Vấn đề ý thức trong triết học mác

Vấn đề ý thức trong triết học Mác – Lênin

Khoa Mác – Lênin và TT HCM
Giáo viên: Hoàng Thanh Xuân


1. Nguồn gốc của ý thức

Nguồn gốc tự nhiên

Nguồn gốc xã hội


- Về nguồn gốc tự nhiên, có 2 yếu tố:

Bộ não người

Thế giới tự nhiên


Ý thức là thuộc tính của một dạng vật
chất có tổ chức cao là bộ não người, là
chức năng của bộ não, là kết quả của
hoạt động sinh lý thần kinh của bộ não.
Bộ não càng hoàn thiện, hoạt động thần
kinh càng hiệu quả, ý thức càng phong
phú và sâu sắc.


Thế giới tự nhiên vừa là nội dung, vừa là hình
thức để bộ não người phản ánh. Không có thế giới

tự nhiên, thì chắc chắn không có bộ não người.


Chính sự tác động qua lại giữa bộ não
người và thế giới tự nhiên tạo ra quá trình
phản ánh năng động, sáng tạo.

Trong mối quan hệ này, thế giới tự nhiên
được phản ánh thông qua hoạt động
của các giác quan đã tác động đến bộ
não người, hình thành nên ý thức.


+ Phản ánh là thuộc tính chung của vật
chất. Phản ánh đó là năng lực giữ lại,
tái hiện lại của hệ thống vật chất này
những đặc điểm của hệ thống vật chất
khác và ngược lại. Nó được thực hiện
trong sự tác động qua lại giữa các hệ
thống vật chất.


+ Thuộc tính phản ánh của vật chất có quá trình phát triển từ thấp đến
cao, từ đơn giản đến phức tạp, từ chưa hoàn chỉnh đến ngày càng hoàn
thiện hơn.

Phản ánh năng
Phản ánh vật lý,
hóa học

Phản ánh sinh học

Phản ánh tâm lý

động, sáng tạo


Như vậy, ta thấy rằng các dạng vật chất có trình
độ tiến hóa càng cao thì sự phản ánh càng cao;
ý thức chỉ xuất hiện cùng với sự xuất hiện dạng
vật chất có tổ chức cao là bộ não của con
người, chứ không phải với mọi dạng vật chất; ý
thức chỉ là thuộc tính phản ánh của vật chất, do
đó, không được đồng nhất vật chất với ý thức
và cũng không được tách ý thức ra khỏi vật
chất.


- Về nguồn gốc xã hội, có 2 yếu tố:

La o đ
ộng

Ng ô n

ngữ


Hình thức lao động

Lao động chân tay

Lao động trí óc


Nhờ có lao động mà con người ngày càng phát triển cả về thể lực và trí
lực, tạo ra rất nhiều của cải vật chất đáp ứng nhu cầu tồn tại của xã hội.
Qua đó thể hiện quyền làm chủ trong việc nhận thức, cải tạo và thống trị
thế giới khách quan.


Ngôn ngữ là hệ thống tín hiệu vật chất chứa đựng thông tin mang nội dung ý thức.
Không có ngôn ngữ, ý thức không thể tồn tại và thể hiện.


Tóm lại, nguồn gốc cơ bản, trực tiếp và quan
trọng nhất quyết định sự ra đời và phát triển
của ý thức là nhân tố lao động. Sau lao động
và đồng thời với lao động là ngôn ngữ; đó là
hai sức kích thích chủ yếu đã ảnh hưởng đến
bộ óc của con vượn, làm cho bộ óc đó dần
dần chuyển thành bộ óc của con người,
khiến cho tâm lý động vật dần dần chuyển
hóa thành ý thức.


2. Bản chất và kết cấu của ý thức
a. Bản chất của ý thức

Ý thức là sự phản ánh năng động, sáng tạo

thế giới khách quan của bộ óc con người;
là hình ảnh chủ quan của thế giới khách
quan.


