ý thuyết của ông về sự giàu có và động lực

ý thuyết của ông về sự giàu có và động lự


Mục lục
1

2

T. Harv Eker

1

1.1

ời thơ ấu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1

1.2

Trở thành triệu phú . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1

1.3

Tác giả . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

1

1.4

Các lý thuyết . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2

1.5

ành công . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2

1.6

Liên kết . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2

1.7

am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

2

Lị sử tư tưởng kinh tế

3

2.1

Tư tưởng kinh tế sơ khai . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3

2.1.1

Aristotle . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

3

2.1.2

ời Trung cổ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4

Chủ nghĩa trọng thương và chủ nghĩa dân tộc . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4

2.2.1

omas Mun . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

4

2.2.2

Philipp von Hörnigk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5

2.2.3

Jean-Baptiste Colbert . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5

ời kỳ khai sáng ở Anh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5

2.3.1

John Locke . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

5

2.3.2

Dudley North . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6

2.3.3

David Hume . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6

2.4

Trường phái trọng nông . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

6

2.5

Adam Smith và Sự giàu có của các quốc gia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

7

2.5.1

Bối cảnh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8

2.5.2

Bàn tay vô hình . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

8

2.5.3

Những hạn chế . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

9

Kinh tế chính trị cổ điển . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

9

2.2

2.3

2.6

2.7

2.6.1

Jeremy Bentham . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10

2.6.2

Jean-Baptiste Say . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

10

2.6.3

omas Malthus . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

11

2.6.4

David Ricardo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

12

2.6.5

John Stuart Mill . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

12

Chủ nghĩa tư bản và Marx . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

13

i


ii

MỤC LỤC
2.7.1

Bối cảnh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

13

2.7.2

Tư bản luận . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

14

2.7.3

Sau Marx . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

15

Trào lưu tân cổ điển . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

16

2.8.1

Độ thỏa dụng biên . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

16

2.8.2

Phân tích toán học . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

17

Trường phái Áo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

17

2.9.1

ời kỳ đầu . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

17

2.9.2

Ludwig von Mises . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

18

2.9.3

Friedrich von Hayek . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

18

2.9.4

Murray Rothbard . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

19

2.10 Suy thoái và tái thiết . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

19

2.10.1 John Maynard Keynes . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

19

2.10.2 Lý thuyết tổng quát . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

20

2.10.3 Kinh tế học Keynes

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

20

2.11 “Lối sống Mỹ" . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

21

2.11.1 Kinh tế học định chế . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

21

2.11.2 John Kenneth Galbraith . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

22

2.11.3 Paul Samuelson . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

23

2.11.4 Kenneth Arrow . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

24

2.12 Chủ nghĩa trọng tiền và trường phái Chicago . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

24

2.12.1 Ronald Coase . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

24

2.12.2 Milton Friedman . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

25

2.13 ời đại toàn cầu hóa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

25

2.13.1 Amartya Sen . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

25

2.13.2 Joseph E. Stiglitz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

25

2.13.3 Paul Krugman . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

26

2.13.4 Kinh tế vĩ mô kể từ hệ thống Breon Woods

. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

26

2.14 am khảo . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

27

2.15 Nguồn, người đóng góp, và giấy phép cho văn bản và hình ảnh . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

30

2.15.1 Văn bản . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

30

2.15.2 Hình ảnh . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

30

2.15.3 Giấy phép nội dung . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

31

2.8

2.9

Chương 1

T. Harv Eker
T. Harv Eker là một là một doanh nhân, diễn giả tài
năng với lý thuyết của ông về sự giàu có và động lực.
Ông là tác giả của cuốn sách Bí Mật Tư Duy Triệu Phú
được tái bản nhiều lần tại Việt Nam.

không phải là do lỗi của một đối tác vô trách nhiệm
hay là sự thiếu may mắn trong kinh doanh mà thất bại
đến từ chính cách nghĩ trước đây của ông. Ông đã luôn
luôn lo lắng về tiền bạc. Đây là sai lầm phổ biến trong
suy nghĩ của những người không có kế hoạch giữ tiền
khôn ngoan.

1.1 Thời thơ ấu

Sau khi nhận ra vấn đề của mình, Eker luôn cố gắng
suy nghĩ và làm theo cách của người giàu. Khi cảm thấy
đã thực sự thấm nhuần được tư tưởng trên, ông bắt tay
vào làm kinh doanh. Không có vốn, ông quyết định vay
2.000 đôla và mở một cửa hàng bán đồ thể thao. ời
gian này, ông quản lý cửa hàng theo cách của người
giàu, cả trong nguyên tắc kinh doanh và trong suy nghĩ
chiến lược.

T. Harv Eker lớn lên ở Toronto. Bố mẹ ông là người
châu Âu nhập cư, họ đến Bắc Mỹ sau chiến tranh thế
giới lần thứ hai với toàn bộ tài sản với chỉ vỏn vẹn 30 đô
la. Tuổi thơ nghèo khổ, Eker đã phải kiếm sống bằng

nhiều việc như đi giao báo, bán kem, bán hàng ở các
hội trợ, bán kem chống nắng ở bãi biển khi mới 13 tuổi.
Đôi khi, ông hỏi xin tiền bố nhưng chẳng bao giờ nhận
Cuối cùng, ông đã đạt được thành công nhờ nguyên tắc
được. Sau khi tốt nghiệp trung học ông học tại Đại học
trên. Chỉ trong vòng hai năm chuỗi cửa hàng của ông
New York. Tuy nhiên, ông chỉ học 1 năm tại đây.
đã mở rộng thêm 10 chi nhánh. Sau đấy, ông đã bán 1
Những năm đầu thời thanh niên, Eker sống ở 5 nửa cổ phần của mình cho Tập đoàn H. J. Heinz với giá
thành phố khác nhau, trong đó có Lake Tahoe và Ft. 1,6 triệu đô và trở thành triệu phú như mong ước.
Lauderdale. Ông làm rất nhiều công việc khác nhau với
Tuy nhiên, chỉ không đầy 2 năm sau, toàn bộ số tiền
hơn mười hai ngành nghề. Là một người thông minh
của ông đã ra đi. Nguyên nhân do những khoản đầu tư
và đầy tham vọng, mục tiêu của Eker là thành công
sai lầm và chi tiêu không kiểm soát. Eker lại một lần
với chính công ty mình lập ra và trở thành triệu phú.
nữa trở lại vạch xuất phát. Và chính tại thời điểm đó T.
Nhưng cuối cùng dù có làm gì, làm việc chăm chỉ đến
Harv Eker bắt đầu phát triển học thuyết về mối liên hệ
đâu, ông vẫn không thành công.
giữa tinh thần và cảm xúc của con người với tiền bạc.
Ông nhận ra rằng “nhiệt kế tài chính” - thước đo mức
độ thành công tài chính, được cài đặt ở một con số nhất
1.2 Trở thành triệu phú
định trong mỗi người.
Khám phá sâu sắc của ông đó là bản kế hoạch tài chính
trong tâm thức của mỗi người có thể được thay đổi
được. Eker đã thiết lập lại bản kế hoạch tài chính của
mình, nó giúp ông không chỉ đạt thành công mà còn

tiếp tục duy trì, phát triển và trở thành triệu triệu phú.

Sau những thất bại đầu tiên, T Harv Eker trở về sống
bên cha mẹ. Vào một ngày, khi đang ở trong phòng
hầm của nhà mình, người bạn giàu có của cha mình đi
xuống gặp ông. Người đàn ông này cảm thấy tiếc cho
Eker và ông nói với Eker về bí mật của những người
giàu có: “Eker, khi bằng tuổi cháu, bác còn không làm
được nhiều thứ như cháu. Tuy nhiên, mọi thứ đã thay
đổi kể từ khi bác biết về những bí mật của người giàu.
Và bây giờ, bác muốn kể lại cho cháu”.

Chính câu chuyện của người bạn cha mình đã thay đổi 1.3 Tác giả
cả cuộc đời của Eker sau này. Ông học được sự khác
biệt trong suy nghĩ và cách cư xử của người giàu và
người nghèo. Kể từ đó, ông bắt đầu suy nghĩ và nghiên Eker là tác giả của cuốn sách bán chạy nhất “Bí Mật Tư
cứu về hành vi của người giàu. Ông đã nhận ra lý do vì Duy Triệu Phú" (Secret of Millionaire Mind) và “Làm
sao doanh nghiệp của ông lại thất bại. ất bại của ông Giàu Nhanh” (Speed Wealth).
1


2

CHƯƠNG 1. T. HARV EKER

1.4 Các lý thuyết
Ông đã phát triển nhiều khoá học như Tư duy Triệu
Phú (Millionaire Mind Intensive), Tư duy đột phá của
Doanh nhân ành Công (Guerilla Business Man),
Làm Chủ Tư Duy (Master Your Mind) và Huấn Luyên

Nhà Huấn luyện (Train e Trainer). Ông cũng là
người thiết kế và giảng dạy chương trình theo hình
thức trại huấn luyện, Đào tạo Chiến binh khai sáng
(Enlighted Warrior) nổi tiếng thế giới.
Một trong những chương trình nổi tiếng nhất của
ông mang tên Tư duy Triệu phú (Millionaire Mind
Intensive, viết tắt là MMI) đã giúp thay đổi cuộc sống
tài chính của hàng trăm ngàn người trên khắp thế giới.
Trong cuốn sách của mình, Eker liệt kê 17 cách thức
mà các kế hoạch chi tiết tài chính của những người giàu
khác với người nghèo và tầng lớp trung lưu. Một chủ đề
được xác định trong sách này là loại bỏ các suy nghĩ đổ
lỗi cho sự thất bại. Eker lập luận rằng: Người giàu tin
“Tôi tạo ra cuộc sống của tôi”, còn những người nghèo
cho rằng “Cuộc sống sẽ tự nhiên đến với tôi."; người
giàu tập trung vào các cơ hội trong khi người nghèo tập
trung vào những trở ngại; và những người giàu ngưỡng
mộ những người giàu có và thành công khác trong khi
người dân nghèo ghen tị, bực tức trước những người
thành công và giàu có.

1.5 Thành công
Hiện T. Harv Eker là người sáng lập và là giám đốc
Công ty Peak Potential Trainning, một trong những
công ty đào tạo - nghiên cứu phát triển nhanh và mạnh
nhất thế giới.
Mỗi khóa học của T.Harv Eker đã thu hút hơn hàng trăm
nghìn người đến từ khắp nơi trên thế giới tham gia.
Những bài diễn thuyết của ông đã góp phần làm thay
đổi cuộc sống tài chính của họ mãi mãi.

1.6 Liên kết
• Website chính thức

1.7 Tham khảo


Chương 2

Lịch sử tư tưởng kinh tế
Lị sử tư tưởng kinh tế là lịch sử của các nhà tư tưởng
và học thuyết kinh tế chính trị và kinh tế học từ thời cổ
đại đến ngày nay. Lịch sử tư tưởng kinh tế gồm nhiều
trường phái tư tưởng kinh tế khác nhau. Các tác gia
Hy Lạp cổ đại như triết gia Aristotle xem xét những
ý tưởng về nghệ thuật đạt được sự giàu có và nêu ra
câu hỏi liệu tài sản tốt nhất là nên nằm trong tay cá
nhân hay công cộng. Vào thời Trung cổ, các học giả
như omas Aquinas tranh luận rằng các doanh nghiệp
có nghĩa vụ về mặt đạo đức phải bán hàng hóa ở mức
giá công bằng.

Những chính sách Keynes bắt đầu thất thế từ những
năm 1970 với sự xuất hiện của cái gọi là trường phái
tân cổ điển, với những nhà lý luận chủ đạo như Robert
Lucas và Edward Presco. Những nhà kinh tế học
Keynes mới phản bác lại và gây ra một cuộc tranh luận
kéo dài trong kinh tế học vĩ mô. Những nhà kinh tế học
phát triển như Amartya Sen và kinh tế học thông tin
như Joseph Stiglitz cũng giới thiệu các ý tưởng mới đối

với tư tưởng kinh tế.

2.1 Tư tưởng kinh tế sơ khai

Triết gia người Scotland Adam Smith thường được trích
dẫn là cha đẻ của kinh tế học hiện đại bởi tác phẩm
kinh điển của ông Sự giàu có của các quốc gia. Những
ý tưởng của ông được xây dựng dựa trên công trình của
những người đi trước trong thế kỷ 18. Cuốn sách của
ông xuất hiện vào thời kỳ ngay trước cuộc cách mạng
công nghiệp Anh và gắn với nhiều thay đổi lớn trong
nền kinh tế.

Những cuộc trao đổi sớm nhất về kinh tế học có từ thời
cổ đại. Khi đó, và cho tới cuộc cách mạng công nghiệp,
kinh tế học không phải là một ngành khoa học riêng
rẽ mà là một bộ phận của triết học. Ở Athens cổ đại,
một xã hội dựa trên chế độ sở hữu nô lệ đồng thời với
nền dân chủ thị dân, cuốn sách Nền cộng hòa của Plato
đã có đề cập tới lao động và sản xuất. Nhưng học trò
Những người tiếp nối của Smith bao gồm các kinh tế gia
của ông Aristotle mới bắt đầu đưa ra những lập luận
kinh điển như linh mục omas Malthus, Jean-Baptiste
rõ ràng và quen thuộc, hiện vẫn còn được dẫn lại trong
Say, David Ricardo và John Stuart Mill. Họ tìm hiểu
kinh tế học.
cách mà các giai cấp địa chủ, tư bản và người lao động
sản xuất và đóng góp vào sản lượng quốc gia và mô
hình hóa các ảnh hưởng của dân số và thương mại quốc 2.1.1 Aristotle
tế. Tại London, Karl Marx đã nghiên cứu hệ thống tư

bản chủ nghĩa mà ông cho rằng có bản chất là sự bóc Tác phẩm Chính trị học (khoảng 350 trước công
lột giá trị thặng dư. Từ khoảng năm 1870, các kinh tế nguyên) của Aristotle chủ yếu phân tích những hình
gia tân cổ điển tìm cách xây dựng kinh tế học dựa trên thức khác nhau của nhà nước (quân chủ, quý tộc, lập
toán học và khoa học thống kê tách biệt ra khỏi chính hiến, độc tài, tập đoàn trị, dân chủ) như một phê bình
trị.
với những ủng hộ của Plato dành cho một giai cấp
Sau những cuộc chiến vào đầu thế kỷ 20, John Maynard thống trị bao gồm “các vị vua về triết học”. Riêng với
Keynes dẫn đầu một học thuyết cổ súy cho sự can thiệp các kinh tế gia, Plato vẽ ra một xã hội dựa trên cơ sở sở
của chính quyền vào các vấn đề kinh tế bằng chính hữu chung về các nguồn lực. Aristotle coi mô hình này
sách tài khóa để kích thích nhu cầu và tăng trưởng. Khi thực chất là kiểu chính quyền tập đoàn trị đáng lên án.
thế giới chia rẽ giữa những nước tư bản chủ nghĩa (thế Trong Chính trị học, quyển hai, phần năm, ông lập luận
giới thứ nhất), cộng sản chủ nghĩa (thế giới thứ hai) và rằng,
các nước nghèo (thế giới thứ ba), sự thống nhất thời
hậu chiến cũng đổ vỡ. Những kinh tế gia như Milton
Tài sản trong một số trường hợp nhất
Friedman và Friedrich von Hayek cảnh báo về việc
định có thể sở hữu chung, nhưng nhìn chung
chính phủ can thiệp quá nhiều và tập trung vào những
phải là sở hữu tư nhân; vì mỗi người đều có
học thuyết về sự thịnh vượng có thể đạt được thông
lợi ích khác nhau, sở hữu tài sản tư nhân sẽ
qua chính sách tiền tệ và giảm bớt luật lệ cũng như can
khiến mọi người không phải than phiền về
thiệp.
nhau và có thể tiến bộ tốt hơn vì mỗi người tự
3


