Phát triển du lịch bền vững ở tỉnh Phú Thọ

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH

DƯƠNG HOÀNG HƯƠNG

PHÁT TRIỂN DU LỊCH BỀN VỮNG
Ở TỈNH PHÚ THỌ

LUẬN ÁN TIẾN SĨ
CHUYÊN NGÀNH: KINH TẾ PHÁT TRIỂN

HÀ NỘI - 2017


MỤC LỤC
Trang
MỞ ĐẦU

1

Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN
ĐỀ TÀI

6

1.1. Những nghiên cứu về phát triển du lịch bền vững ở nước ngoài

7

1.2. Những nghiên cứu về phát triển du lịch bền vững ở trong nước

15

1.3. Nhận xét chung về tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài và những vấn
đề đặt ra cần tiếp tục nghiên cứu

26

Chương 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ THỰC TIỄN VỀ PHÁT TRIỂN DU LỊCH
BỀN VỮNG Ở ĐỊA PHƯƠNG CẤP TỈNH

30

2.1. Khái niệm, đặc điểm và vai trò của phát triển du lịch bền vững

30

2.2. Nội dung và tiêu chí đánh giá phát triển du lịch bền vững

44

2.3. Những yếu tố cơ bản tác động, ảnh hưởng đến phát triển du lịch bền vững

57

2.4. Kinh nghiệm từ một số mô hình phát triển du lịch bền vững và không
bền vững

61

Chương 3: THỰC TRẠNG PHÁT TRIỂN DU LỊCH BỀN VỮNG Ở TỈNH
PHÚ THỌ

68

3.1. Khái quát về tình hình kinh tế - xã hội, tài nguyên du lịch tỉnh Phú Thọ

68

3.2. Thực trạng phát triển du lịch bền vững trên ba trụ cột kinh tế, xã hội và
môi trường ở tỉnh Phú Thọ

76

3.3. Đánh giá thực trạng phát triển du lịch tỉnh Phú Thọ theo các nội dung và
tiêu chí đánh giá phát triển du lịch bền vững

106

Chương 4: ĐỊNH HƯỚNG VÀ GIẢI PHÁP PHÁT TRIỂN DU LỊCH BỀN
VỮNG TỈNH PHÚ THỌ

117

4.1. Định hướng phát triển du lịch bền vững tỉnh Phú Thọ đến năm 2030

117

4.2. Giải pháp phát triển du lịch bền vững ở tỉnh Phú Thọ thời gian tới

130

KẾT LUẬN

149

DANH MỤC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG BỐ LIÊN QUAN
ĐẾN LUẬN ÁN

151

DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

152

PHỤ LỤC

164


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT

ASEAN

Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á

CHERPLAN Dự án Tăng cường Di sản văn hóa thông qua Kế hoạch và Quản lý
Môi trường
ESRT

Chương trình Phát triển Năng lực Du lịch có Trách nhiệm với Môi
trường và Xã hội

EU

Liên minh Châu Âu

GDP

Tổng sản phẩm quốc nội

GRDP

Tổng sản phẩm trên địa bàn

HĐND

Hội đồng nhân dân

JICA

Cơ quan hợp tác quốc tế Nhật Bản

UBND

Ủy ban nhân dân

UNEP

Chương trình môi trường Liên Hiệp Quốc

UNESCO

Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa của Liên hiệp quốc

UNWTO

Tổ chức du lịch thế giới của Liên hiệp quốc

VH,TT&DL Văn hóa, Thể thao và Du lịch
WCED

Ủy ban Môi trường và Phát triển thế giới

WWF

Quỹ Quốc tế bảo vệ thiên nhiên


DANH MỤC CÁC BẢNG

Trang
Bảng 3.1: Doanh thu du lịch Phú Thọ giai đoạn 2006 - 2015

77

Bảng 3.2: Giá trị tăng thêm ngành du lịch Phú Thọ và tỷ trọng trong nền
kinh tế của tỉnh giai đoạn 2006 - 2015

78

Bảng 3.3: Danh mục các tuyến du lịch đang được khai thác

80

Bảng 3.4: Vốn đầu tư xây dựng hạ tầng và cơ sở vật chất du lịch Phú Thọ
giai đoạn 2006 - 2015
Bảng 3.5: Cơ sở kinh doanh du lịch ở tỉnh giai đoạn 2006 -2015

82
85

Bảng 3.6: Thực trạng số lượng và trình độ lao động du lịch Phú Thọ giai
đoạn 2006 - 2015

87

Bảng 3.7: Cơ cấu doanh thu du lịch Phú Thọ giai đoạn 2006 - 2015

90

Bảng 3.8: Hiện trạng khách du lịch đến Phú Thọ giai đoạn 2006 - 2015

92

Bảng 3.9: Thời gian lưu trú trung bình của khách lưu trú qua đêm

95

Bảng 3.10: Tổng hợp đánh giá thực trạng phát triển du lịch Phú Thọ theo các
tiêu chí đánh giá phát triển du lịch bền vững giai đoạn 2006 - 2015

109


DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ

Trang
Biểu đồ 3.1: Cơ cấu dân số và lao động tỉnh Phú Thọ năm 2015

68

Biểu đồ 3.2: Tốc độ tăng trưởng GRDP giai đoạn 2011 - 2015

69

Biểu đồ 3.3: Tăng trưởng doanh thu du lịch giai đoạn 2006 - 2015

77

Biểu đồ 3.4: Giá trị tăng thêm du lịch giai đoạn 2006 -2015

78

Biểu đồ 3.5: Tăng trưởng tổng lượng khách du lịch giai đoạn 2006 - 2015

93

Biểu đồ 3.6: Tăng trưởng khách du lịch nội địa giai đoạn 2006 - 2015

93

Biểu đồ 3.7: Tăng trưởng khách du lịch quốc tế giai đoạn 2006 - 2015

94


1

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Du lịch là ngành kinh tế phát triển nhanh và ngày nay đã trở thành một trong
những ngành kinh tế hàng đầu của nhiều địa phương và quốc gia trên thế giới. Đối
với nước ta, Đảng và Nhà nước xác định vai trò hết sức quan trọng của du lịch trong
nền kinh tế quốc dân, khẳng định mục tiêu phát triển du lịch thành ngành kinh tế
mũi nhọn của đất nước [5, tr.2; 28, tr.178] và ban hành nhiều chủ trương, chính sách
nhất quán, xuyên suốt từ nhiều năm qua để đạt được mục tiêu này. Những thành tựu
mà ngành du lịch của Việt Nam đạt được từ những năm đổi mới đến nay cho thấy,
quan điểm định hướng đúng đắn trên ngày càng được hiện thực hóa. Sự phát triển
của du lịch ở nhiều địa phương nước ta cũng đã góp phần khẳng định điều đó.
Nằm ở vùng trung du miền núi Bắc Bộ, đồng thời trong quy hoạch vùng Thủ
đô, Phú Thọ hội tụ nhiều tiềm năng, điều kiện phát triển du lịch. Là vùng đất phát
tích của dân tộc Việt Nam, vùng đệm quan trọng của chiến khu Việt Bắc trong suốt
cuộc kháng chiến chống Pháp, Phú Thọ có rất nhiều di sản, di tích lịch sử văn hoá,
lịch sử cách mạng có giá trị và ý nghĩa trên nhiều phương diện, đặc biệt là giá trị
đặc sắc, riêng có được tạo nên từ quần thể di tích Đền Hùng và các di sản văn hóa
gắn với thời kỳ Hùng Vương dựng nước (trong đó di tích Đền Hùng được xếp hạng
di tích đặc biệt cấp quốc gia năm 2009 và được xác định là khu du lịch quốc gia, hát
Xoan Phú Thọ được UNESCO công nhận là di sản văn hóa phi vật thể cần bảo vệ
khẩn cấp của nhân loại năm 2011, Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ
được UNESCO công nhận là di sản văn hoá phi vật thể đại diện của nhân loại năm
2012). Với kiến tạo địa chất, địa hình, hệ sinh thái, cảnh quan thiên nhiên đa dạng

và truyền thống, tập quán sinh hoạt mang nét đặc thù của khu vực trung du miền
núi, Phú Thọ có nhiều danh lam thắng cảnh kỳ thú, nhiều di sản văn hoá vật thể và
phi vật thể độc đáo khác. Sự đa dạng, phong phú về tài nguyên du lịch, thuận lợi về
vị trí địa lý và giao thông là cơ sở, điều kiện quan trọng để Phú Thọ có thể trở thành
một trong những trọng điểm du lịch quốc gia, phát triển du lịch thành ngành kinh tế
mũi nhọn của tỉnh. Quy hoạch tổng thể phát triển du lịch Việt Nam đến năm 2020,
tầm nhìn đến năm 2030 do Thủ tướng Chính phủ phê duyệt cũng đã xác định Phú
Thọ là một trong các địa bàn trọng điểm phát triển du lịch của cả nước [89, tr.7].


