Hướng dẫn học sinh lớp 10 đọc và phân tích yếu tố thần kỳ trong truyện “tấm cám” để nâng cao hứng thú học tập

SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO THANH HOÁ

TRƯỜNG THPT NGA SƠN

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM

HƯỚNG DẪN HỌC SINH LỚP 10 ĐỌC VÀ PHÂN TÍCH YẾU
TỐ THẦN KỲ TRONG TRUYỆN “TẤM CÁM” ĐỀ NÂNG CAO
HỨNG THÚ HỌC TẬP

Người thực hiện: Hoàng Thị Huyền
Chức vụ: Giáo viên
Đơn vị: Trường THPT Nga Sơn
SKKN thuộc lĩnh mực (môn): Ngữ văn

THANH HOÁ NĂM 2017


Mục lục
Trang
I. Mở đầu
3
1.1. Lí do chọn đề tài
3
1.2. Mục đích nghiên cứu
3
1.3. Đối tượng nghiên cứu
3
1.4. Phương pháp nghiên cứu
3
1.5. Điểm mới của sáng kiến kinh nghiệm

4
II. Nội dung sáng kiến kinh nghiệm
4
2.1.Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm
4
2.1.1. Đọc hiểu tác phẩm văn chương là cơ sở, tiền đề của học văn
4
2.1.2.Vai trò của yếu tố thần kỳ trong truyện cổ tích
4
2.1.3.Vai trò của yếu tố thần kỳ trong “ Tấm Cám” và giá trị đạo đức,
5
giáo dục của nó đối với học sinh
2.2. Thực trạng vấn đề
6
2. 3. Các giải pháp đã áp dụng để giải quyết vấn đề
6
2.3.1. Hiểu hứng thú học tập của học sinh là như thế nào?
6
2.3.2. Phân tích những đoạn truyện chứa đựng yếu tố thần kỳ chủ yếu
7
của truyện Tấm Cám để tạo hứng thú học tập cho học sinh
2.3.3.Những biện pháp đọc và phân tích để góp phần tạo hứng thú
7
học tập cho học sinh
2.3.4. Thiết kế bài dạy Tấm Cám
8
2. 4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm
11
III . Kết luận và kiến nghị
12

2


I. Mở đầu
1.1. Lí do chọn đề tài.
Truyện cổ tích được đánh giá là một trong những thể loại tự sự dân gian quan
trọng nhất của văn học dân gian Việt Nam. Đến với truyện cổ tích chúng ta sẽ
khám phá được cái hay, cái đẹp, cái chân, thiện, mỹ của nghệ thuật cổ tích dân
gian, cũng như khám phá một phần tâm hồn, tính cách dân tộc Việt Nam kết tinh
trong truyện cổ tích.
Từ lâu, Tấm Cám đã được coi là truyện cổ tích thần kỳ tiêu biểu của Việt Nam.
Nó đóng vai trò hết sức quan trọng trong đời sống tinh thần của dân tộc ta.
Những giá trị đặc sắc về nội dung, những độc đáo về nghệ thuật cùng với sức
biểu cảm to lớn đã tạo nên sức cuốn hút cũng như sức sống vĩnh cửu của truyện.
Một tác phẩm hay bao giờ cũng là tác phẩm có nhiều tranh luận và là một tác
phẩm khó dạy. Đặc biệt Tấm Cám lại là tác phẩm có nội dung đa tầng văn hóa
và hết sức phong phú nên việc giảng dạy càng khó khăn hơn. Thực tiễn cho thấy
việc giảng dạy truyện cổ tích này là vấn đề không dễ đối với mỗi giáo viên.
Đọc- hiểu văn bản là một việc khó, nhất là văn bản văn học. Để rèn luyện năng
lực đọc hiểu văn bản văn học được tốt, học sinh cần được cung cấp một số kiến
thức lý luận sơ giản để đọc-hiểu văn bản văn học. Các kiến thức ấy sẽ được tích
hợp trong hoạt động đọc, tạo thành năng lực đọc, tạo thành năng đọc một cách
đúng đắn, sâu sắc và có văn hóa. Rõ ràng, đây là vấn đề còn để ngỏ, thu hút tất
cả những ai có nhiệt huyết đối với việc giảng dạy tác phẩm này.
Xuất phát từ giá trị đặc sắc của Tấm Cám, xuất phát từ thực tiễn giảng dạy, xuất
phát từ yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học- phát huy vai trò chủ thể sáng tạo
của học sinh và dạy văn là dạy cho học sinh thấy cái hay, cái đẹp của văn
chương, người viết lựa chọn đề tài : “: Hướng dẫn học sinh lớp 10 đọc và phân
tích yếu tố thần kỳ trong truyện “Tấm Cám” để nâng cao hứng thú học tập”.

