Hướng dẫn kỹ thuật cho hoạt động chăn nuôi

C. H ng d n k thu t cho
ho t đ ng ch n nuôi

57


C-1 H ng d n k thu t nuôi gia súc Trâu/Bò b ng cách xây
d ng chu ng tr i
1. Gi i thi u
(1) T i sao ta c n xây d ng chu ng tr i cho gia súc?
Con ng i c n có nhà đ
và ta c m th y d ch u vì tránh đ c gió l nh, n ng g t và
m a. Thêm vào đó, ta c m th y vui v và kh e m nh vì có đ c th c ph m an toàn và
đ dinh d ng.
Và gia súc c ng v y. N u chúng đ c nuôi trong chu ng, chúng s đ c b o v kh i
th i ti t kh c nghi t. N u chúng đ c n u ng đ y đ và h p v sinh, chúng có th :
kh e m nh và không th ng xuyên đau m ho c ch t
sinh s n nhi u h n và nh ng con non c ng l n nhanh h n
cho nhi u s a và th t h n
ó là lí do t i sao ta nên xây d ng chu ng tr i cho gia súc.
(2) Ph ng th c “C t và Mang” là gì ?
Có nhi u cách nuôi gia súc và trâu bò, và “C t và Mang” là m t trong nh ng cách đó.
Theo cách này, v t nuôi n c vào ban ngày và trong chu ng vào ban đêm. Th c n
b sung (th ng là c , hoa màu) do ng i nuôi tr ng và c t mang v cho chúng n.

Ph

ng th c “C t và Mang” có nh ng u đi m sau:
Ta không c n có đ t r ng đ ch n th .
Ta không ph i d t gia súc đi xa đ có đ c n.
Gia súc s l n nhanh h n, không th ng xuyên đau m hay ch t vì chúng đ c

cho n th c đ dinh d ng h n các lo i c m c t nhiên. Thêm vào đó, chúng
không ph i g m c c ngày ngoài tr i trong cái l nh/nóng.

58


Ít t n công t n c a h n ph ng th c nuôi “Nh t” thu n túy (m t cách nuôi gia súc
khác: gia súc đ c nh t c ngày trong chu ng và cho n c và th c n tinh).
So v i ph ng th c “Th rông” (m t cách nuôi gia súc khác: gia súc g m c c
ngày và ng ngoài tr i, không đ c cho n u ng gì thêm, và không đ c ch m sóc
chu đáo), gia súc sinh s n nhi u h n, cho nhi u s a và th t h n n u chúng đ c
nuôi đúng cách.
Theo nh các u đi m nêu trên c a ph ng th c “C t và Mang” và vi c ch m sóc gia
súc/trâu bò trong các thôn thì cách này đ c xem là các th c t nh t đ nâng cao s n
l ng v t nuôi. ây là cách đáng đ c th nghi m.
Tài li u này có nhi u l i khuyên đ ta có th tham kh o th c hi n. Hãy đ c k tài li u
đ và nuôi gia súc thành công!
(3) Ta c n làm gì đ áp d ng ph ng th c “C t và Mang”
- Tr c h t, xây m t cái chu ng cho gia súc có c máng n và u ng
- Tr ng c (ch ng h n nh c voi …) phía sau v n nhà, quanh nhà ho c d c hàng
rào.
- C t c và mang vào chu ng cho gia súc n khi chúng trong chu ng.
- Ch m sóc v t nuôi chu đáo.
C
•
•
•
•
(*

t c nh th nào
C t khi c đ t đ n đ cao kho ng 90-120cm. B t đ u c t t đ u hàng.
C t đ c đ gia súc n trong m t ngày
Ngày hôm sau, c t ti p c trong hàng
Ti p t c cho đ n khi h t hàng
bi t cách tr ng c voi, ta có th tham kh o ph n ‘D-3 K thu t tr ng c voi’)

2. Xây chu ng
(1) a đi m
Ch n k đ có đ a đi m t t. a đi m nên thông thoáng, thoát n c t t, có bóng râm
(nên tránh n i có ánh sáng chi u tr c ti p lên v t nuôi); đ a đi m nên tránh h ng gió
B c và không cách quá xa n i ta .
(2) Kích th c chu ng tr i
Chu ng có kích th c 3 m x 6 m (v i hai ng n) là đ r ng cho m t bò m , m t bê con
và m t con đ c gi ng.
Nhìn chung, ta có th áp d ng kích th c sau:

59


S l

ng gia súc tr ng thành (bò)
1-2

Kích th c c a chu ng (t i thi u)
2m x 2m hay 2m x 3m (4 – 6 m2)

3-4

2m x 4m hay 3m x 4m (8 – 12 m2)

5-6

3m x 5m hay 3m x 6m (15 – 18 m2)

(3) Mái che
Ta có th s d ng tôn múi (tôn sóng), tranh, tre …đ làm mái che cho chu ng gia súc.