2
Nhận thức được những tiềm năng, lợi thế về du lịch và lợi ích do du lịch đem
lại, tỉnh Phú Thọ đã có nhiều chủ trương, chính sách, giải pháp cụ thể đẩy mạnh
phát triển ngành kinh tế quan trọng này và đã đạt những kết quả đáng ghi nhận.
Nhiều năm qua, lượng khách du lịch liên tục tăng trưởng với tốc độ khá, doanh thu,
giá trị tăng thêm cũng đạt mức tăng trưởng cao; cơ sở vật chất phát triển; vốn đầu tư
cho du lịch tăng đều qua các năm và theo hướng đẩy mạnh xã hội hoá khá rõ nét…
Tuy nhiên, so với tiềm năng, sự phát triển của du lịch Phú Thọ chưa đạt được
mức tương xứng và còn nhiều hạn chế đáng kể trên các mặt: Chất lượng và tính đa
dạng của sản phẩm du lịch, chất lượng và tính đồng bộ của hệ thống cơ sở vật chất,
chất lượng nguồn nhân lực ngành du lịch, công tác quản lý hoạt động du lịch, mối
quan hệ liên kết, tính cạnh tranh trên thị trường…Đặc biệt, từ góc độ phát triển bền
vững, hoạt động du lịch tỉnh Phú Thọ đang bộc lộ những vấn đề đáng quan tâm:
Tăng trưởng của ngành du lịch chưa vững chắc; tốc độ và mức độ ổn định của tăng
trưởng du lịch, đóng góp của du lịch cho GRDP của tỉnh đều thấp kém hơn so với
mặt bằng chung cả nước; du lịch Phú Thọ chưa đón bắt và tranh thủ tốt được những
cơ hội từ hội nhập ngày càng sâu rộng và toàn diện của Việt Nam với kinh tế thế
giới; hoạt động du lịch gây không ít tác động tiêu cực tới tài nguyên du lịch, tới môi
trường tự nhiên, xã hội, tới việc bảo tồn và phát huy các giá trị văn hoá vật thể, phi
vật thể; một số ngoại ứng tiêu cực từ du lịch tới cộng đồng…Những hạn chế, yếu

kém trên ảnh hưởng trực tiếp đến phát triển du lịch của tỉnh Phú Thọ cả trước mắt
cũng như về lâu dài. Trước tình hình đó, việc nghiên cứu, đề xuất các giải pháp phát
triển du lịch bền vững ở tỉnh Phú Thọ là rất cần thiết, có ý nghĩa thực tế thiết thực.
Xuất phát từ lý do trên, tác giả lựa chọn đề tài nghiên cứu: “Phát triển du
lịch bền vững ở tỉnh Phú Thọ” làm đề tài luận án Tiến sĩ chuyên ngành Kinh tế
phát triển.
2. Mục tiêu, nhiệm vụ nghiên cứu
2.1. Mục tiêu nghiên cứu
Trên cơ sở làm rõ lý luận về phát triển du lịch bền vững ở địa phương cấp
tỉnh để đánh giá thực trạng hoạt động du lịch và đề xuất định hướng, giải pháp phát
triển du lịch bền vững ở tỉnh Phú Thọ đến năm 2030.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Để đạt được mục tiêu trên, luận án thực hiện các nhiệm vụ sau:


3
- Hệ thống hóa và góp phần làm rõ thêm cơ sở lý thuyết về phát triển du lịch
bền vững ở địa phương cấp tỉnh.
- Nghiên cứu kinh nghiệm từ một số mô hình phát triển du lịch bền vững và
không bền vững ở một số quốc gia, vùng lãnh thổ và một số địa phương trong nước
để rút ra bài học cho phát triển du lịch ở địa phương cấp tỉnh.
- Phân tích, đánh giá thực trạng phát triển du lịch ở Phú Thọ từ năm 2006
đến nay trên cơ sở lý thuyết về phát triển du lịch bền vững.
- Đề xuất định hướng và các giải pháp phát triển du lịch bền vững ở tỉnh Phú
Thọ đến năm 2030.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu
Luận án tập trung nghiên cứu các vấn đề lý luận về phát triển du lịch bền
vững, thực tiễn và giải pháp phát triển du lịch bền vững ở địa phương cấp tỉnh.
3.2. Phạm vi nghiên cứu

- Về nội dung:
+ Nghiên cứu khái niệm, đặc điểm, vai trò, nội dung, tiêu chí và các yếu tố
tác động, ảnh hưởng đến phát triển du lịch bền vững cấp tỉnh dựa trên ba trụ cột
chính là tăng trưởng kinh tế bền vững; tăng trưởng kinh tế đồng thời thúc đẩy tiến
bộ và công bằng xã hội; tăng trưởng kinh tế gắn với bảo vệ tài nguyên, bảo vệ môi
trường sinh thái;
+ Nghiên cứu kinh nghiệm trong nước và quốc tế về một số mô hình phát
triển du lịch bền vững để rút ra bài học kinh nghiệm cho địa phương cấp tỉnh trong
phát triển du lịch bền vững;
+ Phân tích, đánh giá thực trạng phát triển du lịch bền vững ở tỉnh Phú Thọ;
+ Đề xuất mục tiêu, định hướng và giải pháp phát triển du lịch bền vững ở
tỉnh Phú Thọ đến năm 2030.
- Về không gian: Nghiên cứu phát triển du lịch bền vững trên địa bàn tỉnh
Phú Thọ.
- Về thời gian: Nghiên cứu thực trạng hoạt động du lịch từ năm 2006 đến
nay; xây dựng mục tiêu, định hướng, giải pháp phát triển du lịch bền vững ở tỉnh
Phú Thọ đến năm 2030.


4
4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu
4.1. Cơ sở lý luận
Cơ sở lý luận của luận án là Chủ nghĩa Mác - Lênin; tư tưởng Hồ Chí Minh;
quan điểm, đường lối của Đảng và Nhà nước ta; dựa trên các lý thuyết về kinh tế
học phát triển, kinh tế du lịch, phát triển bền vững, quản lý kinh tế, kinh tế vĩ mô,
kinh tế vi mô… đồng thời kế thừa, tiếp thu có chọn lọc những kết quả nghiên cứu
về các vấn đề thuộc nội dung liên quan đến luận án trong các công trình khoa học
đã được công bố.
4.2. Phương pháp nghiên cứu
Để phục vụ cho mục tiêu nghiên cứu và thực hiện những nhiệm vụ của đề tài

đặt ra, tác giả sẽ sử dụng các phương pháp sau:
- Phương pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử của Chủ nghĩa
Mác - Lênin: Là phương pháp luận chung cho các phương pháp nghiên cứu của
luận án, được sử dụng xuyên suốt quá trình nghiên cứu, xây dựng đề tài luận án.
- Phương pháp hệ thống hóa: Sử dụng để hệ thống hóa những vấn đề lý luận
về phát triển du lịch bền vững, trên cơ sở kế thừa các kết quả nghiên cứu lý luận của
các công trình đã được công bố.
- Phương pháp thu thập, phân tích, tổng hợp, so sánh: Sử dụng để khảo cứu
kinh nghiệm mô hình phát triển du lịch bền vững ở một số quốc gia, vùng lãnh thổ,
các địa phương trong nước. Trên cơ sở đó tổng hợp, phân tích, rút ra bài học kinh
nghiệm cho tỉnh Phú Thọ. Phương pháp này cũng sẽ được sử dụng để phân tích,
đánh giá thực trạng phát triển du lịch của tỉnh Phú Thọ trong thời kỳ nghiên cứu.
- Phương pháp dự báo: Sử dụng phương pháp này để dự báo các yếu tố tác
động đến phát triển du lịch bền vững trong tương lai như dự báo tình hình và những
biến động quốc tế, trong nước, nhu cầu thị trường, xu hướng chuyển dịch nguồn
khách du lịch, tác động của các yếu tố kinh tế, xã hội, khoa học công nghệ trong và
ngoài nước đến phát triển du lịch bền vững của tỉnh trong ngắn hạn và dài hạn...
- Phương pháp phỏng vấn, điều tra, khảo sát: Sử dụng để khảo sát thực tế về
phát triển du lịch bền vững trên địa bàn tỉnh; phỏng vấn, điều tra các tác động của
phát triển du lịch đến cộng đồng, đến các yếu tố văn hóa, xã hội...
Các phương pháp trên được sử dụng linh hoạt, đan xen, kết hợp để phát huy
hiệu quả tổng hợp hướng đến hoàn thành mục tiêu nghiên cứu.