4

CHƯƠNG 2. LỊCH SỬ TƯ TƯỞNG KINH TẾ
xử trí lấy công việc và tài sản của mình… Hơn
nữa, lòng tốt giúp đỡ bạn bè, các vị khách hay
những người đồng sự mang tới sự hài lòng
lớn, mà một người chỉ có thể làm được như
thế nếu có sở hữu tài sản cá nhân. Những lợi
ích này mất đi dưới sự hợp nhất cực đoan về
tài sản từ nhà nước.

dịch bất công, những kẻ lừa gạt vẫn sẽ phải chịu trách
nhiệm trước Chúa, theo quan điểm của Aquinas. Một
trong những nhà phê bình chính của Aquinas là Duns
Scotus (1265-1308) với tác phẩm Sententiae (1295).
Gốc gác ở Duns, Scotland, ông dạy ở các đại học Oxford,
Cologne và Paris. Scotus cho rằng có thể tính được giá
công bằng chính xác hơn so với đề xuất chỉ về mặt ý
tưởng của Aquinas, dựa trên chi phí lao động và các chi
phí khác, dù ông thừa nhận chi phí khác là khó định
lượng vì người mua và người bán thường có suy nghĩ
khác nhau về việc thế nào là giá công bằng. Nếu các
bên tham gia không được hưởng lợi từ giao dịch, theo
quan điểm của Scotus, họ sẽ không tiến hành trao đổi.
Scotus cũng bênh vực các thương buôn vì họ có vai trò
hữu ích và cần thiết cho xã hội, vận chuyển hàng hóa
và đưa chúng đến cộng đồng.

Dù Aristotle chắc chắn cũng ủng hộ nhiều thứ phải
được sở hữu chung, ông lập luận rằng mọi thứ không
thể là sở hữu chung, đơn giản vì “bản chất độc ác của
con người”. “Rõ ràng tốt hơn là tài sản phải thuộc sở

hữu tư nhân”, Aristotle viết, “nhưng việc sử dụng cho
mục đích chung, và một số ngành nghề đặc biệt cũng
cần sự sở hữu tài sản chung mà các nhà lập pháp phải ấn
định”. Trong Chính trị học, quyển 1, Aristotle thảo luận
về bản chất chung của hộ gia đình và trao đổi trên thị
trường. Với ông, có những hoạt động nhất định thuộc
về một kiểu “nghệ thuật làm giàu”. Tiền bạc chỉ có mục
2.2 Chủ nghĩa trọng thương và chủ
đích duy nhất là trung gian cho sự trao đổi, nghĩa là
bản chất tiền bạc “vô giá trị… không hữu ích theo nghĩa
nghĩa dân tộc
là một phương tiện cho các nhu cầu cần thiết của đời
sống”.
Bắt đầu từ thời kỳ suy thoái của các lãnh chúa phong
Tuy nhiên, vì tính phương tiện của tiền, nhiều người bị kiến thời Trung cổ, những khuôn khổ mới cho kinh
ám ảnh bởi việc tích tụ tiền bạc. “Làm giàu” cho một hộ tế ở tầm mức quốc gia bắt đầu được củng cố. Từ năm
gia đình là việc “cần thiết và đáng vinh danh”, trong khi 1492 với những cuộc thám hiểm như của Christopher
chỉ đơn giản tích tụ tiền bạc vì sự ảm ảnh là “thiếu danh Columbus, những cơ hội thương mại mới mở ra với Tân
dự". Aristotle cũng là một người phản đối việc làm giàu thế giới và châu Á. Những nhà quân chủ hùng mạnh
muốn tập trung quyền lực và củng cố sự thống nhất
bằng các phương tiện độc quyền.
nhà nước để tăng cường quyền lãnh đạo của họ. Chủ
nghĩa trọng thương trở thành một phong trào chính
2.1.2 Thời Trung cổ
trị và một học thuyết kinh tế ủng hộ việc sử dụng sức
mạnh quân sự của nhà nước để giành giật các thị trường
omas Aquinas (1225-1274) là một nhà thần học người và bảo vệ những nguồn tài nguyên cướp bóc được.
Ý và là một tác giả về các vấn đề kinh tế. Ông giảng dạy
ở cả đại học Cologne và đại học Paris, và là một thành Những người trọng thương tin rằng thương mại quốc
viên trong nhóm các học giả Công giáo La Mã trường tế là những giao dịch có tổng bằng không. Vì tiền bạc

phái Triết học kinh viện, những người không chỉ tranh và vàng là những nguồn duy nhất cho sự giàu có và số
luận về thần học, mà đưa các vấn đề sang cả địa hạt lượng tài nguyên có thể chia sẻ giữa các quốc gia là giới
triết học và khoa học. Trong tác phẩm của ông, Summa hạn. Cho nên, các loại thuế được sử dụng để khuyến
eologica, Aquinas nêu ra ý tưởng về giá cả công bằng, khích xuất khẩu (có nghĩa là mang về nhiều tiền bạc
mà ông cho rằng cần thiết để tạo ra một xã hội trật tự. hơn cho đất nước) và hạn chế nhập khẩu (tức là chi
Có nhiều điểm rất giống với khái niệm hiện đại về sự tiêu ra nước ngoài). Nói cách khác, phải luôn duy trì
cân bằng trong dài hạn, giá công bằng được coi là giá thặng dư trong cán cân thương mại. ực ra, khái niệm
vừa đủ để bù đắp cho các chi phí sản xuất, bao gồm việc chủ nghĩa trọng thương chỉ bắt đầu được sử dụng với
trả lương cho người lao động đủ nuôi sống bản thân và các nghĩa đầy đủ nói trên từ cuối năm 1763 bởi Victor
gia đình. Ông lập luận sẽ là vô đạo đức nếu người bán de Riqueti, marquis de Mirabeau, và trở nên phổ biến
nâng giá đơn giản vì người mua có nhu cầu bức thiết nhờ Adam Smith, người quyết liệt chống lại những ý
tưởng của chủ nghĩa trọng thương.
cho một sản phẩm.
Aquinas trao đổi về nhiều đề tài thông qua hình thức
hỏi-đáp, trong đó có một phần đáng kể bàn luận về
học thuyết của Aristotle. Những câu hỏi 77 và 78 trong
Summa eologica liên quan tới các vấn đề kinh tế, chủ
yếu là giá công bằng, và sự trung thực của người bán
trong việc phân phát các hàng hóa bị lỗi. Aquinas lập
luận chống lại bất cứ hình thức lừa gạt nào về đề xuất
phải trả đền bù đi kèm với hàng hóa bị lỗi. Trong khi
luật của con người có thể không xử lý được những giao

2.2.1 Thomas Mun
Doanh nhân người Anh omas Mun (1571-1641) đại
diện cho chính sách trọng thương thời kỳ đầu qua
cuốn sách của ông, England’s Treasure by Foraign Trade
(Ngân khố của nước Anh qua thương mại với nước
ngoài). Dù tới năm 1664 nó mới được xuất bản, cuốn
sách đã được phổ biến rộng dưới dạng bản thảo trước

2.3. THỜI KỲ KHAI SÁNG Ở ANH
đó. Mun là một thành viên của Công ty Đông Ấn Anh
và đã trình bày về những trải nghiệm của ông trong
cuốn A Discourse of Trade from England unto the East
Indies (1621, Ghi chép về thương mại từ Anh tới Đông
Ấn).
eo Mun, thương mại là cách duy nhất để tăng ngân
khố cho nước Anh (tức là sự giàu có của quốc gia) và
để theo đuổi điều đó, ông đề xuất một số phương án
hành động. Nhập khẩu cần phải tính toán kỹ để tăng
lượng hàng hóa có thể xuất khẩu, tăng việc sử dụng đất
đai và các tài nguyên thiên nhiên khác để giảm bớt nhu
cầu nhập khẩu, giảm thuế xuất khẩu đánh vào các hàng
hóa sản xuất nội địa từ nguyên vật liệu nước ngoài, và
xuất khẩu những hàng hóa có cầu không co giãn vì có
thể thu được nhiều tiền hơn với mức giá cao hơn.

2.2.2

Philipp von Hörnigk

Philipp von Hörnigk (1640-1712, đôi khi có họ là
Hornick hoặc Horneck) sinh ở Frankfurt am Main và
trở thành nhân viên nhà nước ở Áo vào giai đoạn đất
nước ông bị đe dọa liên tục bởi những cuộc xâm lăng
của Đế chế Ooman. Trong tác phẩm Österreich Über
Alles, Wann es Nur Will (1684, Nước Áo trên tất cả, nếu
muốn) ông đã nêu ra những tuyên bố rõ ràng về chính

sách trọng thương. Ông liệt kê chín nguyên tắc cơ bản
của nền kinh tế quốc gia.
Một, xử lý vấn đề đất đai canh tác của quốc gia với sự
thận trọng tối đa, không để trống bất cứ khoảnh đất
nào có thể canh tác. Hai, tất cả hàng hóa trong một
quốc gia không thể sử dụng ở dạng thô cần phải được
sản xuất bên trong quốc gia. Ba, cần chú ý tới vấn đề
dân số, để dân không tăng quá mức mà đất nước có thể
đáp ứng. Bốn, vàng và bạc không bao giờ được rời quốc
gia trong bất cứ tình huống nào. Năm, người dân bản
địa phải luôn sử dụng hàng hóa quốc nội. Sáu, hàng
hóa nước ngoài phải được mua không phải bằng vàng
hay bạc, mà bằng đổi hàng lấy hàng. Bảy, hàng hóa
nhập khẩu phải được nhập ở dạng nguyên liệu thô, và
chế tạo trong nước. Tám, phải ngày đêm tận dụng các
cơ hội bán những hàng hóa dư thừa trong nước sản
xuất được ra nước ngoài, dưới dạng hàng hóa chế tạo.
Và chín, không cho phép nhập khẩu trong bất cứ tình
huống nào mà nguồn cung trong nước có thể đáp ứng.
Chủ nghĩa dân tộc, tinh thần tự cung tự cấp và quyền
lực nhà nước là những nguyên tắc cơ bản được đề xuất
từ những người theo chủ nghĩa trọng thương.

2.2.3

Jean-Baptiste Colbert

Jean-Baptiste Colbert (1619-1683) là Bộ trưởng tài
chính dưới thời vua Louis XIV của Pháp. Ông đã lập
nên phường hội cho các ngành công nghiệp lớn. Lụa,

vải sợi, thảm, đồ nội thất và rượu là những mặt hàng
mà nước Pháp chuyên sản xuất, tất cả những nhà sản
xuất các mặt hàng này phải gia nhập phường hội để

5
thúc đẩy xuất khẩu. Điều này tồn tại cho tới cuộc Cách
mạng Pháp. eo Colbert "đơn giản, và chỉ có, tiền bạc
dồi dào tạo ra sự khác biệt trong sức mạnh giữa các nhà
nước”.

2.3 Thời kỳ khai sáng ở Anh
Nước Anh đã trải qua thời kỳ bất ổn nhất vào thế kỷ 17
với những chia rẽ về chính trị và tôn giáo như cuộc nội
chiến Anh, việc xử tử vua Charles I và nền độc tài của
Cromwell, chưa kể dịch hạch và những trận hỏa hoạn.
Nền quân chủ được khôi phục dưới thời Charles II,
người có cảm tình với Công giáo La Mã, nhưng người kế
vị của ông James II lại nhanh chóng bị lật đổ. Được mời
vào thay thế là William của Orange theo Tin lành và
nữ hoàng Mary II, người đã phê chuẩn Đạo luật về các
quyền 1689 đảm bảo quốc hội chiếm ưu thế trên chính
trường trong cuộc Cách mạng Vinh ang. Chính sách
mới đã chứng kiến những tiến bộ khoa học lớn, bao
gồm việc Robert Boyle phát minh ra định luật BoyleMarioe (1660) và Sir Isaac Newton xuất bản tác phẩm
Các nguyên lý toán học của triết học tự nhiên (1687)
mô tả ba định luật cơ bản về chuyển động và định luật
vạn vật hấp dẫn. Tất cả những nhân tố này góp phần
vào thúc đẩy tư tưởng kinh tế. Chẳng hạn, Richard
Cantillon (1689-1734) đã sao chép những ý tưởng của
Newton về các lực và trọng lực trong tự nhiên sang

cho con người và cạnh tranh thị trường trong kinh tế.
Trong tác phẩm Essay on the Nature of Commerce in
General (Tiểu luận về bản chất của thương mại tổng
quát), ông lập luận rằng tư lợi duy lý trong một hệ
thống thị trường tự do sẽ dẫn tới giá cả phù hợp và có
trật tự. Không như những người theo chủ nghĩa trọng
thương, ông lập luận rằng sự giàu có không phải có
nguồn gốc từ thương mại, mà từ lao động. Người đầu
tiên đưa những ý tưởng này vào một khung phân tích
chính trị là John Locke.

2.3.1 John Locke
John Locke (1632–1704) sinh gần Bristol và theo học ở
London và Oxford. Ông được coi là một trong những
nhà triết học quan trọng nhất của thời kỳ này vì việc
phát triển học thuyết về khế ước xã hội và những phê
bình của ông với omas Hobbes, người bảo vệ sự
chuyên quyền của nhà nước trong tác phẩm Leviathan.
Locke tin rằng người dân có hợp đồng với nhà nước
trong một xã hội về việc bảo vệ các quyền tài sản của
họ.[1] Ông xác định tài sản với khái niệm rộng, bao gồm
cả sinh mạng và các quyền tự do của con người, cũng
như của cải của họ. Khi con người kết hợp lao động với
tài sản, thì quyền tài sản hình thành. Trong tác phẩm
Second Treatise on Civil Government (1689, Tiểu luận
thứ hai về chính quyền dân sự), ông viết
Chúa trao thế giới cho con người…


6

CHƯƠNG 2. LỊCH SỬ TƯ TƯỞNG KINH TẾ

Dudley North
John Locke.