Chu ng v i mái tôn múi

Chu ng v i mái tranh

(4) N n chu ng
N n chu ng có th là n n đ t hay n n bê tông. N u ta mu n t n d ng phân và n i có
th i ti t m t, n n bê tông s t t h n. N n bê tông có s c ch u đ ng t t h n, d dàng
lau r a h n và khô ráo h n n n đ t.

Chu ng v i n n đ t ‘’l y l i’

N u ta mu n làm chu ng bê tông, có hai cách sau đ tham kh o:
a. Làm n n bê tông b ng xi m ng, cát, s i và n c
b. Dùng nh ng kh i bê tông đúc s n

60


Chu ng b ng các kh i bê tông đúc s n

Chu ng b ng n n xi m ng

Làm m t cái h phía sau chu ng gia súc
đ thu gi phân đ làm phân .

D n r a chu ng hàng ngày; ta c n d n
h t phân ra kh i chu ng và cho vào h .
Gi cho chu ng luôn khô ráo. N u
không bò/trâu s b nhi m b nh và m.

Chu ng trâu truy n th ng.

y phân nhão.

(5) Máng n và máng u ng
Nên làm máng n và máng u ng sao cho d c r a.

61


3. Cho gia súc n
Cho gia súc n đ và u ng n

c s ch m i khi chúng t n i đ

c ch n th tr v .

(1) Lo i th c n
- Cho trâu/bò n nhi u lo i th c n nh c , lá cây, r m…
- Trâu có th n th c n thô h n bò
- Tr ng th c n cho gia súc: c voi có nhi u ch t dinh d ng và t

(2) N c
- Ta ph i cho bò u ng n
- Cho trâu u ng nhi u n

c s ch và đ .
ng bao gi đ máng n
c h n bò vì trâu ch u nóng kém h n.

ng đ i d tr ng

c khô!

(3) B sung ch t khoáng
- Cho m t ít mu i vào th c n m i khi cho bò n
- t đá li m vào chu ng, n u có s n

4. Th c n b sung : Ph

ng pháp ch bi n và b o qu n

Sau khi quen v i ph ng th c ‘C t và mang’, hãy th th c hi n ph ng pháp ch bi n
và b o qu n th c n sau. Ch bi n mang l i hi u qu vì:
Th c v t và các v t li u s ng có th gi đ c lâu n u chúng đ c ch bi n đúng
qui cách. Có ngh a là ta có th s d ng chúng làm th c n cho gia súc nh ng khi
khan hi m th n (ch ng h n vào mùa khô hay mùa l nh)
T ng giá tr dinh d ng c a th c n

62

Có m t vài ph

ng pháp ch bi n th c n đ

c nhi u ng

i th c hi n nh sau:

(1) Ph i d i n ng (làm c khô)
V t li u: thân cây lúa, lá mì, lá đ u, c

C t c khi 10-20%
tr bông

Tr i c đã đ c c t lên n n đ t và l t chúng lên m i
ngày m t l n. Ph i d i n ng trong 3 ngày. L y m t ít
c
l p bên trong đ ki m tra: n u chúng gãy khi b
xo n và n u chúng có màu h i nâu là đ c.

Tr r m trên giá 3 chân

N u ta dùng lá đ u ho c lá mì, ta nên cho lá khô vào túi nh a và đ t chúng n i khô
ráo.
(2) S d ng u-rê đ b o qu n r m
V t li u: r m , c voi, c
S d ng phân u rê th ng đ c áp d ng đ i v i r m khô. Ph ng th c này có
nh ng u đi m sau:
- R m có th có nhi u ch t dinh d ng h n (thành ph n ch t đ m t ng lên).

- R m có th đ c tiêu hóa d dàng h n do tác d ng c a men vi sinh.
63


Cách th c hi n ph ng th c này:
1) Chu n b v t li u nh trong b ng d i. Ta có th s d ng mu i và vôi, n u có
s n.
V t li u
Ph ng pháp -1
Ph ng pháp-2
R m khô
100 kg
100 kg
N c s ch
80-100 lít
80-100 lít
U-rê
4 kg
3 kg
Mu i
0,5 kg
Vôi b t
0,5 kg
2) Tr n u-rê, mu i, vôi vào n c
3) Cho h p ch t trên vào r m và tr n k
4) Ph m t l p nilon lên trên r m đã đ c x lí ho c cho chúng vào túi nh a n u
s l ng r m ít.
5) Sau 7-10 ngày có th đem ra cho gia súc n đ c.
*
bi t thêm chi ti t, ta có th tham kh o ph n D-4 H ng d n k thu t s d ng