5
5. Đóng góp mới của luận án
- Góp phần hệ thống, bổ sung thêm lý thuyết về phát triển du lịch bền vững ở
địa phương cấp tỉnh;
- Rút ra bài học từ kinh nghiệm về phát triển du lịch bền vững của các nước,
vùng lãnh thổ và các địa phương cho tỉnh Phú Thọ trong phát triển du lịch bền vững;

- Làm rõ thực trạng phát triển du lịch tỉnh Phú Thọ theo các nội dung và tiêu
chí đánh giá phát triển du lịch bền vững;
- Đề xuất các mục tiêu, định hướng, giải pháp phát triển du lịch bền vững ở
tỉnh Phú Thọ đến năm 2030.
Luận án có thể là tài liệu tham khảo hữu ích cho tỉnh Phú Thọ trong việc xây
dựng và tổ chức thực hiện các Quy hoạch, Kế hoạch, Đề án phát triển du lịch của
địa phương; đồng thời có thể được sử dụng làm tài liệu tham khảo cho các cán bộ
nghiên cứu trong lĩnh vực phát triển du lịch bền vững.
6. Kết cấu và nội dung của luận án
Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục công trình của tác giả đã công bố
liên quan đến luận án, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, luận án gồm 4
chương, 12 tiết.


6

Chương 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU
LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI
Ở nhiều quốc gia trên thế giới, du lịch luôn là ngành, lĩnh vực được quan
tâm đầu tư phát triển bởi những lợi ích to lớn mà nó đem lại cho nền kinh tế.
Song, phát triển du lịch với mục đích thuần kinh tế tuy đem đến nhiều lợi ích
trước mắt, nhưng ngày càng bộc lộ những hạn chế, bất cập về lâu dài, nguy cơ
làm suy kiệt tài nguyên du lịch, giảm tính đa dạng và đe dọa hủy hoại môi trường
sinh thái, tác động xấu đến các nền văn hóa bản địa, đến cộng đồng địa phương,
hậu quả của những tác động này sẽ ảnh hưởng tiêu cực trở lại đến chính sự phát
triển du lịch trong dài hạn. Từ thực tế này, đã xuất hiện nhu cầu nghiên cứu về
các loại hình du lịch mới, những cách thức phát triển du lịch mới, quan tâm hơn
đến việc bảo vệ tài nguyên du lịch, đến môi trường sinh thái, đến trách nhiệm với
cộng đồng, xã hội, cân đối hơn giữa các yếu tố trước mắt và lâu dài trong quá

trình phát triển. Lý thuyết về phát triển du lịch bền vững dần được hình thành và
bổ sung, hoàn chỉnh qua quá trình tìm tòi, nghiên cứu đó.
Cho đến nay, trên thế giới đã có nhiều nghiên cứu về phát triển du lịch
bền vững. Chỉ tính đến năm 1999, theo thống kê của UNWTO, đã có trên 350
cuốn sách và bài báo (công bố quốc tế) nói về du lịch bền vững [trích theo 103,
tr.3]. Theo thời gian, những nghiên cứu về vấn đề này tiếp tục ngày càng phong
phú và đa dạng hơn nhiều, khó có thể tóm lược trong phạm vi một luận án nhỏ.
Ở Việt Nam, các nghiên cứu về phát triển du lịch bền vững bắt đầu được đề cập
từ những năm 90 của thế kỷ 20 trên cơ sở tiếp cận, tiếp thu những kết quả nghiên
cứu lý luận và thực tiễn của quốc tế về phát triển bền vững nói chung, phát triển
du lịch bền vững nói riêng, đồng thời gắn với yêu cầu phát triển thực tế của đất
nước. Trước yêu cầu, đòi hỏi ngày càng cao về chất lượng phát triển, các công
trình nghiên cứu về phát triển du lịch bền vững cũng ngày một phong phú hơn.
Dưới đây là tóm lược một số công trình và hướng nghiên cứu cụ thể trong và
ngoài nước liên quan đến chủ đề của luận án.


7
1.1. NHỮNG NGHIÊN CỨU VỀ PHÁT TRIỂN DU LỊCH BỀN VỮNG Ở
NƯỚC NGOÀI

1.1.1. Nghiên cứu lý luận chung về phát triển du lịch bền vững
- Cuốn “The handbook on sustainable tourism development” (Cẩm nang về
phát triển du lịch bền vững) do UNWTO và UNEP ấn hành [97]: Sách được xây
dựng dựa trên một công trình nghiên cứu được thực hiện hơn 10 năm bởi các
chuyên gia của UNWTO và UNEP, vừa mang tính khái lược, hệ thống một số nội
dung lý thuyết về du lịch và phát triển bền vững đã từng được công bố trong các
công trình, ấn bản chính thức của UNWTO và UNEP trước đó, vừa là sự tổng kết
thực tiễn qua các cuộc khảo sát và nghiên cứu được tiến hành tại nhiều quốc gia
thành viên của UNWTO. Nhằm mục đích cung cấp các chỉ dẫn cho các chính phủ

và giới thiệu một khung khổ để xây dựng các chính sách hướng tới tăng cường bền
vững du lịch, cuốn sách đưa ra khái niệm về phát triển bền vững trong du lịch; nêu
quan điểm về những nguyên tắc chỉ đạo và phương pháp tiếp cận hiệu quả để xây
dựng các định hướng, chiến lược và chính sách nhằm tăng cường bền vững du lịch;
đánh giá những tác động về mặt chính sách của chương trình du lịch bền vững;
phân tích vai trò của Chính phủ, của doanh nghiệp, du khách, cộng đồng địa
phương, các tổ chức phi chính phủ, sự tác động của thị trường và các yếu tố văn
hóa, xã hội, môi trường liên quan đến phát triển du lịch bền vững. Cuốn sách cũng
đề xuất một bộ công cụ khá chi tiết với các nhóm công cụ đo lường bao gồm các chỉ
số bền vững, giám sát bền vững và xác định giới hạn; công cụ chỉ đạo và kiểm soát
bao gồm pháp luật, quy định, quy hoạch; công cụ kinh tế bao gồm thuế, phí, các
chính sách khuyến khích và thỏa thuận tài chính, các công cụ hỗ trợ khác…, để thực
thi chiến lược và chính sách, thúc đẩy phát triển du lịch bền vững. Có thể nói rằng,
đây là một trong những công trình công phu và có giá trị nghiên cứu cao về lý
thuyết cũng như giá trị tham khảo thiết thực trong thực hành phát triển du lịch bền
vững tính cho đến thời điểm sách được ấn hành và cả trong các năm về sau.
- Cuốn “Managing Sustainable Tourism: A legacy for the future” (Quản lý
du lịch bền vững: Một di sản cho tương lai) của David L.Edgell [125]: Thông qua
nghiên cứu các hoạt động du lịch cụ thể, phân tích chính sách và thực tiễn quản lý
du lịch cả thành công và thất bại, tác giả chỉ ra những ảnh hưởng có thể có của du
lịch như tác động tiêu cực đến môi trường, nguy cơ làm suy thoái văn hóa, phá vỡ