Nhưng mỗi người có quyền tài sản với chính
bản thân mình. Lao động từ cơ thể chúng ta
và đôi bàn tay chúng ta là của chúng ta. Kết
hợp cơ thể đó, đôi bàn tay đó với lao động và
con người tạo ra tài sản cho mình.[2]
Locke lập luận rằng chính quyền không chỉ không được
phép can thiệp vào tài sản của người dân (tức sinh
mạng, quyền tự do và của cải của họ) mà còn phải tích
cực bảo vệ cho người dân. an điểm về giá và tiền tệ
của ông được trình bày trong bức thư gửi cho một thành
viên nghị viện năm 1691 với tựa đề Some Considerations
on the Consequences of the Lowering of Interest and the
Raising of the Value of Money (1691, Một số đánh giá
về hậu quả của việc giảm lãi suất và tăng giá trị đồng
tiền). Locke lập luận rằng giá của một hàng hóa tăng
hay giảm, phụ thuộc vào tỉ lệ số người mua và số người
bán.[3]

2.3.2

Dudley North

Dudley North (1641–1691) là một thương nhân và chủ
đất giàu có. Ông làm quan chức trong Bộ tài chính

Anh và phản đối lại hầu hết các chính sách của trường
phái trọng thương. Trong Discourses upon trade (1691,
Tiểu luận về thương mại), được ông xuất bản nặc danh,
North lập luận rằng đòi hỏi có cán cân thương mại có
lợi là sai. ương mại, theo lập luận của ông, có lợi cho
cả hai bên, tăng cường chuyên biệt hóa, phân công lao
động trong sản xuất và làm tăng sự giàu có cho tất
cả mọi người. y định về thương mại can thiệp vào
thương mại tự do do đó sẽ làm giảm sự giàu có chung.

2.3.3 David Hume
David Hume (1711–1776) đồng ý với lý thuyết của
North và bác bỏ những giả thuyết của chủ nghĩa trọng
thương. Những đóng góp của ông được nêu lên trong
Political Discourses (1752, Tiểu luận chính trị học), sau
đó được củng cố thêm trong Essays, Moral, Political,
Literary (1777, Những bài luận, đạo đức, chính trị, văn
học). Hume cho rằng đòi hỏi về cán cân thương mại
không chỉ là sai, mà còn là không thể trong bất cứ
trường hợp nào. Hume cho rằng bất cứ thặng dư từ xuất
khẩu nào cũng sẽ phải đổi lại bằng việc nhập khẩu vàng
và bạc. Điều này chỉ làm tăng cung tiền và khiến giá cả
trong nền kinh tế tăng lên. Khi giá cả trong nền kinh
tế tăng lên, đến lượt nó làm giảm xuất khẩu cho tới khi
tình trạng cân bằng với nhập khẩu được tái lập.

2.4 Trường phái trọng nông
Cũng bất đồng với quan điểm của chủ nghĩa trọng
thương, một người Pháp tên là Vincent de Gournay
(1712–1759) đã trở nên nổi tiếng khi đặt câu hỏi tại

sao lại khó đạt được thương mại tự do như thế. Ông là
một trong những người đầu tiên của chủ nghĩa trọng
nông trong kinh tế. Trường phái này coi nông nghiệp là
nguồn gốc của sự giàu có. Sử gia David B. Danbom viết
rằng những người trọng nông “thù ghét các thành pố
vì sự nhân tạo của chúng và ca ngợi đời sống tự nhiên.
Họ ngưỡng mộ những nông dân.”[4] Vào cuối thế kỷ 17
và đầu thế kỷ 18, những tiến bộ lớn diễn ra trong khoa
học tự nhiên và giải phẫu học, bao gồm việc phát hiện
ra vòng tuần hoàn máu trong cơ thể người. Khái niệm
này được những người theo chủ nghĩa trọng thương áp


2.5. ADAM SMITH VÀ SỰ GIÀU CÓ CỦA CÁC QUỐC GIA

7

ba giai cấp: giai cấp sản xuất nông nghiệp, giai cấp ăn
lương và giai cấp sở hữu đất. Ông lập luận rằng chỉ nên
đánh thuế dựa trên sản phẩm làm từ đất đai và ủng hộ
tự do hoàn toàn cho thương mại cũng như công nghiệp.
áng 8 năm 1774, Turgot được bổ nhiệm làm bộ
trưởng tài chính và trong hai năm ông đã tiến hành
nhiều biện pháp chống lại các quan điểm trọng thương
và quan điểm phong kiến được nhà vua ủng hộ. Trong
một tuyên bố về những nguyên tắc làm việc của ông,
được gửi cho nhà vua, Turgot nêu luận điểm ba không:
“không để nhà nước phá sản, không tăng thuế, không
vay mượn.” Ước muốn cuối cùng của Turgot là chỉ đánh
duy nhất một loại thuế lên đất và bỏ các loại thuế gián

thu khác, nhưng các biện pháp của ông gặp phải sự
chống đối quyết liệt từ những người sở hữu đất. Hai sắc
lệnh, một yêu cầu giảm số tiền tô tá điền phải nộp cho
chủ đất (thường là quý tộc) và một loại bỏ các đặc quyền
của những phường hội, đặc biệt gặp phải sự chống đối
mạnh mẽ. Ông buộc phải từ chức năm 1776.

2.5 Adam Smith và Sự giàu có của
các quốc gia

Pierre Samuel du Pont de Nemours, một nhân vật lớn của trường
phái trọng nông, di cư sang Mỹ và con trai ông đã thành lập hãng
DuPont, hãng hóa chất lớn thứ hai thế giới.

dụng, với đề xuất của họ về “dòng tuần hoàn thu nhập”
chảy qua nền kinh tế.
François esnay (1694–1774) là ngự y của vua Louis
XV của Pháp. Ông tin rằng thương mại và công nghiệp
không phải là nguồn gốc cho sự giàu có, và trong cuốn
sách của ông, Tableau économique (1758, Cái bàn kinh
tế), esnay lập luận rằng thặng dư trong nông nghiệp,
chảy vào nền kinh tế dưới hình thức tiền thuê, tiền
lương và thương mại nông nghiệp, là động lực đích thực
của nền kinh tế. Vì vậy, esnay lập luận, trước hết luật
lệ làm cản trở dòng chảy thu nhập qua tất cả các giai
cấp trong xã hội, do đó làm cản trở phát triển kinh tế.
ứ hai, thuế đánh vào các giai cấp sản xuất, như nông
dân, phải giảm xuống, mà phải tăng thuế vào những
tầng lớp không sản xuất, như chủ đất, vì cuộc sống xa
hoa của họ bóp méo dòng chảy thu nhập. David Ricardo

sau này chứng minh rằng thuế đánh vào đất thực chất
là đánh vào chính những người tá điền, trong tác phẩm
của ông Law of Rent (1809).
Jacques Turgot (1727–1781) sinh ở Paris trong một
gia đình Norman. Tác phẩm nổi tiếng nhất của ông,
Réflexions sur la formation et la distribution des richesses
(1766, Những suy nghĩ về sự hình thành và phân bố của
cải) phát triển học thuyết của esnay cho rằng đất đai
là nguồn gốc của sự giàu có. Turgot chia xã hội thành

Adam Smith, cha đẻ của kinh tế chính trị học hiện đại.

Adam Smith (1723–1790) được thừa nhận rộng rãi là
cha đẻ của kinh tế chính trị học hiện đại. Việc xuất
bản tác phẩm Tìm hiểu về bản chất và nguồn gốc của
cải của các quốc gia (hay Sự giàu có của các quốc gia)
năm 1776 trùng hợp không chỉ với cuộc Cách mạng Mỹ,
không lâu trước những biến động rộng khắp ở châu Âu
do cuộc Cách mạng Pháp, mà còn vào bình minh của
cuộc Cách mạng công nghiệp giúp tạo ra của cải ở quy
mô lớn hơn bất cứ khi nào trước đó. Smith vốn là một


8

CHƯƠNG 2. LỊCH SỬ TƯ TƯỞNG KINH TẾ

nhà triết học luân lý người Scotland. Cuốn sách đầu
tiên xuất bản của ông là e eory of Moral Sentiments
(1759, Học thuyết về những cảm xúc luân lý). Ông lập

luận rằng những hệ thống đạo đức do con người phát
triển nên thông qua các mối quan hệ cá nhân với những
cá nhân khác, và chuyện đúng sai được phân biệt thông
qua phản ứng của những người khác với hành vi của
một cá nhân. Ban đầu, cuốn sách này giúp Smith nhận
được nhiều sự chú ý hơn hẳn tác phẩm thứ hai của ông,
Sự giàu có của các quốc gia, vốn bị dư luận hoàn toàn
phớt lờ.[5] Nhưng kiệt tác của Smith vẫn rất thành công
với những người quan tâm đến nó.

Burke cũng là một nhà kinh tế chính trị có tên tuổi, với
cuốn sách oughts and Details on Scarcity (Những suy
nghĩ và chi tiết về sự khan hiếm). Ông chỉ trích chính
trị học tự do, và lên án cuộc Cách mạng Pháp, nổ ra
năm 1789. Trong tác phẩm Reflections on the Revolution
in France (1790, Những suy nghĩ về cuộc Cách mạng
Pháp), ông viết rằng “thời đại của các hiệp sĩ kỵ mã đã
chết, thời đại của những cậu học trò, những nhà kinh
tế và những người làm tính đã thay thế, và vinh quang
ở châu Âu sẽ tàn lụi vĩnh viễn.” Những người cùng thời
chịu ảnh hưởng của Smith bao gồm François esnay
và Jacques Turgot, người mà ông gặp trong một chuyến
đi Paris, và David Hume, đồng hương Scotland của ông.
ời đại này cũng là giai đoạn mà các học giả đứng
2.5.1 Bối cảnh
trước một yêu cầu chung giải thích những biến động
xã hội do cuộc Cách mạng công nghiệp và sự hỗn loạn
William Pi, ủ tướng Anh của Đảng Bảo thủ vào cuối khi những cấu trúc phong kiến và quân chủ ở châu Âu
những năm 1870 ban hành các đề xuất thuế dựa trên bị thách thức nghiêm trọng.
những ý tưởng của Smith và ủng hộ thương mại tự do

như một môn đồ nhiệt thành của tác phẩm Sự giàu có
của các quốc gia.[6] Smith được bổ nhiệm làm cao ủy 2.5.2 Bàn tay vô hình
về hải quan của Anh quốc và trong 20 năm, ông đã có
cả một thế hệ mới những tác giả đi sau với ý định xây Smith bảo vệ một hệ thống tự do tự nhiên[9] trong đó
dựng một ngành khoa học riêng cho kinh tế chính trị.[5] nỗ lực cá nhân giúp tạo ra hàng hóa cho xã hội. Smith
tin rằng những người ích kỷ trong xã hội cũng sẽ bị
kềm chế và làm việc vì điều tốt trong một thị trường
cạnh tranh. Giá cả thường không đại diện cho giá trị
của hàng hóa hay dịch vụ. eo bước John Locke, Smith
cho rằng giá trị thật của mọi thứ nằm trong hàm lượng
lao động được đầu tư vào đó.

Smith bày tỏ những suy nghĩ giống nhau của ông với
Edmund Burke, một nghị sĩ được biết đến rộng rãi là
một nhà triết học chính trị thời bấy giờ.

Mỗi người giàu hay nghèo tùy thuộc vào
mức độ mà người đó có thể chi trả để tận
hưởng những tiện nghi và niềm vui trong đời
người. Nhưng một khi phân công lao động đã
diễn ra xuyên suốt, lao động tự thân của một
người chỉ có thể đáp ứng một phần nhỏ nhu
cầu của anh ta. Phần lớn hơn nhiều anh ta
phải nhận được từ lao động của những người
khác, và anh ta phải giàu hoặc nghèo tùy
thuộc vào số lượng lao động mà anh ta có thể
chi phối, hay anh ta có thể chi trả để mua.
Giá trị của bất kỳ hàng hóa nào, do đó, với
người sở hữu nó, và người không có ý định
tự mình tiêu dùng nó, mà đổi nó lấy các hàng

hóa khác, là bằng với khối lượng lao động cho
phép anh ta mua hay chi phối. Lao động, do
đó, là thước đo đích thực của giá trị có thể
trao đổi được của tất cả hàng hóa. Giá thực
sự của tất cả mọi thứ, điều mà tất cả mọi thứ
khiến cho một người phải tốn phí để có được,
là công sức và những khó khăn bỏ ra để có
được nó.

Burke là người duy nhất tôi từng biết nghĩ
về các chủ đề kinh tế chính xác như cách tôi
nghĩ mà không hề có trao đổi nào trước đó
giữa chúng tôi.[7]

Khi người hàng thịt, người nấu bia và người thợ làm
bánh hành động dưới sự khống chế của một nền kinh
tế thị trường tự do, họ sẽ theo đuổi tư lợi, Smith lập luận,

Edmund Burke.

[10]


2.6. KINH TẾ CHÍNH TRỊ CỔ ĐIỂN

9

nhưng đồng thời một cách nghịch lý, điều đó giúp cho Tầm nhìn của Smith về nền kinh tế thị trường tự do,
việc định giá đúng giá trị những hàng hóa của họ. Lập dựa trên quyền tư hữu tài sản được bảo đảm, tích tụ tư
luận của ông về cạnh tranh như sau.

bản, mở rộng các thị trường và phân công lao động đối
lập với xu hướng của những người trọng thương tìm
cách quản lý tất cả những hành động xấu xa của con
Khi số lượng bất kỳ hàng hóa nào được
người. [9] ứ nhất, Smith tin rằng chính xác thì chính
đưa vào thị trường thấp hơn so với nhu cầu
quyền có ba chức năng hợp pháp. Chức năng thứ ba
thực tế, tất cả những ai sẵn sàng chi trả…
là…
sẽ không nhận được số lượng mà họ muốn…
Một số người sẽ đồng ý trả nhiều hơn. Cạnh
tranh sẽ xảy ra giữa họ, và giá thị trường sẽ
tăng… Khi số lượng hàng hóa được đưa ra thị
trường vượt hơn nhu cầu thực tế, hàng hóa
sẽ không thể bán hết cho những người sẵn
sàng trả mức giá bao gồm chi phí cố định,
tiền lương và lợi nhuận cho người bán… Giá
thị trường sẽ giảm…[11]
Smith tin rằng một thị trường sẽ sinh ra điều mà ông gọi
là sự giàu có gia tăng. Điều này bao gồm hàng loạt khái
niệm, như sự phân công lao động là động lực cho hiệu
quả kinh tế, nhưng nó bị giới hạn bởi quy mô của các thị
trường. Cả phân công lao động và mở rộng thị trường
đòi hỏi sự tích tụ tư bản lớn bởi những doanh nhân và
những nhà lãnh đạo kinh doanh và công nghiệp. Toàn
bộ hệ thống dựa trên nền tảng duy trì sự đảm bảo với
quyền tư hữu về tài sản.

