Giáo trình lịch sử các học thuyết chính trị , NXB đại học quốc gia (phần 1)

DAI HOC QUÓC GIÀ HA NÓI
KHOA LUÀT
•

NGL^ÈN DANCi DUNG (Chù biéril
NCiUYÈN NGpC DÀO, NCiUVÉN TU| HOT.
BÙI NGOC SdN, Bùi VÀN NAM S(J>J

GIAO TRINH

I T - I ^ • PilO
V^GÓ
NHÀ XUÀT BÀN Qf^ HQC QUÒC GW HA NQI


GIAO TRINH
LICH SU CÀC HOC THUYÉT CHÌNH TRI


Cuón giào trình này dirgfc in theo Nghi quyét So Oli
ngày 30 thàng 3 nàm 2009 ctia Hpi dóng Khoa hgc va Dào >
tao Khoa Luàt trvrc thupc Dai hpc Quòc già Ha Npi vdi tinh i
chat là còng trình khoa hpc ctia Khoa.


PGS.TS^ NGUYÉN DANG DUNG (Chù bièn)
TS. NGUYÈN NGOC DÀO, TS NGUYÈN THI HOl,
ThS. BÙI NGOC SON, BÙI VAN NAM SON

GIÀO TRÌNH

L€H sur CÀC HOC THUYÉT CHÌNH TRI

NHA XUAT BAN DAI HOC QUOC GIÀ HA NÓI


PHAN GONG BIEN SOAN
•> PGS.TS. NGUYÈN DÀNG DUNG
Chù bién viét Phàn mò dàu, Chuong 5, Chaong 6 ni.:3,
11.4), Chaong 8, Chuong 9.
•

TS. N G U Y I N NGQC OÀO
cùng viét Phan mò dàu, Chuong 5.

•

TS. NGUYÉN TH! HÓI
viét Chuong 1, Chuong 3, Chuong 4.

•

ThS. BÙI NGQC SON
viét Chuong 2, Chuong 6 (ll.l, 11.2), Chuong 7 (ll.l, Ii2)>.
Chuong 10, Chuong 11.

*:* BÙI VÀN NAM SON
viét Chuong 6 01.3), Chuong 7 (11.3).


MUC LUC

Trang
Mddàu
NHAP MÒN KHOA HOC LICH SU'
CÀC HOC THUYÉT CHÌNH TRI

11

ChtfOTig 1. T y t u d n g chinh tri Àn Dp co dai

19

1. Tutudng cùa dao Brahman (Bàlamon)

19

i ^ Tutudng cùa dao Phàt

26

3. Tu tudng cùa Kautilya

29

4. Tu tudng cùa Asoka Dai de

34

ChtfOTig 2. Càc hoc thuyet chinh trj Trung Quóc co dai

37

1. Xu hudng "nhàn dao chinh vi dai" d Trung Qudc thdi ed dai.... 37
II. Tdng quan ve su hình tbành càc hoc thuyét chinh tri
Trung Qudc ed dai

44

III. Mot sd hoc thuyét chinh tri tiéu biéu
cùa Trung Qudc thdi ed dai

59

/. Chù thuyét chinh tri cùa KhdngJ'ìr

59

2. Chù thuyét chinh tri cùa Mgnh Tir

88


3. Chù thuyét chinh tri cùa Tuàn Tir

IODI

4. Chù thuyét chinh tri cùa Mac Tir.

1111

5. Chù thuyét chinh tri cùa Lào Tic.

1222

6. Chù thuyét chinh tri cùa Trang Tu

14.15

7. Chù thuyét chinh tri cùa Hàn Phi Tir

15'57

8. Tu tudng chinh tri trong Kinh Dich

1832

x>
Chu-OTig 3. Càc hpc thuyet
chinh tri Hy Lap co dai

1933

1. Khài quàtchung

1933

IL Tu tudng chinh tri phdp ly thdi ky hình tbành qudc già
chiém hùu nd le

1937

/. Tu tudng cùa Solon (638-559 Tr.CN)

2000

2. Tutudng cùa Pythagore (580-500 Tr.CN)

2033

3. HQC thuyit cùa Heraclite

2005

IH. Tu tudng chinh tri phdp ly trong thdi ky himg thinh
va suy vong cùa nén dàn chù chilm bini nd le

2008

/. Herodote (485- 420 Tr.CN)

2008

2. Democrite (460 - 370 Tr.CN)

2112

3. Nhùngnhà nguybién

2114

4. Hippodame

2117

5. Ephiantes va Pericles

2222

6. Socrate (469-399 Tr.CN)

2331

7. Plato (428-347 Tr.CN)

2334

8. Aristotle (384-322 Tr.CN)

2449

IV. Tu tudng chinh tri phàp ly thdi ky vdn minh ed Hy Laip... 2777
6


1 Epicure (341 -270 Tr.CN)

278

2 Truàng phdi khdc ki

280

3Polybe (201 - 120 Tr.CN)

282

Ciu"(mg 4. Càc hpc thuyét chinh tri La MS co dai

289

I.fChai quàt chung

289

Il Tu tudng chinh tri cùa nd le khdi nghla

291

II. Tu tudng chinh tri cùa nén ddn chù chiém bini nd le

293

I^. Tu tudng chinh tri cùa Mare Tulli Ciceron
(106-43 Tr.CN)