u-rê.
5. Qu n lí vi c sinh s n
(1) Vi c sinh s n c a Bò
a. Ch n bò cái và bò đ c làm gi ng
Bò cái gi ng t t m i 1 ho c 1 n m r i sinh con m t l n. M t con bò đ c gi ng t t có
th ph i v i 10-15 con bò cái.
Bò gi ng (c trâu c ng v y) c n có nh ng đ c đi m sau:
kh e m nh
có c r ng
có x ng ch c kh e
có n c da bóng
có thói quen giao ph i t t
ng cho con đ c và con cái cùng huy t
th ng giao ph i v i nhau.
i con đ c gi ng khác 3 n m m t l n đ
tránh tình tr ng giao ph i gi a các con v t
có quan h g n g i (tránh hi n t ng giao
ph i đ ng huy t).
b. Giao ph i cho bò cái t
ng cho bò cái t (bò/trâu non ch a t ng sinh s n) giao ph i tr
10 tháng tu i và đã tr i qua 1-2 l n đ ng đ c.

64

c khi chúng đ

c


c. Cách nh n ra hi n t ng đ ng đ c bò cái

Ki m tra con cái hàng ngày và nh n bi t nh ng d u hi u cho th y nó đang trong tình
tr ng đ ng đ c, đ không b l th i đi m thích h p nh t đ cho giao ph i.
Nh ng d u hi u đó là:
không n nhi u
đ ng cách xa b y, ngóng nh ng con đ c
đ u ng ng cao, r ng liên t c, đuôi d ng sang
m t bên và ti u th ng xuyên.
Nh y lên l ng con cái khác ho c đ con cái
khác nh y lên l ng nó.
Âm h bóng lên, s ng ph ng, có màu nâu h ng,
hai bên âm h m t và có ít d ch ch y ra.
Hành vi đ ng đ c xu t hi n 21 ngày m t l n (tùy thu c vào tình tr ng s c kho c a
con cái). Hành vi này kéo dài trong m t kho ng th i gian r t ng n (t 16-36 gi ), và
trong kho ng th i gian ng n đó con cái ph i đ c giao ph i đ có th mang thai. ây
là lí do t i sao b n c n ki m tra con cái hàng ngày đ quy t đ nh th i đi m thích h p
nh t đ cho giao ph i. N u 21 ngày sau l n đ ng đ c cu i cùng mà con cái không có
d u hi u đ ng đ c n a thì ch c ch n nó đã mang thai.
Nguyên t c đ n gi n đ xác đ nh th i đi m giao ph i
Th i đi m ki m tra tình tr ng đ ng đ c

Th i đi m giao ph i

Bu i sáng

Bu i chi u

Bu i chi u

Bu i sáng hôm sau

(2) Sinh s n trâu
- L n đ ng đ c đ u tiên trâu ph thu c vào tr ng l ng c th (kho ng 340kg) h n
là l a tu i
- Ki m tra con cái c n th n m i ngày đ nh n ra nó có đ ng đ c hay không, vì trâu,
d u hi u c a hành vi đ ng đ c r t y u, th ng ng n và xu t hi n vào ban đêm
- Th i kì thai nghén c a trâu dài h n bò. Th ng là 310-340 ngày
- Th i kì t lúc mang thai này đ n lúc mang thai k ti p c ng lâu h n nhi u so v i bò
6. Ch m sóc bò đ và bò m i sinh
(1) Ch m sóc bò đ
a. Cách ch m sóc bò tr c khi sinh
- Ch m sóc bò mang thai c n th n, đ i x v i nó nh nhàng và không đ
cày hay làm vi c n ng.

65

c cho kéo


- Bò th ng sinh con sau khi giao ph i đ c 281 ngày.
- Cho bò mang thai trong chu ng m yên t nh và lót m t ít r m lên sàn.
- Khi th y xu t hi n các d u hi u sau, có ngh a là bò s p đ :
• Cào chân xu ng n n, ráng s c.
• Có d u hi u đau n i b ng, liên t c đ ng ng i.
• D ch nh y và n c i ch y ra t âm h .
b.
đ
Quá trình sinh n s hoàn t t trong vòng 1 gi sau khi n
ta c n tr giúp cho gia súc đ b ng cách sau:
- R a tay th t s ch.
- C n th n và nh nhàng kéo bê con ra.

