d ng các c n

đau liên t c. Các kích thích sau có th d n t i lo i đau này:
- T n th

ng c h c (vd: c t m t dây th n kinh do c t c t,

chèn ép các dây th n kinh do c , gân và m ch máu).
- T n th
đ

ng chuy n hoá (vd: b nh lý th n kinh do ti u

ng)

- T n th

ng n i t ng (vd: đau th n kinh sau herpes)

- T n th

ng trung tâm (vd: đau trung tâm khi b li t)

Các c n đau thân th và n i t ng
Phân bi t các d ng đau có th khác nhau tu ăthu c vào đi m b t
đ u. Các c n đau ru t th

ng đ

c phân vào các c n đau n i

t ng (vd: khi đau ru t th a, viêm lá lách c p, đau th n c p, viêm
d dày) trong khi đó các c n đau đ n t các mô khác c a c th
đ

c x p vào các c n đau thân th . Các c n đau này đ

c chia

ra làm các c n đau b m t ho c đau sâu (SCHMIDT 2001;
MENSE & PONGRATZ 2003).

Page 9

Biên d ch: Ph ng Th o
/>Ng iăchiaăs :ăBànăCh iă ánhăR ngă


1. Các c n đau thân th b ăm t (da, niêm m c) đ
chính xác b i b nh nhân, chúng th

c đ nh v khá

ng có đ c đi m là m t c n

đau bu t, nh dao c t, nhói, “c p”, không lan to , chúng th
đ

ng

c cho là tác đ ng c m xúc nh t.

Page 10
Biên d ch: Ph ng Th o
/>Ng iăchiaăs :ăBànăCh iă ánhăR ngă


2. Các c n đau thân th sâu (c , gân, kh p, x

ng, mô liên k t)

có m t đ c đi m là c m giác xé rách, co rút, đè nén, “âm ”.
Chúng có xu h

ng lan to ăt i các vùng lân c n do đó đ

c đ nh

v kém chính xác h n các c n đau b m t. Nguyên nhân ch y u
c a đi u này là s h i t m nh m c a các n ron nh y c m b n
th t i s c p c a h th ng dây th n kinh sinh ba (N V) c a
vùng hàm m t và các dây thân kinh c trên- v i các thông tinh
c a tu
d

r ng, niêm m c mi ng, l

i, c

nhai, các kh p thái

ng hàm, màng c ng, da m t, vùng c , trên các n ron t i th

c p trong nhân tu s ng c a ph c h ăsinh ba.

K t lu n cho các phòng khám nha
Trong tr ng h p các c n đau thân th sâu (nh trong tr ng h p các c n đau n i
t ng) th ng vi c đ nh v c a b nh nhân s khác bi t v ik ngu n đau th t s (còn
g i là c n đau khác ch ). Vi c đi u tr luôn luôn h ng v nguowfn đau chính và
không ph i n i lan r ng c a c n đau.

Các c n đau t i ch và toàn b
Các b nh nhân ch u c n đau kéo dài
thái d

ng hàm th

c nhai và/ho c các kh p

ng ch u thêm các c n đau

các vùng khác

c a c th ă(TURP và cs 1998, JOHN và cs.2003).

Page 11
Biên d ch: Ph ng Th o
/>Ng iăchiaăs :ăBànăCh iă ánhăR ngă


i m xu t phát c a các c n đau c hàm th

-

ng đ

c đ nh

v ho c đ n t m t đi m t ng quát. Thêm vào đó, khi có
đau s i c (đau gân nói chung), các c nhai (nh t làăc c n)
th

ng r t hay đau (nh t là khi nén) (DAO và cs. 1997;

MULLER & ZEIDLER 1998; SCHINDLER & TURP
2002).
- Các c n đau kh p thái d

ng hàm có th m t bên ho c hai

bên. M t khác, m t c n đau kh p c a kh p thái d
có th là m t ph n c a các t n th

ng hàm

ng đa kh p, ví d trong

viêm đa kh p mãn tính v i tác đ ng lên kh p thái d

ng

hàm (KOPP 1994; VOOG và cs. 2003)
K t lu n cho phòng khám nha khoa
Vi c tìm ki m các vùng đau c a c ăth là vô cùng c n thi t đ đ a ra phác đ đi u
tr phù h p. Tiên l ng và đi u tr thu c nha khoa các c n đau t i ch th ng d
h n các c n đau toàn b hay lan r ng trong nhi u vùng c ă th (RAPHAEL &
MARBACH 2001). Chúng ta c n đ t các câu h i chính xác v các c n đau khác
nhau trong quá trình h i b nh (nha khoa).ă M t hình v đ y đ c a c ă th là m t
ph ng ti n đ c l c trong khuôn kh b ng c u h i chu n hoá vê đau (TURP &
MARINELLO 2002).