299

V. Tu tudng chinh tri cùa cdc nhà triét hpc khic ky La Ma....309
VI. Tutudng chinh tri cùa cdc nhà Luàt hpc La Ma

312

VII. Tu tudng chinh tri cùa Thién Chùa giao ed dai

317

Ciu-ong 5. Càc hpc thuyét chinh tri Tày Au trung co

329

I. Chai quàt chung

329

II Càc hoc thuyét chinh tri tiéu biéu

330

l.Hoc thuyét thàn quyén

330

2.Sxfxuàt hi$n cùa tu tudng thi dàn

335

3.Càc phong trào tà giào

336

4.Tu tudng chinh tri cùa thdi dgi Phuc hung

339

5. Tu tuàng chinh tri cùa phong trào cài càch Tdn giào,
\>à phong trào chàng chuyén che

361

Ciu-oTig 6. Càc hpc thuyét chinh tri Anh thòi can dai.........371
I. Chài quàt chung

371
7


II. Càc hpc thuyét chinh tri tiéu biéu

371 i

/. Hoc thuyit chinh tri cùa Thomas Hobbes (1588-1679)

3711

2. HQC thuyit chinh tri cùa John^Locke (1632 -1704)

3811

3. Nhà cài càch tu tuàng Jeremy Bentham

388^

4. Sir William Blackstone (- 1780)

390)

5. Tu tudng chinh tri cùa J.S. Mill

392 2

Chvoìig 7. Càc hpc thuyet chinh tri Phàp can dai

423 5

1. Khài quàtchung

423 5

II. Càc hpc thuyét chinh trj tiéu biéu

425 5

/. Hoc thuyét chinh tri cùa Montesquieu (1689 -1755)

425 5

2. Hoc thuyét chinh tri cùa Jean Jacques Rousseau (1712-1788). 4341
3. Tutudng chinh tri cùa A. de Tocqueville (1805-1859)

4422

Chu-oTig 8. Càc hpc thuyet chinh tri Dure thòi can dai

465 5

I. Khài quàt chung

4655

IL Càc hpc thuyét chinh tri tiéu biéu

4663

1. Hoc thuyét chinh tri cùa Immanuel Kant (1724 -1804)

4663

2. Tutudng chinh tri cùa G. G. Fichte (1762-1814)

4741

3. Hoc thuyit chinh tri phàp lugt cùa Hegel G.F (1770-1830).... 4763
Chu-tmg 9. Càc hpc thuyét chinh tri My thòi can dai

489)

I. Hoàn cành ra ddi va ddc dilm cdc tu tudng chinh trj
thdi ky dàu tranh gidnh dpc làp d My

489 )

II. Cdc hpc thuyit chinh tri tiéu biéu

4922

/. Nhùmgquan diém chinh tri cùa T. Jefferson (1743 - 1826)

4922


2 Nhùng quan diém chinh tri cita Thtmui.s Faine (1737 - 1890)... 496
3. Nhùng quan diém chinh tri cuti Haniillon (1755 - 1804)
4. Càc quan diém chinh tri cùa James Madison (1751 - 1836)

520
525

ChtfOTig 10. Hpc thuyet chinh trj Marx-Lenin

533

I. Tdng quan

533

II. Mot sd quan nièm cùa chù nghìa Marx-Lenin
ve nhà nude va phàp luàt

535

1. Ve nguàn góc va hdn chat cùa nhà nude

535

2. Ve hiénphdp va md hình td chùc quyén lue nhà nude

544

3. Ve nguón góc va bàn chat cùa phdp luàt

548

ChuoTig 11. Tu tuòng chinh trj Viét Nam

555

/. Tu tutmg chinh tri cùa ngudi Viét bàn dia
badi dàu dung nude

555

2. Tu tutmg chinh tri Nho giào d Viét Nam

563

3. Tu tutjrng chinh tri Viét Nam thdi Phàp thudc
4. Tu tutyng chinh tri Ho Chi Minh

579
697

Mò dàu

NHÀP MÒN KHOA HOC
LICH SU CÀC HOC THUYÉT CHÌNH TRI
•

•

•

1. Khài quàt chung ve Ijch sir càc hpc thuyét chinh tri
Cd thè ndi ràng Hch su xà bòi loài ngudi cùa chùng ta ed
dupc ngày hdm nay là nhd su ddng gdp vd cùng già tri cùa càc
thè he di trudc. Trong sd dò, su ddng góp ve mat tu tudng cùa
hp ed mot y nghìa rat quan trong. Nhiéu quan diém, hpc thuyét
cùa hp khdng nhCrng dà góp phàn giài quyét càc vudng màc cùa
chinh xà hdi duong dai cùa hp, ma cdn trd tbành kim chi nam
cho mpi boat dóng cùa càc thè he sau. Nhùng hpc thuyét, nhùng
quan diém cùa nhùng ngudi di trudc rat toàn dién, bao quàt rat
nhiéu ITnh virc cùa cupe sdng xà hdi loài ngudi tu tu nbién cho
dén càc boat ddng cùa xà hòi. Trong so nhimg hpc thuyét, quan
diém, tu tudng da dang dò, càc hpc thuyét, quan diém tu tudng
ve nhà nude va phàp luàt co mot y nghìa quan trpng rat Idn, vi
nd quan he truc tiép va mang tinh quyét djnh dén su phàt trién
cùa xà hdi.
Su vàn dpng khdng ngùng cùa càc quan he kinh té - chinh
tri - xd hpi trong Hch su càc qudc già trén thè gidi dà dupc phàn
11