2.5.3

Những hạn chế

…thiết lập và duy trì những dịch vụ và
định chế công cộng nhất định, vốn không bất
kỳ cá nhân nào, hay nhóm nhỏ các cá nhân
nào, có thể thiết lập và duy trì vì lợi ích của
họ… Mọi hệ thống (nhà nước) bị lôi kéo về
phía lợi ích nhóm của một số lĩnh vực nhất
định để những lĩnh vực này nhận được phần
chia lớn hơn từ vốn của xã hội, theo lẽ tự
nhiên, sẽ đi tới sụp đổ, thay vì tăng trưởng,
tiến tới một xã hội thực sự giàu có và thịnh
vượng.
ứ hai, ngoài sự cần thiết có dẫn đạo của nhà nước
trong một số lĩnh vực nhất định, Smith lập luận rằng
các tập đoàn lũng đoạn theo kiểu cartel là điều xấu vì
chúng có nguy cơ giới hạn việc sản xuất cũng như chất
lượng của hàng hóa và dịch vụ.[12]
ứ ba, Smith chỉ trích nhà nước ủng hộ bất cứ hình
thức độc quyền nào, vì độc quyền luôn dẫn tới việc bòn
rút của người mua với mức giá cao nhất.[13] Sự tồn tại
của độc quyền và nguy cơ xuất hiện các cartel, sau này
sẽ là trọng tâm của chính sách về luật cạnh tranh, có
thể phá hoại những lợi ích của thị trường tự do vì lợi
ích của các doanh nghiệp với cái giá phải trả thuộc về
người tiêu dùng.

2.6 Kinh tế chính trị cổ điển
Những nhà kinh tế cổ điển được nhắc tới như một tập
hợp lần đầu tiên bởi Karl Marx.[14] Điểm chung trong

các học thuyết của họ là học thuyết giá trị lao động, đối
lập với giá trị xuất phát từ một sự cân bằng giữa cung
và cầu. Những nhà kinh tế này trước hết đã chứng kiến
sự chuyển đổi kinh tế xã hội do cuộc Cách mạng công
nghiệp: sự giảm dân số ở nông thôn, bất ổn, nghèo đói,
sự xuất hiện của giai cấp công nhân.

Trang bìa cuốn Sự giàu có của các quốc gia.

Họ đặt câu hỏi về gia tăng dân số, vì những chuyển dịch
nhân khẩu đã bắt đầu ở Anh vào thời đó. Họ cũng nêu
ra những câu hỏi mang tính nền tảng, về nguồn gốc
của giá trị hàng hóa, những nguyên nhân dẫn tới tăng
trưởng kinh tế và vai trò của tiền trong nền kinh tế. Họ
ủng hộ nền kinh tế thị trường tự do, lập luận rằng đó
là một hệ thống tự nhiên dựa trên sự tự do và quyền sở
hữu tài sản. Tuy nhiên, những nhà kinh tế học cổ điển
chia rẽ và không tạo thành một dòng tư tưởng thống
nhất.


10

CHƯƠNG 2. LỊCH SỬ TƯ TƯỞNG KINH TẾ

Một học thuyết đáng chú ý trong kinh tế học cổ điển
là học thuyết về tiêu dùng dưới mức, được trường phái
Birmingham và omas Malthus phát triển vào đầu thế
kỷ 19. Những người thuộc trường phái này lập luận
rằng chính quyền phải hành động để giảm bớt tình

trạng thất nghiệp và suy thoái kinh tế, họ là những
người tiền bối về học thuật của kinh tế học Keynes sau
này vào những năm 1930. Một trường phái đáng chú
ý khác là chủ nghĩa tư bản Manchester, trường phái
muốn thúc đẩy thương mại tự do, chống lại học thuyết
của chủ nghĩa trọng thương trước đó.

2.6.1

Jeremy Bentham

như lời đồn. Trong tác phẩm e Principles of Morals
and Legislation (1791, Những nguyên lý của đạo đức và
pháp lý), Bentham đã vạch ra học thuyết của ông về
chủ nghĩa công lợi.[15]
Mục tiêu của pháp luật phải là làm giảm sự khổ đau
và chịu đựng trong khi tạo ra hạnh phúc lớn nhất
cho đa số lớn nhất.[16] Bentham thậm chí thiết kế một
phương pháp luận toàn diện cho việc tính toán tổng
hạnh phúc xã hội mà một đạo luật có thể tạo ra, một
felicific calculus, hay phép tính hạnh phúc.[17] Xã hội,
theo Bentham, không gì khác hơn là tổng cộng của các
cá nhân,[18] nên nếu nhắm vào việc tạo ra sự tốt đẹp
cho xã hội, thì phải đảm bảo tạo ra nhiều sự hài lòng
hơn là nỗi đau, dù cho số lượng cá nhân là bao nhiêu.
Chẳng hạn, một đạo luật đề xuất mọi xe buýt trong
thành phố có lối lên xuống cho xe lăn, nhưng sẽ làm
chậm tốc độ di chuyển của xe buýt. Hàng triệu người
đi xe buýt do đó sẽ phải chịu sự phiền toái nhỏ (hay
nỗi đau) vì mất thêm thời gian cho giao thông và đi lại,

nhưng một số nhỏ những người sử dụng xe lăn sẽ nhận
được sự hài lòng lớn vì có thể sử dụng phương tiện công
cộng, sự hài lòng lớn này giá trị hơn tổng cộng sự phiền
toái của những người dùng khác.
So sánh về mức độ hạnh phúc của các cá nhân là điều
Bentham tin có thể làm được, ý tưởng là sự hài lòng
lớn cho một người có thể ý nghĩa hơn phiền toái nhỏ
cho nhiều người. Nhưng học thuyết của ông sau này
bị chỉ trích vì liệu sự tính toán hạnh phúc có cho phép
một nhà độc tài hạnh phúc lớn dựa trên sự đau khổ
của số đông? Ngoài ra, bất chấp phương pháp luận của
Bentham, hạnh phúc vẫn là điều rất khó cân đong đo
đếm.

2.6.2 Jean-Baptiste Say

Jeremy Bentham.

Jeremy Bentham (1748–1832) có lẽ là nhà tư tưởng cấp
tiến nhất ở thời đại của ông và là người phát triển khái
niệm về chủ nghĩa công lợi. Bentham là một người vô
thần, một nhà cải cách với các trại giam, người hoạt
động vì quyền động vật, tin tưởng ở bầu cử phổ thông,
tự do ngôn luận, thương mại tự do và bảo hiểm y tế
ở một thời đại mà rất ít người dám bảo vệ những giá
trị đó. Ông đi học từ rất sớm, hoàn tất đại học và bắt
đầu hành nghề luật sư từ năm 18 tuổi. Cuốn sách đầu
tiên của ông, A Fragment on Government (1776, Một
mảnh về chính quyền) được xuất bản nặc danh là một
sự phê bình đanh thép với tác phẩm Commentaries of

the laws of England (Những bình luận về luật pháp
nước Anh) của William Blackstone trước đó. Cuốn sách
thành công lớn cho tới khi bị phát hiện là của Bentham
trẻ tuổi, chứ không phải của một giáo sư tiếng tăm

Jean-Baptiste Say (1767–1832) là một người Pháp sinh ở
Lyon. Ông đã giúp phổ biến tác phẩm của Adam Smith
ở Pháp.[19] Cuốn sách của ông A Treatise on Political
Economy (1803, Một chuyên luận về kinh tế chính trị)
bao gồm một đoạn văn ngắn sau này trở thành giáo lý
cho kinh tế chính trị học tới tận cuộc Đại khủng hoảng
và được biết đến là Nguyên lý Say về các thị trường. Say
cho rằng không bao giờ có sự thiếu hụt lượng cầu hay
tình trạng dư thừa hàng hóa trong nền kinh tế. eo
Say, mọi người sản xuất ra hàng hóa để thỏa mãn nhu
cầu của chính họ, chứ không phải của người khác. Sản
xuất vì vậy không phải là vấn đề về phía cung, mà là
chỉ dấu của những người sản xuất muốn có hàng hóa.
Say đồng ý rằng một phần thu nhập được các hộ gia
đình tiết kiệm, nhưng trong dài hạn, tiết kiệm được đầu
tư. Đầu tư và tiêu dùng do đó là hai nhân tố của cầu,
nên sản xuất tức là cầu, nên không thể có chuyện sản
xuất vượt qua mức cầu, hay nhìn chung là sẽ không có
chuyện dư cung. Say lập luận tiền bạc là trung tính, vì
vai trò duy nhất của nó là làm công cụ cho trao đổi,
vì vậy, mọi người muốn tiền chỉ để mua hàng hóa. Say


2.6. KINH TẾ CHÍNH TRỊ CỔ ĐIỂN

11

2.6.3 Thomas Malthus

Nguyên lý Say, cho rằng cung luôn bằng với cầu, không bị thách
thức cho tới thế kỷ 20.

cho rằng “tiền là một thứ che đậy bên ngoài”.
Tổng kết hai ý tưởng đó, Say cho rằng “hàng hóa được
dùng để đổi hàng hóa”. Cùng lắm thì sẽ có những lĩnh
vực kinh tế khác nhau trong đó cầu không được đáp
ứng. Nhưng qua thời gian cung sẽ chuyển dịch, các
doanh nghiệp sẽ điều chỉnh sản xuất và thị trường sẽ
tự điều chỉnh. Một ví dụ của tình trạng thừa cung là
thất nghiệp, nói cách khác, có quá nhiều cung người
lao động, và quá ít việc làm. Nguyên lý Say nói điều đó
đồng nghĩa với việc có tình trạng mức cầu cho các sản
phẩm khác vượt quá mức cân bằng và thị trường sẽ tự
điều chỉnh.
Như vậy, tiền đề của nguyên lý này là giá cả hàng hóa sẽ
được điều chỉnh nếu lượng cung và lượng cầu hàng hóa
không cân bằng. Nếu lượng cung vượt quá lượng cầu
(dư cung), thì nhất định giá cả hàng hóa sẽ giảm. Lượng
cầu hàng hóa nhờ thế sẽ tăng lên, khiến cho lượng cung
và lượng cầu trở nên cân bằng. Từ đó suy ra, để nền
kinh tế quốc gia có thể trở nên giàu có hơn, thì chỉ cần
đẩy mạnh sản xuất (tăng tổng cung).
Nguyên lý Say trở thành nền tảng cho lý thuyết kinh tế
tới tận những năm 1930 và được dịch sang tiếng Anh
lần đầu bởi James Mill. Sau đó nó nhận được sự ủng

hộ từ David Ricardo, Henry ornton[20] và John Stuart
Mill. Tuy nhiên, hai nhà kinh tế chính trị khác, omas
Malthus và Sismondi tỏ ra không thật sự tin ở nguyên
lý này.

Thomas Malthus cảnh báo các nhà làm luật về các hệ quả của
những chính sách giảm nghèo.

omas Malthus (1766–1834) là một bộ trưởng của
Đảng bảo thủ trong ốc hội Anh. Trái ngược với
Jeremy Bentham, ông tin rằng chính quyền phải tránh
xa các vấn đề của xã hội.[21] Malthus dành chương cuối
cuốn sách của ông Principles of Political Economy (1820,
Các nguyên lý kinh tế chính trị) để phán bác Nguyên
lý Say và tranh luận rằng nền kinh tế có thể trì trệ nếu
không có được “mức cầu hiệu quả".[22]
Nói cách khác, nếu tiền lương thấp hơn tổng chi phí sản
xuất, thì tiền lương đó không thể mua hết các sản phẩm
đầu ra của các ngành sản xuất, khiến giá cả giảm xuống.
Giá giảm làm xói mòn động cơ đầu tư và vòng xoáy đó
có thể cứ tiếp diễn không ngừng. Tuy nhiên, Malthus
nổi tiếng hơn với tác phẩm trước đó của ông, An Essay
on the Principle of Population (Tiểu luận về nguyên tắc
của dân số). Tác phẩm này tranh luận sự can thiệp của
nhà nước là không thể vì hai nguyên nhân. “ực phẩm
là cần thiết cho sự tồn tại của con người ", Malthus viết.
“Cảm xúc và mong muốn truyền lại nòi giống giữa hai
giới tính là cần thiết và sẽ được duy trì gần như ở tình
trạng hiện tại”, có nghĩa là “sức gia tăng dân số chắc
chắn lớn hơn khả năng mà Trái Đất có thể cung cấp

cho sự tồn tại của loài người.”[23]
Tuy nhiên, tình trạng gia tăng dân số được kiểm soát
bởi các thiên họa và nhân họa. Tăng lương cho số đông
có thể gây ra vấn đề tăng dân số, gây căng thẳng cho
nguồn cung của Trái Đất và dẫn tới những thiên tai và
nhân họa để điều chỉnh lại dân số như ban đầu.[24]


12

2.6.4

CHƯƠNG 2. LỊCH SỬ TƯ TƯỞNG KINH TẾ

David Ricardo

Ricardo tranh luận rằng tăng thuế nhập khẩu, dù với
mục tiêu tưởng chừng là vì lợi ích của người nông dân
trong nước, chỉ khiến giá cả tăng lên, và phần đó sẽ trở
thành địa tô rơi vào túi các chủ đất, chứ người nông
dân thực chất không được hưởng gì.[27]
Hơn nữa, thêm lao động được tuyển dụng trong ngành
sản xuất lúa mì đồng nghĩa với việc làm tăng chi phí
lương ở các ngành khác và do đó làm giảm xuất khẩu
và lợi nhuận từ các ngành xuất khẩu. Kinh tế học với
Ricardo là mối quan hệ giữa “ba nhân tố sản xuất":
đất đai, lao động và vốn. Ricardo sử dụng toán học để
thuyết minh rằng lợi ích từ thương mại có thể lớn hơn
những lợi ích của chính sách bảo hộ. Ý tưởng về lợi thế
so sánh cho rằng ngay cả nếu một nước bị bất lợi trong

việc sản xuất ra các hàng hóa so với một nước khác,
nước đó vẫn có thể hưởng lợi từ việc mở cửa biên giới
vì dòng hàng hóa vào được sản xuất rẻ hơn so với sản
xuất ở trong nước, tạo ra lợi ích cho người tiêu dùng
trong nước.[28] eo Ricardo, khái niệm này sẽ dẫn tới
chuyển dịch về giá cả, dần dần cho phép nước Anh sản
xuất những hàng hóa mà nước này có lợi thể so sánh
cao nhất.

