Tiểu luận môn Cơ sở văn hóa Việt Nam: Lễ hội chùa Hương

LỄ HỘI CHÙA HƢƠNG
1. GIỚI THIỆU CHUNG
Một năm bắt đầu bằng mùa xuân. Mùa xuân là mùa tái tạo của muôn loài trong vũ trụ. Ngày
xuân cũng là dịp để mọi ngƣời cầu mong vƣơn tới sự hƣng thịnh trong cuộc sống cho bản thân, cho
gia đình, cho đất nƣớc. Trong đó, các tập tục cùng đạo đức cổ truyền đậm giá trị nhân văn và thẩm mỹ
dân tộc thông qua những lễ hội truyền thống đã đƣợc các thế hệ bao đời nay không ngừng gìn giữ và
phát triển. Qua hàng ngàn lễ hội truyền thống, bóng dáng của lịch sử cũng nhƣ đời sống tinh thần văn
hóa và cốt cách của ngƣời Việt Nam hiện lên thật rõ nét.
Ở Việt Nam lễ hội là một hình thức sinh hoạt dân gian mang đậm nét văn hóa. Từ ngàn xƣa
cho đến nay, do đặc thù nền kinh tế là nền kinh tế nông nghiệp trồng lúa nƣớc nên tính thời vụ rất cao,
trong năm có những khoảng thời gian con ngƣời hết sức bận rộn với công việc đồng áng. Vòng quay
của thiên nhiên và mùa vụ tạo ra trong họ những nhu cầu tâm linh. Khoảng thời gian nghỉ ngơi này là
dịp để ngƣời dân vừa cảm ơn thần linh đã phù hộ cho họ một mùa màng đã qua, vừa cầu xin thần linh
phù hộ cho một mùa màng sắp tới. Dần dà, biến thiên thời gian đã lắng đọng nhiều phù sa văn hóa
trong lễ hội. Một trong những lễ hội truyền thống tiêu biểu của Việt Nam là lễ hội chùa Hƣơng.

2. NHỮNG NÉT CHÍNH CỦA LỄ HỘI
Lễ hội chùa Hƣơng gắn liền với tín ngƣỡng dân gian thờ Chúa Ba: Theo truyền thuyết thì ở
vùng “Linh sơn phúc địa này” vào thế kỷ đầu tiên đã có công chúa Diệu Thiện tục gọi là chúa Ba ứng
thân của Bồ Tát Quan Thế Âm đã vaò đây tu hành 9 năm, đắc đạo thành Phật đi cứu độ chúng sinh
(ngày Phật đản là ngày 19 tháng hai hàng năm theo âm lịch). Đây cũng là giữa mùa xuân, mùa của
trăm hoa đua nở, cây cỏ xanh tƣơi khí trời mát mẻ. Vào tháng 3 năm Canh Dần (1770) Chúa Tĩnh Đô
Vƣơng Trịnh Sâm tuần du Trấn Sơn Nam với cả quan quân dƣới trƣớng. Nhà Chúa đã vào động
Hƣơng Tích và đề lên vách đá cử động năm chữ “Nam thiên đệ nhất động”. Động Hƣơng Tích đã là
nơi linh địa, lại đƣợc Nhà Chúa ca ngợi “Nam thiên đệ nhất động” thì lại càng đắc địa với lòng ngƣời,
vì lẽ động Hƣơng Tích thờ Phật bà Quan Thế Âm, là chỗ dựa tinh thần của lòng dân để cầu bình an và
mọi điều tốt lành. Có thể nói, Chúa Trịnh Sâm là ngƣời đặt nền móng đầu tiên cho lễ hội chùa Hƣơng,
và cũng từ đó hàng năm khi mùa xuân đến, dần dần du khách đến với lễ hội ngày một đông vui.
Nhƣng phải mãi đến năm 1896 niên hiệu Thành thái năm thứ 8 mới chính thức mở hội lớn.
Hàng năm, mỗi độ xuân về hoa mơ nở trắng núi rừng Hƣơng Sơn, hàng triệu Phật tử cùng tao
nhân mặc khách khắp 4 phƣơng lại nô nức trẩy hội chùa Hƣơng. Hành trình về một miền đất Phật nơi Bồ Tát Quan Thế Âm ứng hiện tu hành, để dâng lên Ngƣời một lời nguyện cầu, một nén tâm

