Tất cả các kiểu đề nghị luận văn học trong đề thi THPTQG2017

TẤT CẢ CÁC KIỂU ĐỀ NGHỊ LUẬN VĂN HỌC TRONG ĐỀ THI THPTQG 2017

VĂN
HỌC
VÀ
NHỮNG
CẢM
NHẬN

I. KIẾN THỨC CẦN NẮM VỮNG
1. Các kiểu đề nghị luận văn học thường gặp trong đề thi THPT Quốc gia
- Nghị luận về một tác phẩm/ đoạn trích (bài thơ, đoạn thơ, tác phẩm văn xuôi, đoạn
trích văn xuôi)
- Nghị luận về ý kiến bàn về văn học (ý kiến bàn về văn học sử hoặc lí luận văn học;
hai ý kiến bàn về văn học đồng hướng hoặc nghịch hướng)
- Kiểu bài so sánh
2. Cách làm các kiểu bài nghị luân văn học
2.1. Kiểu bài nghị luận về một tác phẩm/ trích đoạn (thơ, văn xuôi)
Đây là kiểu đề khá phổ biến, yêu cầu học sinh nghị luận về một tác phẩm/ đoạn trích cụ
thể (có thể cho sẵn hoặc không cho sẵn văn bản/đoạn trích)
Chẳng hạn:
- Cảm nhận của anh/chị về vẻ đẹp của đoạn thơ dưới đây:
Ta về, mình có nhớ ta
Ta về, ta nhớ những hoa cùng người.
Rừng xanh hoa chuối đỏ tươi
Đèo cao nắng ánh dao gài thắt lưng.
Ngày xuân mơ nở trắng rừng
Nhớ người đan nón chuốt từng sợi giang.
Ve kêu rừng phách đổ vàng
Nhớ cô em gái hái măng một mình
Rừng thu trăng rọi hòa bình

Nhớ ai tiếng hát ân tình thủy chung.
(Trích Việt Bắc, Tố Hữu, Ngữ văn 12, Tập một, NXB Giáo dục, 2017, tr.111)
- Cảm nhận của anh/chị về cuộc đời, số phận và vẻ đẹp nhân cách của những người dân
nghèo Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám qua đoạn văn bản sau đây:
- U đã về đấy!

Văn học và những cảm nhận

1


TẤT CẢ CÁC KIỂU ĐỀ NGHỊ LUẬN VĂN HỌC TRONG ĐỀ THI THPTQG 2017

VĂN
HỌC
VÀ
NHỮNG
CẢM
NHẬN

cho đến …. Bà cụ nghẹn lời không nói được nữa, nước mắt cứ chảy xuống ròng ròng.
(Kim Lân, Vợ nhặt)
Với kiểu đề này, chúng ta có thể triển khai dàn ý theo hệ thống gợi ý dưới đây:
* Giới thiệu tác giả và vấn đề cần nghị luận (tác phẩm/ đoạn trích)
- Giới thiệu vị trí của tác giả trong nền văn học dân tộc.
- Giới thiệu vị trí của bài thơ trong sự nghiệp sáng tác của tác giả hoặc trong nền văn
học dân tộc.
Lưu ý: Nếu tác phẩm/ đoạn trích có dung lượng vừa phải, học sinh có thể chép lại. Song
nếu tác phẩm/ đoạn trích dài quá, thay vì chép lại tất cả, chúng ta có thể trích dẫn dòng
thơ đầu tiên và cuối cùng.