1.2. Mục đích nghiên cứu.
Thứ nhất, từ việc tìm hiểu về sự đổi mới trong phương pháp dạy học văn, về
đặc điểm tiếp nhận của lứa tuổi học sinh lớp 10 THPT, những hiểu biết về yếu tố
thần kỳ của học sinh…người viết xem xét, bổ sung vào việc định hướng phân
tích, giảng day tác phẩm nhằm tác động “đúng”, “trúng” vào đối tượng tiếp
nhận.
Thứ hai, thông qua truyện Tấm Cám để chỉ ra và thấy được tác dụng của yếu tố
thần kỳ đến năng lực nhận thức và sức cảm thụ của học sinh trong dạy học tác
phẩm. Từ đó đề xuất cách tiếp cận và biện pháp dạy tác phẩm một cách thích
hợp.
1.3. Đối tượng nghiên cứu.
- Cách đọc và phân tích yếu tố thần kỳ
- Truyện cỏ tích thần kỳ Tấm Cám
- Học sinh lớp 10D năm học 2016-2017 trường THPT Nga Sơn
1.4. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp nghiên cứu tổng hợp
- Phương pháp thực nghiệm
3


- Phương pháp phân tích và so sánh những vấn đề có liên quan đến đề tàia
1.5. Những điểm mới của sáng kiến kinh nghiệm
Tấm Cám là truyện cổ tích thể hiện được khá đầy đủ những đặc trưng của
truyện cổ tích thần kỳ và cũng là truyện cổ tích Việt Nam được yêu thích nhất.
Do đó nó lại càng thu hút sự quan tâm đặc biệt của các nhà nghiên cứu, cụ thể:
“Đôi điều suy nghĩ về truyện Tấm Cám” (Tạp chí văn hóa dân gian-số 2 năm
1994), Hoàng Ngọc Hiến với “Giảng truyện Tấm Cám ở trường phổ thông”…
nhưng đa số các công trình nghiên cứu, bài viết, thậm chí các giáo viên giảng
dạy chỉ mới quan tâm đến cách kết thúc truyện, chưa đề cập nhiều đến phương
pháp tiếp cận một cách chỉnh thể để phát huy tính tích cực, chủ động của Hs.

Từ cái nhìn khái quát về tình hình nghiên cứu và giảng dạy truyện cổ tích Tấm
Cám, sáng kiến kinh nghiệm đề xuất phương pháp dạy mới đó là phân tích vai
trò yểu tố thần kỳ đối với số phận nhân vật Tấm để nâng cao hứng thú học tập
của Học sinh.
2. Nội dung sáng kiến kinh nghiệm
2.1.Cơ sở lí luận của sáng kiến kinh nghiệm
2.1.1. Đọc hiểu tác phẩm văn chương là cơ sở, tiền đề của học văn
Đọc tác phẩm là bước khởi đầu để người đọc đi vào thế giới tinh thần của tác
phẩm, và chỉ đến khi thâm nhập được vào thế giới ấy thì mới có sự hiểu văn, có
sự đồng cảm sâu xa và mở ra những trường liên tưởng mới đối với tác phẩm văn
chương. Đọc hiểu đã đánh thức khả năng tìm tòi, sáng tạo của mỗi người đọc, để
hiểu sâu sắc hơn giá trị của mỗi tác phẩm.
Việc đọc hiểu của học sinh dưới sự hướng dẫn, định hướng của sách giáo khoa,
người dạy, được thực hiện một cách tích cực, thường xuyên, sẽ là cơ sở vững
chắc để học sinh có thể phân tích, bình giá tác phẩm, tiếp cận những giá trị
riêng, độc đáo của tác phẩm, tránh tình trạng học sinh thụ động nghe, chép lại
lời thầy cô giảng một cách máy móc. Làm được điều đó là góp phần nâng cao
chất lượng đào tạo và đổi mới phương pháp dạy học văn trong nhà trường.
2.1.2. Vai trò của yếu tố thần kỳ trong truyện cổ tích
Thế giới nghệ thuật trong truyện cổ tích thần kỳ là một thế giới khác lạ chưa
từng có và không thể xảy ra trong đời sống hàng ngày. Vì vậy, trên nền của trí
tưởng tượng mạnh bạo nhất, nhân dân đã hư cấu một cách chủ tâm, không ngần
ngại vượt ra ngoài khuôn khổ thực tiễn cuộc sống và phản ánh thực tại một cách
bịa đặt đến mức không còn bịa đặt thêm nữa. Thế giới hoang đường kỳ ảo là một
“ hiện thực trong mơ ước” và thiên hướng của nó là sáng tạo ra những điều kì
diệu khác thường. Mục đích của sự sáng tạo là thỏa mãn lý tưởng đạo đức đang
mâu thuẫn với một môi trường xã hội nhất định.
Yếu tố thần kỳ trong truyện cổ tích đóng vai trò rất quan trọng. Nó là yếu tố tác
động mạnh mẽ đến quá trình phát triển của cốt truyện. Mọi xung đột và mâu
thuẫn được giải quyết trong địa hạt thần kỳ. Với các nhân vật, yếu tố thần kỳ

hoặc là đóng vai trò “ người phù trợ” hoặc đóng vai trò kẻ phá hoại, kẻ cản trở.
Không một truyện cổ tích thần kỳ nào không có bóng dáng của yếu tố thần kỳ,
yếu tố có liên quan trực tiếp đến nhiều phương diện nội dung và thi pháp của
4