PHÂN LO I TH C T CÁC C N AU
B ng phân lo i gi i thi u trên hình 2 bao g m các c n đau hàm
m t là m t b ng phân lo i đ n gi n hoá c a OKESON (1995).

Nó đ

c gi i h n trong các ch n đoán v t lý (tr c 1). Vì nh
Page 12

Biên d ch: Ph ng Th o
/>Ng iăchiaăs :ăBànăCh iă ánhăR ngă


trong b ng phân lo i OKESON (1995), các c n đau nh y c m
b n th ăđ

c phân bi t v i các c n đau th n kinh

Các c n đau hàm m t thân th , b m t
Các c n đau niêm m c l i
Các c n đau niêm m c l i v i bác s nha khoa là c n đau b m t
chính. Có r t nhi u nguyên nhân d n t i c n đau này, ch y u
đ

c đ nh v rõ ràng. Ví d :
- Loét do ph c hình
- Viêm mi ng do bông b ng
- Ph ng mi ng do th c n th c u ng nóng
-

n t, s d ng thu c capsaicine trên niêm m c

- Herpes môi
- V t nhi t mi ng (apht ) tái phát mãn tính

- Viêm l i t o v y
- Viêm quanh thân r ng
au hàm m t thân th , sâu
au tu

Page 13
Biên d ch: Ph ng Th o
/>Ng iăchiaăs :ăBànăCh iă ánhăR ngă


Các c n đau tu (đau r ng) có th đ n t các nguyên nhân
sau:
- T n th

ng men/ ngà

- Viêm tu
Do các c n đau tu có th ă t o ra các v n đ ă ch n đoán
(RAAB 1995), OKESON (1995) khuyên r ng nên xem các
c n đau hàm m t nh c n đau r ng nh ng đi u ng
còn ch a đ

c l i thì

c ch ng minh “ S đa d ng các lo i đau r ng là

m t quy t c cho t t c các bác s đ coi m i c n đau trong
mi ng và m t có ngu n g c do r ng cho t i khi ch ng minh
đ

c nguyên nhân khác”.

OKESON (1995) cho các c n đau c a mô tu vào các c n
đau n i t ng, ông cho r ng các c n đau n i t ng là m t d ng
c n đau thân th sâu (hình 1). Nh v y, các c n đau tu có
th

có các đ c đi m gi ng nh

các c n đau n i t ng

(HANKEMEIER 2001), (JANIG & HABLER 2002):
- Chúng lan to
- Chúng k t h p v i m t c n đau c a c quan v i m t c n
đau lan to trong các vùng khác c a c th . Các c n đau
Page 14
Biên d ch: Ph ng Th o
/>Ng iăchiaăs :ăBànăCh iă ánhăR ngă


c a c quan “ tu - ngà” lan to n ch y u qua các r ng bên
c nh ( phía xa, lên c thái d

ng, vào tai, ho c vùng má)

- Chúng gây ra c m giác khó ch u (BUSCH 1883)
ng đi kèm v i các ph n ng thân th - v n đ ng

- Chúng th
và th c v t.

Theo các hi u bi t b nh lý th n kinh hi n nay, các đánh giá
ti n s và hình nh c a mô x

ng, ng

i ta ch ng minh r ng

các c n đau tu ălà m t nhóm nhánh c a các c n đau thân th ă
sâu nh ng không nh các c n đau n i t ng, và do đó bi n đ i
b ng phân lo i ban đ u c a Okeson v đi m nay (BYERS &
BONICA 2003; NIV và cs. 2003).
B ng 1-H i ch ng n i b t và quy t c đi u tr các c n đau
hàm m t tiêu bi u (SPROTTE & TURP 2001; PALLA 2002;
DIENER 2003; SCALA &cs 2003)
C n đau c hàm