hƣơng, hoặc thả hồn bay bổng hòa quyện với thiên nhiên ở một vùng rừng núi còn in dấu Phật. Hội


Chùa Hƣơng diễn ra trên địa bàn xã Hƣơng Sơn, trong địa phận huyện Mỹ Đức (Hà Tây cũ). Xã gồm
6 thôn: Tiên Mai, Phú Yên, Hội Xá, Đục Khê, Yến Vĩ và Hạ Đoàn.
Ngày mồng 6 tháng Giêng là khai hội. Lễ hội thƣờng kéo dài đến hạ tuần tháng 3 âm lịch.
Đỉnh cao của lễ hội là từ rằm tháng riêng đến 18 tháng 2 âm lịch. Lễ hội Chùa Hƣơng trong phần lễ
thực hiện rất đơn giản. Trƣớc ngày mở hội một ngày, tất cả các đền, chùa, đình, miếu đều khói hƣơng
nghi ngút, không khí lễ hội bao trùm cả xã Hƣơng Sơn. Mở đầu đội múa Lân sẽ múa một màn chào
mừng du khách và các Phật tử từ khắp nơi.
Phần Lễ của chùa Hƣơng thực hiện rất đơn giản, có phần nghiêng về thiền. Ở trong chùa
Trong có lễ dâng hƣơng, gồm hƣơng, hoa, đèn, nến, hoa quả và thức ăn chay. Lúc cúng có hai tăng ni
mặc áo cà sa mang đồ lễ chay đàn rồi mới tiến dùng đồ lễ lên bàn thờ. Trong lúc chạy đàn, hai vị tăng
ni múa rất dẻo và đẹp mắt qua những động tác ít thấy ở mọi nơi. Từ ngày mở hội cho đến hết hội, chỉ
thỉnh thoảng mới có sƣ ở các chùa trên đến gõ mõ tụng kinh chừng nửa giờ tại các chùa, miếu, đền.
Còn hƣơng khói thì không bao giờ dứt. Nhƣng ở chùa Ngoài lại thờ các vị sơn thần thƣợng đẳng với
đủ màu sắc của đạo giáo. Đền Cửa Vòng là "chân long linh từ” thờ bà chúa Thƣợng Ngổn, là ngƣời
cai quản cả vùng rừng núi xung quanh với cái tên là "tì nữ tuý Hồng" của sơn thần tối cao. Chùa Bắc
Đài, chùa Tuyết Sơn, chùa Cả và đình Quân thờ ngũ hổ và tín ngƣỡng cá thần.
Nhƣ vậy, phần Lễ là toàn thể hệ thống tín ngƣỡng gần nhƣ là cả một tổng thể tôn giáo ở Việt
Nam; có sự sùng bái tự nhiên, có Đạo, có Phật và có cả Nho. Những tính chất tôn giáo có phần bị tình
yêu thiên nhiên, tinh yêu nam nữ, tình cảm cộng đồng… tràn đầy chất thẩm mỹ vừa thanh cao, rất trần
tục lấn đi. Trẩy hội chùa Hƣơng vì cả tâm hồn và thể xác đều đƣợc đắm sâu vào trong mây ngàn cỏ
nội. Ngày hội, làng tổ chức rƣớc thần từ đền ra đình. Cờ trống đi trƣớc dàn nhạc bát âm kế theo, trai
thanh gái lịch phù kiệu, ông già bà cả thành tâm tiễn thần. Không khí ấy làm tâm linh mọi ngƣời sảng
khoái. Trong lễ hội có rƣớc lễ và rƣớc văn. Ngƣời làng dinh kiệu tới nhà ông soạn văn tế, rƣớc bản
văn ra đền để chủ tế trịnh trọng đọc. điều khiển các bô lão của làng làm lễ tế rƣớc các vị thần làng.
Trong suốt những ngày hội là sự nồng nhiệt của tuổi trẻ, là sự thành kính của các bậc cao
niên, là sự hoan hỷ mà nam phụ lão ai ai cũng có phần riêng của mình. Cả ở những triền núi thấp cao,
những rừng cây, rừng mơ là những đoàn ngƣời trẩy hội. Kẻ đi ra, ngƣời đi vào, kẻ đi lên, ngƣời đi