Ví dụ:
- Tố Hữu là một trong những tác gia văn học của văn học Việt Nam hiện đại.
- Việt Bắc là một trong những thi phẩm xuất sắc nhất của đời thơ Tố Hữu.
- Đoạn thơ khắc họa khung cảnh thiên nhiên và con người Việt Bắc.
* Bàn về những giá trị nội dung và nghệ thuật của tác phẩm/ đoạn trích (thơ/ văn
xuôi)
- Giới thiệu khái quát về tác phẩm/ đoạn trích (xuất xứ, hoàn cảnh sáng tác, vị trí đoạn
thơ trong bài thơ, bố cục, kết cấu hình tượng, mạch trữ tình…; cốt truyện, nhân vật, kết
cấu, giọng điệu…)
Những thông tin này có thể sẽ giúp người đọc cảm nhận và thể hiện cảm nhận sâu sắc
hơn về tác phẩm/ đoạn trích đó. Chẳng hạn, với trích đoạn Việt Bắc (Tố Hữu) trong
SGK Ngữ văn 12, chúng ta cũng cần giới thiệu khái quát về hoàn cảnh ra đời của bài
thơ cũng như bố cục và nét độc đáo trong kết cấu bài thơ này.
- Bàn về giá trị nghệ thuật và nội dung của tác phẩm/ đoạn trích
Học sinh có thể bàn về giá trị nghệ thuật và nội dung của tác phẩm/ đoạn trích theo
những cách khác nhau, tùy vào yêu cầu cụ thể của mỗi câu hỏi mà học sinh sẽ triển khai
bài viết theo bố cục thể loại, theo các ý, theo mạch trữ tình... Song, dù theo hướng nào,
người viết cũng cần làm nổi bật được những nét đặc sắc về nghệ thuật và nội dung của
tác phẩm/ đoạn trích đó.
Ví dụ, ta có thể cảm nhận về vẻ đẹp của đoạn thơ trong tác phẩm Việt Bắc (Tố Hữu)
theo nhiều cách khác nhau, nhưng cần làm nổi bật các khía cạnh sau đây:
Văn học và những cảm nhận

2


TẤT CẢ CÁC KIỂU ĐỀ NGHỊ LUẬN VĂN HỌC TRONG ĐỀ THI THPTQG 2017

VĂN
HỌC

VÀ
NHỮNG
CẢM
NHẬN

Về nghệ thuật: Đoạn thơ có một kết cấu độc đáo của một bộ tranh tứ bình với bốn mùa
xuân - hạ - thu - đông, trong đó, ở mỗi cặp lục bát cứ một câu lục diễn tả nỗi nhớ cảnh
thì ứng với nó lại là một câu bát diễn tả nỗi nhớ người; kết hợp hài hòa giữa gợi và tả;
lựa chọn các hình ảnh đẹp, đặc trưng cho thiên nhiên và con người Việt Bắc...
Về nội dung: Vẻ đẹp của thiên nhiên và con người Việt Bắc hiện lên trong nỗi nhớ da
diết của người đi; nỗi nhớ, sự khắc ghi của người đi về đất và người Việt Bắc...
Hoặc khi phân tích hình tượng nhân vật bà cụ Tứ trong truyện ngắn Vợ nhặt của nhà
văn Kim Lân, các bạn phải làm rõ được:
- Các đặc điểm nổi bật ở nhân vật: gia cảnh, tuổi tác, ngoại hình, phẩm chất (yêu thương
con rất mực; nhân hậu, bao dung, vị tha; lạc quan...)...
- Nghệ thuật miêu tả, khắc họa nhân vật của Kim Lân: khắc họa qua ngoại hình, lời nói,
cử chỉ, hành động, đặc biệt là qua dòng độc thoại nội tâm của nhân vật.
* Đánh giá chung về tác phẩm/ trích đoạn (thơ/ văn xuôi)
Trong bước này, các bạn cần đánh giá khái quát giá trị của tác phẩm/ đoạn trích hay có
những lí giải ngắn gọn cho giá trị của tác phẩm/ đoạn trích đó hoặc từ tác phẩm/ đoạn
trích, chúng ta khái quát, nâng cao vấn đề lên (khái quát lên phong cách nghệ thuật của
tác giả, khái quát lên thành đề tài, chủ đề của cả một giai đoạn/ thời kì/ nền văn học...)
hoặc đặt tác phẩm/ đoạn trích trong dòng chảy của sự kế thừa, tiếp nối, khai mở...
Ví dụ, với đề bài yêu cầu cảm nhận về vẻ đẹp của đoạn thơ trong tác phẩm Việt Bắc
(Tố Hữu) như đã nêu bên trên, ta có thể đánh giá theo hướng sau:
- Đây là một trong những đoạn thơ hay nhất, đẹp nhất của trích đoạn Việt Bắc nói riêng
và toàn bộ bài thơ nói chung.
- Đoạn thơ không chỉ thể hiện soi chiếu vẻ đẹp của cảnh và người Việt Bắc qua nỗi nhớ
của người đi mà còn khắc ghi một cách sâu đậm tình cảm thủy chung, sâu sắc của cán
bộ cách mạng với đồng bào kháng chiến.