- Lau chùi mõm bê con và đ bò m li m nó. N u bò
m quá m t không th làm vi c này đ c thì ta ph i
lau chùi cho bê con.
t bê con ngay vú m đ bú s a non. i u này r t
quan tr ng vì s a non r t giàu ch t dinh d ng, và
giúp bê con l n nhanh, kh e m nh và ít đau m.

c i ra. Nh ng n u lâu h n,

c. Ch m sóc bò m sau khi sinh:
bò m ngh ng i trong chu ng kho ng 15-20 ngày sau khi sinh.
- M t ngày cho n kho ng 1kg cháo ho c th c n tinh kèm v i c t i.
(2) Ch m sóc bê
a. Ch m sóc bê m i sinh (t lúc sinh cho đ n 2 tháng tu i)
ng cho bê con n c và lá cây.
- N u bò m không đ bê con bú, ta c n rót s a v t ra t bò m vào xô và cho bê con
u ng.
- N u bò m có v n đ
vú và không th cho s a, ta c n cho bê con n cháo ng c c
n u loãng.
- Th bê con ra ngoài chu ng đ s i n ng, ch i loanh quanh và h c cách n c .
- N u th i ti t l nh, lót r m lên sàn đ gi m cho bê.
- Luôn d n chu ng, máng n, máng u ng s ch s . Vào lúc này, bê con có th b m
hay ch t n u chu ng b n.
b. Ch m sóc bê con (t 2 - 5 tháng tu i)
bê g m c và cây xanh. Bê l a tu i này v n còn bú m ,
nh ng chúng có th tiêu hóa m t ít rau h đ u và c .
- Cho m t ít rau m m vào máng n m i ngày.
- Th bê ra ngoài vào ban ngày. Chúng c n s i n ng đ t ng
tr ng bình th ng.

66


c. Ch m sóc bê con (t 6- 24 tháng tu i)
Cho bê n th c n thô và có ch t x . Vào l a tu i này, chúng có th
nh bò tr ng thành và c n phát tri n d c , d dày và ru t.

n th c n gi ng

(3) Ch m sóc trâu
a trâu ra sông, ru ng đã g t, ao h đ t m mát vì trâu ch u nóng kém.
ng c t trâu vào cây ch có ánh n ng g t.
- Cho trâu u ng nhi u n c khi trong chu ng.
ng ép bu c nghé cai s a m . Trâu r t thông minh và có s ràng bu c r t kh ng
khít gi a m và con.
- Ch m sóc trâu c n th n, m c dù chúng kh e h n và có s c kháng b nh t t h n bò.
7. Phòng b nh
Ch m sóc gia súc m s r t t n kém, và nhi u khi m t r t nhi u th i gian đ gia súc
kh i b nh hoàn toàn. Phòng b nh là cách t t và r h n, và ta c n có nh ng bi n pháp
t t nh t g m c tiêm phòng đ phòng b nh.
- Ki m tra gia súc c n th n m i bu i sáng và chi u.
- N u nh n th y gia súc có bi u hi n m, tách kh i nh ng con kh e, và có ch đ
ch m sóc đ c bi t cho chúng.
- Tiêm phòng gia súc 2 l n m t n m theo mùa đ
ch ng l i b nh truy n nhi m nh b nh t , b nh
xung huy t, l m m long móng.
Th i gian tiêm v c xin nh sau:
• M i đ u: Tháng 3 đ n tháng 4
• M i th hai: Tháng 9 đ n tháng 10

- Khi nh n th y gia súc có d u hi u b nh, hãy báo ngay v i bác s thú y, và chính
quy n đ a ph ng.
ng gi t gia súc m đ l y th t n ho c bán.
***********************************************
Tài li u tham kh o
- European Union-Lao PDR Livestock Project, 2003, A Manual for the Lao Village Veterinary
Worker (VVW), Department of Livestock and Fisheries, Lao PRD
- FAO, 1994, A manual for the primary animal health care worker, Italy
- Groeneweg et al, 2006, Livestock farmer field schools - Guidelines for Facilitation and Technical
manual, IRLI, Kenya
- Matthewman, 1993, The Tropical Agriculturalist- Dairying, CTA, Macmillan, UK
- Nguyen, 2005, Technical guideline-Some crop plants and livestock, Agricultural Intensive Center,
Department of the Agriculture and Rural (Translated)
- JICA Project on the Villager Support for Sustainable Forest Management in Central Highland, 2007,
Breeding cow raising techniques, The trainers’ handouts used in the training in 2007

67


C-2 H

ng d n k thu t Nuôi L n nh t chu ng

1. Gi i thi u
các làng dân t c ít ng i, l n th ng đ c nuôi theo l i qu ng canh và cho n ng
su t r t th p. Ta th ng g p nhi u con l n g y y u, ch m l n, b b nh và ch t y u. Có
nhi u cách t ng n ng su t nuôi l n, và nuôi l n trong chu ng là m t trong các ph ng
pháp đó.
Cu n sách này h ng d n m t s cách nâng cao n ng su t nuôi l n b ng cách nuôi
nh t chu ng.