loại truyện này. Có thể nói nếu không có các yếu tố thần kỳ thì cốt truyện sẽ bế
tắc hoặc sẽ không có kết thúc trọn vẹn. Lối kết thúc có hậu của truyện cổ tích
thần kỳ được thực hiện một phần nhờ có sự tham gia của các yếu tố thần kỳ.
Khi tham gia vào truyện cổ tích, yếu tố thần kỳ có nhiều tác dụng khác nhau.
Nó đóng vai trò quan trọng trong kết cấu và quá trình dẫn dắt câu chuyện tạo ra
sức mạnh, vẻ đẹp độc đáo riêng cuốn hút mọi người. Cái thần kỳ giữ vai trò chủ
yếu trong việc giải quyết mâu thuẫn trong truyện. Nó là chất keo dính liên kết
hai tuyến nhân vật, các sự kiện trong truyện, tạo nên chỉnh thể cốt truyện. Yếu tố
thần kỳ không chỉ phản ánh hiện thực mà còn phản ánh quan niệm đạo đức,
quan niệm thẩm mĩ và mơ ước của nhân dân. Nó đóng vai trò lớn về nhiều mặt
trong việc hình thành một thế giới cần có, một thế giới như mong ước. Nó là
một phương tiện nghệ thuật, một thủ pháp nghệ thuật làm nên chất men say của
thể loại truyện cổ tích thần kỳ dân gian.
2.1.3 Vai trò của yếu tố thần kỳ trong “ Tấm Cám” và giá trị đạo đức, giáo
dục của nó đối với học sinh
* Vai trò của yếu tố thần kỳ trong “ Tấm Cám”
Tấm Cám là một trong những truyện cổ tích thần kỳ hay và tiêu biểu nhất trong
kho tàng truyện cổ tích Việt Nam. Do đó yếu tố hư cấu, yếu tố thần kỳ cũng
được thể hiện đậm nét.
Có thể nói, Tấm Cám tập trung nhiều nhất và đầy đủ nhất các loại yếu tố thần
kỳL: xuất hiện của bụt, sự giúp đỡ của gà trống, đàn chim sẻ và sự hóa thân của
nhân vật. Bụt xuất hiện và giúp đỡ cô Tấm nhiều lần. Nhưng có điều đặc biệt là:
cô Tấm được sự giúp đỡ của Bụt đại diện cho thế lực siêu nhiên, nhưng số mệnh
của cô lại không hoàn toàn do các thế lực siêu nhiên quyết định. Trái lại nhân

vật tự mình quyết định đời minh là chính. Không phải ngẫu nhiên mà Bụt lại
hiện ra và giúp đỡ cô Tấm. Cô Tấm xứng đáng với sự may mắn đó bởi cô là
người tốt, dịu hiền, trong sáng, là người lao động cần cù. Bụt trong truyện chỉ
xuất hiện với tư cách là trợ thủ đúng với tên gọi đó. Vì bụt chỉ khuyên nuôi cá
bống còn chăm sóc thế nào là tùy ở cô. Bụt chỉ khuyên cô chôn xương cá bống
còn làm điều đó có chu đáo hay không là tùy ở cô.
Bên cạnh nhân vật bụt, ta thấy hình ảnh con vật thần kỳ, vật thần kỳ trong
truyện cũng có những nét riêng. Đó là những con vật quen thuộc (gà, chim sẻ, cá
bống), gần gũi với cuộc sống hàng ngày của nhân dân Việt Nam.
Về cách biến hóa, hóa thân của nhân vật thì truyện Tấm Cám là đirnh cao tập
trung mọi cách biến hóa của nhân vật truyện cổ tích thần kỳ. Sự biến hóa của
nhân vật trong suốt quá trình đấu tranh giành lại hạnh phúc là điều cơ bản phân
biệt truyện Tấm Cám với các kiểu truyện khác, là điểm đặc sắc nổi bật nhất, ấp ủ
những nguyện vọng sâu xa. Kiểu truyện Tấm Cám đã tập trung khá đầy đủ
những đặc điểm thẩm mĩ của truyện cổ tích thần kỳ.
Những đặc sắc về yếu tố thần kỳ của Tấm Cám đã tạo nên giá trị to lớn và sức
hấp dẫn muôn đời của truyện. Dạy cổ tích mà bỏ qua yếu tố thần kỳ, bỏ qua sự
tưởng tượng bay bổng chắc sẽ không khác gì dạy một tác phẩm hiện đại.