ành khà phong phù trong nhiéu lình virc khoa hpc xà bòi. Ljch sur
càc hpc thuyét chinh tri là mot trong nhimg bd phàn quan trpng;
trong he thdng càc lình virc ndi trén bdi vi nd bàm chùa qua trìnhi
hinh thành va phàt trién cùa nhùng tu tudng chinh trj tiéu biéu ké cà nhimg tu tudng chinh tri tìmg dupc dành già va dang duoc;
dành già ed mot y nghìa to Idn ddi vdi cdng cupe xày dimg nhài
nude va phàp luàt.
Lich su càc hpc thuyét chinh tri là Hch su càc he luàn co bàn;
ve bàn chat va hình thùc thè bién cùa càc chinh thè. Càc he luàn
co bàn này lai chinh là nhimg nhàn thùc va nhùng càch dành già
ve càc tbièt che nhà nude tu khi chùng mdi xuàt bién. Vi vày,
hoàn toàn ed thè nhàn thày rdng Hch su càc hpc thuyét chinh tri
là bd phàn khdng thè tàch rdi cùa khoa hpc ly luàn ve nhà nude
phàp quyén. Trén quan diém duy vàt Hch su, chùng ta ed thè thày
dupc hoàn cành xuàt bién va phàt trién cùa càc hpc thuyét chinh
tri. Hoàn cành xuàt bién cùa chùng là qua trình hình thành va
phàt trién cùa xd hpi vd nhd nude thdng qua "cupe va cham
khdng khoan nhupmg ve quyén Ipi giùa cdc giai càp xà hdi". Su
"va cham" mang tinh Hch su dd làm này sinh nhCrng quan diém
chinh tri bao gdm: nhàn thùc ve bàn thàn su vàn ddng càc quan
he xà hdi, nguyén tdc vd ndi dung su vàn ddng dd qua tbièt chi
chinh tri va he thdng càc quy pham phàp luàt. Tu nhàn thùc này,
trong noi dung càc hpc thuyét chinh tri cdn hàm chùa nhimg y
tudng kbàc nbau (thàm chi màu thuàn nhau) ve tinh bop ly cùa
chinh thè. Dd là nhimg y tudng ma muc dich là su vuon tdi hoàn
thién tbièt che nhà nude phù bop vdi quyén lue cùa tùng giai càp
ed nhùng he luàn chinh tri kbàc nhau. Càc hpc thuyét chinh tri
khdng phàt trién ngoài quy luàt phàt trién chung cùa Hch su xà
12

hdi nhà nude. Chùng xuàt hicn cùng vói su xuàt hién cùa nhà
nude va phàt trién tuong xùng vdi su phàt trién cùa nhà nude d
tùng thdi ky Hch su cu thè. Ndi mot càch kbàc, tu thdi ky ed dai,
khi nhà nude indi xuàt hién d trang thài so khai thi chinh là lue
càc hpc thuyét làn lugt phàt sinh vdi nhùng nói dung han hep.
Trai qua càc thdi ky ké tiép nhau cùa Hch su, càc tbièt che
chinh tri dàn hoàn thién hon va càc hpc thuyét mang nói dung
phàn ành càc thiét che dd cùng dupc nàng lén ve tinh khoa hpc
trong làp luàn va pham vi càc vàn de. Lich su càc hpc thuyét
chinh trj cdn dupc coi là lich su dàu tranh càc tu tudng. Diéu này
dupc giài thich qua nói dung nhùng vàn de ma càc hpc thuyét
này dà thè hién. Bdi vi dù càc luàn thuyét chinh trj ed thè dupc
biéu hién bang nhiéu hinh thùc khàc nhau (qua he ly luàn triét
hpc, xà bòi hoc, kinh té hpc v.v..) thi chùng cùng phàn ành mot
càch ed dpng nhàt nhùng quan diém, tu tudng cùa càc giai càp xà
hpi va càc dàng pbài chinh trj cùng nhu cùa càc giào phài kbàc
nhau. Bing nhimg quan diém chinh tri va thàm chi cà bang
nhimg giao ly, cdc giai càp xà bdi thè hién khàt vpng mudn bào
ve Igi ich kinh té cùa minh trong qua trình vàn ddng khdng
ngùng cùa càc quan he xà hpi ma trong dò quan he kinh té ddng
vai trò tbièt yéu. Lpi ich kinh té cùa càc giai càp xà bòi ed thè
duoc duy tri hoàc bi xàm pham tùy thudc vào thiét che nhà nude.
Diéu này ly giài tai sao lai ed su khàc nhau trong càc hpc thuyét
chinh trj ve bàn chat cùa cùng mdt chinh thè. Chàng han, ddi vdi
nhà nude chiém hùu nd le (Hy Lap, La Ma .v.v..) thi cùng tdn tai
hai he luàn ddi nghjch, mdt he luàn chinh tri coi nhà nude chiém
nò là bop ly, su phàn biét giàu nghèo là diéu nguy biém bdi giàu
nghèo là hién tuong mang tinh tu nbién .v.v.. cdn mdt he luàn