H i ch ng n i b t

i u tr

C n đau âm , kéo giãn, lan

-Thông tin b nh nhân

to , tu theo các c đ ng,
c

ng đ y u t i trung bình,

v i xu h

-Tr li u v t lý (nóng/l nh)
-V t lý tr li u/ Tr li u b ng

ng m nh lan xu ng

các vùng khác

tay
- Thu c (tolperison; flupirtine,
cho các d ng mãn tính: ch ng
tr m c m 3 vòng)

Page 15
Biên d ch: Ph ng Th o
/>Ng iăchiaăs :ăBànăCh iă ánhăR ngă


- i u t tâm lý xung quanh
c n đau (th giãn, trong
tr

ng h p b nh lý mãn tính:
k thu t x lý c n đau)

Các c n đau kh p thái
d

ng hàm

C n đau nhói bu t, xé rách,
t i ch tr

c trai ho c trong

tai, tu theo chuy n đ ng và
các kích thích, c
đ i, có xu h

-Thông tin cho b nh nhân
-Tr li u v t lý (Nóng./l nh)
--V t lý tr li u/ Tr li u b ng

ng đ thay

tay

ng lan r ng

trong tai và các c nhai

- i u tr b ng máy
- Thu c (thu c ch ng nhiên t ă
không steroid; cho các d ng
mãn tính: ch ng tr m c m 3
vòng)
- i u t tâm lý xung quanh
c n đau (th giãn, trong
tr

ng h p b nh lý mãn tính:
k thu t x lý c n đau)

au dây V không lý do

C n đau m nh, nh đi n gi t

-Thông tin b nh nhân

C p tính, th i gian ng n

-Thu c (đ u tiên:

(kho ng vào s) c

ng đ r t

carbamazépine, ox-

m nh

carbazépine;th

hai:

-Thuyên gi m gi a hai l n x y

Phénytoine, baclofene,

ra đau

lamotrigine,

-X y ra b t ng ho c sau khi

gabapentine,pimozide, acide

kích thích(ch m,nhai,phát

valproique, v.v…

âm,đánh r ng)

-Ph u thu t (K

thu t xuyên

da vào h ch Gasser; gi i nén
vi m c máu c a dây V trong
tam giác c u-ti u não, đi u tr
ph u thu t ch p tia)
au m t không lý do

C n đau bao g m các đ c

-Thông tin b nh nhân
Page 16

Biên d ch: Ph ng Th o

/>Ng iăchiaăs :ăBànăCh iă ánhăR ngă


đi m c a đau th n kinh m t và
không có b t k t n th

-Thu c (ch ng tr m c m ba
vòng, amitriptyline,

ng c

quan nào

clomipramine, doxepine)

-Con đau âm khó xác đ nh,

ch ng co gi t: carbamazépine,

x y ra hàng ngày và ph n l n

oxcarbazépine, gabapentine)

th i gian trong ngày

- Kích thích đi n xuyên da dây

-C n đau đ u tiên
và t i ch

m t bên

vùng m t liên

th n kinh
-Li u pháp tâm lý chung

quan. Nó có th lan xu ng
hàm trên và d

quanh c n đau
-Can thi p ph u thu t

i và các vùng

r ng h n trên m t và c .
-C n đau không k t h p v i
các v n đ nh y c m hay các
tri u ch ng lâm sàng khác
Các ki m tra v i máy vùng
hàm m t (k c ch p phim)
không cho th y két qu gì
au r ng không lý do

au kéo dài âm , bu t nh c,
c

ng đ trung bình, trong

-Thông tin b nh nhân

-Thu c (ch ng tr m c m ba

vùng m t r ng v nh vi n và có

vòng, capsaine, tê t i ch ,

ho c không các r ng bên c nh

phong b h ch sao (stellatum)

-C n đau có th lan t i các

b ng phentolamine,

r ng bên c nh, l i,niêm m c

phentolamin truy n t nh m ch)

x

ng

r ng và x

ng

r ng

-Tr li u tâm lý chung quanh

-Con đau b t đ u sau đi u tr

c n đau

nha khoa xâm l n (nh r ng,

-Can thi p không h i ph c

c t ch p,l y tu )
Không có h i ch ng lâm sàng
c ng nh phim ch p
xác đ nh đ

c b nh
Page 17

Biên d ch: Ph ng Th o
/>Ng iăchiaăs :ăBànăCh iă ánhăR ngă


Loét không lý do c a l

i và

mi ng

C n đau kéo dài trongt t i

-Thông tin b nh nhân

thi u 4-6 tháng v i c m giác

-Thu c (ch ng tr m c m ba

loét niêm m c mi ng, đôi khi

vòng, acide alpha-lipoide,

đi kèm v i c m giác tê bì và

capsaicine)

c m giác b đi c

-Li u pháp tâm lý chung

Nu t khó và khô mi ng

quanh c n đau

Không có h i ch ng khách
quan b nh lý

C n đau c x

ng

Trong các c n đau c x

ng, chúng ta phân lo i:

- Các c n đau c hàm
- Các c n đau kh p thái d

ng hàm

- Các c n đau ngu n g c nha chu
- Các c n đau x

ng

Các c n đau c hàm, kh p thái d

ng hàm và ngu n g c nha

chu không ch có các đ c đi m c a các c n đau sâu mà còn có
các đ c đi m lâm sáng sau (OKESON 1995):
1. Chúng th

ng liên k t ch t ch v i hàm r ng

2. Chúng phát tri n c

ng đ v i các kích thích m nh (vd khi

s ).
Page 18
Biên d ch: Ph ng Th o
/>Ng iăchiaăs :ăBànăCh iă ánhăR ngă

au các c hàm
Các c n đau c a c hàm (đau c m t, đau s i c ) có đ c đi m
âm , đè nén, bu t nhói, đôi khi co rút. Chúng có xu h

ng

cao lan to t i các vùng mô sâu khác, chúng c ng khó đ nh v ă
(MENSE 1999).
C ng nh th , các c n đau c hàm lan to n ch y u trong
vùng gi i ph u k ăc n và v trí c a chúng th

ng b ch n đoán

sai ( nh ăđau r ng ch ng h n). Các nguyên nhân ch y u c a
các c n đau c hàm là (SCHINDLER & TURP 2002):
- S thôi thúc ngo i vi phân bi t các vùng n i c r i r c
- Lo n n ng th n kinh các th th và các n ron

dây th n

kinh trung tâm
Các c n đau kh p thái d

ng hàm

Các c n đau kh p có th đ nh v theo m c đ kh p, x

ng

và/ho c c n kh p (mô m m) (MULLER & ZEIDLER 1998).
V i kh p thái d
đ

ng hàm, các c u trúc x

ng kh p sau có th

c cho là đi m b t ngu n các c m giác đau: Màng ho t

d ch và đ a kh p, x

ng d

i s n, dây ch ng đ a đ m gi a và

bên, mô sau đ a (HUGGER 2002). C n đau c a kh p thái
Page 19
Biên d ch: Ph ng Th o
/>Ng iăchiaăs :ăBànăCh iă ánhăR ngă


d

ng hàm (ch y u đau bu t, nhói lan) th

bình th
d

ng đ

c đ nh v ă

ng. Không ph i hi m khi mà nó lan t i tai, thái

ng hay má (WRIGHT 2000).

C n đau ngu n g c nha chu
T p h p kh p dây ch ng, đ

c đ m b o v i các bó s i

collagen c a nha chu (dây ch ng nha chu), gi a các b m t
chân r ng (x

ng r ng) và x

ng

r ng đ

c g i là kh p

đóng kh m (DRENCK-HAHN 2003). Các kh p đóng kh m là
m t ph n c a kh p liên t c (SCHMACHER 1997; PLATZER
1999) và c a h th ng c x

ng.

C n đau b t ngu n nha chu có th đ

đau tu . Nó có th đ
c nh (x

ngă

khu n), ng

c đ nh v t t h n c n

c ch n đoán t t. N u các c u trúc bên

r ng, l i) c ng b tác đ ng (ví d sau nhi m

i ta g i đó là c n đau nha chu.

Các nguyên nhân có th ăx y ra c a m t c n đau nha chu :
- Ch n th
-

ng kh p c n

i u tr ch nh nha c đ nh

- Viêm nha chu quanh chóp c p
- Áp xe nha chu (Áp xe bên)
Page 20
Biên d ch: Ph ng Th o
/>Ng iăchiaăs :ăBànăCh iă ánhăR ngă