5


* Vai trò, tác dụng và giá trị đạo đức, giáo dục đối với học sinh của yếu tố thần
kỳ trong truyện cổ tích Tấm Cám.
Có thể khẳng định rằng yếu tố thần kỳ có vai trò và tác dụng hết sức to lớn
trong việc dạy học Tấm Cám. Nó không chỉ giúp học sinh khám phá giá trị nổi
bật về nội dung, ý nghĩa của truyện mà còn giúp học sinh phát huy năng lực
nhận thức, phát huy năng lực cảm thụ thẩm mĩ, những giá trị đạo đức giáo dục
trong quá trình tìm hiểu tác phẩm.
Yếu tố thần kỳ là một đặc điểm thi pháp quan trọng nhất của truyện cổ tích thần

kỳ. Dạy học Tấm Cám đi từ Yếu tố thi pháp này chính là con đường ngắn nhất,
đúng đắn nhất giúp học sinh khám phá đầy đủ, sâu sắc giá trị nội dung, nghệ
thuật của truyện: phản ánh số phận nhỏ bé, bất hạnh và sức sống, sức trỗi dậy
mãnh liệt của Tấm trước sự vùi dập của các thế lực thù địch; trình bày lí tưởng
xã hội, niềm lạc quan và mơ ước của nhân dân.
Yếu tố thần kỳ phù hợp với tiêu chuẩn chân, thiện, mỹ của nhân dân. Nhận thức
được vẻ đẹp, nét đặc sắc của yếu tố thần kỳ trong truyện cổ tích Tấm Cám sẽ
giúp học sinh có một sự nhận thức đầy đủ về giá trị nội dung, nghệ thuật, giá trị
tư tưởng của truyện. Từ đó các em nhận thức được hoàn cảnh sống và đời sống
tinh thần của nhân dân ta ngày xưa. Đó là vốn tri thức văn hóa và vốn sống hết
sức cần thiết cho việc học tập cũng như cuộc sống của các em. Đối với học sinh,
nhất là học sinh lớp 10, yếu tố thần kỳ còn có tác dụng thúc đẩy các em nhận
thức về triết lý nhân sinh quan mà nhân dân gửi gắm trong truyện. Yếu tố thần
kỳ sẽ giúp các em hiểu và trân trọng triết lý về hạnh phúc, tinh thần lạc quan,
nhân đạo và thái độ bệnh vực kẻ yếu của nhân dân lao động. Đó là triết lí “ở
hiền gặp lành”, “ác giả ác báo”…Đồng thời nó chỉ ra cho các em thấy hạnh phúc
là ở trên cõi đời thường chứ không phải ở kiếp sau. Hạnh phúc chỉ có được lâu
dài khi nó là kết quả của sự đấu tranh bền bỉ và triệt để.
Yếu tố thần kỳ trong dạy học Tấm Cám không chỉ giúp học sinh phát huy năng
lực nhận thức mà còn giúp các em phát huy năng lực cảm thụ thẩm mĩ của mình.
Qua yếu tố thần kỳ, các em sẽ thêm yêu mến vẻ đẹp tâm hồn của cô Tấm, đồng
thời cảm nhận được vẻ đẹp tâm hồn của nhân dân với niềm lạc quan và ước mơ
trong sáng.
2.2. Thực trạng vấn đề.
Tấm Cám là truyện cổ tích thể hiện được khá đầy đủ những đặc trưng của
truyện cổ tích thần kỳ và cũng là truyện cổ tích Việt Nam được yêu thích nhất.
Do đó tác phẩm thu hút được sự quan tâm của các nhà nghiên cứu và giáo viên
trong quá trình giảng dạy.
Tuy nhiên, có thể thấy đa số các bài viết đi vào phân tích, đề xuất cách tiếp cận
truyện Tấm Cám hay đi vào hướng dẫn cách giảng dạy đoạn cuối của truyện sao

cho thích hợp chứ không đề xuất phương pháp giảng dạy nhấn mạnh vào yếu tố
thần kỳ.
Tóm lại, từ thực tiễn nghiên cứu cho thấy chưa có công trình nghiên cứu nào
bàn trực tiếp, cụ thể cách giảng dạy Tấm Cám từ một đặc điểm thi pháp nổi bật:
yếu tố thần kỳ nhằm tác động toàn diện đến học sinh lớp 10 THPT. Qua quá
6


trình giảng dạy và đã áp dụng với hướng tiếp cận tác phẩm từ yếu tố thần kỳ,
bản thân tôi thấy học sinh rất hứng thú với phương pháp giảng dạy này.
2. 3. Các giải pháp đã áp dụng để giải quyết vấn đề.
2.3.1. Hiểu hứng thú học tập của học sinh là như thế nào?
Theo từ điển Tiếng việt thì hứng thú là động từ, có nghĩa là: cảm giác thích thú,
ham muốn trước một sự vật, hứng thú làm việc.
Tấm Cám là truyện cổ tích hay và tiêu biểu nhất của Việt Nam. Hầu hết trẻ em
đều được bà, mẹ kể cho nghe ngay từ thuở còn thơ. Như vậy, đây là một câu
chuyện quen thuộc và có sức hấp dẫn lớn đối vơi trẻ nhỏ. Hình ảnh cô Tấm hiền
lành, xinh đẹp từ quả thị bước ra, hình ảnh ông bụt, con cá bống, ngày hội ướm
giày, chim vàng anh, cây xoan đào, miếng trầu têm cánh phượng…là những hình
ảnh đẹp, vừa thân quen gần gũi, lại vừa thiêng liêng, đậm đà hồn dân tộc.
2.3.2. Phân tích những đoạn truyện chứa đựng yếu tố thần kỳ chủ yếu của
truyện Tấm Cám để tạo hứng thú học tập cho học sinh.
Để học sinh yêu thích yếu tố thần kỳ mà không coi đó là những điều viển vông,
vô nghiã lí, trước hết phải giúp các em hiểu được vai trò, ý nghĩa của yếu tố thần
kỳ trong thế giới cổ tích, thấy được đặc sắc của yếu tố này trong truyện. Những
hiểu biết toàn diện, sâu sắc về đặc trưng của yếu tố thần kỳ sẽ giúp các em có cái
nhìn đúng để cảm, hiểu tác phẩm sâu sắc hơn. Đó là cách giảng dạy Tấm Cám
theo đặc trưng loại thể, phù hợp với đặc điểm tâm lí tiếp nhận của học sinh lớp
10 THPT.
Những đoạn chứa đựng yếu tố thần kỳ, giáo viên hướng dẫn học sinh đọc diễn