13


khàc thi coi nhà nude là diéu àc, là trai vdi tu nbién, hoàc nhà
nude sé hprp ly nèu nd là cdng cu ngàn cbàn bao lue va kim chi
tham mudn tu phia nhùng ngudi giàu ed. Su trai ngupc ed tinh
nguyén tdc ndi trén cùng dut7C thè hién trong nói dung cdc hoc
thuyét chinh tri thdi ky phong kién va tu san.
Trong qua trình phàt trién. ed nhimg hpc thuyét chinh 'ri
hàm chùa nói dung phàn ành khà chinh xàc bàn chat cùa thdi dai
Hch su, nbijmg luàn cu chat che ve ngudn gdc xuàt hién, nguyén
nhàn phàt trién va tiéu vong cùa mò hình nhà nude cu thè. Cd
nhùng hpc thuyét chinh tri dupc sd ddng su dung nhu mdt vù khi
tu tudng sic ben trong cupe dàu tranh ed muc dich nhàm thù tièu
mpt che dp xà bòi dà Idi thdi hoàc thay ddi mot thiét che cho phù
bop vdi quy luàt phàt trién cùa xà hdi.
Chinh vi vày, y nghìa quan trpng cùa viéc nghién cùu Hch su
càc hpc thuyét chinh tri thè hién d khà nàng nhàn biét nhùng gidtri tu tudng tièn bd bodc phdn tièn bd de tu dd xày dimg cho minh
mpt hp luàn bop ly nhdm su dung nd de gdp phàn cài bién che dd
kinh té xà hdi. Trén co sd nghién cùu tièn trinh phàt sinh va phàt
trién càc hpc thuyét chinh tri là Hch su cùa mdt qua trình nhini
thùc cùa con ngudi trong xà hdi. Nhàn thùc ndi trén khdng phài
bàt di bàt dich ma nd ludn bién dòi cùng vdi su bién ddi cùa xd hpi
lodi ngudi vd muc dich co bàn là dat tdi nhùng già tri tu tudig;
hoàn thién hon, tièn bd hon cho phù bop vdi quy luàt khach quan.
Ddi tuong nghién cùu cùa mdn Lich su cdc hpc thuyét chiihi
tri là he tu tudng chinh tri dupc thè hién qua càc hpc thuyét cd>
nói dung de càp mot càch tdng thè ve nhà nude va phàp luàt qaai
càc thdi dai Hch su. Npi dung lich su càc hpc thuyét chinh :ri!
khdng thè dupc hình thành ngoài càc mdi quan he kinh té xà Ipii

14


Ijci su cu thè, tue là khdng nàm ngoài ljch su. Diéu này ed nghìa
là Khi nghién cùu càc hpc thuyét chinh tri cdn phài di sàu vào
VKC khàm phà ra nhùng nguyén nhàn mang tinh lich su - xà hdi dà
làn phàt sinh ra chùng. Bdi vi su phàt sinh va phàt tnèn càc tu
tumg chinh tri va phàp luàt dà dupc thùa nhàn nhu là mot hình
thfc nhàn biét xà hdi lién quan tdi su phàt sinh, phàt trién cùa xà
bó ed giai càp làm san sinh ra nò. Mot hpc già rat co ly khi nói
ràig: "Mudn biét va biéu dupc càc che djnh chinh tri cùa mot xà
ho dùng ra là trudc tièn phài nghién cùu chinh bàn thàn xà hói ày
dà Càc che dinh, trudc khi trd thành nguyén nhàn dà là két qua xà
ho dà san sinh ra chùng, trudc khi hi chùng làm bién ddi..."
Món Lich su càc hpc thuyét chinh tri khdng nghién cùu càc tu
tumg va hpc thuyét ndi chung ma chi nghién cùu he tu tudng va
hp thuyét chinh tri ed qua trinh phàt sinh va phàt trién lién quan
cb;t che tdi su vàn dóng khóng ngùng cùa xà bòi co nhà nude va he
tbcig quy pham phàp luàt cùa nhà nude dd dupc thè hién trong
cufC dàu tranh nhàm giù gin va phàt trién xà boi loài ngudi.
Ddc diém ddi tuong nghién cùu cùa mdn Lich su càc hpc
thiyét chinh tri dupc thè bién trong ndi dung cùa càc hpc thuyét,
tìdlà ndi dung de càp dupc nbiìng vàn de co bàn ed lién quan tdi
su y giài ve nhà nude, che dò chinh tri, bàn chat va hình thùc thè
hiéi cùa nhà nude, tinh bop ly hoàc nhimg han che cùa càc loai
hìih nhà nude va bé thdng càc quy pham phàp luàt kèm theo cùa
mei mot che dp nhà nude, muc dò tuong xùng giùa nhà nude va
nd dung cùa phàp luàt. Nói dung càc hpc thuyét chinh tri thudng
dé:àp dupc nhùng vàn de co bàn ed lién quan tdi su li giài ve:
rigidn gdc nhà nude, che dp chinh tri, bàn chat va hình thùc thè