8
cấu trúc xã hội của cộng đồng bản địa và rút ra nhận định: Sự thành công hay không
của phát triển du lịch phụ thuộc vào việc duy trì một sự cân bằng tinh tế giữa tăng
trưởng kinh tế với bảo tồn văn hóa, tôn trọng cộng đồng và bảo vệ môi trường. Tác
giả cũng nhấn mạnh và cập nhật những xu hướng tác động, các cơ hội và thách thức
toàn cầu đến du lịch; đề cao triết lý bảo vệ thiên nhiên, môi trường, văn hóa trong
khi vẫn đảm bảo duy trì tăng trưởng kinh tế hợp lý và có trật tự trong quá trình phát

triển du lịch; cung cấp cách tiếp cận đa diện cho việc nghiên cứu và thực hành quản
lý du lịch bền vững; cung cấp câu trả lời cho việc khắc phục những khó khăn mà du
lịch phải đối mặt, trong đó nhấn mạnh tầm quan trọng của việc tạo lập, củng cố các
mối quan hệ hài hòa giữa chính quyền địa phương, khu vực tư nhân và cộng đồng
dân cư. Công trình này thảo luận sâu những hướng dẫn hợp lý để bảo vệ môi
trường, di sản và văn hóa địa phương trong khi phát triển các mục tiêu du lịch thực
tế cho tăng trưởng kinh tế tương thích. Du lịch bền vững, như chia sẻ của tác giả, là
một di sản cho tương lai và một động lực tiềm năng đối với phát triển kinh tế, bảo
tồn môi trường tự nhiên, và góp phần bảo vệ hòa bình toàn cầu.
- Bộ tài liệu “Sustainable Tourism for Development Guidebook” (Sách
hướng dẫn du lịch bền vững cho sự phát triển) do UNWTO ấn hành [147]. Tài liệu
nghiên cứu được thực hiện trong khuôn khổ của dự án EU "Tăng cường năng lực
du lịch bền vững cho phát triển ở các nước đang phát triển". Mục đích là nâng cao
sự hiểu biết chung và cam kết của EU về phát triển du lịch bền vững; đồng thời
khuyến nghị các giải pháp vận dụng để du lịch thực sự là một phương tiện thúc
đẩy tăng trưởng kinh tế, đồng thời giảm thiểu các tác động tiêu cực về xã hội, văn
hóa và môi trường.
Với mục đích đó, nội dung tài liệu khái quát, hệ thống các vấn đề lý luận
chung về phát triển du lịch bền vững như quan niệm, định nghĩa, nguyên tắc chung
liên quan đến du lịch bền vững; cung cấp một khung khổ có tính chất phương pháp
luận cho việc đánh giá về sự phát triển của du lịch ở các quốc gia và mức độ hiệu
quả mà du lịch đó cần đạt được với ý nghĩa như một công cụ để phát triển bền vững,
với năm nhóm nội dung đánh giá: Chính sách du lịch và quản trị; trách nhiệm kinh
tế, sự đầu tư và năng lực cạnh tranh; việc làm và nguồn lực con người; giảm nghèo
và hội nhập xã hội; tính bền vững của môi trường tự nhiên và văn hóa. Trên cơ sở
khung khổ này và các thông tin, số liệu về du lịch và phát triển được cung cấp từ


9
các quốc gia thuộc dự án, tài liệu cũng đã phân tích thực trạng phát triển du lịch bền

vững trên thế giới; đưa ra các nhận định, kết luận và khuyến nghị liên quan. Các nội
dung của bộ sách hướng dẫn đã được thử nghiệm tại sáu quốc gia đang phát triển
(Botswana, Ấn Độ, Kenya, Việt Nam, Senegal và Timor-Leste) và hướng tới hai
nhóm đối tượng chính là EU và các cơ quan hỗ trợ phát triển khác, để giúp họ hiểu
và xác định các cơ hội hỗ trợ ngành du lịch trong phát triển bền vững.
- Công trình “Principles and practice of sustainable tourism planning”
(Nguyên tắc và thực hành kế hoạch du lịch bền vững) của Daniela Drumbrăveanu
[124]: Tài liệu làm rõ một số nội dung lý thuyết chung về phát triển du lịch bền vững
trong đó tập trung phân tích các quan điểm về phát triển du lịch bền vững, các khía
cạnh cần có để du lịch được gọi là bền vững, phân biệt giữa du lịch bền vững và du
lịch đại chúng; hệ thống và đề xuất 6 nhóm nguyên tắc của du lịch bền vững, bao
gồm: (1) giảm thiểu tác động đến môi trường để đảm bảo sự bền vững về sinh thái;
(2) giảm thiểu tác động tiêu cực đến cộng đồng địa phương để bảo đảm tính bền
vững về xã hội; (3) giảm thiểu tác động tiêu cực đến văn hóa, truyền thống của các
địa phương để bảo đảm sự bền vững về văn hóa; (4) tối đa hóa lợi ích kinh tế của các
địa phương để có được sự bền vững về kinh tế; (5) thông tin, giáo dục nhận thức đến
doanh nghiệp, du khách, chính quyền và người dân địa phương để cải thiện thái độ
của các chủ thể đối với môi trường và giảm thiểu tác động tiêu cực từ hành vi của
chủ thể đến môi trường, xã hội; (6) phát huy vai trò tham gia, kiểm soát của cộng
đồng địa phương đối với các hoạt động du lịch ở điểm đến.
- Tài liệu Hội thảo quốc tế “International forum on sustainable tourism
development and innovation” (Diễn đàn quốc tế về phát triển du lịch bền vững và
đổi mới) [127]: Tài liệu đã tập hợp các nghiên cứu lý thuyết và kinh nghiệm về phát
triển du lịch bền vững, phân tích nhiều nội dung lý luận chung về phát triển du lịch
bền vững như khái niệm, các nguyên tắc, mục tiêu hướng đến của phát triển du lịch
bền vững. Tài liệu cũng hệ thống và khái lược một số khuyến nghị thể chế cho các
quốc gia, các nhà hoạch định chính sách đã được nêu tại nhiều diễn đàn quốc tế lớn
về du lịch để hướng đến sự phát triển du lịch bền vững hơn như: Hiến chương thế
giới cho du lịch bền vững của Lanzarote (1995); Chương trình nghị sự 21 cho
ngành công nghiệp du lịch & du lịch (1996); Hiến chương châu Âu về du lịch bền

10
vững ở khu bảo tồn (1997); Mã đạo đức toàn cầu cho du lịch (1999); Các thiết kế
của Chương trình Nghị sự 21 cho du lịch ở EU.
- Cuốn “Making Tourism More Sustainable - A Guide for Policy Makers”
(Để du lịch bền vững hơn - Hướng dẫn cho các nhà hoạch định) do UNEP và
UNWTO biên soạn [144]: Được biên soạn nhằm đưa ra các hướng dẫn và khuyến
nghị về phát triển du lịch bền vững đối với các chính phủ, các nhà hoạch định
chính sách, nhà quản lý, trong nội dung 5 chương của cuốn sách, một số quan
điểm lý luận chung về phát triển du lịch bền vững của UNEP và UNWTO đã được
hệ thống và thể hiện, như các phân tích về mối quan hệ giữa du lịch và tính bền
vững; giới thiệu một số nguyên tắc cơ bản và các khuyến nghị chính sách cho một
chương trình phát triển du lịch bền vững; xác định cấu trúc và chiến lược để sự
phát triển du lịch bền vững hơn; giới thiệu các bộ công cụ đánh giá phát triển du
lịch bền vững.
- Cuốn sách “Indicators of Sustainable Development for Tourism
Destinations” (Bộ chỉ số phát triển bền vững cho các điểm đến du lịch) do
UNWTO ấn hành [145]: Là kết quả của một nghiên cứu sâu rộng về các sáng kiến
chỉ số du lịch toàn thế giới, tài liệu được UNWTO xác định là chìa khóa cho sự
phát triển du lịch và quản lý một điểm đến nhất định đồng thời khuyến nghị các
quốc gia thành viên lựa chọn thường xuyên như một công cụ cần thiết cho quá
trình lập kế hoạch và quản lý hoạch định chính sách phát triển bền vững tại các
điểm đến du lịch. Nội dung tài liệu phân tích về sự cần thiết xây dựng và ứng dụng
chỉ số phát triển bền vững cho các điểm đến du lịch; hướng dẫn một quy trình để
có thể xác định các chỉ số đáp ứng tốt nhất các vấn đề của điểm du lịch cụ thể; đề
xuất một bộ 13 nhóm với trên 40 chỉ số cụ thể phát triển bền vững tại các điểm
đến du lịch, bao gồm các nhóm chỉ số liên quan đến an sinh, duy trì bản sắc văn
hóa, sự hài lòng và tham gia của cộng đồng bản địa trong du lịch, yếu tố sức khỏe
và an toàn, khả năng nắm bắt lợi ích kinh tế từ du lịch, công tác giám sát sử dụng