cảm, đóng kịch, hoặc có thể vẽ tranh minh họa để tiết học trở nên sinh động, lôi
cuốn hơn, tạo hứng thú học tập cho các em.
Trong quá trình giảng dạy giáo viên cần phân tích những yếu tố thần kỳ như thế
nào để học sinh có những hứng thú học tập riêng.
2.3.3.Những biện pháp đọc và phân tích để góp phần tạo hứng thú học tập
cho học sinh.
Muốn giảng dạy có hiệu quả truyện Tấm Cám phải biểu hiện trên hai phương
diện: sự thật đời sống và chân lí nghệ thuật. Dù cổ tích thần kỳ khoác áo hoang
đường kỳ ảo và những điều không thể tin cậy về mặt mô tả hiện thực, song sự
thật đời sống vẫn được bộc lộ trong mối quan hệ lịch sử và những bài học kinh
nghiệm sống. Đặc trưng giáo huấn và bài học giáo dục mà những thế hệ sau này
rút ra được từ Tấm Cám đều có gốc rễ từ đó.
Đã là kể chuyện thì phải chú ý tạo ra môi trường cộng cảm giữa người kể và
người nghe, tạo ra không khí mơ mộng, không gắn bó trực tiếp với hiện thực
ngày nay và bây giờ. Tận dụng sự biểu cảm của thời gian nghệ thuật trong câu
mở đầu không thể thay thế “ ngày xửa ngày xưa”- là thời gian cả người kể và
người nghe đều không biết chắc chắn. Đó là thời gian đồng nhất để tạo ra không
gian đồng nhất. Lời kể mở đầu này đưa người nghe, người kể vào sống cùng
một không gian và thời gian quá khứ.
Dạy truyện Tấm Cám nên đi theo từng tiến trình của cốt truyện. Tiến trình một
bắt đầu từ lúc Tấm đi xúc tép và dừng lại khi Tấm được chọn làm hoàng hậu
7


theo vua về cung. Hành động của Tấm trong tiến trình này có thể quy về hành
động theo lời khuyên hoặc dặn dò cùng với việc nhận được các phương tiện thần
kỳ khác. Trí tuệ dân gian đã xây dựng nên nhân vật Tấm sinh động theo tâm
thức người Việt mà vẫn đảm bảo đặc điểm chức năng.
Cần chú ý tình huống như thưởng yếm đỏ, vua mở hội, Tấm đánh rơi giày là
những đầu mối làm cho cốt truyện phát triển, đã quy định những hành động của

Tấm.
Cái hay của tiến trình này không phải chỉ tập trung ở nhân vật Tấm mà còn
được tô điểm bởi những motip kỳ ảo. Phải đi từ các motip và chi tiết nghệ thuật
mà phân tích Tấm Cám, đồng thời phải từ nhân vật chức năng mà soi sáng các
motip quan trọng.
Chặng đời cô Tấm ở tiến trình hai bắt đầu từ lúc Tấm về nhà giỗ bố cho đến khi
ở với bà cụ bán hàng nước rồi gặp lại vua. Khi dạy chặng đời này cần làm cho
học sinh nhận thấy sự đổi khác trong cuộc đời của Tấm. Học sinh cảm nhận
được tình cảm yêu mến của nhân dân gửi gắm vào sự hóa thân và sự hồi sinh
của Tấm trong những sự vật đẹp đẽ như: chim vàng anh, cây xoan đào, quả thị
thơm. Đó là tính biểu cảm của linh hồn nhân vật. Yếu tố thần kỳ đã được hóa
thân vào sự bất tử của Tấm. Ở đây thế giới linh hồn hư ảo trở thành thế giới thần
kỳ. Đây là chặng đời đẹp nhất, phong phú nhất và vẹn toàn nhất của nhân vật
Tấm.
Với cổ tích, “đọc” lại càng có ý nghĩa quan trọng: đọc đưa học sinh vào thế giới
của câu chuyện. Đọc cổ tích mang đặc điểm riêng, ấy là sự tập trung cao độ và
“hóa thân” vào nhân vật. Nói một cách hình tượng như Pautopxki “Đọc cổ tích
phải nín thở vì nếu thở mạnh sẽ bay mất phấn hương cổ tích”.
Việc đọc bao gồm 3 cấp độ: đọc chữ, đọc diến cảm, đọc nghệ thuật. Sau khi
giáo viên nêu một số vấn đề chung, để chuẩn bị phân tích tác phẩm, giáo viên
gọi một học sinh kể các đoạn văn vần- một yếu tố cố định trong cốt truyện để
giúp học sinh “đọc ra những con người trong một con người và đọc ra một con
người trong cộng đồng xã hội thẩm mỹ đó”.
Tóm lại, việc sử dụng phân tích trên cơ sở tôn trọng văn bản sách giáo khoa
thay cho đọc chữ trong dạy cổ tích hiện nay là biện pháp hữu hiệu nâng cao hiệu
quả giờ dạy cổ tích. Như vậy vừa phát triển ngôn ngữ, vừa phát triển tư tưởng,
vừa tập thao tác phân tích tác phẩm cho học sinh để tạo hứng thú học tập cho các
em.
2.3.4. Thiết kế bài dạy Tấm Cám
TẤM CÁM