hiéi cùa nd. tinh bop ly hoàc nhùng han che cùa càc loai hình
15


nhà nude va he thdng càc quy pham phàp luàt, su tuong xùng ',
giùa nhà nude va nói dung cùa phàp luàt.
Màc dàu ed thè cho ràng khi nghién cùu càc hpc thuyét t
chinh tri, chùng ta thudng khàm phà chùng qua bé tu tudnig cùa i
mdt sd nhàn vàt nhàt dinh nhu: càc triét già, càc chinh tri &'A va i
càc nhà boat ddng càch mang - xà bòi ed tén tudi v.v... nhumg tu r
tudng va hpc thuyét cùa hp hoàn toàn khdng mang tinh cà nhàn,,
hoàn toàn khdng thè mang tinh giai càp, dàng phài. Duong nbién i
khi nghién cùu cùng càn phàn biét chùng theo tùng trudng phài i
hoàc tùng "he tu tudng" cu thè de trành su nhàm làn nàm wào vi i
tri "trung tàm". Viéc phàn loai tuong ddi nhu vày cdn cho phép >
biéu dupc cà mdt qua trình "vàn bành" cùa nhiìng tu tudmg dd >
trong Hch su ed chùa dung quy luàt ké thùa thàm chi cho tdi i
ngày nay. Duong nbién, khi trong ndi dung càc hpc thuyét chinh i
tri ed su ké thùa nhùng già tri tu tudng cùa thdi dai trudc md thi i
cùng khdng thè két luàn cài gpi là "su md phdng tran trui" hiay su '
ghi chép "ràp khudn". Cd nhùng tu tudng xuàt hién tu thidi ed <
dai, nhàt là nhùng quan niém ve ngudn gdc va bàn chàit nhà t
nude, nhùng quan niém ve quyén tu do cùa con ngudi, "vé su thoà thuàn xà hdi v.v... vàn cdn giù dupc nhiìng già tri nhàtt dinh i
cùa chùng. Tuy vày, trong càc thdi ky beh su tiép theo dd nhùng ;
quan diém chinh tri phd quàt ndi trén lai dupc nàng lén d tàim gid i
tri cao hon, dupc bd sung day dù hon de trd thành già tri tu •
tudng chung cho cà nhàn loai - nhùng già tri tu tudng khdng thè
bi phù nhàn theo thdi gian va khdng gian Hch su.
Ndi tdm lai, ddi tuong nghién cùu cùa mdn Lich su càie hpc
thuyét chinh tri là nhùng tu tudng chinh trj, nhimg quan diem ve

nhà nude va phàp luàt xuàt hién va phàt trién trong ddng Ijich su •
cùa loài ngudi tu khi ed td chùc nhà nude. Nhimg hpc t;huyet :
16


chinh tri này duoc xàc dinh bdi càc mdi quan he kinh té va chùng
dà phàn ành lai ich cùa giai càp xà hói trong cupe dàu tranh
l^hóng khoan nhupng ve quyén lai xà hói va tài .san nói chung.
Bang phuong phàp nghién cini lich su va phuong phàp so
sành trén quan diém duy vàt bién chùng va duy vàt Hch su,
chùng ta co thè phàn ky qua trinh xuàt hicn va phàt trién cùa càc
hpc thuyét chinh tri. Tuy vày, su phàn ky bop ly nhàt vàn phài
dira vào nguyén tàc thay thè càc hinh thài kinh té xà bòi. Ranh
gidi giùa càc thdi ky trong Hch su dàn su dupc tinh bang su
thàng thè cùa mot chinh thè này dói vdi mot chinh thè trudc dò,
con ranh gidi giùa su phàn ky lich su càc hpc thuyét chinh tri lày
su xuàt hién nhimg tu tudng mdi trong long che dò xà bòi dang
ton tai va dinh diém cùa nd phù hgp vdi su này sinh mdt phuong
thùc xà hdi mdi hon phuong thùc trudc dò. Cuón giào trình này
tgm phàn ky Hch su càc hpc thuyét chinh tri theo bdn giai doan
chù yéu: giai doan ed dai, giai doan trung dai, giai doan càn dai,
giai doan hién dai va nhùng hpc thuyét chinh tri co bàn dupc
trình bay theo khu virc phuong Dóng va phuong Tày.
2. Y nghìa cùa viéc nghién cihi Lich su- càc hpc thuyét chinh tri
Mpi ly thuyét va mpi ly luàn làm co sd càc boat ddng cùa
tilià nude va xà hdi loài ngudi hién nay phàn nhiéu déu bàt ngudn
tu nhiìng tu tudng xua, trong dò co càc hpc thuyét chinh tri. Su
ipliàt trién ra nbirng quan diém tu tudng mdi thdi hién dai thudng
«chi là su hoàn thién, su chinh ly nhimg quan diém tu tudng hpc
ithuyét cùa nhùng ngudi di trudc trong diéu kién va hoàn cành

imdi ma thdi. Nghién cùu Lich su càc hpc thuyét chinh tri rat
iquan trpng trong thdi dai cùa cbùn^ta> vi nhùng nghién cùu này
DAI HOC QUÓC Ci.'A HA NOI
TRUNG TAM THÒNG TIN THU VIÉNj