tài nguyên và quản lý năng lượng, việc hạn chế tác động tiêu cực từ hoạt động du
lịch, trình độ kiểm soát và quản lý, việc thiết kế sản phẩm và dịch vụ,tính bền
vững của các hoạt động và dịch vụ du lịch ... Cuốn sách cũng hướng dẫn việc sử
dụng các chỉ số cho việc lập kế hoạch, quản lý và các mục đích khác nhằm hỗ trợ


11
việc hình thành và thực hiện chính sách du lịch bền vững; đưa ra các ví dụ tham
chiếu cụ thể về ứng dụng bộ chỉ số ở các mức độ và cấp độ khác nhau, tương ứng
với đó là nhwungx kết quả phát triển bền vững điểm đến khác nhau, từ đó khuyến
nghị các vấn đề cần thiết cho việc áp dụng bộ chỉ số. Sách có ý nghĩa tham khảo
thiết thực cả về lý thuyết cũng như cho công tác hoạch định chính sách và thực
hành phát triển bền vững du lịch của các quốc gia, khu vực, địa phương.
Nhiều công trình nghiên cứu khác cũng đề cập, phân tích, hệ thống các
nội dung lý luận chung về phát triển du lịch bền vững ở các mức độ và phạm vi
khác nhau như: Cuốn “Tourism and Sustainable Development: Mornitoring,
Planning, Managing” (Du lịch và sự phát triển bền vững: Giám sát, Kế hoạch,
Quản lý) của Butler R.W., Nelson J. G. & Wall G. [123]; bài viết “Tourism and
sustainable development” (Du lịch và sự phát triển bền vững) của Murphy, P. E.
[137]; Bài viết “Sustainable tourism development: a critique” (Phát triển du lịch
bền vững: Một số bình luận) của Liu, Z. [133];...
1.1.2. Nghiên cứu các khía cạnh cụ thể của phát triển du lịch bền vững,
các kinh nghiệm và giải pháp thực tế phát triển du lịch bền vững
1.1.2.1. Nghiên cứu mối quan hệ giữa tài nguyên du lịch và phát triển du
lịch bền vững
- Tài liệu “Tourism and Natural Resource Management: A General
Overview of Research and Issues” (Du lịch và quản lý tài nguyên thiên nhiên:
Nghiên cứu tổng quan và các vấn đề) của Jeffrey D. Kline [131]: Tác giả phân tích
tác động qua lại giữa tài nguyên thiên nhiên và phát triển du lịch, nhất là các loại
hình du lịch dựa nhiều vào tài nguyên thiên nhiên và có sự tương tác cao với tài

nguyên thiên nhiên như du lịch sinh thái, trong đó đánh giá ý nghĩa quan trọng của
tài nguyên cho phát triển du lịch, đồng thời cũng nêu vai trò của việc phát triển các
loại hình du lịch thân thiện môi trường với công tác quản lý, bảo vệ tài nguyên, môi
trường. Tác giả cũng đề xuất một số giải pháp quản lý và các phương cách sử dụng
tài nguyên có hiệu quả cho phát triển du lịch.
- Cuốn sách “Sustainable Tourism as driving force for cultural heritage site
development” (Du lịch bền vững là động lực phát triển di sản văn hóa), biên tập và
tác giả chính Engelbert Ruoss, Loredana Alfarè [126]: Các tác giả hệ thống một số


12
nội dung lý luận về di sản văn hóa, về du lịch bền vững, các quy định pháp lý quốc tế
về bảo vệ di sản; phân tích mối quan hệ tương tác hai chiều giữa du lịch và di sản văn
hóa, những thuận lợi và thách thức đặt ra từ sự phát triển du lịch đối với việc bảo vệ
nguyên trạng di sản văn hóa ở các điểm đến; mô tả và phân tích các trường hợp thực
tế điển hình về sự thành công trong việc duy trì sự cân bằng và khai thác hiệu quả yếu
tố tích cực trong quan hệ tương tác du lịch - di sản văn hóa ở hai thành phố di sản nổi
tiếng thế giới là Venice (Ý) và Dubrovnik (Croatia), từ đó khuyến nghị các giải pháp
chính sách và ứng dụng nhằm giảm thiểu những tác động tiêu cực, khai thác những
mặt tích cực của mối quan hệ này để hướng đến sự phát triển bền vững của du lịch và
bảo vệ, phát huy giá trị của các di sản văn hóa. Ấn phẩm có ý nghĩa tham khảo cả về
lý luận và thực tiễn đối với đề tài, nhất là trong việc nghiên cứu các giải pháp phát
huy các giá trị văn hóa của tỉnh Phú Thọ - nơi có nhiều di sản được xếp hạng, trong
đó có hai di sản văn hóa được UNESCO công nhận là di sản phi vật thể của nhân loại
- cho phát triển du lịch bền vững ở địa phương.
1.1.2.2. Nghiên cứu về một số hình thức, hướng phát triển du lịch có yếu
tố bền vững
- Cuốn “Ecotourism and Sustainable Development: Who Owns Paradise?”
(Du lịch sinh thái và phát triển bền vững: Ai sở hữu thiên đường?) của Martha
Honey [135]: Cuốn sách là một trong số những nghiên cứu đầu tiên về đề tài này.

Sau đó, trong lần tái bản vào năm 2008, một số nội dung cả về lý thuyết và thực tiễn
đã được cập nhật, bổ sung thêm. Trên cơ sở những thông tin, tư liệu thực tế phong
phú về hoạt động du lịch ở nhiều quốc gia, vùng lãnh thổ, trong đó tập trung nghiên
cứu điển hình ở 6 quốc gia, vùng lãnh thổ đang phát triển và một số địa phương trên
đất nước Mỹ, tác giả đưa ra những nhận định tổng quan về du lịch sinh thái trên thế
giới và mối quan hệ với phát triển bền vững; đánh giá sự phát triển của du lịch sinh
thái trong chiến lược du lịch bền vững của mỗi quốc gia, trong mối quan hệ với hệ
thống chính trị và sự thay đổi tương ứng của các chính sách kinh tế - xã hội của
quốc gia đó; phân tích những tác động kinh tế và văn hóa của việc mở rộng du lịch
đến quần thể bản địa cũng như trên các hệ sinh thái. Tác giả đặt ra các câu hỏi: Có
thể giúp các nước đang phát triển thu được lợi ích kinh tế từ du lịch, đồng thời bảo
vệ được môi trường hoang sơ, bảo vệ các hệ sinh thái mỏng manh? du lịch "xanh"
đang được tích cực tiếp thị như một giải pháp "cùng thắng" cho thế giới thứ ba thực