2.6.5 John Stuart Mill
Ricardo nổi tiếng với quy luật của lợi thế so sánh.

John Stuart Mill (1806–1873) là một nhân vật hàng đầu
trong dòng tư duy kinh tế chính trị ở thời của ông. Ông
là nghị sĩ Anh đại diện khu vực Westminster và còn
là một triết gia chính trị hàng đầu. Từ nhỏ Mill đã có
tố chất thiên tài. Ông đọc triết học Hy Lạp cổ đại lúc
ba tuổi và theo đuổi sự nghiệp học hành rất tích cực
nhờ người cha James Mill.[29] Jeremy Bentham là thầy
dạy của ông và là một người bạn của gia đình. Mill còn
chịu ảnh hưởng lớn từ David Ricardo. Cuốn đầu tiên
trong bộ sách giáo khoa của Mill, in năm 1848 với tựa đề
Principles of Political Economy (Những nguyên lý kinh
tế chính trị) là một tác phẩm tổng kết các tri thức về
kinh tế của giai đoạn giữa thế kỷ 19.[30]

David Ricardo (1772–1823) sinh ở London. Năm 26 tuổi,
ông đã là một nhà buôn chứng khoán giàu có và mua
cho mình một ghế nghị sĩ ở Ireland để làm bước đệm
bước vào Hạ viện Anh.[25] Tác phẩm nổi tiếng nhất của

Ricardo là Principles of Political Economy and Taxation
(Những nguyên lý về kinh tế chính trị và thuế khóa).
Tác phẩm bao gồm những chỉ trích của ông với các
rào cản thương mại quốc tế và sự mô tả về cách thức
phân phối thu nhập trong dân số. Ricardo phân biệt
giữa người làm công ăn lương, những người nhận một
mức lương cố định ở mức đủ để họ sống sót; với chủ đất,
tức những người thu tô; và những nhà tư bản, những Principles of Political Economy được sử dụng làm sách
người nắm giữ vốn tư bản và tạo ra lợi nhuận, tức là
giáo khoa cơ bản trong hầu hết các trường đại học cho
phần thu nhập dôi dư ra của một xã hội.[26]
tới đầu thế kỷ 20. Về vấn đề tăng trưởng kinh tế, Mill
Nếu dân số tăng, sẽ phải có thêm đất canh tác, những tìm kiếm một lập trường trung lập giữa quan điểm của
phần đất sẽ có độ màu mỡ kém hơn những vùng đất đã Adam Smith về việc mở rộng các cơ hội cho thương
được canh tác rồi, vì quy luật sản lượng giảm dần. Do mại và sáng tạo công nghệ với quan điểm của omas
đó, chí phí sản xuất lúa mì sẽ tăng, và giá lúa mì sẽ tăng: Malthus về những giới hạn của gia tăng dân số. Trong
Phần địa tô sẽ tăng, lương cũng sẽ phải điều chỉnh theo cuốn sách thứ tư, Mill vạch ra một số viễn cảnh tương
các mức tăng giá đó để cho phép người làm công sống lai, thay vì dự đoán riêng một kết cục nào đó. Kịch bản
sót được. Lợi nhuận vì thế giảm xuống, cho tới khi các thứ nhất theo thuyết Malthus cho rằng dân số tăng
nhà tư bản không thể đầu tư nữa. Vì vậy, Ricardo kết nhanh hơn khả năng cung cấp của Trái Đất, dẫn tới
luận nền kinh tế sẽ hướng tới một tình trạng trì trệ.
lương giảm và lợi nhuận tăng.[31]
Để can thiệp vào tình trạng trì trệ này, Ricardo ủng hộ
thúc đẩy thương mại quốc tế để nhập khẩu lúa mì ở
giá thấp để đối phó với các chủ đất muốn tăng địa tô.
Các đạo luật về ngũ cốc ở Anh được thông qua năm
1815 thiết lập nên hệ thống thế khóa hết sức phiền
phức nhằm ổn định giá lúa mì ở thị trường trong nước.

Kịch bản thứ hai, theo Smith, vốn tư bản được tích tụ

nhanh hơn mức tăng danh số nên tiền lương thực tế sẽ
tăng. Kịch bản thứ ba phản ánh quan điểm của Ricardo,
rằng nếu tích tụ tư bản và dân số tăng cùng mức, công
nghệ ổn định, sẽ không có thay đổi nào trong tiền lương
thực tế vì cung và cầu cho lao động sẽ vẫn giữ nguyên.


2.7. CHỦ NGHĨA TƯ BẢN VÀ MARX

13

Tuy nhiên, dân số gia tăng sẽ cần sử dụng đất nhiều
hơn, tăng chi phí sản xuất lương thực và do đó làm giảm
lợi nhuận. Kịch bản thứ tư là công nghệ tiến bộ nhanh
hơn so với tích tụ tư bản và mức tăng dân số.[32]

Giống như cụm từ “chủ nghĩa trọng thương” chỉ trở
nên nổi tiếng bởi những người chỉ trích nó, như Adam
Smith, cụm từ “chủ nghĩa tư bản” được sử dụng bởi
những người chỉ trích, đáng kể nhất là Karl Marx. Karl
Kết quả sẽ là một nền kinh tế thịnh vượng. Mill cho Marx (1818–1883) đã là, và trên nhiều phương diện vẫn
rằng kịch bản thứ ba là dễ xảy ra nhất, và ông giả định đang là nhà kinh tế học trụ cột của kinh tế học xã hội
tiến bộ công nghệ đến mức nào đó sẽ phải kết thúc.[33] chủ nghĩa. Sự kết hợp học thuyết chính trị của ông,
Nhưng về triển vọng tăng trưởng kinh tế, Mill ít đề cập được trình bày trong Tuyên ngôn Cộng sản và chủ nghĩa
duy vật biện chứng được tạo cảm hứng từ Friedrich
rõ ràng hơn.
Hegel mang tới những phê bình mang tính cách mạng
với chủ nghĩa tư bản theo đánh giá của Marx trong thế
Tôi thừa nhận tôi không bị thu hút bởi ý
kỷ 19. Phong trào xã hội chủ nghĩa mà ông tham gia

tưởng cho rằng tình trạng bình thường của
xuất hiện như lời đáp lại tình trạng cùng khổ của người
con người là phải vật lộn để sống sót; rằng
công nhân trong giai đoạn đầu công nghiệp hóa và kinh
việc giẫm đạp lên nhau, đè nén nhau, xô đẩy
tế học cổ điển đi kèm với cuộc cách mạng công nghiệp
nhau và đánh đạp nhau, vốn là tình hình
đó. Marx viết kiệt tác Tư bản luận tại thư viện của Bảo
xã hội hiện giờ, là điều mà loài người mong
tàng quốc gia Anh.
muốn, đó chỉ là những dấ uhiệu về sự bất
động của một trong những giai đoạn phát
2.7.1 Bối cảnh
triển công nghiệp.[34]
Mill cũng được ghi nhận là người đầu tiên nói về cung
và cầu như một mối quan hệ chứ không chỉ là số lượng
hàng hóa trên thị trường,[35] khái niệm về chi phí cơ hội
và phản bác lại học thuyết về quan hệ giữa tiền lương
và tư bản trong tương quan với dân số.[36]

2.7 Chủ nghĩa tư bản và Marx

Cùng với Marx, Friedrich Engels là đồng tác giả Tuyên ngôn
cộng sản và tập hai của Tư bản luận.

Karl Marx đưa ra những phê bình trọng yếu với kinh tế học cổ
điển dựa trên học thuyết giá trị lao động.

Robert Owen (1771–1858) là nhà công nghiệp đầu
tiên quyết tâm cải thiện điều kiện sống của người

công nhân. Ông mua các nhà máy dệt ở New Lanark,
Scotland, nơi ông cấm trẻ em dưới 10 tuổi làm việc, ấn
định thời gian làm việc từ 6 giờ sáng tới 7 giờ tối và
cung cấp các lớp học ban đêm cho trẻ em khi các em
làm xong việc. Những biện pháp nhỏ giọt đó vẫn giúp
cải thiện đáng kể đời sống người lao động và việc kinh
doanh của ông phát đạt nhờ năng suất cao hơn, dù tiền
lương ông trả thấp hơn mức trung bình trên cả nước
lúc đó.[37] Ông trình bày nhãn quan của mình trong tác
phẩm e New View of Society (1816, an điểm mới về


14

CHƯƠNG 2. LỊCH SỬ TƯ TƯỞNG KINH TẾ

xã hội) trong giai đoạn thông qua đạo luật về nhà máy
ở đảo Anh, nhưng rốt cuộc nỗ lực xây dựng một cộng
đồng utopia (xã hội tốt đẹp không tưởng) mới của ông
ở New Harmony, Indiana kết thúc trong thất bại.
Một trong những người khác có ảnh hưởng lớn tới
Marx là nhà xã hội chủ nghĩa/vô chính phủ người Pháp
Pierre-Joseph Proudhon. Phê phán gay gắt chủ nghĩa
tư bản và muốn thay thế bằng liên đoàn các công nhân
lao động, nhưng Proudhon cũng phản đối những nhà
xã hội chủ nghĩa đương thời muốn tập trung hóa các
hiệp hội do nhà nước điều hành. Trong tác phẩm Hệ
thống của những mâu thuẫn kinh tế (1846), Proudhon
chỉ trích nhiều mặt của chủ nghĩa tư bản, phân tích các
tác động trái ngược của việc cơ giới hóa, cạnh tranh,

quyền tư hữu tài sản, độc quyền và các khía cạnh khác
của nền kinh tế.[38][39] ay vì chủ nghĩa tư bản, ông
muốn một hệ thống cùng có lợi “dựa trên sự bình đẳng,
nói cách khác, sự tổ chức của lao động trong đó vô
hiệu hóa kinh tế chính trị và chấm dứt quyền tư hữu.”
Trong cuốn sách yền tư hữu là gì? (1840), ông lập
luận rằng quyền tư hữu chẳng khác gì hành vi ăn cắp,
một quan điểm khác với kinh tế gia cổ điển John Stuart
Mill, người cho rằng "đánh thuế mới là ăn cáp ".[40] Tuy
nhiên, vào cuối đời, Proudhon thay đổi một số quan
điểm trước kia của ông. Trong tác phẩm được xuất bản
sau khi đã qua đời Học thuyết về quyền tư hữu, ông lập
luận rằng “quyền tư hữu là quyền lực duy nhất có thể
trở thành đối trọng với quyền lực nhà nước.”[41]
Friedrich Engels, một tác giả có tư duy cấp tiến, đã xuất
bản cuốn sách với nhan đề Tình cảnh giai cấp công nhân
Anh năm 1844[42] mô tả địa vị của người lao động làm Trang bìa lần in thứ nhất của cuốn Tư bản luận bằng tiếng Đức.
công ăn lương “là số phận bi đát nhất không thể che
giấu trong những đau khổ của đời sống xã hội thời đại
bị áp bức, đứng ở hai mặt trận đối lập nhau…
chúng ta.” Sau khi Marx qua đời, Engels là người hoàn
Xã hội tư sản hiện đại bắt nguồn từ tàn tích
tất tập hai cuốn Tư bản luận từ những ghi chú của Marx.
của xã hội phong kiến cũng chưa thoát khỏi
cuộc đấu tranh giai cấp. Nhưng xã hội đó đã
hình thành những giai cấp mới, với những
2.7.2 Tư bản luận
điều kiện mới cho áp bức, những điều kiện
mới cho đấu tranh thay cho những điều kiện
Karl Marx bắt đầu cuốn Tư bản luận với khái niệm về

cũ.
hàng hóa.Trước các xã hội tư bản chủ nghĩa, theo Marx,
là hình thái sản xuất dựa trên lao động nô lệ (chẳng hạn
như ở xã hội La Mã cổ đại) trước khi chuyển sang chế Cũng từ trang đầu của cuốn Tư bản luận,
độ nông nô phong kiến (chẳng hạn như châu Âu Trung
Sự giàu có của các xã hội ở tình trạng
cổ). Khi xã hội tiến bộ hơn, các mối quan hệ kinh tế
tư bản chủ nghĩa đã chiến thắng, nhờ sự tập
lỏng lẻo hơn, nhưng dòng chảy lao động dễ dàng hơn
trung lớn về hàng hóa,[43] Đơn vị của xã hội
cũng dẫn tới tình trạng bất ổn và đời sống khó khăn cho
đó là một hàng hóa đơn lẻ. Nên việc tìm hiểu
người lao động, tạo những điều kiện cho cách mạng.
của chúng ta phải bắt đầu tư phân tích một
Mọi người mua và bán sức lao động giống như cách
hàng hóa.
họ mua hàng hóa và dịch vụ. Con người do đó cũng là
một thứ hàng hóa thông qua sức lao động, như ông viết
trong Tuyên ngôn Cộng sản,
Cách sử dụng từ “hàng hóa” của Marx gắn với cuộc
tranh luận siêu hình học về bản chất của cải vật chất,
Lịch sử của tất cả các xã hội từng tồn tại
làm sao để đạt được của cải và nên sử dụng của cải như
là lịch sử đấu tranh giai cấp. Người tự do và
thế nào. Khái niệm một hàng hóa đối lập với khái niệm
nô lệ, quý tộc và bình dân, lãnh chúa và nông
về sự vật trong thế giới tự nhiên. Khi một người sử dụng
nô, trưởng phường hội và thợ thủ công, nói
lao động đối với một sự vật, nó trở thành “hàng hóa”.
cách khác, những kẻ áp bức và những người

Trong thế giới tự nhiên có cây cối, kim cương, quặng


2.7. CHỦ NGHĨA TƯ BẢN VÀ MARX
sắt và con người. Trong thế giới kinh tế học chúng trở
thành bàn ghế, nhẫn, các nhà máy và người lao động.
Tuy nhiên, theo Marx, hàng hóa có hai bản chất, hai
giá trị. Ông phân biệt giá trị sử dụng với giá trị trao đổi
của hàng hóa.[44]
Giá trị sử dụng của hàng hóa có nguồn gốc từ hàm
lượng lao động sản xuất ra nó, theo Marx, theo như
các nhà kinh tế học cổ điển trong học thuyết giá trị
lao động. Tuy nhiên, Marx không tin rằng lao động là
nguồn gốc duy nhất của giá trị sử dụng của hàng hóa.
Ông tin rằng giá trị có thể xuất phát từ các hàng hóa
tự nhiên và định nghĩa lại giá trị sử dụng của hàng hóa
là “thời gian lao động xã hội cần thiết” (thời gian mà
người lao động cần để sản xuất ra hàng hóa).[45] Hơn
nữa, con người thường có khuynh hướng đánh giá cao
giá trị của một số thứ, chẳng hạn vì sự sùng bái hàng
hóa đối với kim cương,[46] một mối quan hệ có tính áp
bức đối với việc sản xuất hàng hóa này xuất hiện. Hai
nhân tố này khiến cho giá trị sử dụng và giá trị trao đổi
của hàng hóa là rất khác nhau. Một mối quan hệ áp bức,
theo Marx, xuất hiện trong cả việc sử dụng và trao đổi
lao động, trong những mặc cả về lượng lao động-tiền
lương xuất phát từ thực tế là người chủ lao động trả
cho người làm công của họ số tiền tương ứng với “giá
trị trao đổi” thấp hơn nhiều so với “giá trị sử dụng” thực
sự của sức lao động. Sự khác biệt này tạo ra lợi nhuận

cho các nhà tư bản, hay theo thuật ngữ của Marx, giá
trị thặng dư.[47] Vì vậy, Marx tuyên bố, chủ nghĩa tư
bản là một hệ thống bóc lộc.