xuống bồng bềnh vào những đám mây nhẹ. Họ gặp nhau, quen hay không quen cũng vui vẻ chào nhau
bằng một lời chào: "Nam mô a di đà Phật" nhẹ nhàng, đằm thắm và ấm áp. Du khách đến Chùa
Hƣơng sẽ có dịp đƣợc chứng kiến và may mắn tham dự vào không khí sinh hoạt văn hóa của lễ hội.
Cảm nhận tinh thần thiên nhiên của ngày hội lịch sử ấy để từ đó hồi âm về quá khứ của tổ tiên ở một
làng quê ven chân núi.
Vào những ngày tổ chức lễ hội, chùa Hƣơng tấp nập vào ra hàng trăm thuyền. Nét độc đáo
của hội chùa Hƣơng là thú vui ngồi thuyền vãng cảnh lạc vào non tiên cõi Phật. Chính vì vậy, nói đến


Chùa Hƣơng là nghĩ đến con đò - một dạng của văn hóa thuyền của cƣ dân Việt ngay từ thuở xa xƣa.
Và đến nay, ngày hội bơi thuyền ở chùa Hƣơng luôn tạo cảm hứng mãnh liệt cho ngƣời đi hội.
“Bến Đục qua rồi... suối Yến trong
Long lanh núi gấm, nước mây lồng
Mái chèo đưa khách lên tiên giới
Lặng lẽ thuyền trôi giữa sắc, không...”
Rời con thuyền, giã từ sông nƣớc, con ngƣời đƣợc hòa nhập vào núi vãn cảnh chùa chiền và
bắt đầu hành trình mới - hành trình leo núi. Leo núi chơi hang, chơi động lý thú vui nƣớc đông đảo
mọi ngƣời tham gia và hƣởng ứng. Vì vậy mà leo núi Hƣơng Sơn dẫu có mệt nhƣng có cảnh có ngƣời
và có không khí của ngày hội nên ai cũng cảm thấy thích thú với cuộ c chơi sông núi của mình. Cuộc
leo núi ấy tạo ra trong con ngƣời tâm lý kỳ vọng, muốn vƣơn lên đến cái đẹp. Và sự kỳ vọng cái đẹp
hẳn sẽ làm cho con ngƣời thêm phần sảng khoái tin yêu cuộc đời này hơn.

3. ẢNH HƯỞNG CỦA LỄ HỘI TỚI ĐỜI SỐNG NHÂN DÂN
3.1.

Các giá trị văn hóa tiêu biểu của lễ hội

Trƣớc hết, lễ hội chùa Hƣơng mang đến giá trị hƣớng về cội nguồn lớn lao. Ngày nay, trong
thời đại cách mạng khoa học kỹ thuật, tin học hoá, toàn cầu hóa, con ngƣời bừng tỉnh về tình trạng
tách rời giữa bản thân mình với tự nhiên, môi trƣờng; với lịch sử xa xƣa, với truyền thống văn hoá