c k và làm theo h ng d n c a sách s giúp cho vi c ch n nuôi l n
thành công h n!
(1) Ích l i c a vi c dùng chu ng
Sau đây là m t s ích l i c a vi c nuôi l n trong chu ng:
L n đ c b o v kh i b m a, ánh sáng gay g t, th i ti t nóng/ l nh.
L n không b ch t nhi u.
L n phát tri n nhanh h n và có nhi u th t h n, n u cho n đ y đ .
L n nái đ nhi u con h n.
(2) B n có th nuôi l n nh t chu ng không?
Tr c h t ph i suy ngh k b n thân có th t s mu n nuôi l n trong chu ng hay không,
và có th làm đ c vi c đó không. B i vì nuôi l n trong chu ng c n ph i có nhi u v n
h n, nhi u s c lao đ ng h n, nhi u ngu n th c n h n so v i vi c nuôi l n qu ng canh.
Sau đây là m t s ví d cho th y s đòi h i c n ph i có nhi u ngu n tài l c và s c lao
đ ng h n khi nuôi l n trong chu ng.
C n có m t mi ng đ t g n nhà đ làm chu ng v i ngu n n c đ y đ cho l n
u ng, tr ng th c n cho l n, làm v sinh chu ng l n.
M t mi ng đ t đ tr ng th c n cho l n, cách nhà không xa kho ng 100-200 m2
đ tr ng rau xanh cho l n n ngay c trong mùa khô.
V t li u và ti n đ làm chu ng, mua th c n công nghi p, mua thu c, vôi...
Ph i n u cho l n n và cung c p đ y đ n c u ng hàng ngày. (L n b nh t c
ngày, không th t đi ki m n).
Chu ng ph i đ c quét d n, làm v sinh hàng ngày.
C n ph i d tr th c n cho mùa khô và mùa l nh.
B n có các ngu n l c nói trên không? B n có th làm thêm nh ng vi c nói trên
không?
V n đ quan tr ng nh t c n ph i đ c xem xét k là li u có đ th c n đ nuôi l n hay
không. N u ngh r ng mình có đ ngu n th c n cho l n và có th ch m sóc t t cho
l n thì nên th dùng chu ng đ nuôi l n. N u không thì b n đ ng nên nuôi l n trong
chu ng vì ch n ch n s th t b i.
68

N u đã quy t đ nh nuôi l n b ng cách dùng chu ng thì sau đây là nh ng vi c c n ph i
làm:
1. Ch n gi ng thích h p;
2. Ch n đ a đi m thích h p đ làm chu ng;
3. Hàng ngày ph i cho l n n, u ng n c đ y đ ;
4. Tr ng cây th c n cho l n;
5. Hàng ngày ph i ki m tra xem l n có kh e m nh không, l n nái có đ ng đ c hay
không...
6. B o qu n th c n (ph i c , xilô) đ có đ th c n trong mùa n ng, mùa l nh.
2. Gi ng l n
Có r t nhi u gi ng l n khác nhau, và m i m t gi ng đ u có đ c đi m riêng, thu n l i
và không thu n l i. Ch n gi ng phù h p nh t b ng cách d a vào nh ng đi m g i ý
d i đây và đi u ki n c th n i b n .
(1) Gi ng l n n i
a. Gi ng l n đ a ph ng (gi ng b n x )
ây là các lo i gi ng l n r t ph bi n các thôn làng Vi t Nam.
Thu n l i:
- Gi ng l n này đã đ c nuôi trong các thôn làng trong th i gian lâu, vì v y đã
thích nghi v i đi u ki n môi tr ng trong làng.
- Ch u đ ng và và thích nghi t t v i đi u ki n đ a ph ng; chúng có th s ng trong
đi u ki n th i ti t kh c nghi t và th c n nghèo nàn.
- Có kh n ng kháng b nh h n là các gi ng l n ngo i.
- Không c n quá nhi u th c n.
- Giá th t cao h n các gi ng l n khác.
Không thu n l i:
- Ch m l n.
ít con h n.
- Thân hình nh .

b. L n Móng Cái
Thu n l i:
nhi u con (trung bình 12 con m t l a).
- D nuôi.
- Phù h p v i đi u ki n đ a ph ng (đi u ki n khí
h u, th c n, cách nuôi...).
- Kháng b nh t t h n l n ngo i.
Không thu n l i:
- C n nhi u th c n h n l n đ a ph ng.

69


- Nh con, ít th t n c h n l n ngo i.
(2) Gi ng l n ngo i nh p (

Kon Tum th

ng g i là heo “Tr ng”)

a. Landrace (Gi ng l n mi n B c Châu Âu)
Có ngu n g c t vùng Scandinavia. Gi ng l n này cho
th t n c th ng h ng. Gi ng l n này r t m n đ và có kh
n ng làm m (ch m sóc con) r t t t. L n đ c tr ng
thành n ng kho ng 330 kg và con nái tr ng thành n ng
270 kg.
b. Yorkshire (Heo tr ng to)
Có ngu n g c t n c Anh. Gi ng l n này mau l n và
cho th t n c t t. Gi ng Yorkshire ph bi n h n Landrace,
th ng hay đ c s d ng đ s n xu t gi ng l n lai F1.