13
sự có thể đem lại kết quả như vậy? Làm sao để có sự công bằng hơn trong việc
hưởng lợi từ du lịch? Câu trả lời gắn với đề xuất về việc xây dựng và kiên trì thực
hiện chiến lược du lịch bền vững như một yêu cầu và điều kiện tiên quyết trong suốt
quá trình phát triển du lịch; về các giải pháp nhằm giáo dục ý thức bảo vệ môi
trường và hệ sinh thái; giáo dục trách nhiệm, lương tâm xã hội trong ngành công
nghiệp du lịch; cộng đồng và bình đẳng lợi ích, tăng cường sự chia sẻ giữa các quốc
gia nhất là giữa các nước phát triển với nước đang phát triển và nước nghèo.
- Cuốn “Ecotourism: A Sustainable Approach of Tourism in Jordan”(Du
lịch sinh thái: Một cách tiếp cận bền vững của du lịch ở Jordan) của Al-mughrabi và
Abeer [122]: Các tác giả cuốn sách nêu một số nội dung lý luận về du lịch sinh thái
như định nghĩa, nguyên tắc, tác động của du lịch sinh thái đối với tài nguyên và môi
trường, từ đó khẳng định vai trò của du lịch sinh thái như một hướng phát triển du
lịch bền vững hơn. Trên cơ sở hệ thống lý luận về du lịch sinh thái, các tác giả nêu
một số điển hình về kinh nghiệm phát triển du lịch sinh thái ở Úc và Bulgaria và

đi sâu phân tích, đánh giá thực trạng phát triển du lịch sinh thái ở Jordan, đưa ra
một số khuyến nghị chính sách thúc đẩy phát triển du lịch sinh thái ở Jordan. Các
khuyến nghị này cũng có thể nghiên cứu để vận dụng cho các quốc gia, địa
phương có những tài nguyên và điều kiện phát triển du lịch tương tự.
- Cuốn “Tourism and sustainable community development” (Du lịch và
phát triển cộng đồng bền vững) của Greg Richards và Derek Hall [128]: Dựa trên
kết quả khảo sát, nghiên cứu phong phú được tiến hành ở nhiều quốc gia, vùng
lãnh thổ, tác giả tìm cách trả lời câu hỏi: các cộng đồng địa phương có thể đóng
góp những gì cho du lịch bền vững và ngược lại, du lịch bền vững sẽ mang lại
điều gì cho các cộng đồng địa phương? Ở đây, dưới các biểu hiện cụ thể khác
nhau, những tác động của du lịch đến sự phát triển và bảo tồn bản sắc của cộng
đồng bản địa cũng như vai trò của các cộng đồng địa phương trong phát triển du
lịch bền vững trên cả ba khía cạnh kinh tế, văn hóa và môi trường được khắc họa
một cách chân thực và sinh động; từ đó tác giả khẳng định và nhấn mạnh vai trò
của mối quan hệ tương tác giữa du lịch và cộng đồng trong phát triển bền vững, đề
xuất các giải pháp nhằm tạo điều kiện để các cộng đồng được tham gia và hưởng
lợi nhiều hơn từ hoạt động du lịch, cũng chính là cách thức để sự phát triển của du
lịch có tính hài hòa, bền vững hơn.


14
- Bài viết “Sustainable Rural Tourism: Lessons for Rural Development” (Du
lịch nông thôn bền vững: Bài học cho phát triển nông thôn) của Ruth McAreavey và
John McDonagh [138]: Qua nghiên cứu một số trường hợp điển hình du lịch nông
thôn ở vùng Bắc Ireland, các tác giả đề cập đến một hình thức du lịch cụ thể, với đặc
thù của các hoạt động du lịch gắn với điểm đến là vùng nông thôn; đánh giá các yếu
tố bền vững từ góc độ văn hóa, xã hội của hình thức du lịch này. Bốn chủ đề được
phân tích trong bài viết (năng lực thể chế, tính hợp pháp của cộng đồng địa phương
trong hoạt động du lịch, sự điều hướng quan hệ lợi ích giữa các bên liên quan, du
lịch nông thôn bền vững trong thực tế) nhằm trả lời cho câu hỏi: Những khả năng mà

du lịch nông thôn bền vững có thể đem lại cho phát triển nông thôn? ngược lại, một
khu vực nông thôn phát triển hỗ trợ gì cho phát triển du lịch bền vững ở điểm đến
nông thôn đó? Từ đó làm rõ mối quan hệ giữa du lịch nông thôn bền vững và phát
triển nông thôn, ý nghĩa của phát triển du lịch nông thôn bền vững đối với phát triển
nông thôn, của phát triển nông thôn với du lịch nông thôn bền vững.
- Bài viết “Cultural tourism and sustainable development”(Du lịch văn hóa
và phát triển bền vững) của Valeriu và Elena-Manuela [148]: Các tác giả tập trung
phân tích những tác động ảnh hưởng của các loại hình du lịch văn hóa đối với sự
phát triển của một vùng, miền, khu vực kinh tế, xã hội. Những tác động, ảnh hưởng
đó theo hướng tích cực hay hạn chế, đóng góp ở mức độ nào cho sự phát triển bền
vững của một vùng, miền, khu vực tùy thuộc vào việc loại hình du lịch văn hóa cụ
thể có được tổ chức tốt và được quản lý khoa học, cân đối giữa khai thác và bảo tồn
giá trị văn hóa, phát huy được yếu tố tích cực của giá trị văn hóa và huy động được
sự tham gia tích cực của cộng đồng trong các hoạt động du lịch hay không. Khi các
khía cạnh bền vững được thể hiện trong du lịch văn hóa thì sự đóng góp của du lịch
văn hóa đó cho sự phát triển kinh tế, xã hội của địa phương mang tính bền vững.
1.1.2.3. Nghiên cứu các kinh nghiệm, giải pháp cụ thể phát triển du lịch
bền vững
Nhiều công trình, tài liệu nghiên cứu của các học giả, nhóm học giả, các tổ
chức trên thế giới về những kinh nghiệm, giải pháp cụ thể phát triển du lịch bền
vững. Các nghiên cứu này thường vận dụng những nội dung lý thuyết chung về phát
triển du lịch bền vững vào việc đánh giá, phân tích các chương trình, kế hoạch,


15
chính sách, thực trạng phát triển du lịch của một quốc gia, khu vực hoặc cụ thể hơn
là phân tích, đánh giá một số mô hình phát triển du lịch ở các quốc gia, địa phương,
từ đó rút ra những kinh nghiệm và đề xuất, khuyến nghị các giải pháp về thể chế,
chính sách, chiến lược cũng như giải pháp tổ chức thực hiện cho phát triển du lịch
bền vững ở một số khía cạnh nội dung, một số điểm đến hoặc địa phương, quốc gia

cụ thể; đồng thời cũng qua phân tích, đánh giá thực tế để đề xuất bổ sung các nội
dung lý luận về phát triển du lịch bền vững. Có thể nêu một số công trình nghiên
cứu theo hướng này như: “Sustainable Ecotourism in Amazonia: Evaluation of Six
Sites in Southeastern Peru” (Du lịch sinh thái bền vững ở Amazonia: Đánh giá 6
điểm đến ở Đông Nam Peru) của Tiffany M. Doan [140]; “The Kerala Tourism
Model - An Indian State - on the Road to Sustainable Development” (Mô hình du
lịch ở Kerala - một tiểu bang của Ấn Độ - Trên con đường tới sự phát triển bền
vững) của Tatjana Thimm [139]; “Rural Tourism in Spain” (Du lịch nông thôn ở
Tây Ban Nha) của Michael Barke [136]...
1.2. NHỮNG NGHIÊN CỨU VỀ PHÁT TRIỂN DU LỊCH BỀN VỮNG Ở
TRONG NƯỚC

1.2.1. Nghiên cứu lý luận chung về phát triển du lịch bền vững
- Tuyển tập báo cáo tại Hội thảo quốc tế “Phát triển du lịch bền vững ở Việt
Nam”, do Tổng cục Du lịch Việt Nam phối hợp với Quỹ HANNS SEIDEL tổ chức
[93]. Đây là tập hợp các bài nghiên cứu, bài viết của các nhà khoa học quốc tế và
trong nước về các nội dung liên quan đến phát triển du lịch bền vững. Các tác giả đã
đề cập, phân tích các khía cạnh của phát triển du lịch bền vững. Nhiều nghiên cứu
đã tóm lược một số nội dung lý luận về phát triển du lịch như nội hàm khái niệm du
lịch, quan niệm về du lịch bền vững, các dấu hiệu, yếu tố tác động, đánh giá tính
bền vững trong một số loại hình hoặc hướng phát triển du lịch cụ thể (du lịch sinh
thái, du lịch văn hóa, du lịch cộng đồng…); nhìn nhận, đánh giá thực tế mối quan hệ
giữa sự phát triển của du lịch với duy trì đa dạng sinh học, bảo vệ môi trường sinh
thái, bảo tồn văn hóa và phát triển cộng đồng, phát triển nguồn nhân lực, ứng dụng
khoa học công nghệ; phân tích trường hợp điển hình về phát triển du lịch bền vững
hoặc không bền vững tại một số quốc gia, vùng du lịch trên thế giới cũng như ở
Việt Nam và rút ra những kinh nghiệm cụ thể. Trên cơ sở thảo luận, nghiên cứu,