(Truyện cổ tích)
I.Mục tiêu bài học:
1. Kiến thức: Hiểu được ý nghĩa của những mâu thuẫn, xung đột và sự biến hóa của
Tấm; giá trị NT
8


2. Kỹ năng:
- Phân tích nhân vật trong truyên cổ tích
- Đọc- kể sáng tạo
- Tóm tắt một tác phẩm tự sự
3. Thái độ: Có được tình yêu với người lao động, củng cố niềm tin vào sự chiến thắng
của cái thiện, chính nghĩa trong csống
II. Chuẩn bị của GV và HS:
1. Chuẩn bị của GV: soạn giáo án, nghiên cứu tài liệu. SGk – SGv
Thiết kế bài dạy _ hệ thống bảng phụ, so sánh
2. Chuẩn bị của HS: soạn bài, ghi chép đầy đủ
III. Trọng tâm bài học: vẻ đẹp nhân vật Tấm và ước mơ của ND
1. Ôn định lớp :
2. Kiểm tra bài cũ :
3. Bài mới
Hoạt động của GV
Ngoài việc hướng
dẫn học sinh đọc
toàn bộ truyện ở nhà,
giáo viên định hướng
hs chú ý một số đoạn
tiêu biểu có những
câu văn vần (chú ý
sức biểu cảm của

giọng điệu)
Tóm tắt truyện?
(theo tiến trình của
cốt truyện)

Hoạt động Nội dung kiến thức cần đạt
của HS
I. Hướng dẫn học sinh hòa nhập vào “thế
giới cổ tích Tấm Cám”
* Chú ý giọng điệu:
- Giọng Cám lúc lừa giỏ tép của Tấm: ngon
Học sinh kể ngọt, nịnh nọt
sáng tạo câu - Giọng Tấm lúc gọi Bống: dịu dàng, trìu
chuyện
mến, thân thương
- Giọng con gà: rõ ràng, dứt khoát
- Giọng mụ dì ghẻ ở đám hội: mỉa mai, đay
Tóm
tắt nghiến, chì chiết
ngắn gọn, - Giọng vua và bà hàng nước: dịu dàng, tha
đầy đủ, dễ thiết, chân thành
hiểu
- Giọng Tấm cảnh báo Cám: rõ ràng, dứt
khoát, đe dọa

Đọc xong truyện
hình ảnh nào gợi cho
em ấn tượng sâu sắc
nhất? (Khơi gợi cho Trả lời
học sinh tự bộc lộ)

* Các hình ảnh:
- Hình ảnh cô Tấm
- Hình ảnh ông bụt
- Sự hóa thân
- Kết thúc truyện

Phần mở đầu tác giả
dân gian giới thiệu

II. Hướng dẫn học sinh tìm hiểu truyện
1.Phần mở đầu.
- Mối quan hệ giữa các nhân vật:
9


như thế nào về mối Trả lời
quan hệ giữa Tấm và Thảo luận
mẹ con Cám? Mối
quan hệ đó cho biết
điều gì về cuộc sống
của Tấm?

+ Tấm và Cám: cùng cha khác mẹ
+ Tấm và dì ghẻ: mẹ ghẻ con chồng
-> Mối quan hệ bất bình thương, có sự
mâu thuẫn
- Phân biệt đối xử: Tấm làm việc vất vả, thiệt
thòi; mẹ con Cám được sung sướng
-> Tác dụng: định hướng, dẫn dắt, tạo tâm lí

cho người đọc.