v^GO

L

! 047433

17


se gdp phàn giùp chùng ta suy nghì rd hon ve nhùng vàn de damgg
càn phài giài quyét hién nay.
Vi vày, viéc nghién cùu, giàng day va hpc tàp Ljch su c;àQc
hpc thuyét chinh trj trong càc chuong trình dai hpc, trén dai bcpoe
cùa càc khoa chuyén ngànb xà hdi trong dd ed cà luàt hpc là n'àit
càn thiét. Nd se giùp cho ngudi hpc ed mdt nhàn thùc toàn diéìnn,
bd sung cho nhùng gì ed thè cdn là thièu hut trong qua trinh diàoo
tao cùa minh. Giào trình này dupc viét trén tinh thàn chinh siùtra
lai càn bàn cudn giào trinh Lich .su cdc hoc thuyét chinh tri xiuàit
bàn làn dàu tièn tai Khoa Luàt, Dai hpc Tdng bop Ha Ndi nàinm
1997, ed bd sung nhimg tu tudng mdi phù hgp vdi cdng cupe dlddi
mdi hién nay va tu tudng cùa càc tàc già càn hién dai va hién cdaai
nhu K. Marx, J. S. Mill, Tocqueville, nhùng ngudi ed chù truomjig
àp dung càc hpc thuyét ve dàn chù vào cupe sdng va nhàt là pbiànn
tu tudng chinh tri cùa càc nhà tu tudng Viét Nam, ma trudc dlàày
vi nhiéu ly do khàch quan va chù quan khàc nhau, cudn giiàóo

trinh trudc khdng ed diéu kién thè hién.

18


Chucng 1

TU TUONG CHINH TRI ÀN DO CO DAI
•

•

•

I. Tir tudng cùa dao Brahman (Bàlamon)
Àn Dò - mot trung tàm vàn minh ed dai - vdn ed nén vàn
minh phàt trién sdm, tu khoàng hon 3000 nàm Tr.CN. Theo càc
tài Héu khào ed hpc, d mdt sd vùng thudc ha luu sdng Indus nhu
Amri, Mohenjo, Dao, Harapa, Chanhudaro ngudi ta dà tìm duge
nhùng di tich cùa nhùng thành phd rdng Idn dupc thành làp
khoàng hon 3000 nàm Tr.CN ma dà ed nhà 2 tàng, co nhùng dò
ddng thudc nén vàn minh dd ddng phàt trién cao.
Nhirng cu dàn dàu tièn sinh sdng d day là ngudi Dravida,
ngudi Munda. Sau dò, khoàng thè ky XIII Tr.CN, ngudi Arya mot toc ngudi da tràng tu Bàc Capcase tran sang xàm chiém dàt
dai cùa ngudi Dravida, chinh phuc va bàt ngudi Dravida va
nhùng tbd dàn khàc d day làm nd le. Do vày, ngudi Arya trd
thành td tién cùa ngudi Indo Aryans hién tai va nén tàng vàn hda
chinh yéu duoc luu truyén dén ngày nay cùng là do ngudi Aria
tao nén. Tu dò, thó dàn d day dugc gpi bang tu Dasyous ed nghìa
là tòi td, cdn ngudi Arya dugc gpi là Aryas là quy phài.

An Dò là qué buong cùa nhiéu loai tdn giào khàc nhau: Dao
Veda. Dao Bàlamon. Dao Phàt, Àn Dd giào v.v... Tdn giào hình
19


tbành cùng vdi su xuàt hién cùa nhixng nén vàn minh dàu tiéèni
nén cùng gidng nhu d Ai Càp va Babilon, co sd cùa càc tu tuónag;
chinh tri ndi chung, tu tudng nhà nude vd phàp luàt nói riéng d»
Àn Dò ed dai là tdn giào. Sau khi thdn tinh dugc vùng Punjab vvài
càc vùng khàc cùa Àn Dd, de cùng co dia vj cùa minh, ngurdii
Arya dà làp ra dao Veda hoàc Rig-Véda là dao dàu tièn cùa ÀVm
Dd. Veda ed nghìa là tri thùc là trén tàt cà, là toàn nàng. Veda I lai
da thàn giào. Nd cho ràng van vàt déu ed thàn. Thàn chung nhaàtt
va cao nhàt là Bàlamdn (Brahmanaspati).
Xuàt phàt tu chù Bàlamdn (Brahmanas) tue là quyén luircc
thiéng liéng, Bàlamdn là càn bàn cùa van vàt, ngudn gdc cùa vaam
vàt. Mpi vàt déu là hình thùc biéu hién, hình thùc tdn tai ci;ùia
Bàlamdn va lai trd ve vdi Bàlamdn. Dao Bàlamdn vdi tu tudrnjg
khing djnh nhùng dàc quyén cùa dàng càp Bàlamdn, ddng thndri
xày dung va cùng ed mot tràt tu xà hdi vd cùng ha khic vi/dri
nhùng ngudi lao ddng nén ngay tu khi mdi ra ddi, nd dà gap phhàii
su chdng ddi manh me cùa nhùng ngudi nghèo khd. Hp khdimjg
tin vào thàn thành nén dà phù nhàn, chdng ddi kich liét càc giààio
sì Bàlamdn. Hp chdng lai su phàn chia con ngudi trong xà hhp3i
thành càc Vama, cho ràng su phàn chia này khdng cdng bing ' V)à
phàn tu nbién. Tu tudng bình dàng ve tinh thàn cùa tàt cà mnc?i
ngudi khdng phu thudc vào dàng càp dà này sinh trong xà bòi.
Trong sd cdc thàn ed thàn Varunna chuyén ve luàt phàp,. die
ra dudng Idi dao due cho nhàn gian va toàn quyén de ra duòJnig
Idi de trùng phat nhùng ké phi dao due. Vi thàn này chuyén >x(ét

ve due hanh cùa con ngudi, càn nhic bành ddng cùa tìmg nguucòi
rdi quyét dinh su trùng phat theo luàt phàp do thàn quy dinh.
Nhu vày, theo quan niém cùa dao Veda thi mpi su vàt wà
hién tugng déu ed ngudn gdc thin thành. Va phàp luàt dugc hiiièìu
20