độc đáo đang bị mai một. Chính trong môi trƣờng tự nhiên và xã hội nhƣ vậy, hơn bao giờ hết con
ngƣời càng có nhu cầu hƣớng về, tìm lại cái nguồn cội tự nhiên của mình, hoà mình vào với môi
trƣờng thiên nhiên; trở về, tìm lại và khẳng định cái nguồn gốc cộng đồng và bản sắc văn hoá của
mình trong cái chung của văn hoá nhân loại. Những lễ hội truyền thống, trong đó có lễ hội chùa
Hƣơng nói riêng là một biểu tƣợng, có thể đáp ứng nhu cầu bức xúc ấy. Đó cũng chính là tính nhân
bản bền vững và sâu sắc của lễ hội có thể đáp ứng nhu cầu của con ngƣời ở mọi thời đại.
Bên cạnh đó, trong lễ hội chùa Hƣơng, con ngƣời dƣờng nhƣ đƣợc tắm mình trong dòng
nƣớc mát đầu nguồn của văn hoá dân tộc, tận hƣởng những giây phút thiêng liêng, ngƣỡng vọng
những biểu tƣợng siêu việt cao cả - chân thiện mỹ, đƣợc sống những giờ phút giao cảm hồ hởi đầy
tinh thần cộng đồng. Có thể thấy, trẩy hội chùa Hƣơng không chỉ dừng lại ở chốn Phật đài hay bầu
trời - cảnh bụt, mà trƣớc hết là do ở sự tiếp xúc - hòa nhập huyền diệu giữa con ngƣời trƣớc thiên
nhiên cao rộng. Đó là vẻ đẹp lung linh của sông nƣớc, bao la của đất trời, sâu lắng của núi rừng,
huyền bí của hang động… Và dƣờng nhƣ đất - trời, sông núi đẹp hơn nhờ tài sáng tạo hình tƣợng - trí
tƣởng tƣợng này lòng nhân ái của con ngƣời. Quan niệm lƣỡng hợp biểu hiện ở thế đối ứng hai hiện
tƣợng, hai phạm trù khác nhau mà bên nhau, làm cho cuộc hành trình về nơi thờ Phật dù có lúc vất vả
nhƣng vẫn đem lại sự cân bằng trong tâm thức và thể lực cho du khách. Trẩy hội chùa Hƣơng là hành


động giải tỏa hòa hợp giữa thực và mơ, tiên và tục - thực là nền tảng, mơ là uất vọng - trên cái nền
mùa xuân tƣơi sáng mà con ngƣời Việt Nam chất phác, nhân ái thuở xƣa cảm nhận hành động và trao
truyền.

3.2.

Một số mặt trái của lễ hội

Từ xa xƣa lễ hội đã trở thành một nhu cầu không thể thiếu trong đời sống tinh thần của ngƣời
Việt. Còn ngày nay, khi kinh tế xã hội ngày càng phát triển, cuộc sống của mỗi ngƣời dân ngày càng
đƣợc nâng lên thì nhu cầu về đời sống tâm linh của mỗi ngƣời vì thế cũng càng cao. Tuy nhiên, cùng
với xu hƣớng phục hồi và phát triển lễ hội hiện nay, thì không ít các hoạt động mang tính “thƣơng mại