L n đ c tr ng thành n ng 370 kg và l n cái tr ng
thành n ng 340 kg.
Gi ng l n ngo i nh p này c n có nhi u th c n và đ c ch m sóc nhi u h n so v i
l n đ a ph ng, chúng c ng khó thích nghi v i đi u ki n th i ti t khí h u kh c nghi t.
Vì v y gi ng l n này không nên nuôi trong làng.
(3) Lai gi ng
“Lai gi ng” là k thu t ph i gi ng đ có đ c m t đàn l n đ c c i thi n v ch t
l ng (g i là “F1”); b ng cách cho l n cái sinh s n đ a ph ng ph i v i l n đ c ngo i
nh p.
So v i ph i l n “thu n ch ng” k thu t này có m t s thu n l i và b t l i nh s nói
d i đây. H n th n a, nuôi lo i l n lai F1 c n có nhi u ngu n l c h n nuôi gi ng l n
đ a ph ng. Vì v y ch nên th nuôi lo i l n này khi c m th y mình đã quen v i vi c
nuôi l n chu ng, nuôi l n đ a ph ng mà không g p ph i tr ng i gì.

Ví d v lai gi ng l n gi a l n đ c Yorkshire và l n nái Móng Cái)

Thu n l i (n u s d ng gi ng ngo i nh p):
- Thân hình to, cho nhi u th t h n, ít m h n gi ng l n đ a ph
- Mau l n h n/phát tri n nhanh h n.
đ c nhi u con h n.

70

ng.


Không thu n l i:
- N u có đi u ki n t t ch n nuôi t pt thì m i có th nuôi gi ng ngo i nh p
- Gi ng l n F1 có s c kháng b nh ít h n so v i gi ng l n đ a ph ng; chúng không
th s ng trong đi u ki n quá kh c nghi t.

- C n có th c n d i dào h n (c v ch t l ng và kh i l ng th c n) so v i gi ng
l n đ a ph ng.
(4) Nên ch n nuôi gi ng l n nào?
B ng sau đây giúp b n ch n gi ng d a vào ngu n th c n và k n ng b n có.
K n ng c a b n

Gi ng đ nuôi làm nái
(dùng cho m c đích sinh s n)
Gi ng đ a ph ng

Ngu n l c, ngu n th c n
và s c lao đ ng b n có
H n ch

M i b t đ u (S đ ng)

Khá

Trung bình

Gi ng Móng Cái

D i dào

Trung bình đ n cao h n

Gi ng lai F1

3. Cách làm chu ng l n và các d ng c nuôi l n
(1) V trí/ đ a đi m

Tr c khi xây chu ng c n tìm m t v trí t t v i nh ng đ c đi m sau:
- Cao ráo, không bao gi b ng p n c;
- Thông thoáng t t;
- B ng ph ng ho c h i d c m t tí;
- Có bóng râm đ tránh ánh n ng m t tr i chi u tr c ti p; nh t là n u chu ng l p
mái tôn;
- G n ngu n n c;
- G n bên nhà đ d ch m sóc;
- Không g n v i chu ng c a các v t nuôi khác (nh bò, trâu, gà...) đ tránh lây
b nh.
(2) Kích th

c và thi t k c b n

a. N n
Dùng xi m ng ho c t m ván g đ làm n n chu ng. Xi m ng ho c t m ván thì t t h n,
d làm v sinh. N n chu ng ph i có đ nghiêng thích h p đ d thoát n c.
Di n tích n n chu ng r ng hay h p tùy thu c s l ng và đ tu i c a s l n nuôi trong
chu ng. V i s l ng m t con đ c, m t con
nái và m t s l n con d i 6 tu n tu i thì
kích th c n n nên là 2,5 x 5 m (cho c hai
ng n). Ph i nh tách con đ c riêng trong 2.5 m
L n nái, l n con L n đ c
m t chu ng, con nái v i l n con trong m t
chu ng.
2.5 m

71

2.5 m

Kho ng không gian cho m t l n con trên 6 tu n là 0,5-1,0 m2 , vì v y, kích th
chu ng s là:
ng c th )

Di n tích n n chu ng là 1,5 – 3,0m2

V i 6 con l n 60kg (tr ng lu ng c th )

Di n tích n n chu ng là 3,0 – 6,0m2

V i 3 con l n 60kg (tr ng l

c

b. Cách làm vách và l p mái chu ng l n
Dùng g ch, g , tre ... đ làm vách và vách ng n chu ng.