- Tính chất năng động, sáng tạo của ý thức thể hiện khả năng hoạt động tâm – sinh lý
của con người trong việc tiếp nhận, chọn lọc, xử lý và lưu giữ thông tin nhằm tạo ra
những thông tin mới có ích, có ý nghĩa.


- Ý thức là hình ảnh chủ quan của thế giới khách quan: ý thức là hình ảnh về thế giới
khách quan, hình ảnh ấy bị thế giới khách quan quy định cả nội dung lẫn hình thức
biểu hiện nhưng nó không còn nguyên vẹn như ban đầu, mà đã có sự cải biến thông
qua lăng kính chủ quan(tình cảm, kinh nghiệm, tri thức, nhu cầu…) của con người.


- Ý thức là một hiện tượng xã hội và mang
bản chất xã hội. Sự ra đời và tồn tại của ý
thức gắn liền với hoạt động thực tiễn, chịu
sự chi phối cả của các quy luật tự nhiên và
quy luật xã hội; được quy định bởi nhu cầu
giao tiếp xã hội và các điều kiện sinh hoạt
hiện thực của đời sống xã hội. Với tính năng
động, ý thức đã sáng tạo lại hiện thực theo
nhu cầu của thực tiễn xã hội.


b. Kết cấu của ý thức

Tri thức

Tình cảm

Ý chí


- Tri thức:

Tri thức là kết quả quá trình nhận thức của
con người về thế giới hiện thực, làm tái
hiện trong tư tưởng những thuộc tính,
những quy luật của thế giới ấy và diễn đạt
chúng dưới hình thức ngôn ngữ hoặc các
hệ thống ký hiệu khác.


Tri thức có nhiều loại khác nhau như tri thức về tự nhiên, về xã hội, về con người. Tri thức
có nhiều cấp độ khác nhau như: Tri thức thông thường được hình thành do hoạt động
hàng ngày của mỗi cá nhân, mang tính chất cảm tính trực tiếp, bề ngoài và rời rạc. Tri thức
khoa học phản ánh trình độ của con người đi sâu nhận thức thế giới hiện thực. 


- Tình cảm:

Tình cảm là những rung động biểu hiện thái độ của
con người trong các mối quan hệ với tự nhiên và xã
hội.
Tùy vào từng đối tượng nhận thức và sự rung động
của con người về đối tượng trong các mối quan hệ
mà hình thành các loại tình cảm khác nhau, như:

tình cảm với thiên nhiên, đạo đức, tôn giáo, gia
đình, yêu đương…


Tình cảm là một hình thái đặc biệt của sự
phản ánh hiện thực, được hình thành từ
sự khái quát những cảm xúc cụ thể của
con người khi nhận sự tác động của
ngoại cảnh.
Tình cảm biểu hiện và phát triển trong mọi
lĩnh vực đời sống của con người; là yếu
tố phát huy sức mạnh, một động lực thúc
đẩy hoạt động nhận thức và thực tiễn.


- Ý chí:

Ý chí là khả năng tự xác định mục đích cho
hành động và quyết tâm đạt cho được mục
đích đó.
Ý chí là mặt năng động của ý thức, một biểu
hiện của ý thức trong thực tiễn mà ở đó con
ngườ tự giác được mục đích về hành động
của mình để đấu tranh thực hiện đến cùng
mục đích đã lựa chọn.


a
c củ

con

lự
ền
y
h
u
mìn
àq
l
i
í
ớ
h
v
Ýc
đối

ời
ngư

Ýc
hàn
h

đ ến

hí đ

vi c

mụ
c

iều

ủa

đ íc

chỉ
nh ,

co n

điề

ngư

hm
ột c

ời

ác h

uk

hư

tự
g

n

ớn
g

iác

Ý chí cho phép con người tự kiềm chế, tự làm chủ bản thân và quyết
đoán theo quan điểm và niềm tin của mình.

hiể