C n đau x

ng (ngo i tr c n đau kh p thái d

ng hàm và c n

đau ngu n g c nha chu)
Các c n đau này đ n t :
- Viêm x

ng

r ng khô

- Viêm x

ng tu hàm

C n đau hàm m t th n kinh theo giai đo n
Các c n đau hàm m t theo giai đo n đ

c t o ra d

c n đau th n kinh m t. Các c n đau này th

i d ng

ngă d ng t n

công, không có u, m nh nh t, có th lan t i vùng r ng hàm

m t. Chúng ph i đ

c ch n đoán và đi u tr s m nh t có th

- au dây th n kinh m t đ

c bi t t i r ng rãi và ph bi n

nh t, nh ng c ng là lo i khó ch n đoán, đây là đau dây V
(SPROTTE & TURP 2001).
-

au dây th n kinh m t th

ng ít g p h n là dây s ă 9

(WALDMAN 2003). Nó n m trong phân lo i đ n gi n mà
chúng tôi đ a ra đ ch ng minh r ng không ph i đau th n
kinh m t ch có đau dây s 5.
au hàm m t th n kinh kéo dài
Page 21
Biên d ch: Ph ng Th o
/>Ng iăchiaăs :ăBànăCh iă ánhăR ngă


Khi các c n đau th n kinh kéo dài trong vùng hàm m t, chúng
ta c n ngh t i đau r ng không rõ nguyên nhân (đau r ng gi )
hay đau m t không rõ nguyên nhân c ng nh các v t b ng
không rõ nguyên nhân trong mi ng và l

i.

- Các h i ch ng c a c n đau r ng không rõ nguyên nhân b t
đ u sau khi c t m t ph n ho c toàn b các n ron t i s c p
c a dây V (ví d sau khi nh r ng, sau khi c t chóp, ho c
l y tu ). C n đau không ph i dây t i th

ng ít đ

c bi t t i

trong y khoa. C ng không ph i hi m chúng ta b t g p vi c
nh các r ng m t cách vô ích vì lý do c n đau không rõ
ngu n g c (TURP 2001).

au r ng không lý do có th coi

là m t d ng t i ch c a đau m t không lý do (B ng I). Hai
c n đau này đ
Trái ng

c ch n đoán b ng ph

ng pháp lo i tr .

c v i c n đau r ng không lý do, c n đau m t

không lý dó không n m trong phân lo i các c n đau mãn
tính v a t ch c qu c t nghiên c u đau (MERSKEY &
BOGDUK 1994). Th t v y, nó đ

và đ

c dùng làm ch n đoán s

c đ nh ngh a khá m h ă
cua (MERSKEY &

BOGDUK 1994).

Page 22
Biên d ch: Ph ng Th o
/>Ng iăchiaăs :ăBànăCh iă ánhăR ngă


- Các v t b ng loét mi ng và l
toàn b . Ph n th

i không lý do

ng g p hi n t

t i ch hay

ng này nhi u h n đàn

ông. Các v t b ng không lý do (s c p) c a mi ng và l
đ

i

c phân bi t khác v i các d ng th c p do các y u t t i

ch gây ra (ví d : nhi m khu n, n m, lichen, b ch s n,
h ng ban, viêm mi ng do hàm gi ), th n kinh (t n th
c a dây th n kinh l

ng

i) ho c h th ng (ví d ă: thi u vitamin

B1, B2, B6 và/ho c B12). Theo các hi u bi t hi n nay, các
tác đ ng th n kinh th
(SCALA và cs 2003).
l

i có th đ

ng có n n t ng t

hai d ng này

i u tr b ng th c p c a mi ng và

c ti n hành khi chúng ta bi t đ

c nguyên

nhân.
K T LU N
B ng phân lo i trên hình 2 cho phép s p x p các d ng đau g p

ph i và ch n đoán đ

c trong phòng nha. Nó r t c n thi t đ ă

đ a ra đi u tr phù h p. T t nh t là các bác s nha khoa nên
bi t v phân lo i này. C ng c n l u ý r ng s phân b này
không bao g m t t c các c n đau hàm m t và các lo i đau
hi m khác có th x y ra. Các tri u ch ng hi n h u và nguyên
t c đi u tr (đau c hàm, đau kh p hàm, đau th n kinh m t
Page 23
Biên d ch: Ph ng Th o
/>Ng iăchiaăs :ăBànăCh iă ánhăR ngă


không lý do dây V, đau m t không lý do, đau r ng không lý
do, loét không lý do c a mi ng và l

i) đ

c tóm t t trong

b ng I.

Page 24
Biên d ch: Ph ng Th o
/>Ng iăchiaăs :ăBànăCh iă ánhăR ngă