hoá”, lợi dụng lễ hội để thu lợi bất chính, ép buộc, bắt chẹt ngƣời đi trẩy hội, đặc biệt là lợi dụng tín
ngƣỡng trong lễ hội để buôn thần bán thánh theo kiểu “đặt lễ thuê”, “khấn vái thuê”, bói toán, mê tín
dị đoan, cùng với việc đặt các hòm công đức tràn lan đã khiến cho lễ hội chùa Hƣơng đi ngƣợc lại
tính linh thiêng, văn hoá vốn có của nó.
Bên cạnh đó, do số ngƣời trẩy hội ngày càng tăng, lại dồn vào ba tháng hội, cũng đồng nghĩa
với việc lƣợng rác thải càng lớn. Mỗi ngày lƣợng rác ở lễ hội Chùa Hƣơng thải ra lên tới vài tấn và
phần lớn đƣợc xả bừa bãi ra môi trƣờng. Trên dòng suối Yến có thể thấy nhiều loại rác bị vứt xuống
vô tội vạ, dọc các đƣờng vào động Hƣơng Tích đâu đâu cũng thấy rác. Trong khi đó, công tác thu
gom gặp nhiều khó khăn, việc nhắc nhở và xử lý ngƣời vi phạm không nghiêm, nên rác thải vƣơng
vãi khắp nơi và đƣợc đổ thành đống, lƣu cữu. Bên cạnh đó, ở lễ hội vẫn tồn tại tình trạng bày bán tràn
lan các loại thịt thú rừng mà du khách có thể mua con vật còn sống đang nhốt trong lồng hay mua
hàng đã mổ và thui sẵn treo lủng lẳng trƣớc cửa quán hoặc ăn ngay thịt thú rừng tại chỗ. Các sản
phẩm này dù đƣợc khai thác từ nguồn nào thì cũng đều vi phạm nghiêm trọng các quy định của Nhà
nƣớc về bảo vệ động vật hoang dã.
Để lễ hội thực sự ấn tƣợng cho du khách, chính quyền địa phƣơng và Ban tổ chức lễ hội cần
quan tâm hơn nữa đến các khâu, vấn đề phát sinh trong lễ hội. Xử lý kịp thời, triệt để những vi phạm
tại lễ hội, tạo điều kiện thuận lợi cho ngƣời dân đi vãng cảnh, trẩy hội. Đặc biệt chú trọng hình thức
tuyên truyền tại lễ hội, tạo ý thức cho du khách giữ gìn cảnh quan môi trƣờng tại chốn lễ hội linh
thiêng, để mỗi mùa lễ hội là một mùa vui. Trên mọi nẻo đƣờng đất nƣớc, những bƣớc chân nối nhịp
để tận hƣởng không khí trong lành của đất trời, hòa quyện trong dòng chảy của mùa lễ hội ấy mỗi
ngƣời có thêm một ý thức giữ gìn một môi trƣờng trong lành sẽ thực sự có ý nghĩa biết bao về những
ấn tƣợng và kỷ niệm của một lần vui chơi, trảy hội.

4. KẾT LUẬN
Tại Hà Nội, không vì cuộc sống hối hả nơi đô thị mà ngƣời dân thành phố quên đi những nét
truyền thống của cha ông. Những lễ hội truyền thống nói chung và lễ hội chùa Hƣơng nói riêng là


hình thức để nhắc nhở mọi ngƣời ý thức về cội nguồn, về đồng loại, về cái đẹp đã hình thành nếp
sống, nếp nghĩ, một truyền thống nhân văn của dân tộc.

Tết cùng những đặc điểm của lễ hội đón mừng xuân mới là tài sản văn hóa dân tộc, là quốc
hồn quốc túy, là nét đẹp của văn hóa Việt Nam mà cho đến nay, dù đã trải qua biết bao biến cố thăng
trầm, biến cố lịch sử, vận nƣớc có lúc chông chênh – dân tộc Việt Nam vẫn giữ vững đƣợc truyền
thống để các thế hệ ngƣời Việt hôm nay kế thừa và gìn giữ.
TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Giáo trình Cơ sở văn hóa Việt Nam, Nhiều tác giả, Nxb Giáo dục Việt Nam, 2011
2. Hà Nội – những nẻo đường du lịch, Nguyễn Vinh Phúc, Nxb Trẻ, 2009
3. – Lễ
hội chùa Hương – Bộ văn hóa, thể thao và du lịch Việt Nam
4. />6%A1ng – Lễ hội chùa Hương – Wikipedia
5. - Giữ một lễ hội chùa
Hương chân – thiện – mỹ - Vietnamplus