Cây tròn

Ván g

Vách g ch xi m ng

- Làm vách ch c ch n, có c t c m sâu xu ng đ t vì n u không l n tr ng thành có th
thoát ra kh i chu ng.
- Chi u cao c a vách ng n nên cao kho ng 1 m; đ ng làm vách quá cao ho c quá
th p.
- Làm mái b ng r m, c , lá cây ho c tôn ho c l ô, n a đ p d p...

Chu ng l n mái tôn; n n, vách xi m ng

(3) M t s yêu c u khác đ i v i chu ng l n
C n che cho chu ng b ng tre, c , chi u, t m ny lông… đ có th gi
nh t là vào ban đêm và trong mùa l nh ho c có gió l n.

m bên trong,

(4) Thi t b , d ng c
Làm máng n, máng u ng và đ t ngay trong chu ng. Nên c đ nh máng m t v trí
nh t đ nh trong chu ng đ tránh l t máng làm đ th c n, gây lãng phí. Máng n,
máng u ng có th làm b ng g , xi m ng, l p xe...

72


Máng n cho l n tr ng thành
chi u r ng = 35-40cm
chi u dài = 40-50cm cho m t con l n

Máng n cho l n nh / nh tu i
chi u r ng = 20cm
dài = 20-35cm cho m t con

Máng n/ u ng làm
b ng l p xe

4. Ch m sóc hàng ngày
(1) V sinh

- Hàng ngày ph i làm v sinh chu ng, gi cho chu ng s ch s , khô ráo. N u chu ng
b n và t thì l n s d b b nh.
- T t nh t là nên dùng r m đ lót chu ng vì r m có th hút n c ti u và gi a cho
chu ng có đ m. Nên tr i r m trên n n chu ng v i đ dày ít nh t là 5 cm. c bi t
khi có l n con thì b t bu c ph i lót r m.
- C n thay l p r m khi b
t ho c quá b n. Trong tr ng h p s d ng n n xi m ng
và quá b n r n, thì b n có th không c n lót r m. Vì thà không lót r m thì còn t t
h n là đ r m quá t và quá b n.
- Th nh tho ng nên r a s ch máng và đem ph i khô ngoài n ng đ di t khu n.
(2) Th c n và cách cho l n n
- C n ph i cho l n n đ y đ , ít nh t m t ngày hai l n vào bu i sáng và bu i chi u.
L n b nh t c ngày và không th t tìm th c n, vì th chúng s g y y u th m chí
ch t n u không đ c cho n đ y đ .
- Không đ c cho l n n th c n m c ho c b ôi thiu.
- Cho l n n càng nhi u rau c xanh thì càng t t.
- Luôn luôn cung c p cho l n đ y đ n c u ng s ch.
- Khó mà bi t đ c l n n có no hay không. Có th d a vào b ng sau đ bi t kh i
l ng th c n cho l n b ng cách c n c vào s li u trong b ng và thông tin trong
b ng ti p theo.
Tu i l n

M iđ
2 tháng tu
3 tháng tu
4 tháng tu
5 tháng tu
6 tháng tu
7 tháng tu

Tr ng l

i
i
i
i
i
i

ng c th (kg)

1
15
22
32
45
60
75

Kh i l

ng th c n hàng ngày
(V t ph m khô)

--0,8
1,1
1,6
1,8
2,4
3,0

- N u mu n dùng l n con đ phát tri n thành l n sinh s n thì nên cho l n con n b

73


sung m t ít th c n công nghi p.
5. Ngu n th c n và cách ch bi n th c n cho l n
(1) Ngu n th c n
Có th cho l n n th c n t các ngu n sau đây:
• Lá (c t khí, lá mì, lá rau lang, cây khoai n c...)
• Rau c (c mì, c lang, c t ...)
• Th c n th a
• Ph ph m, ph ph m nông nghi p khác(cám, lúa lép, cùi b p, bã r u*, giun đ t..)
* Ghi chú:
ng cho l n con, l n cái mang thai và đang cho con bú n bã r u.
C , qu

Th c n xanh

Ph ph m

(2) Ch bi n th c n cho l n
R a s ch, thái, b m rau, lá tr c khi cho l n n.
Tr n chung các th r i n u đ th c n tr nên quân bình, d tiêu hóa, đ ng th i kh
ch t đ c.
Khi n u c n thêm mu i, x ng ho c v sò, h n, c giã nát.
Các lo i h t ng c c nh b p c ng nên giã nát đ d tiêu hóa. N u có th thì mua th c
n công nghi p trên th tr ng ho c b sung vitamin, ch t khoáng pha s n đ tr n v i
th c n t ki m nhà.