dai thuàn chi là nhùng bién phàp trùng phat nhùng ngudi vi
phim dao due.
Sau khi tran vào Àn Dò vài thè ky, ngudi Arya dà làp ra
nhiìig nhà nude dàu tién, bao gdm nhiéu nude va ludn ludn dàu
traih vdi nhau de tranh giành ed va nude (ngudi Arya vdn là
iigrdi chàn nuòi du muc). Càc nhà nude này xuàt hién trong
kh<àng thè ky X-Vl Tr.CN. De cùng ed manh me han nùa quyén
thóig trj cùa ngudi Arya, quyén lue nhà nude, càc nhà nude này
dà ;ù dung dao Veda, tao diéu kién cho nò phàt trién lén thành
dac Bàlamon (Brahman) va thùa nhàn nò thành he tu tudng
chiih thdng cùa xà bòi. Càc tu tudng cùa dao này dà dugc thùa
nhm, cùng ed va bào ve bang chinh càc quy dinh cùa mot trong
càc dao luàt ed cùa loài ngudi - Bd luàt Manou. Day là Bò luàt
bànj tho gdm 2685 diéu chia thành 12 chuong, là su suu tàp càc
tàpquàn, bièn tàp thành sàch vào khoàng thè ky I Cdng nguyén.
Ciidig nhu Bd luàt Hammourabi, Manou là mdt bd luàt tdng hgp
gdn càc quy djnh ve nhiéu lình virc: dàn su, hình su, hdn nhàn
giaJình, td tung, quyén va nghìa vu cùa nhà vua, cùa càc giai
càptrèn cùa xà hdi vd ddc biét là nghìa vu cùa càc tàng Idp dudi
vdi tàng Idp trén, vdi nhà nude, vdi ngudi Bàlamdn, nghìa vu
cùa nò le vdi chù, vdi càc tàng Idp khàc. Bd luàt dà diéu chinh
càc mdi quan bé chù yéu trong xà bdi nhu: quan he giùa nhà
nud: va cà nhàn, giùa càc giai càp vdi nhau va vdi nhà nude,

giù. ed nhàn vdi cà nhàn. Thdng qua càc quy dinh cùa dao luàt
Cd tié thày toàt lén mpt sd quan diém co bàn.
TPiù nhàt, nd thàn thành hda nguón góc cùa nhà vua - ngudi
dùn; dàu nhà nude - va phàp luàt. Vua dugc coi là su hda thàn
ciìa bành thàn trén tran thè. "Vua dugc tao ra tu nhùng phàn cùa
càc 'i thành sièu ding này... ngudi là vi thành tdi cao mang hình
21


ngudi". Do vày, mpi ngudi phài kinh trpng, thàn phuc hoàng de
nhu thugng de trén trai dàt. Bp luàt kbàng djnh su toàn quyén i
cùa nhà vua. Vua nim trong tay toàn bd bd mày nhà nude, lành i
dao viéc thirc bién chinh sàch ddi ndi, ddi ngoai, viéc xét xù... .
Nhà vua ed tràch nhiém thùc giuc càc dàng càp dudi thirc bién i
day dù nghìa vu cùa minh, nèu khdng thi thè gidi se sinh loan. .
Ddng thdi dao luàt cùng quy djnh tràch nhiém cùa càc nhà vua là j
pbài bào ve dàt nude va thudng phat cdng minh. Trong càc tran i
chién nhà vua phài ed khi phàch oai hùng, khdng dùng tén ed >
tàm thudc ddc. Nèu càn ndi rdng lành thó phài dùng phuong^
phàp hda bình, nhàt là bing càc cupe tbuong thuyét de khdi phài i
dùng dén vù lue. Cdn phàp luàt là nhùng quy djnh do tham
Varunna dàt ra de thóng trj nhùng ké phi dao due.
Thii hai, nd thè hién tu tudng làp phàp, khdng dinh tàm quann
trpng cùa phàp luàt thành vdn, cùa hình thùc vdn bàn quy phamn
phàp luàt, khing dinh su càn thiét va vai trd cùa phàp luàt trongg
diéu chinh càc quan bé xà bòi, quàn ly xà bòi, bào ve quyén Igifi
cùa giai càp thóng tri, su tdn tai cùa nhà nude.
Thir ba, thùa nhàn tu tudng cùa dao Veda va dao Bàlamón,i,
luàt Manou thiét làp va bào ve tràt tu dàng càp khà ha khàc trongg
xà hdi. Theo quy dinh cùa dao luàt này, con ngudi dugc phàn chiaa

thành bón ding càp (Vama) vdi dia vi hoàn toàn khàc biét nhau.
Cao nhàt là ddng càp Bdlamdn, tue là tàng lù dao Bàlamdnn.
Nhùng ngudi này dugc Thugng de sinh ra tu cài miéng cùa mìnhh
de làm chùa té thè gidi va vi su phdn vinh cùa thè gidi. vi vày hpo
chiém dia vj trpng yéu nhàt trong xà bòi va dugc luàt phàp dàcie
biét uu dai. Ngay nhà vua cùng phài tuyét dói tuàn theo nhùnjig
Idi khuyén cùa ngudi Bàlamdn va thirc hién y mudn cùa hpp.
Ngudi tbupe càc ding càp khàc càng phài tuyét ddi tuàn thù, thàrìn
22