15
Công trình của Marx làm thay đổi hoàn toàn học thuyết
giá trị lao động mà các kinh tế gia cổ điển từng sử dụng.
Sự châm biếm cay đắng của ông đi xa tới mức đặt câu
hỏi về thời gian lao động xã hội cần thiết để sản xuất ra
chính lao động (tức là người lao động). Marx trả lời rằng
giá trị này chỉ ở mức tối thiểu đủ để người lao động sống
sót để tái tạo các kỹ năng cần thiết cho nền kinh tế.[48]
Người lao động do đó bị tách rời khỏi thành quả của sản
xuất và các phương tiện để họ nhận ra tiềm năng thực
sự của mình, vì họ ở vào vị thế bị áp bức trên thị trường
lao động. Nhưng cùng lúc với tình trạng bóc lột và tách
người lao động khỏi thành quả lao động của họ, mới có
thể diễn ra sự tích lũy tư bản và tăng trưởng kinh tế.
Người chủ lao động chịu sức ép cạnh tranh liên tục từ
thị trường yêu cầu họ phải bóc lột lao động nhiều hơn,
và những giới hạn trong việc đầu tư vào các công nghệ
thay thế lao động giản đơn (như các dây chuyền robot).
Điều này làm tăng lợi nhuận và thúc đẩy tăng trưởng,
nhưng lợi nhuận rơi vào những người có quyền tư hữu
về tư liệu sản xuất. Giai cấp lao động trong khi đó đối
mặt với tình trạng bị bần cùng hóa liên tục vì bị tước
đoạt các sản phẩm do lao động của họ làm ra, do bị tách
rời với tư liệu sản xuất. êm vào đó là việc thất nghiệp
vì sự xuất hiện của máy móc, họ trở thành đội quân thất
nghiệp dự bị ngày càng tăng lên, gây ra áp lực giảm tiền

lương và ngày càng nhiều người lao động tuyệt vọng
sẽ nhận việc làm với mức lương thấp hơn. Nhưng điều
này cũng làm giảm mức cầu vì sức mua sẽ giảm do tiền
lương giảm, gây ra tình trạng khủng hoảng thừa, sản
xuất sẽ bị cắt giảm, lợi nhuận giảm xuống cho tới khi
tích lũy tư bản dừng lại vì một cuộc suy thoái kinh tế.
Khi cuộc khủng hoảng thừa kết thúc, nền kinh tế lại
bắt đầu tăng trưởng và bắt đầu chu kỳ bùng nổ tiếp
theo. Với mỗi chu kỳ kinh tế như thế, đi kèm các cuộc
khủng hoảng của kinh tế tư bản chủ nghĩa, theo Marx,
xung đột về mặt giai cấp giữa các tầng lớp tư bản ngày
càng giàu và người lao động ngày càng nghèo sẽ tăng
lên. Hơn nữa, các công ty nhỏ bị các công ty lớn thôn
tín trong các chu kỳ kinh doanh, và quyền lực kinh tế
ngày càng tập trung vào một số ít người. Rốt cuộc, điều
này sẽ dẫn tới một cuộc cách mạng do Đảng Cộng sản
lãnh đạo để hình thành nên một xã hội không giai cấp.
Marx không bao giờ đề cập đến việc quá trình này diễn
ra ra sao. Đóng góp chính của ông không phải là việc
một xã hội mới sẽ như thế nào, mà là sự phê bình với
xã hội đương thời mà ông chứng kiến.

2.7.3 Sau Marx
Tập một cuốn Tư bản luận là phần duy nhất mà Marx
tự ông xuất bản. Tập hai và ba được hoàn thành với
sự giúp đỡ của Friedrich Engels và Karl Kautsky, một
người bạn của Engels và cũng là người đóng góp chính
cho việc xuất bản tập bốn.
Marx giải thích cho tình trạng bùng nổ rồi suy thoái của nền kinh
tế, như cuộc khủng hoảng 1873, là do tính bất ổn mãn tính trong

các nền kinh tế tư bản chủ nghĩa.

Marx bắt đầu cho một truyền thống các nhà kinh tế
học tập trung một cách tương xứng vào những vấn
đề chính trị, ngoài vấn đề kinh tế. Cũng ở Đức, Rosa


16

CHƯƠNG 2. LỊCH SỬ TƯ TƯỞNG KINH TẾ

Luxemburg là một thành viên của Đảng Dân chủ Xã
hội Đức, sau này trở thành thành viên Đảng Cộng sản
Đức vì lập trường của đảng này trong chiến tranh thế
giới thứ nhất. Beatrice Webb ở Anh cũng là một nhà xã
hội chủ nghĩa đã góp phần xây dựng cả Trường Kinh
tế London lẫn Hội Fabian.

2.8 Trào lưu tân cổ điển
Những năm 1860 xảy ra một cuộc cách mạng với kinh tế
học. Các ý tưởng mới thuộc về trường phái học thuyết
về cận biên. Cùng thời và viết độc lập với nhau, một
người Pháp (Léon Walras), một người Áo (Carl Menger)
và một người Anh (William Stanley Jevons) cùng phát
triển học thuyết này, với một số dị bản. ay vì giá cả
hàng hóa và dịch vụ phản ánh lao động làm ra nó, giá
cả phản ánh lợi ích cận biên của lần mua cuối cùng.
Điều này có nghĩa là ở trạng thái cân bằng, sự ưa thích
của người tiêu dùng với hàng hóa quyết định giá cả của
nó, bao gồm một cách gián tiếp, giá của lao động.

Dòng tư duy này không thống nhất, và có ba trường
phái chính độc lập với nhau. Trường phái Lausanne
với hai đại diện chính là Walras và Vilfredo Pareto,
phát triển các học thuyết về cân bằng tổng quát và
hiệu quả Pareto. Tác phẩm chính của trường phái này
là của Walras: Elements of Pure Economics (Những yếu
tố của kinh tế học thuần túy). Trường phái Cambridge
xuất hiện với tác phẩm cả Jevons: eory of Political
Economy (1871, Học thuyết kinh tế chính trị). Trường
phái Anh này phát triển học thuyết về cân bằng
từng phần và nhấn mạnh thị trường tự do có thể
thất bại. Những đại diện chính là Alfred Marshall,
Stanley Jevons và Arthur Cecil Pigou. Trường phái Áo
do Menger, kinh tế gia người Áo, Eugen von BöhmBawerk và Friedrich von Wieser đại diện. Họ phát triển
học thuyết về tư bản và tìm cách giải thích các cuộc
khủng hoảng kinh tế. Trường phái này nổi lên với
tác phẩm của Menger: Principles of Economics (1871,
Những nguyên lý của kinh tế học).

William Stanley Jevons giúp phổ biến học thuyết về độ thỏa dụng
biên.

ví dụ của quy luật độ thỏa dụng giảm dần là với mỗi quả
cam mà một người ăn, họ sẽ ít thấy nó mang lại sự hài
lòng hơn so với quả cam trước đó (cho tới khi người
đó không thể ăn cam nữa). Rồi Léon Walras (1834–
1910), một lần nữa cũng làm việc độc lập, tổng quát hóa
học thuyết này đối với nền kinh tế trong Elements of
Pure Economics (1874, Những nhân tố của kinh tế thuần
túy). Những thay đổi nhỏ trong sở thích của mọi người,

chẳng hạn việc chuyển từ thịt bò sang nấm, sẽ dẫn tới
giá nấm tăng và giá thịt bò giảm. Điều này khiến người
sản xuất dịch chuyển sản xuất, tăng đầu tư vào nấm,
tăng cung trên thị trường và đạt tới một mức cân bằng
mới giữa các sản phẩm, chẳng hạn như giảm giá nấm
xuống mức đâu đó giữa hai mức ban đầu. Với nhiều sản
phẩm khác trong nền kinh tế, mọi việc cũng sẽ xảy ra
2.8.1 Độ thỏa dụng biên
như thế, nếu giả định rằng thị trường là cạnh tranh,
mọi người lựa chọn duy lý và không có chi phí trong
Carl Menger (1840–1921), một kinh tế gia trường phái việc chuyển đổi sở thích và sản xuất.
Áo, tuyên bố nguyên tắc cơ bản của thỏa dụng biên
trong tác phẩm Grundsätze der Volkswirtschaslehre[49] Những cố gắng ban đầu để giải thích các cuộc khủng
(1871, Những nguyên lý của kinh tế học). Người tiêu hoảng theo chu kỳ, mà Karl Marx đã nói đến trước đó,
dùng hành động duy lý bằng cách tối đa hóa độ thỏa không thành công. Sau khi tìm ra một tương quan về
mãn tất cả các sở thích của họ. Họ phân phối chi tiêu mặt thống kê giữa những vết đen Mặt Trời và các chu
theo cách đơn vị cuối cùng của một hàng hóa mà họ kỳ kinh doanh vào thời điểm nhiều người tin rằng các
mua tạo ra sự hài lòng lớn nhất còn có thể. Stanley vết đen Mặt trời ảnh hưởng tới thời tiết do đó làm ảnh
Jevons (1835–1882) là cộng sự người Anh của Menger, hưởng tới sản lượng nộng nghiệp, Stanley Jevons viết,
sau này sẽ trở thành trợ giảng rồi giáo sư tại Đại học
khi chúng ta biết đó là nguyên nhân, sự
Owens, Manchester và Đại học Tổng hợp London. Ông
nhấn mạnh trong eory of Political Economy (1871,
thay đổi của hoạt động mặt trời, cũng có
Học thuyết về kinh tế chính trị) rằng ở mức biên, sự hài
nghĩa là tự nhiên làm ảnh hưởng tới sản
lòng với một hàng hóa và dịch vụ sẽ giảm xuống. Một
xuất nông nghiệp, khá chắc chắn là hai hiện

2.9. TRƯỜNG PHÁI ÁO
tượng, vòng quay tín dụng và các hoạt động
của mặt trời, có liên hệ nhân quả với nhau.[50]

2.8.2

Phân tích toán học

17
diễn đạt được. (3) Dịch sang tiếng Anh phần
diễn đạt. (4) Minh họa bằng những ví dụ là
điều quan trọng trong cuộc sống thực tế. (5)
Đốt bỏ toán học. (6) Nếu thành công ở bước
4, thì đốt bỏ bước 3. Tôi vẫn thường làm như
thế.[53]
Nổi lên sau cuộc cách mạng về cận biên, Marshall tập
trung vào việc phê phán học thuyết giá trị lao động
cổ điển, vốn tập trung vào phía cung của thị trường,
trong khi các học thuyết về cận biên tập trung vào
người tiêu dùng, tức phía cầu. Những trình bày bằng
đồ thị của Marshall chính là những đồ thị cung-cầu sau
này trở nên hết sức phổ biến trong kinh tế học. Ông
nhấn mạnh rằng giao của cả cung và cầu là mức giá
cân bằng trong một thị trường cạnh tranh. Về dài hạn,
theo Marshall, chi phí sản xuất và giá cả hàng hóa và
dịch vụ có khuynh hướng giảm về điểm thấp nhất nếu
như sản xuất cứ được tiếp tục. Arthur Cecil Pigou trong
tác phẩm Wealth and Welfare (1920, Sự giàu có và phúc
lợi), thì khẳng định có tồn tại thất bại thị trường. Các
thị trường không hiệu quả vì các ngoại tác kinh tế và

nhà nước phải can thiệp. Tuy nhiên, Pigou vẫn duy trì
sự tin tưởng ở thị trường tự do, và năm 1933, giữa cuộc
khủng hoảng kinh tế, ông giải thích trong e eory
of Unemployment (Nguyên lý về thất nghiệp) rằng sự
can thiệp thái quá từ nhà nước và thị trường lao động là
lý do thực sự dẫn tới tình trạng thất nghiệp hàng loạt,
vì chính quyền thiết lập mức lương tối thiểu, khiến cho
lương không thể tự điều chỉnh. Đây sẽ là điểm tập trung
bị tấn công từ John Maynard Keynes sau này.

Alfred Marshall viết sách giáo khoa kinh tế được dùng thay
cho sách của John Stuart Mill, Principles of Economics (1882,
Những nguyên lý của kinh tế học)

Vilfredo Pareto (1848–1923) là một nhà kinh tế người
Ý nổi tiếng với việc phát triển khái niệm về nền kinh
tế cho phép tối đa hóa độ thỏa dụng của mỗi cá nhân,
nhờ vào độ co giãn về độ thỏa dụng của những người
khác thông qua sản xuất và trao đổi. Kết quả là hiệu
quả Pareto. Pareto phân tích về mặt toán học đối với sự
phân bổ nguồn lực như thế, đáng chú ý là thông qua
việc phân bổ thu nhập trong nền kinh tế.[51]
Alfred Marshall cũng được ghi nhận đặt kinh tế học
trên một cơ sở toán học vững chắc hơn. Ông là giáo
sư đầu tiên về kinh tế học ở Đại học Cambridge và tác
phẩm của ông, Những nguyên lý kinh tế học [52] trùng
hợp với việc chuyển tên gọi của ngành nghiên cứu này
từ kinh tế chính trị sang cách gọi được ông ưa thích
hơn, kinh tế học. Ông coi toán học là cách đơn giản
để giải thích kinh tế học, dù có quan điểm thận trọng,

thông qua một lá thư ông gửi cho học trò của mình,
Arthur Cecil Pigou.
(1) Sử dụng toán học như một ngôn ngữ
rút ngắn, hơn là một phương tiện để nêu câu
hỏi. (2) Tiếp tục sử dụng toán học sau khi đã

2.9 Trường phái Áo
2.9.1 Thời kỳ đầu
Trong khi giai đoạn cuối thế kỷ 19 và đầu thế kỷ 20 là
thời kỳ các kinh tế gia sử dụng toán học chiếm ưu thế,
những người thừa kế tư tưởng của Carl Menger, với
truyền thống từ Eugen von Böhm-Bawerk, đi theo con
đường khác, cổ súy việc sử dụng suy diễn logic. Nhóm
này chính là trường phái Áo, phản ánh việc nhiều người
sáng lập là các nhà kinh tế người Áo.
orstein Veblen vào năm 1900, trong tác phẩm Những
khái niệm cơ bản của khoa học kinh tế, đối lập những
người theo chủ nghĩa cận biên tân cổ điển, tức theo
bước Alfred Marshall, với những triết thuyết của
trường phái Áo.[54][55]
Joseph Alois Schumpeter (1883–1950) là một kinh tế gia
và khoa học gia người Áo nổi tiếng bởi các tác phẩm
của ông về chu kỳ kinh doanh và sáng tạo công nghệ.
Ông nhấn mạnh tầm quan trọng của các doanh nhân
trong một nền kinh tế. Trong tác phẩm Các chu kỳ kinh
doanh: Một phân tích lý thuyết, lịch sử và thống kê về
tiến trình của chủ nghĩa tư bản (1939), Schumpeter đưa
ra một tổng hợp các lý thuyết về các chu kỳ kinh doanh.