2.2. Kiểu bài nghị luận về một/các ý kiến bàn về văn học
Căn cứ vào số lượng ý kiến được nêu trong câu hỏi, có thể tạm chia kiểu bài này thành
các kiểu nhỏ hơn như:
- Kiểu 1: Nghị luận về một ý kiến bàn về văn học
- Kiểu 2: Nghị luận về các ý kiến bàn về văn học

Văn học và những cảm nhận

3


TẤT CẢ CÁC KIỂU ĐỀ NGHỊ LUẬN VĂN HỌC TRONG ĐỀ THI THPTQG 2017

VĂN
HỌC
VÀ
NHỮNG
CẢM
NHẬN

Nhưng dẫu là một hay các ý kiến thì đối tượng được yêu cầu nghị luận có thể thuộc về
vấn đề văn học sử hay vấn đề lí luận văn học hoặc cũng có khi vấn đề được nghị luận
thuộc về tác phẩm văn học. Chẳng hạn:
Có ý kiến cho rằng: Một trong những đặc điểm cơ bản của văn học Việt Nam giai đoạn
từ năm 1945 đến năm 1975 là “Nền văn học mang khuynh hướng sử thi và cảm hứng
lãng mạn”. Bằng hiểu biết của anh/chị về các sáng tác văn học đã học trong giai đoạn
từ năm 1945 đến năm 1975, hãy làm sáng tỏ ý kiến trên.
(Kiểu 1, ý kiến bàn về vấn đề văn học sử.)
Hoặc:
Nhà văn Thạch Lam từng tâm sự rằng: Công việc của nhà văn là phát biểu cái đẹp chính

ở chỗ mà không ai ngờ tới, tìm cái đẹp kín đáo và che lấp của sự vật, cho người khác
một bài học trông nhìn và thưởng thức. Anh/chị hiểu ý kiến trên như thế nào? Hãy làm
sáng tỏ qua các sáng tác của một nhà văn.
(Kiểu 1, ý kiến bàn về vấn đề lí luận văn học.)
Hay:
Về tác phẩm Đàn ghi ta của Lor-ca, có ý kiến cho rằng: Nhà thơ Thanh Thảo đã viết bài
thơ bằng tất cả niềm mến yêu, cảm phục dành cho người nghệ sĩ mà ông hằng yêu kính.
Ý kiến khác lại cho rằng: “Đàn ghi ta của Lor-ca” được viết bằng một nỗi niềm đau
đớn, bi phẫn khôn cùng của Thanh Thảo trước cuộc đời bi kịch của người nghệ sĩ chiến sĩ của xứ sở Tây Ban Nha. Bằng cảm nhận về thi phẩm, anh/chị hãy trình bày suy
nghĩ của mình về các ý kiến trên.
(Kiểu 2, hai ý kiến khác nhau về cùng một đối tượng.)
Với kiểu đề thứ nhất, chúng ta có thể triển khai theo các bước sau:
* Giới thiệu vấn đề cần nghị luận (giới thiệu ý kiến)
* Giải thích ngắn gọn ý kiến (nếu cần thiết)
Về nguyên tắc, việc giải thích phải xuất phát từ các từ ngữ khó, các khái niệm/thuật ngữ
văn học (phong cách nghệ thuật, cá tính sáng tạo, cảm hứng nghệ thuật, đề tài, chủ đề,
tư tưởng, cốt truyện…) hoặc xuất phát từ các biểu hiện cụ thể của các vấn đề văn học
(giá trị hiện thực, giá trị nhân đạo, tư tưởng yêu nước, hình tượng người phụ nữ, đề tài
người lính…).
Sau khi đã giải thích được nội hàm ý nghĩa hay nêu được biểu hiện của các vấn đề văn
học, chúng ta sẽ chốt lại vấn đề cần nghị luận mà đề bài yêu cầu.