phuc ngudi Bàlamdn. Nèu xùc pham hoàc làm hai ngudi
Hàlamón thi phài chiù nhùng hình phat tàn khóc nhu: bi càt ludi,
hi dòi nude sdi vào tai, bi chat tay, chpc gay sàt nung dd vào
miéng... Ngudi Bàlamdn là thành hién thàn song d nhàn gian nén
phài dugc tón sùng dén cuc diém cùa su kinh trpng, tu hp co
quyén lành dao xà hòi, quyén dàm nhàn toàn bò còng cupe giào
due, giàng va nghién cùu kinh Veda, chù tri càc nghi le tón giào.
Dàng càp thù hai là vua chùa. vuong tón quy toc va binh
linh (Ksatriya) dugc sinh ra tu co tay cùa thugng de. Nhùng
ngudi này sé cùng vdi ngudi Bàlamon tham già vào bò mày nhà
nude, nàm giù quyén lue nhà nude, song phài doàn két vdi dàng
càp Bàlamon, theo su ed vàn cùa bp de cùng ed che dd chiém
hihi nd le. Hp ed tràch nhiém bào ve nhàn dàn vùng minh cai tri,
phàn phàt cùa bd thi, bành le tdn giào va nghién cùu kinh Veda.
Dàng càp thù ba là Vaisya, tue là ndng dàn, thg thù CQng va
nhùng nhà budn. Nhùng ngudi này dugc sinh ra tu cài dui cùa
tliugrng de. Hp ed nghìa vu phài phuc tùng nhà vua, nhimg ngudi
thuòc dàng càp trén va phài hoàn thành mpi nghìa vu ddi vdi nhà
nu-dc, ed tràch nhiém trdng trgt, chàn nudi, buon bàn, cho vay lai,

phàn phàt cùa bó thi, cùng le va nghién cùu kinh Veda.
Dàng càp thù tu là Sudra, là nhùng ngudi nghèo khdng ed
tài san, bp dugc sinh ra tu bàn chàn cùa thugng de nén là nhùng
ngudi hèn ha va pbài phuc dich, bau ha tàt cà càc dàng càp khàc
khóng dugc cbòng dòi va dugc phuc vu ngudi Bàlamdn là mot
dàc àn ddi vdi hp. Hp khóng dugc tham già hói nghi eóng còng,
khóng dugc tham già vào bd mày nhà nude, tham dir viéc té le,
khóng dugc dpc kinh Veda. Nhùng ngudi này phài sdng riéng
biét, xa càc ding càp trén, khdng dugc ed tài san va càc tién nghi
23


sinh sdng thdng thudng. Hp hoàn toàn vd quyén, khdng dugc e
tham già vào càc giao djch trong xà hói.
Mdi ding càp lai dugc chia thành nhiéu mdn phàii khàc e
nhau. Ngudi khàc dàng cip, mdn phài khdng dugc phép cùngg
ngoi, cùng dn, cùng d vdi nhau, khdng dugc giùp dò nhau vàà
khdng dugc két hdn vdi nhau. Trong ding càp Sudra ed haii hangg
ngudi khdn khd nhàt, dd là Paria va Sandala. Sandala là c:on càiii
cùa nhùng ngudi phu nù Bàlamdn lày cbòng Sudra sinh ra. Hp hhì
coi là bang ngudi de tién, bàn thiu nhàt. Chd d cùa hp phài tàchh
biét khdi làng, hp khdng dugc mua bàn, tiép xùc vdi nbùnjg hangg
ngudi khàc, ban dém khdng dugc di lai trong làng va trong thànhh
phd. Màc dù khdng phài là nd le song dja vj xà bòi va dòti sdngg
cùa nhùng ngudi này khdng khàc nd le là mày. Ò Àn Dd co daiii
khdng ed mdt tu riéng de chi tàng Idp nd le ma chi ed impt tùù
chung là Dasyous de chi tàt cà nhùng ngudi bj phu thudc; d cape
mùc dp khàc nhau, tue là tói td. Sudra là mdt ddng càp co djnhh,
cdn nd le ed nhiéu ngudn gdc khàc nhau (tu binh trong; chiénn
tranh, nhùng ké pham tdi, nhùng ngudi bj phà san hoàc midc ngg)

va ed thè dugc giài phòng.
Ngoài nhiìng quy dinh trén, tràt tu dàng càp cdn ducre thmra
nhàn va bào ve bang nhiéu quy dinh trong lình vuc luàt dàn vi/à
luàt hình. Chdng han luàt quy dinh mùc Idi vdi tùng dding càjìp
trong hgp ddng vay mugn nhu sau: ngudi Brahamana mdù thànpg
phài tra 2%, Ksatriya 3%, Vaisya 4%, Sudra 5%. Trong luiàt hìnhb
thi viéc dinh hình phat cùng phài tùy theo ding càp: giiét mpót
ngudi Brahmana bi trùng tri nàng bing giét bdn ngudi Ksatriya a,
bing giét tàm ngudi Vaisya va bing giét mudi sàu ngudi Sudra a.
Nhu vày, thóng qua viéc thùa nhàn su phàn chia ding cà)p tronpg
xd bòi va dja vj sang hèn, cao thàp cùa càc dàng càp là do "thiécn
24