16

phân tích các vấn đề lý luận và thực tiễn, các tác giả đã đưa ra khuyến nghị chính
sách cho sự phát triển và quản lý phát triển du lịch Việt Nam theo hướng bền vững
hơn. Tuy nhiên, trong giới hạn các bài viết, bài nghiên cứu ngắn của một hội thảo,
các nội dung lý luận về phát triển du lịch bền vững chưa được phân tích sâu; nhiều
khía cạnh của du lịch bền vững chưa được đề cập cụ thể.
- “Cơ sở khoa học và giải pháp phát triển du lịch bền vững ở Việt Nam”, tác
giả Phạm Trung Lương [56]. Đây là công trình nghiên cứu một cách có hệ thống ở
cấp độ Nhà nước về phát triển du lịch bền vững. Công trình đã tiếp cận khoa học
các vấn đề về phát triển du lịch bền vững; tổng quan và hệ thống hóa một số nội
dung lý luận về phát triển du lịch bền vững như khái niệm, những nguyên tắc cơ
bản, dấu hiệu nhận biết, mô hình lý thuyết về phát triển du lịch bền vững; phân tích
một số mô hình và kinh nghiệm quốc tế; phân tích thực trạng phát triển du lịch Việt
Nam với các số liệu nghiên cứu từ năm 1992 đến thời điểm thực hiện đề tài; xác
định một số vấn đề cơ bản liên quan đến phát triển du lịch bền vững đối với Việt
Nam; đề xuất một số giải pháp chính sách và thực tiễn cho phát triển du lịch bền
vững ở Việt Nam.
- “Phát triển du lịch bền vững khu vực duyên hải Nam Trung Bộ Việt Nam”,
do trường Đại học Thương mại, Trường Cao đẳng Thương mại Đà Nẵng và Trường
Đại học Nam Hoa (Đài Loan) đồng tổ chức [24]. Kỷ yếu gồm 59 bài nghiên cứu,
bài viết của các nhà khoa học, nhà quản lý trong nước và quốc tế. Trong nội dung
nhiều bài viết, các tác giả đã hệ thống những vấn đề lý luận chung về phát triển du
lịch bền vững, làm rõ nội hàm khái niệm phát triển du lịch bền vững, các nguyên
tắc, khía cạnh bền vững trong phát triển du lịch, sản phẩm du lịch, thương hiệu và
quảng bá du lịch, liên kết phát triển du lịch bền vững.
- Bài viết “Luận bàn về quan điểm phát triển du lịch bền vững và không bền
vững” của Lê Chí Công [9]. Sau khi khái lược một loạt quan điểm về phát triển du
lịch bền vững, tác giả phân tích, so sánh những điểm khác nhau cơ bản giữa phát
triển du lịch bền vững và không bền vững dựa trên các yếu tố đánh giá như tốc độ
phát triển, mức độ kiểm soát, mục tiêu, phương pháp tiếp cận, đối tượng tham gia
kiểm soát, yếu tố chiến lược, kế hoạch, quản lý, việc sử dụng nguồn lực, thái độ của

du khách…; nhấn mạnh sự cần thiết phải đi đến một quan điểm toàn diện và đầy đủ


17
về phát triển du lịch bền vững, nhằm tạo sự thống nhất về nhận thức và vận dụng
trong thực tiễn quản lý phát triển du lịch.
- Một số Luận án Tiến sĩ Kinh tế đã được công bố có nội dung nghiên cứu lý
luận về phát triển du lịch bền vững:
+ Trần Tiến Dũng “Phát triển du lịch bền vững ở Phong Nha - Kẻ Bàng”
[22]. Luận án khái lược một số vấn đề lý luận chung về phát triển du lịch bền vững
như các quan niệm về du lịch bền vững và phát triển du lịch bền vững, mục tiêu,
nguyên tắc, các chỉ số đánh giá tính bền vững của du lịch. Luận án có ý nghĩa tham
khảo nhất định cho việc nghiên cứu các giải pháp phát triển bền vững một số loại
hình du lịch cụ thể. Tuy nhiên, một số nội dung lý luận của du lịch bền vững như
các tiêu chí đánh giá phát triển du lịch bền vững, các yếu tố tác động đến phát triển
du lịch bền vững chưa được tác giả nghiên cứu sâu.
+ Nguyễn Đức Tuy “Giải pháp phát triển du lịch bền vững Tây Nguyên”
[103]. Luận án hệ thống một số nội dung lý luận về phát triển du lịch bền vững như
định nghĩa, các yếu tố tác động, các tiêu chí đánh giá phát triển du lịch bền vững;
các vấn đề về hợp tác, liên kết vùng trong phát triển du lịch bền vững. Tuy nhiên,
một số vấn đề chung về du lịch bền vững như các nguyên tắc phát triển du lịch bền
vững, vấn đề sức chứa trong du lịch để đảm bảo tính bền vững chưa được tác giả đề
cập sâu.
+ Nguyễn Tư Lương “Chiến lược phát triển du lịch bền vững tỉnh Nghệ An
đến năm 2020” [53]. Trong phần khái lược, hệ thống nội dung lý luận chung về
phát triển du lịch bền vững, luận án đã tổng hợp, phân tích các quan điểm tiếp cận
về phát triển du lịch bền vững và chiến lược phát triển du lịch bền vững, nêu vai trò
và phân tích nội dung cơ bản của chiến lược phát triển du lịch bền vững đối với sự
phát triển kinh tế, xã hội và môi trường của một địa phương. Tuy nhiên, luận án chủ
yếu chỉ tiếp cận và tập trung nghiên cứu các vấn đề liên quan đến chiến lược phát

triển du lịch bền vững, do đó một số nội dung lý luận chung khác về phát triển du
lịch bền vững như các nguyên tắc, tiêu chí đánh giá phát triển bền vững chưa được
đề cập. Mặt khác, trong nội dung nghiên cứu về quy trình xây dựng chiến lược, luận
án chưa đề cập sâu đến vấn đề dự báo dài hạn các yếu tố liên quan và vấn đề liên
kết, phối hợp chiến lược giữa các địa phương.


18
1.2.2. Nghiên cứu các khía cạnh cụ thể của phát triển du lịch bền vững,
các kinh nghiệm và giải pháp thực tế phát triển du lịch bền vững
1.2.2.1. Nghiên cứu mối quan hệ giữa tài nguyên du lịch và phát triển du
lịch bền vững
- Cuốn sách “Tài nguyên du lịch Việt Nam” của Thế Đạt [33]. Với mục
đích hệ thống nguồn tài nguyên du lịch phong phú của Việt Nam phục vụ cho phát
triển du lịch, công trình đã tổng hợp các thông tin liên quan đến nhiều tài nguyên
du lịch trên đất nước Việt Nam (như địa danh có tài nguyên, nguồn gốc của tài
nguyên phi vật thể, ý nghĩa, giá trị của tài nguyên…) theo từng nhóm loại: Tài
nguyên du lịch của hệ sinh thái đồng bằng; tài nguyên của hệ sinh thái núi - rừng,
biển đảo; tài nguyên lễ hội, các thể loại ca nhạc tiêu biểu, các nhạc cụ truyền
thống của một số dân tộc; tài nguyên của loại hình du lịch cộng đồng. Tuy chưa
đầy đủ, còn nhiều tài nguyên du lịch nhất là các tài nguyên du lịch nhân văn chưa
được thống kê, nhưng tài liệu có ý nghĩa tham khảo thiết thực cho việc nghiên
cứu, xây dựng các chương trình du lịch, liên kết trong phát triển du lịch để tăng
tính hấp dẫn, đa dạng của sản phẩm du lịch các vùng miền; đồng thời góp phần
vào việc hệ thống hóa tài nguyên và xây dựng các biện pháp bảo vệ tài nguyên cho
phát triển du lịch bền vững.
- “Phát triển du lịch sinh thái bền vững ở Tây Bắc Việt Nam trên phương
diện đánh giá điều kiện tự nhiên” của Đỗ Trọng Dũng [23]. Với mục tiêu thúc đẩy
sự phát triển của du lịch sinh thái bền vững cho khu vực Tây Bắc của đất nước,
công trình đi sâu vào một số nội dung nghiên cứu chính: hệ thống các khái niệm cơ