2.Diễn biến câu chuyện
a. xung đột trong phạm vi gia đình
Xung đột Thái độ
Yếu tố
của Tấm
thần kỳ
- Cám lừa lấy
- Bụt
Hướng dẫn học sinh
giỏ tép của Tấm -Khóc
xhiện,
tìm hiểu tiến trình
để giàh phần
mách cho
một: thân phận và
thưởng->x.đột
- khóc
Tấm tìm cá
con đường đến với Bám sát sgk về quyền lợi
Bống
hạnh phúc của cô gái để trả lời v.chất
- khóc
- Bụt mách
mồ cô
các câu hỏi - mẹ con Cám
cho T chôn
Tìm hiểu từng sự của GV
lừa giết Bống->

xương cá
việc- thái độ của
xung đột về tinh => thụ
Bống
Tâm và sự xuất hiện
thần.
động, yếu
-Bụt bày
của yếu tố thần kỳ.
- Mẹ con Cám
đuối, chờ
cho Tấm
ngăn ko cho
đợi sự giúp cách đi
Tấm đi hội->
đỡ từ bên
hội.
tước đoạt quyền ngoài
tự do, hphúc của
=> vai trò:
con người
giúp đỡ kẻ
yếu vượt
qua khó
khăn.
Theo em yếu tố thần
- phần
kỳ có vai trò như thế
thưởng cho
nào đối với con

người hiền
đường đến với hạnh
lành: T
phúc của Tấm?
làm hoàng
hậu-> triết
lí d.gian: ở
Trả lời
hiền gặp
lành.
-> phần thưởng cho người hiền lành: T
làm hoàng hậu-> triết lí d.gian: ở hiền gặp
10


Hướng dẫn học sinh
tìm hiểu tiến trình 2,
thái độ phản kháng
và cuộc đấu tranh
gian nan, quyết liệt
để giành và giữ hạnh
phúc của Tấm

Theo em vai trò của
yếu tố thần kỳ đối
với con đường giành
và giữ hạnh phúc của
Tấm có gì khác
trước?
Trả lời

lành.
b. xung đột trong phạm vi xã hội
Xung
Thái độ của Yếu tố kì
đột
Tấm
ảo
- mẹ con Cám
giết Tấm để
- cả tin->
- trợ giúp
cướp ngôi->
hóa thân.
các lần
tước đoạt tính
hóa thân
mạng, x.đột 1
- liên tiếp
của T
mất 1 còn.
hóa thân:
- Mẹ con Cám chim VA-cây - trợ giúp
liên tiếp tiêu
xoan đàocác lần
diệt các lần hóa khung cửihóa thân
thân của T->
quả thị
của T
muốn tiêu diệt -> h.ảnh đẹp, => yếu tố

tận gốc, không giành lại sự phụ, hỗ trợ
cho T cơ hội để sống, những kẻ mạnh,
tồn tại
gì đã mất (tố lẽ phải,
-> mâu thuẫn
cáo, đe dọa). chiến đấu
gay gắt, sống
chống lại
còn.
=> mạnh
kẻ ác
mẽ, chủ
động

Từ yếu tố thần kỳ em
có nhận thức như thế
nào về triết lí nhân
sinh, quan niệm và
ước mơ của nhân dân
gửi
gắm
trong Thảo luận, =>triết lí dân gian:
truyện?
trả lời
- có áp bức có đấu tranh, con người tất
yếu vùng lên để bảo vệ mình và vùng
GV dạy theo kết thúc
lên đấu tranh chống lại kẻ thù.
SGK, đồng thời giới
- Là đại diện cho cái thiện, lẽ phải tất

thiệu cho học sinh dị
yếu sẽ chiến thắng.
bản khác- Tấm giết
chết Cám, làm mắm
gửi cho dì ghẻ.
Theo em, cuối cùng
3.Kết thúc :
mẹ con Cám bị trừng
Cám hỏi Tấm bí quyết để đẹp hơn-> Tấm
phạt như thế có đích
mách kế dội nước sôi-> mẹ con Cám chết
đáng không?
Vì
=>không đơn thuần là h.động trả thù mà là để
sao?
chấm dứt xung đột, thay vì nhờ cậy các yếu tố
GV cần giúp HS hiểu
thần kì, con người phải trực tiếp giải quyết
về đặc điểm nhân vật Thảo luận, xung đột trong đời sống của mình. Việc mẹ
chức năng-Tấm
trả lời
con Cám chết, cái ác bị trừng trị sẽ giúp cho
xung đột câu chuyện được chấm dứt.

11


III. Hướng dẫn học sinh tổng kết, luyện tập
2. 4. Hiệu quả của sáng kiến kinh nghiệm
Kết quả thực ngiệm:

Thông qua phiếu đánh giá nhanh và bài kiểm tra dưới hình thức tự luận:
BẢNG ĐÁNH GIÁ TỔNG HỢP KẾT QUẢ BÀI KIỂM TRA
Tổng Điểm
số
1-2
HS
40
0

Điểm
3-4

Điểm
5-6

Điểm
7-8

Điểm
9-10

2
5
18
15
(5.0%) (12.5%) (45%) (37.5%)