18

CHƯƠNG 2. LỊCH SỬ TƯ TƯỞNG KINH TẾ

2.9.2 Ludwig von Mises

Ludw
von Mises (trái) và Friedrich von Hayek

Carl Menger, người sáng lập trường phái Áo trong kinh tế học.

Ludwig von Mises (1881–1973) là nhân vật trung tâm
của trường phái Áo. Trong tiểu luận của ông về kinh
tế học, Hành vi con người, Mises giới thiệu môn hành
vi học, “khoa học về hành vi con người”, như một nền
tảng mang tính khái niệm chung với các khoa học xã
hội. Hành vi học coi kinh tế học là hàng loạt các trao đổi
tự nguyện làm tăng sự hài lòng của các bên liên quan.
Mises cũng tranh luận rằng chủ nghĩa xã hội gặp phải
vấn đề không thể giải quyết được về tính toán kinh tế,
mà theo ông, chỉ có thể giải quyết thông qua các cơ chế
giá cả của thị trường tự do.

2.9.3 Friedrich von Hayek

Ông cho rằng những chu kỳ này có thể giải thích tình
trạng của nền kinh tế. eo Schumpeter, chủ nghĩa tư
bản nhất thiết trải qua các chu kỳ dài hạn, vì nó phụ
thuộc hoàn toàn vào các phát minh và sáng tạo khoa
học. Kinh tế có thể tăng trưởng là nhờ vào các phát

minh và sáng tạo cộng nghệ, bởi các phát minh làm
tăng sản lượng và khuyến khích các doanh nhân đầu
tư. Tuy nhiên, khi các nhà đầu tư không còn có hội đầu
tư nữa, nền kinh tế lâm vào suy thoái, một số công ty
đổ vỡ, đóng cửa và phá sản. Giai đoạn này kéo dài cho
tới khi những sáng tạo công nghệ mới tạo ra quá trình
phá hủy sáng tạo, phá hủy những sản phẩm cũ, giảm
việc làm, nhưng cho phép nền kinh tế bắt đầu một giai
đoạn tăng trưởng mới, dựa trên các sản phẩm mới và
những yếu tố sản xuất mới.[56]

Những chỉ trích lớn tiếng của Mises với chủ nghĩa
xã hội có ảnh hưởng lớn tới tư duy kinh tế học của
Friedrich von Hayek (1899–1992), người ban đầu cũng
có cảm tình với chủ nghĩa xã hội, nhưng sau đó trở
thành một trong những nhà phê bình gay gắt nhất với
chủ nghĩa tập thể trong thế kỷ 20.[57] Phản ánh lại quan
điểm của Adam Smith về “hệ thống tự do tự nhiên”,
Hayek lập luận rằng thị trường là một “trật tự ngẫu
nhiên” và tích cực phản đối quan điểm về “công bằng
xã hội”.[58] Hayek tin rằng mọi hình thức của chủ nghĩa
tập thể (thậm chí cả những hình thức trên lý thuyết là
dựa vào sự hợp tác tự nguyện) chỉ có thể duy trì bằng
tình trạng tập quyền cao độ. Trong cuốn sách của ông,
Đường tới nô dịch (1944) và các tác phẩm sau đó, Hayek
tuyên bố chủ nghĩa xã hội đòi hỏi một nền kinh tế kế
hoạch hóa tập trung và sự kế hoạch hóa đó có thể trở
thành chủ nghĩa toàn trị. Hayek tin rằng nền văn minh
ra đời chính là nhờ tư hữu về tài sản. Ông trình bày điều
này trong cuốn sách của ông ói tự phụ chết người

(1988). eo ông, các tín hiệu giá cả là phương tiện duy
nhất cho phép mỗi bên ra quyết định trong nền kinh
tế trao đổi với nhau các thông tin hiểu ngầm và thông
tin phân tán, để giải quyết vấn đề về tính toán kinh tế.


2.10. SUY THOÁI VÀ TÁI THIẾT

19

Cùng với người đồng thời Gunnar Myrdal, Hayek được
trao giải Nobel năm 1974.

2.9.4

Murray Rothbard

Xây dựng khái niệm trật tự ngẫu nhiên cho trường phái
Áo, ủng hộ thị trường tự do trên cơ sở số nhân tiền
tệ và lên án kế hoạch hóa tập trung, Murray Rothbard
(1926–1995) thúc đẩy việc hủy bỏ kiểm soát cưỡng ép
của chính quyền với xã hội và nền kinh tế.[59] Ông coi
quyền lực độc quyền của nhà nước là đe dọa lớn nhất
với tự do và sự thịnh vượng trong dài hạn của xã hội
loài người, ông gọi nhà nước là “tổ chức của những kẻ
ăn cướp trắng trợn có hệ thống” và là nơi hội tụ của
những cá nhân vô đạo đức nhất, tham lam nhất và vô
liêm sỉ nhất trong bất cứ xã hội nào.[60][61][62][63]

2.10 Suy thoái và tái thiết

Alfred Marshall vẫn đang hoàn tất những xem xét cuối
cùng với tác phẩm Những nguyên lý kinh tế học của ông
thì Chiến tranh thế giới thứ nhất (1914–1918) bùng nổ.
Bối cảnh đầy tự tin khi bước vào thế kỷ 20 nhanh chóng
tan vỡ trên những chiến hào khi thế giới văn minh tự
cắn xé nhau. Trong bốn năm, sản xuất ở Anh, Đức và
Pháp được chuyển hướng hoàn toàn sang kiểu kinh
tế thời chiến. Năm 1917, ở nước Nga nổ ra cuộc cách
mạng của những người Bolshevik do Vladimir Lenin
lãnh đạo. Họ coi học thuyết Marx là cứu tinh và cam kết
với một đất nước đang tan vỡ “hòa bình, bánh mì và đất
đai” thông qua các phương tiện sản xuất tập thể. Cũng
năm 1917, Mỹ tham chiến bên phía Anh và Đức. Tổng
thống Woodrow Wilson rao giảng khẩu hiệu "đảm bảo
một thế giới an toàn cho chế độ dân chủ". Ông vạch ra
một kế hoạch hòa bình mười bốn điểm. Năm 1918, Đức
mở cuộc tấn công mùa xuân, nhưng thất bại, các nước
đồng minh phản công dẫn tới việc hàng triệu người
thiệt mạng vì chiến tranh. Trong nội bộ nước Đức diễn
ra cuộc Cách mạng Đức, chính quyền lâm thời theo
đuổi hòa bình trên cơ sở mười bốn điểm của Wilson.
Châu Âu là một đống điêu tàn, về tài chính, vật chất và
tâm lý, với một tương lai được sắp xếp ở Hội nghị hòa
bình Paris, 1919. John Maynard Keynes là đại diện của
Bộ Tài chính Anh ở hội nghị và là người chỉ trích gay
gắt nhất những kết quả của hội nghị.

2.10.1

John Maynard Keynes

John Maynard Keynes (1883–1946) sinh ở Cambridge,
học Đại học Eton và là cấp dưới của cả Arthur Cecil
Pigou và Alfred Marshall ở Đại học Cambridge. Ông
khởi nghiệp là giảng viên, trước khi chuyển sang làm
việc cho chính phủ Anh, rồi leo lên chức đại diện về tài
chính của chính phủ Anh ở Hội nghị hòa bình Paris,
1919. Những nhận xét của ông được nêu trong cuốn

John Maynard Keynes (phải) cùng đồng sự người Mỹ Harry
White tại hội nghị Bretton Woods.

Những hậu quả kinh tế của hòa bình,[64] (1919) nơi ông
ghi lại sự giận dữ của mình vì nước Mỹ đã không thể
đảm bảo những điều đã nêu ra trong Mười bốn Điểm
của Woodrow Wilson [65] và tâm lý buộc tội không
khoan dung với những nước thắng trận với Đức.[66]
Keynes rời hội nghị và sử dụng những thông tin kinh
tế thu thập được từ hồ sơ hội nghị, ông lập luận rằng
nếu những nước chiến thắng buộc phe trục phải trả
các khoản bồi thường chiến phí thì chắc chắn sẽ xảy
ra khủng hoảng tài chính thế giới, dẫn tới một cuộc
thế chiến thứ hai.[67] Keynes hoàn tất tiểu luận của ông
bằng cách kêu gọi, trước hết, giảm gánh nặng trả chiến
phí cho Đức xuống còn mức có thể thực hiện trong thực
tế, tăng quản trị liên chính phủ với sản xuất than và
một liên minh tự do thương mại thông qua Hội ốc
Liên;[68] thứ hai, một thỏa thuận bù trừ các khoản nợ
giữa các nước đồng minh;[69] thứ ba, cải tổ toàn diện hệ
thống hối đoái quốc tế và thành lập một quỹ cho vay

quốc tế;[70] và thứ tư, nối lại quan hệ thương mại với
Nga và Đông Âu.[71]
Cuốn sách là một thành công lớn, và dù nó bị một số
người chỉ trích vì những tiên đoán thiếu chính xác,[72]
không có những thay đổi mà ông kêu gọi, các dự báo
đen tối của Keynes đã đúng với những gì thế giới trải
qua trong cuộc Đại khủng hoảng bùng nổ vào năm 1929
và dần kéo theo cuộc chiến tranh thế giới thứ hai năm
1939. Chiến tranh thế giới thứ nhất từng được chờ đợi
là “cuộc chiến kết thúc mọi cuộc chiến”, nhưng việc các
thỏa thuận hòa bình thất bại hoàn toàn trong việc ngăn
chặn một cuộc chiến lớn nữa khiến lần này quyết tâm
của các cường quốc không để lặp lại sai lầm tương tự


20

CHƯƠNG 2. LỊCH SỬ TƯ TƯỞNG KINH TẾ

càng mạnh mẽ. Sau thất bại của chủ nghĩa phát xít, hội
nghị Breon Woods được tổ chức để thiết lập trật tự
kinh tế mới. Keynes một lần nữa lại đóng vai trò trung
tâm.

chi tiêu. Đến lượt nó, tỉ lệ lãi suất phụ thuộc vào số
lượng tiền và mong muốn giữ tiền trong tài khoản ngân
hàng (tức là tiết kiệm, trái ngược với đầu tư). Nếu không
có đủ tiền trong nền kinh tế để cung ứng cho số người
muốn giữ tiền, lãi suất sẽ tăng cho tới khi có đủ những
người muốn giữ tiền bị loại ra vì không đủ cung tiền.

2.10.2 Lý thuyết tổng quát
Nên nếu lượng tiền tăng, trong khi mong muốn giữ tiền
không đổi, tỉ lệ lãi suất sẽ giảm, dẫn tới tăng đầu tư, sản
Trong thời kỳ Đại khủng hoảng, Keynes đã xuất bản lượng và việc làm. Vì cả hai lý do này, Keynes do đó kêu
tác phẩm quan trọng nhất của ông, Lý thuyết tổng quát gọi lãi suất thấp và tín dụng dễ dàng, để đối phó với thất
về việc làm, lãi suất và tiền tệ (1936). Cuộc Đại suy thoái nghiệp.
bắt đầu bởi cuộc đổ vỡ ở thị trường chứng khoán Phố
Wall năm 1929, dẫn tới tỉ lệ thất nghiệp tăng cao ở Mỹ, Nhưng Keynes tin rằng trong những năm 1930, các điều
kéo theo việc nước này phải thu hồi những khoản nợ kiện đòi hỏi lĩnh vực công phải hành động. Chi tiêu
từ các con nợ ở châu Âu, và hiệu ứng domino về kinh thâm hụt ngân sách, theo Keynes, sẽ giúp kích hoạt
tế lan nhanh ra toàn cầu. Kinh tế học chính thống thời các hoạt động kinh tế. Điều này được ông ủng hộ trong
bấy giờ kêu gọi siết chặt chi tiêu, cho tới khi lòng tin lá thư công khai gửi cho Tổng thống Mỹ Franklin D.
trong kinh doanh và lợi nhuận được phục hồi. Keynes Roosevelt đăng trên báo e New York Times (1933).
ngược lại, lập luận trong A Tract on Monetary Reform Chính sách kinh tế mới ở Mỹ đang tiến hành nửa chừng
(1923, Một tiểu luận về cải cách tiền tệ) rằng có nhiều thì Lý thuyết tổng quát được xuất bản. Nó cung cấp
yếu tố quyết định các hoạt động kinh tế, và chờ đợi cân những nền tảng lý luận cho các chính sách đã được
bằng thị trường tự tái lập trong dài hạn là không đủ. thực thi trên thực tế. Keynes cũng tin tưởng vào việc
phân phối thu nhập công bằng hơn, cũng như đánh
Như Keynes viết trong nhận xét nổi tiếng của ông,
thuế đối với thu nhập không từ các hoạt động kinh
doanh hay lao động nòng cốt với lập luận tỉ lệ tiết kiệm
…vấn đề dài hạn là một định hướng sai
cao (thường là của những người giàu) không tốt cho
lầm với những khó khăn hiện giờ. Trong dài
một nền kinh tế phát triển. Keynes do đó khuyến khích
hạn tất cả chúng ta đều chết. Các nhà kinh
cả quản lý tiền tệ và một chính sách tài khóa tích cực.
tế học thiết lập một nhiệm vụ quá dễ dàng,
quá vô dụng như thể trong mùa bão họ chỉ
nói với chúng ta rằng khi cơn bão kéo dài đã

qua, đại dương sẽ phẳng lặng trở lại.[73]
2.10.3 Kinh tế học Keynes
Ngoài vấn đề chủ đạo về cung tiền, Keynes xác định xu
hướng cận biên của tiêu dùng, nguồn gốc của đầu tư,
hiệu quả biên của vốn, sự ưa thích thanh khoản và hiệu
ứng số nhân là các biến quyết định mức độ sản lượng
của nền kinh tế, việc làm và giá cả. Hầu hết các thuật
ngữ của Keynes là do chính ông sáng tạo ra riêng cho
tác phẩm Lý thuyết tổng quát, dù các ý tưởng cơ bản là
khá đơn giản. Keynes lập luận rằng nếu tiết kiệm không
chuyển hóa thành đầu tư thông qua các thị trường tài
chính, tổng chi tiêu sẽ giảm xuống. Chi tiêu giảm dẫn
tới giảm thu nhập và tăng thất nghiệp, điều này lại làm
giảm tiết kiệm. Tiết kiệm giảm tiếp tục cản trở mong
muốn đầu tư, dẫn tới một mức cân bằng mới sẽ được
thiết lập cho tới khi việc giảm chi tiêu dừng lại. Mức
cân bằng mới này chính là suy thoái, khi mọi người
đầu tư ít hơn, tiết kiệm ít hơn và chi tiêu ít hơn.
Kenyes lập luận rằng việc làm phụ thuộc vào tổng chi
tiêu, bao gồm chi tiêu cho tiêu dùng và đầu tư kinh
doanh ở lĩnh vực tư nhân. Người tiêu dùng chỉ chi tiêu
một cách thụ động, hay dựa trên những tính toán với
thu nhập của họ. Mặt khác, việc các doanh nghiệp có
muốn bỏ vốn đầu tư hay không phụ thuộc vào kỳ vọng
về những đầu tư mới (lợi nhuận) và tỉ lệ lãi suất phải trả
(chi phí). Vì thế, theo Keynes, nếu kỳ vọng kinh doanh
không đổi, việc chính phủ giảm lãi suất (chi phí vay),
đầu tư sẽ tăng và sẽ có ảnh hưởng cấp số nhân với tổng