bản về phát triển du lịch sinh thái, vị trí của du lịch sinh thái trong chiến lược phát
triển du lịch Việt Nam; đánh giá điều kiện tự nhiên, phân tích mối quan hệ giữa điều
kiện tự nhiên và các tài nguyên du lịch tự nhiên đối với du lịch sinh thái bền vững,
vai trò của các điều kiện tự nhiên và nhân văn trong phát triển du lịch sinh thái;
phân tích hiện trạng phát triển và các mô hình quản lý hoạt động du lịch sinh thái ở
tiểu vùng du lịch miền núi Tây Bắc. Nội dung công trình cũng đề xuất những giải
pháp cho sự phát triển du lịch sinh thái trong khu vực nghiên cứu. Tuy nhiên, do chỉ
tập trung nghiên cứu các yếu tố tự nhiên ở một khu vực địa lý cụ thể gắn với phát
triển du lịch sinh thái bền vững nên các nội dung lý luận về phát triển du lịch bền
vững nói chung mới chỉ được đề cập ở mức độ rất hạn hẹp. Ý nghĩa của công trình


19
nghiên cứu đối với đề tài thể hiện ở những thông tin cụ thể về điều kiện tự nhiên
của các địa phương khu vực miền núi Tây Bắc; vềmột số giải pháp có giá trị tham
khảo nhất định nhằm khai thác hiệu quả tài nguyên du lịch tự nhiên trong mối liên
kết giữa các địa phương ở khu vực trong đó có tỉnh Phú Thọ cho phát triển du lịch
bền vững.
- Bài viết “Sử dụng hợp lý nguồn tài nguyên du lịch tự nhiên cho phát triển
du lịch bền vững” của Nguyễn Minh Tuệ, Phạm Lê Thảo [102]. Bài viết hệ thống
các nguyên tắc phát triển du lịch bền vững, trong đó tập trung phân tích ý nghĩa và
yêu cầu của nguyên tắc khai thác và sử dụng hợp lý các nguồn tài nguyên trong phát
triển du lịch. Theo các tác giả, sử dụng hợp lý tài nguyên bao gồm cả phát huy hiệu
quả sử dụng trong hiện tại trên cơ sở kiểm kê đánh giá, quy hoạch phù hợp để sử
dụng cho các mục tiêu cụ thể; đồng thời sử dụng sao cho các nguồn tài nguyên này
còn có thể được lưu lại cho các thế hệ tương lai. Do đó, trong kế hoạch phát triển du
lịch bền vững cần có sự tính toán hợp lý giữa phần sử dụng trước mắt với việc để
dành lại một phần cho bảo tồn và tái tạo tài nguyên tự nhiên để ngăn chặn sự xuống
cấp của tài nguyên và môi trường.
- Bài viết “Bảo vệ môi trường và phát triển du lịch bền vững” của Nguyễn

Thế Đồng [35]. Tác giả phân tích, làm rõ vai trò của môi trường, vai trò, ý nghĩa
của việc đảm bảo quản lý nhà nước chặt chẽ đối với sự phát triển du lịch bền
vững. Để đảm bảo phát triển du lịch bền vững trong thời gian tới, theo tác giả, cần
quan tâm một số giải pháp như tiếp tục hoàn thiện hệ thống pháp luật về bảo vệ
môi trường, trong đó quy định những nội dung mới như du lịch có trách nhiệm,
chi trả dịch vụ môi trường hệ sinh thái; chú trọng công tác quy hoạch phát triển
các khu du lịch đảm bảo tính khoa học; tăng cường năng lực quản lý môi
trường trong các khu du lịch, trong đó cần có cơ chế phối hợp đồng bộ giữa các
chủ thể quản lý nhà nước với các công ty du lịch và cộng đồng dân cư địa phương;
đẩy mạnh thanh tra, kiểm tra, giám sát về môi trường; Nâng cao hiệu quả công tác
tuyên truyền, giáo dục về môi trường trong toàn xã hội; phát triển sinh kế cho
người dân góp phần bảo vệ và sử dụng bền vững tài nguyên thiên nhiên, chú trọng
phát triển dịch vụ du lịch tại địa phương, hỗ trợ phát triển các loại hình du lịch dựa
vào cộng đồng; tăng cường hợp tác quốc tế, đa dạng hóa phương thức hợp tác
trong phát triển du lịch bền vững.


20
- Bài viết “Bảo tồn và phát huy giá trị di sản phục vụ chiến lược phát triển
du lịch Việt Nam đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030” của Võ Quế [60]. Từ
những đánh giá, phân tích về kết quả tích cực cũng như những vấn đề còn hạn chế
và nguyên nhân của hạn chế trong công tác bảo tồn, phát huy giá trị các di sản của
quốc gia - trong đó có các di sản văn hóa của vùng đất Tổ Phú Thọ - trong hoạt
động du lịch, tác giả đề xuất một số giải pháp trọng tâm cho bảo tồn và phát huy giá
trị di sản phục vụ phát triển du lịch bền vững, đó là: Hoàn chỉnh hệ thống chính
sách về di sản, nhất là những chính sách xã hội hóa hoạt động bảo tồn và phát huy
giá trị di tích; giải quyết thỏa đáng mối quan hệ giữa bảo tồn và phát triển; thực hiện
nghiêm chỉnh 6 nguyên tắc của Công ước quốc tế về du lịch văn hóa (tạo cơ hội
quản lý tốt và có trách nhiệm cho các chủ thể tham gia du lịch; quản lý bền vững
mối quan hệ giữa các địa điểm di sản và du lịch; lên kế hoạch bảo vệ và du lịch cho

các địa điểm di sản; các cộng đồng chủ nhà và dân chúng bản địa phải được tham
gia vào việc lập kế hoạch bảo vệ và du lịch; hoạt động du lịch và bảo vệ phải có lợi
cho cộng đồng chủ nhà; các chương trình xúc tiến du lịch phải bảo vệ và phát huy
các đặc trưng của di sản).
- Cuốn “Lễ hội Việt Nam trong sự phát triển du lịch” của Dương Văn Sáu
[66]. Tác giả đã nghiên cứu tổng quan về lễ hội Việt Nam với ý nghĩa là một loại tài
nguyên nhân văn cho phát triển du lịch, cụ thể những đặc điểm, tính chất, các hoạt
động diễn ra và tác động của lễ hội đến du lịch, nêu những giải pháp bảo tồn lễ hội
và phát huy giá trị của các lễ hội cho phát triển du lịch, phân tích khía cạnh tích cực
của du lịch trong việc thúc đẩy các hoạt động thực hành lễ hội theo hướng duy trì
bản sắc và nét đẹp truyền thống, từ đó có ý nghĩa góp phần giữ gìn, phát huy giá trị
văn hóa của lễ hội.
1.2.2.2. Nghiên cứu về một số hình thức, hướng phát triển du lịch có yếu
tố bền vững
- Cuốn “Du lịch sinh thái - Những vấn đề lý luận và thực tiễn phát triển ở
Việt Nam” của Phạm Trung Lương [55]. Tác giả hệ thống, làm rõ một số nội dung
lý luận về du lịch sinh thái, như quan niệm, định nghĩa về du lịch sinh thái; các đặc
trưng, nguyên tắc, yêu cầu cơ bản của hoạt động du lịch sinh thái; phân tích mối