- Qua bảng điểm cho thấy: HS có bài đạt điểm khá, giỏi chiếm tới 82.5%, điểm
yếu, kém chỉ chiếm 5%
- Không khí giờ học sôi nổi, thoải mái, HS rất hào hứng trước những vấn đề GV

nêu ra, thảo luận hăng say, một số em đã mạnh dạn đưa ra những ý kiến cá
nhân…làm cho giờ day- học rất hứng thú.
Qua kết quả thực nghiệm và người trực tiếp giảng dạy tôi nhận thấy việc nâng
cao hứng thú học tập cho học sinh trong quá trình đọc và phân tích yếu tố thần
kỳ ở truyện Tấm Cám là rất hiệu quả.
3 . Kết luận và kiến nghị
* Kết luận
- Nghệ thuật dạy học là nghệ thuật thức tỉnh tâm hồn HS tính ham hiểu biết và
giúp các em thỏa mãn được nhu cầu đó. Dạy học phát huy tích tích cực, chủ
động và trí thông minh của HS đáp ứng được điều đó, vì đã thức dậy trí thông
minh, óc sáng tạo của HS, từ đó tìm lại, vận dụng và phát huy, phát triển những
tiềm năng vốn có của người học, giúp các em ý thức được khả năng thực sự của
bản thân, để tự vận động và tham gia tích cực vào hoạt động học, chủ động tiếp
thu kiến thức và sáng tạo trong vận dụng kiến thức. Kiểu dạy học này góp phần
làm thay đổi tư duy mòn sáo, công thức, bỏ dần lối dạy-học đọc- chép, để thay
vào đó kiểu dạy học phát triển tối đa khả năng tư duy, tính năng động, tích cực,
trí thông minh, óc sáng tạo của HS.
- Truyện cổ tích Tấm Cám có những khả năng phát huy tính tích cực, chủ động
và trí thông minh của HS
- Kết quả thực nghiệm cho thấy: nếu GV chịu khó tìm tòi, suy nghĩ và có sự đầu
tư cho các bài giảng thì sẽ phát huy được “ nội lực” cũng như trí tuệ của HS.
Chính sự thông minh, tích cực của các em sẽ giúp GV nhìn nhận và đánh giá lại
cách dạy cuả mình và chính các em sẽ bổ sung cho GV nhiều điều thú vị để bài
giảng luôn phong phú, sinh động và hấp dẫn hơn.
12


* Đề xuất
Cần tiếp tục phát triển lí luận dạy học phát huy tính tích cực, chủ động và trí
thông minh của HS

XÁC NHẬN CỦA THỦ
TRƯỞNG ĐƠN VỊ

Thanh Hóa, ngày 15 tháng 5 năm 2017
Tôi xin cam đoan đây là SKKN của mình
viết không sao chép nội dung của người khác

Hoàng Thị Huyền

TÀI LIỆU THAM KHẢO

13


1. Về đặc điểm thẩm mỹ của truyện cổ tích thần kỳ ở Việt Nam. Tạp chí văn
học số 5-1972 (Hà Châu).
2. Kho tàng truyện cổ tích Việt Nam-tập 5 NXB KHXH 1972-1982 (Nguyễn
Đồng Chí)
3. Phương pháp dạy học tác phẩm văn chương NXB Đại học quốc gia HN
năm 2001 (Nguyễn Viết Chữ).
4. Những vấn đề thi pháp văn học dân gian NXB KHXH 2003 (Nguyễn
Xuân Đức)
5. Giảng truyện Tấm Cám ở trường phổ thông. Báo GD và thời đại số 29,
ngày 18/7/1994
6. Sơ bộ tìm hiểu những vấn đề của truyện cổ tích qua truyện Tấm Cám.
NXB GD 1968 (Đinh Gia Khánh).
7. Bình giảng truyện dân gian. NXB GD 1997 (Hoàng Tiến Tựu).

DANH MỤC

14


CÁC ĐỀ TÀI SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM ĐÃ ĐƯỢC HỘI ĐỒNG
ĐÁNH GIÁ XẾP LOẠI CẤP PHÒNG GD&ĐT, CẤP SỞ GD&ĐT VÀ CÁC
CẤP CAO HƠN XẾP LOẠI TỪ C TRỞ LÊN
Họ và tên tác giả:.Hoàng Thị Huyền
Chức vụ và đơn vị công tác:.THPT Nga Sơn

TT

Tên đề tài SKKN

1.

Vận dụng quan điểm dạy học
phát huy tính tích cực, chủ
động và trí thông minh của
học sinh vào dạy học tác

Kết quả
Cấp đánh
đánh giá
giá xếp loại
xếp loại
(Phòng, Sở,
(A, B,
Tỉnh...)
hoặc C)

Năm học
đánh giá xếp
loại

Hội đồng
C
khoa học Sở
giáo dục
Thanh Hóa

2012-2013

Hội đồng
C
khoa học Sở
giáo dục
Thanh Hóa

2014-2015

phẩm “Chiếc thuyền ngoài
2.

xa” của Nguyễn Minh Châu
Vận dụng phương pháp tâm lí
tình cảm đề phát huy tính tích
cực, chủ động, tự giác trong
học tập và rèn luyện của học
sinh lớp chủ nhiệm
----------------------------------------------------

15