Văn học và những cảm nhận

4


TẤT CẢ CÁC KIỂU ĐỀ NGHỊ LUẬN VĂN HỌC TRONG ĐỀ THI THPTQG 2017

VĂN

HỌC
VÀ
NHỮNG
CẢM
NHẬN

* Phân tích/chứng minh/bình luận… ý kiến
- Ý kiến được đưa ra trong đề bài có thể đúng hoặc sai hay vừa đúng vừa sai. Do đó
trước hết chúng ta cần xem xét và khẳng định về tính chất đúng - sai của ý kiến.
- Tùy theo yêu cầu của đề bài mà chúng ta sẽ phân tích/chứng minh/bình luận… khía
cạnh đúng - sai của ý kiến. Để làm nổi bật được sự đánh giá của mình, người viết cần
đưa ra được các lí lẽ và dẫn chứng minh họa cụ thể.
* Đánh giá chung về ý kiến
Nêu ý nghĩa và tác dụng của ý kiến đối với văn học và đời sống. (Lưu ý: Tác động đó
có thể tích cực hoặc tiêu cực.
Với kiểu đề thứ hai, chúng ta có thể triển khai theo các bước sau:
* Giới thiệu vấn đề cần nghị luận (giới thiệu các ý kiến)
* Giải thích ngắn gọn các ý kiến (nếu cần thiết)
Việc giải thích vẫn đi theo nguyên tắc giải thích các từ ngữ khó (nếu có) tới khái quát ý
nghĩa của từng ý kiến.
* Phân tích/chứng minh/bình luận… các ý kiến
- Đến bước này, tùy theo yêu cầu của đề bài mà chúng ta có thể phân tích/chứng
minh/bình luận… từng ý kiến hoặc phân tích/chứng minh/bình luận… đồng thời các ý
kiến. Mỗi ý kiến cần được xem xét và khẳng định tính chất đúng - sai, hoàn chỉnh hay
không hoàn chỉnh. Người viết cần đưa ra các lí lẽ, dẫn chứng xác đáng, thuyết phục để
làm nổi bật khía cạnh đúng – sai, hoàn chỉnh – không hoàn chỉnh của mỗi ý kiến.
- Xem xét mối quan hệ giữa các ý kiến để thấy chúng đối lập, mâu thuẫn, loại trừ nhau
hay thống nhất, tương hỗ nhau.
* Đánh giá chung về ý kiến
Nêu ý nghĩa và tác dụng của các ý kiến đối với văn học và đời sống. (Lưu ý: Tác động

đó có thể tích cực hoặc tiêu cực.)
Trên đây chỉ là hướng triển khai mang tính chất khái quát cho từng kiểu bài. Khi đi vào
từng đề bài cụ thể, ta hoàn toàn có thể linh hoạt trong cách dựng ý sao cho bài làm hợp
lí, thuyết phục, hấp dẫn.
2.3. Kiểu bài so sánh

Văn học và những cảm nhận

5


TẤT CẢ CÁC KIỂU ĐỀ NGHỊ LUẬN VĂN HỌC TRONG ĐỀ THI THPTQG 2017

VĂN
HỌC
VÀ
NHỮNG
CẢM
NHẬN

Dạng đề so sánh thường đặt ra hai đối tượng gần nhau trong cùng đề bài (hai bài
thơ/đoạn thơ, hai tác phẩm/đoạn trích văn, hai đề tài/chủ đề, hai chi tiết…) sau đó yêu
cầu chúng ta cảm nhận, đối sánh.
Ví dụ:
So sánh cảm nhận về đất nước của các tác giả qua bài thơ Đất nước (Nguyễn Đình Thi)
và trích đoạn Đất Nước (trích trường ca Mặt đường khát vọng – Nguyễn Khoa Điềm).
Hoặc:
Cảm nhận của anh/chị về hai đoạn thơ dưới đây:
Sài Khao sương lấp đoàn quân mỏi
Mường Lát hoa về trong đêm hơi

Dốc lên khúc khuỷu dốc thăm thẳm
Heo hút cồn mây súng ngửi trời
Ngàn thước lên cao, ngàn thước xuống
Nhà ai Pha Luông mưa xa khơi
(Trích Tây Tiến, Quang Dũng, Ngữ văn 12, Tập một, NXB Giáo dục, tr.88)
Ta về, mình có nhớ ta
Ta về, ta nhớ những hoa cùng người.
Rừng xanh hoa chuối đỏ tươi
Đèo cao nắng ánh dao gài thắt lưng.
Ngày xuân mơ nở trắng rừng
Nhớ người đan nón chuốt từng sợi giang.
Ve kêu rừng phách đổ vàng
Nhớ cô em gái hái măng một mình
Rừng thu trăng rọi hòa bình
Nhớ ai tiếng hát ân tình thủy chung.
(Trích Việt Bắc, Tố Hữu, Ngữ văn 12, Tập một, NXB Giáo dục, tr.111)
Với kiểu bài này, chúng ta có thể triển khai dàn ý theo hướng sau:
Văn học và những cảm nhận