Trong chiến tranh thế giới thứ hai, Keynes lại làm trợ

lý cho Bộ Tài chính Anh, thương lượng các khoản vay
lớn từ Mỹ. Ông hỗ trợ lập các kế hoạch hình thành nên
ỹ Tiền tệ ốc tế, Ngân hàng ế giới và Tổ chức
thương mại quốc tế[74] tại Hội nghị Breon Woods, một
gói giải pháp được thiết kế để ổn định nền kinh tế thế
giới vốn gặp rất nhiều trục trặc trong những năm 1920
và tạo ra một sân chơi thương mại bình đẳng trên toàn
cầu. Keynes qua đời hơn một năm sau đó, nhưng những
ý tưởng của ông đã giúp hình thành nên trật tự kinh tế
toàn cầu mới, và tất cả các chính phủ phương tây đều
áp dụng đơn thuốc về chi tiêu thậm hụt để vượt qua
khủng hoảng và duy trì việc làm đầy đủ cho nền kinh
tế.
Một trong những học trò của Keynes ở Cambridge là
Joan Robinson, người đã đóng góp ý tưởng rằng cạnh
tranh hiếm khi nào hoàn hảo trong thị trường, một sự
hoài nghi với lý thuyết cho rằng các thị trường sẽ giúp
thiết lập giá cả. Trong tác phẩm e Production Function
and the eory of Capital (1953, Chức năng sản xuất và
học thuyết về tư bản), Robinson nêu ra vấn đề mà bà
cho là đã bị hiểu sai trong kinh tế học chính thống.
Những nhà kinh tế học tân cổ điển cho rằng một thị
trường cạnh tranh buộc các nhà sản xuất phải tối thiểu
hóa chi phí sản xuất. Robinson thì cho rằng chi phí sản
xuất đơn giản là giá của các đầu vào, như vốn tư bản.


2.11. “LỐI SỐNG MỸ"

21

Và nếu giá của các sản phẩm cuối cùng quyết định giá
của vốn, khi đó, theo Robinson, sẽ là nghịc lý nếu cho
rằng giá của vốn quyết định giá của sản phẩm cuối
cùng. Không thể định giá hàng hóa chừng nào chưa
thể định giá các yếu tố đầu vào. Đây không phải là vấn
đề trong một thị trường cạnh tranh hoàn hảo khi tất cả
có thể diễn ra đồng thời, nhưng trong thế giới thật, quá
trình xác định giá mất thời gian, hàng hóa được định
giá trước khi được bán. Do giá của vốn không thể được
định bằng những đơn vị đo lường độc lập, làm cách nào
có thể chứng minh rằng vốn vốn bỏ ra giúp thu về một
khoản bằng với giá các đầu vào cho sản xuất?
Piero Sraffa trở lại Anh từ nước Ý phát-xít vào những
năm 1920 và làm việc với Keynes ở Cambridge. Năm
1960, ông xuất bản một cuốn sách nhỏ nhan đề
Production of Commodities by Means of Commodities
(Sản xuất hàng hóa bằng các phương tiện hàng hóa),
trong đó giải thích các mối quan hệ về công nghệ là nền
tảng cho việc sản xuất hàng hóa và dịch vụ ra sao. Giá
cả có nguồn gốc từ trao đổi lương-lợi nhuận, thương
lượng tập thể, xung đột giữa quản trị và lao động và
sự can thiệp của kế hoạch của chính phủ. Giống như
Robinson, Sraffa trình bày về việc các lực lớn có thể tác
động lên quá trình định giá trong nền kinh tế ra sao, và
Thorstein Veblen xuất thân từ một gia đình nhập cư Na Uy vào
những lực đó không nhất thiết phải là việc điều chỉnh miền trung tây nước Mỹ.
của thị trường.

2.11 “Lối sống Mỹ"

Trước chiến tranh thế giới thứ hai, các nhà kinh tế Mỹ
đóng vai trò không đáng kể. Trong thời gian này, các
nhà kinh tế học định chế chủ yếu tập trung sự chỉ trích
vào “lối sống Mỹ", một thứ chủ nghĩa tiêu dùng phô
trương trong những năm hai mươi xa hoa ngay trước
vụ đổ vỡ trên thị trường chứng khoán Phố Wall năm
1929. Tuy nhiên sau chiến tranh, Liên Xô và châu Âu là
đống điêu tàn, đế quốc Anh sắp đi đến hồi kết và nước
Mỹ đang trở thành một siêu cường không thể tranh
cãi, nhất là về kinh tế. Một trường phái thiếu chính
thống hơn bắt đầu bén rễ, chống lại phong cách tranh
luận trong sáng dễ hiểu của Keynes và toán học hóa
một cách phức tạp kinh tế học. an điểm kinh tế học
truyền thống cũng bị thách thức bởi một nhóm các học
giả có quan điểm cấp tiến ở Đại học Chicago. Họ thúc
đẩy “giải phóng” và “tự do”, muốn làm hồi sinh những
chính phủ không can thiệp vào nền kinh tế như hồi thế
kỷ 19.

2.11.1

Kinh tế học định chế

orstein Veblen (1857–1929), xuất thân từ vùng nông
thôn miền trung tây nước Mỹ và làm việc ở Đại học
Chicago, là một trong những nhân vật nổi tiếng nhất
sớm chỉ trích “lối sống Mỹ". Trong tác phẩm e eory
of the Leisure Class (1899, Học thuyết về giai cấp hưởng
thụ), ông phê phán nền văn hóa chủ nghĩa vật chất và

những người giàu có tiêu dùng phô trương sự giàu có
của họ để khoe khoang thành công và trong tác phẩm
e eory of Business Enterprise (1904, Học thuyết về
đế chế kinh doanh), Veblen phân biệt sản xuất những
hàng hóa hữu dụng cho con người và sản xuất thuần
túy vì mục tiêu lợi nhuận. Ông tranh luận rằng các
doanh nghiệp luôn theo đuổi điều sau khiến điều trước
bị cản trở. Sản lượng và tiến bộ công nghệ bị hạn chế
bởi các thói quen kinh doanh và việc tạo ra những độc
quyền. Các doanh nghiệp bảo vệ đầu tư tư bản hiện
hữu của họ và vay mượn quá trớn, dẫn tới suy thoái và
gia tăng chi tiêu quân sự và chiến tranh vì các doanh
nghiệp kiểm soát quyền lực chính trị. Hai cuốn sách
này, tập trung sự chỉ trích trước hết vào chủ nghĩa tiêu
dùng và sau đó là vào việc tìm kiếm lợi nhuận, không
nói gì về những thay đổi. Tuy nhiên, năm 1911, Veblen
gia nhập Đại học Missouri, nơi ông ủng hộ Herbert
Davenport, trưởng khoa kinh tế của trường. Veblen ở lại
Columbia, Missouri tới năm 1918. Năm đó, ông chuyển
sang New York và bắt đầu làm biên tập viên cho tạp
chí e Dial, rồi năm 1919, cùng với Charles A. Beard,
James Harvey Robinson và John Dewey, ông chung tay
thành lập trường đại học nay là e New School ở New
York. Ông cũng là thành viên Liên minh kỹ thuật,[75]
do Howard Sco sáng lập năm 1999. Từ 1919 tới 1926,
Veblen tiếp tục viết và tham gia hàng loạt hoạt động ở
e New School. Trong thời kỳ này ông viết tác phẩm
e Engineers and the Price System (1921, Các kỹ sư và
hệ thống giá cả).[76]

22
John R. Commons (1862–1945) cũng đến từ vùng trung
tây nước Mỹ. Nhấn mạnh những ý tưởng của ông trong
tác phẩm Institutional Economics (1934, Kinh tế học
định chế), Commons cho rằng nền kinh tế là một mạng
lưới các mối quan hệ giữa nhiều người với các quan
tâm khác nhau. Có những doanh nghiệp độc quyền,
các tập đoàn lớn, tranh chấp lao động và chu kỳ kinh
doanh. Tuy nhiên, họ có lợi ích trong việc giải quyết
những tranh chấp này. Commons cho rằng các chính
phủ phải đóng vai trò người trung gian giữa các nhóm
xung đột. Bản thân Commons dành nhiều thời gian làm
việc trung gian và tư vấn trong các ủy ban công nghiệp
của chính phủ.

Adolf Augustus Berle, Jr. cùng Gardiner Means là những thành
viên sáng lập của quản trị công ty hiện đại.

Cuộc Đại khủng hoảng là thời gian có những thay đổi
mang tính đảo lộn ở Mỹ. Một trong những đóng góp
đầu tiên tìm hiểu tại sao mọi việc lại trở nên tồi tệ
như vậy xuất phát từ một luật sư ở Đại học Harvard
tên là Adolf Berle (1895–1971), người giống như John
Maynard Keynes, đã từ nhiệm cương vị ngoại giao của
mình ở Hội nghị hòa bình Paris năm 1919 và hết sức
thất vọng vì Hòa ước Versailles. Trong cuốn sách của
ông với Gardiner C. Means, e Modern Corporation
and Private Property (1932, Công ty hiện đại và tài sản
tư nhân), ông đã vạch ra chi tiết về quá trình tiến hóa

của nền kinh tế hiện đại thông qua các doanh nghiệp
lớn, và tranh luận rằng những ai quản lý các công ty
lớn phải có trách nhiệm lớn hơn với xã hội. Hội đồng
quản trị của các công ty này phải chịu trách nhiệm
với các cổ đông của công ty theo các quy định trong
luật doanh nghiệp. Điều này bao gồm quyền bầu và
sa thải các thành viên ban giám đốc, yêu cầu triệu tập
những cuộc gặp mặt chung thường kỳ, các tiêu chuẩn

CHƯƠNG 2. LỊCH SỬ TƯ TƯỞNG KINH TẾ
kiểm toán… Ở nước Mỹ những năm 1930, luật doanh
nghiệp điển hình (chẳng hạn như ở bang Delaware)
không hề đề cập những quyền đó. Berle lập luận rằng
những giám đốc các công ty không phải chịu trách
nhiệm, do đó họ có thể tuồn thành quả lợi nhuận kinh
doanh vào túi riêng, quản trị vì lợi ích cá nhân của họ.
Điều này càng dễ thực hiện khi phần lớn các cổ đông ở
những công ty đại chúng chỉ là các cá nhân đơn lẻ, với
ít phương tiện liên lạc với nhau, một cách ngắn gọn,
bị chia rẽ và dễ bị khuất phục. Berle làm trong chính
phủ của Tổng thống Franklin Delano Roosevelt trong
suốt cuộc khủng hoảng và là thành viên chủ chốt của
nhóm “Brain trust” đã phát triển rất nhiều chính sách
cụ thể trong Chính sách kinh tế mới. Năm 1967, Berle
và Means ấn hành một phiên bản đã sửa chữa của tác
phẩm trước kia, với lời giới thiệu gồm những ý tưởng
mới. Họ muốn không chỉ tách biệt những người điều
hành công ty và chủ của công ty. Họ đặt câu hỏi về
việc mục đích thực sự của cấu trúc doanh nghiệp là gì.
Những người nắm giữ

chứng khoán không làm việc vất
vả để kiếm được lợi tức từ cổ tức
hoặc giá cổ phiếu tăng. Họ hưởng
lợi đơn giản bởi vị trí của họ. Lý lẽ
cho việc thừa kế cổ phần của họ…
chỉ là trên những cơ sở xã hội… lý
giải đó đưa chúng ta tới vấn đề về
việc phân phối cũng như tồn tại
của cải. Sự giàu có chỉ được chia
sẻ trực tiếp cho một số những cá
nhân đã có sẵn sự giàu có (tức
các cổ phiếu). Sự biện minh cho
việc tồn tại của những người nắm
giữ cổ phần do đó phụ thuộc vào
việc gia tăng phân bổ của cải cho
người dân Mỹ. Lý tưởng thì vị
trí của những người nắm giữ cổ
phần chỉ vững vàng khi mọi gia
đình Mỹ có phần chia trong vị trí
và sự giàu có đó.[77]

2.11.2 John Kenneth Galbraith
Sau chiến tranh, John Kenneth Galbraith (1908–2006)
trở thành một kinh tế gia điển hình ủng hộ vai trò can
thiệp tích cực của chính phủ và nền chính trị tự dodân chủ. Trong tác phẩm Affluent Society (1958, Tầng
lớp giàu có), Galbraith tranh luận các cử tri đạt tới sự
giàu có nhất định về vật chất sẽ bỏ phiếu chống lại
hàng hóa công. Ông cho rằng “trí tuệ thông thường”
của những người bảo thủ không đủ để giải quyết vấn
đề bất công xã hội.[79] Trong thời đại của các doanh

nghiệp lớn, ông cho rằng sẽ là không thực tế khi nghĩ
về các thị trường theo đẳng cấp. Các doanh nghiệp lớn
định giá và sử dụng quảng cáo để tạo ra cầu nhân tạo
cho các sản phẩm của họ, bóp méo sự ưa thích thực sự