6


TẤT CẢ CÁC KIỂU ĐỀ NGHỊ LUẬN VĂN HỌC TRONG ĐỀ THI THPTQG 2017

VĂN
HỌC
VÀ
NHỮNG
CẢM
NHẬN

* Giới thiệu vài nét tác giả, tác phẩm/đoạn trích
Chẳng hạn:
- Quang Dũng là một nghệ sĩ đa tài: làm thơ, vẽ tranh, soạn nhạc. Bài thơ Tây Tiến đã
khắc họa hình tượng người lính Tây Tiến với rất đẹp và đậm chất bi tráng.
- Tố Hữu là nhà thơ lớn của nền văn nghệ cách mạng. Bài thơ Việt Bắc vừa làm sống
dậy những kỉ niệm ân tình của đời sống cách mạng và kháng chiến vừa là lời nhắc nhở
về sự thủy chung của con người đối với quá khứ cách mạng.
- Giới thiệu hai đoạn thơ.
* Cảm nhận về từng đối tượng so sánh
Việc cảm nhận về từng đối tượng sẽ giúp ta có cơ sở để thực hiện bước so sánh phía
sau. Tất nhiên, mọi sự cảm nhận cần có định hướng gắn liền với phương diện so sánh,
tiêu chí so sánh hai đối tượng.
Ví dụ, để so sánh hai đoạn thơ trong Tây Tiến và Việt Bắc như đã nêu bên trên, chúng
ta có thể cảm nhận về từng phương diện nghệ thuật và nội dung của mỗi đoạn:
- Về đoạn thơ trong Tây Tiến:
+ Thể thơ 7 chữ, bút pháp lãng mạn và ngòi bút tài hoa, ngôn ngữ giàu sức tạo hình, kết
hợp nhuần nhuyễn các biện pháp tu từ...
+ Nỗi nhớ của nhân vật trữ tình về khung cảnh thiên nhiên miền Tây trên chặng đường
hành quân. Bức tranh thiên nhiên miền Tây với hai nét vẽ hùng vĩ, dữ dội và thơ mộng,
lãng mạn; hình ảnh người lính Tây Tiến thấp thoáng trên nền cảnh thiên nhiên vừa can
trường, dũng cảm vừa trẻ trung, yêu đời.
- Về đoạn thơ trong Việt Bắc:
+ Thể thơ lục bát uyển chuyển, kết cấu đoạn thơ độc đáo, ngôn ngữ đậm sắc thái dân
gian, hình ảnh thơ chọn lọc...
+ Nỗi nhớ của người đi (ta) về cảnh (hoa) và người Việt Bắc. Vẻ đẹp của thiên nhiên
Việt Bắc hiện lên qua bộ tranh tứ bình với bốn mùa xuân hạ thu đông, với những hình
ảnh, màu sắc, âm thanh đặc trưng cho mỗi mùa; hình ảnh con người chan chứa ân tình,
thủy chung son sắt.
* So sánh các đối tượng

Trên cơ sở cảm nhận về từng đối tượng so sánh, chúng ta sẽ chỉ ra điểm tương đồng,
khác biệt giữa hai đối tượng theo các tiêu chí nhất định.

Văn học và những cảm nhận

7


TẤT CẢ CÁC KIỂU ĐỀ NGHỊ LUẬN VĂN HỌC TRONG ĐỀ THI THPTQG 2017

VĂN
HỌC
VÀ
NHỮNG
CẢM
NHẬN

Chẳng hạn, với đề bài yêu cầu so sánh cảm nhận về đất nước của Nguyễn Đình Thi và
Nguyễn Khoa Điềm qua bài thơ Đất nước và trích đoạn Đất Nước, ta có thể chỉ ra:
- Điểm tương đồng trong cách cảm nhận về đất nước của các tác giả: cùng đề tài, cùng
thể hiện những xúc cảm đẹp về đất nước.
- Điểm khác biệt: Mỗi tác giả có cách cảm nhận và thể hiện riêng biệt về đề tài này:
+ Nguyễn Đình Thi trong Đất nước: Tình đất nước gắn với tình cảm cách mạng, với
niềm vui giải phóng, với ý thức tự hào của con người làm chủ và quyết tâm chiến đấu
đến cùng để bảo vệ quê hương đất nước mình.
+ Nguyễn Khoa Điềm trong Đất Nước: Trong cuộc đụng độ quyết liệt với đế quốc Mĩ,
như tất thảy những người Việt Nam bấy giờ, Nguyễn Khoa Điềm buộc phải suy nghĩ
rất dữ về con người Việt Nam, về lịch sử Việt Nam, về văn hóa Việt Nam, lẽ sống Việt
Nam, nghĩa là tất cả những gì đã tạo nên sức mạnh tinh thần to lớn của một dân tộc còn
hết sức nghèo nàn, lạc hậu. Đó chính là hướng khai thác đề tài đất nước của nhà thơ.

Văn học và những cảm nhận

8