74


Ví d v t l tr n th c n

Tr ng L ng th c
Tu i l n l ng
n cho 30
u
l n s ng ngày (kg)
nành
(kg)

2 tháng
3 tháng
4 tháng
5 tháng
6 tháng
7 tháng

15
22
32
45
60
75

23
33

48
54
72
90

5,6
8,3
12,0
10,8
14,4
13,5

V t ph m khô

Cám
5,6
8,3
12,0
16,2
21,6
31,5

T m

B p

1,1
1,7
2,4
2,7

3,6
4,5

4,5
6,6
9,6
13,5
18,0
27,0

C
mì
4,5
6,6
9,6
8,1
10,8
9,0

Lá, rau
xanh
1,1
1,7
2,4
2,7
3,6
4,5

6. Ph i gi ng
(1) Ch n l n đ c và l n cái đ ph i gi ng

a. L n đ c
Khi l n con đ t 7-8 tháng tu i thì có th ch n đ làm gi
L n trông kh e m nh, thân hình, chân c ng ch
sáng.
B ph n sinh d c phát tri n t t.
Ch n l n con đ ph i gi ng ph i ch n l n có m
nào c ng b ng nhau), nuôi con s ng đ u t i khi b
Ch n l n con có m thân hình to l n, có không d

ng theo các tiêu chu n sau:
c, kh e, lông th a, m t tinh,

đ đ u l a (s l
bú.
i 12 núm vú.

ng con l a

b. L n cái (ch n l n con đ làm nái)
Tiêu chu n ch n:
Kh e m nh, có thân hình t t, chân ch c, kh e, m t sáng, lông th a.
Có 12 núm vú, b ph n sinh d c phát tri n t t nh l n m .
Ngoan ngoãn, đi m t nh.
Ch n con có m đ đ u, có con s ng t i b bú nhi u (ít nh t là 9 con/ l a)

ng bao gi ch n con g y còm, không kh e m nh đ ph i gi ng

(2) Ph i gi ng
a. Ki m tra d u hi u đ ng đ c
M i bu i sáng ho c bu i t i khi cho l n n, ki m tra l n nái k càng đ nh n ra d u

75


hi u đ ng đ c. Th i gian đ ng đ c th ng ch kéo dài m t ngày.
Thông th ng, l n nái đ n chu k đ ng đ c trong vòng 21 ngày. Sau đây là m t s
d u hi u nh n bi t l n nái đang trong th i k đ ng đ c:
• B ph n sinh d c s ng to
•
không yên, hay đi l i
• Ti u liên t c
• Không n nhi u
• Leo lên l ng con khác
• Ti t ch t nh y b phân sinh d c
N u nh n th y d u hi u đ ng đ c, đ t tay lên l ng l n đè xu ng đ bi t th i đi m
thích h p cho giao ph i. N u l n không ch y t c là đã đ n lúc s n sàng cho ph i. Th
l n đ c và l n nái vào chung trong m t chu ng cho chúng giao ph i.
b. Th cho giao ph i/ X lý giao ph i
ng đ l n đ c và l n nái có cùng huy t th ng giao ph i v i nhau.
ng dùng l n có kích th c c th chênh l ch nhau quá l n đ ph i gi ng (l n đ c
quá to ho c quá nh so v i l n nái ho c ng c l i).
Cho ph i hai l n cách nhau t 8-10 gi ; đây là cách làm t ng kh n ng th tinh và đ
nhi u con.

L n đ c, l n nái ph i có kích th
t ng đ ng

c c th

Cho giao ph i hai l n

Sau khi ph i 18-24 ngày thì ki m tra xem r i 6 tu n sau l i ki m tra ti p đ bi t ch c
nái có ch a hay không. N u không ch a thì sau 3 tu n, l n nái s đ ng đ c tr l i.
c. Hu n luy n con đ c m i
ôi khi c ng ph i t p đ con đ c giao ph i l n đ u đ c thành công, b i vì n u giao
ph i l n đ u mà không thành thì l n sau nó s ng i giao ph i. Ph i b t đ u t p cho giao
ph i khi con l n đ c đ n tu i thu n th c v sinh lý (lúc kho ng t 7-8 tháng tu i).
Khi t p cho l n đ c giao ph i l n đ u c n nh m t s đi m sau đây:
Ph i đ a l n nái qua chu ng l n đ c đ t p giao ph i.
Dùng nái đang đ ng d c cao đi m và có kích th c c th phù h p.
Ph i đ th i gian cho l n đ c, l n nái quen bi t nhau.
ng có h i chúng giao
ph i ngay.
76


ng đ con đ c nh y t phía
đ ng đ u.
Có khi lúc đ u c ng c n ph i
giúp đ t b ph n sinh d c con
đ c vào b phân sinh d c con
nái.
Trong lúc l n đang giao ph i
không nên qu y r y ho c làm
náo đ ng.

Này!
úng ý r i đó! –
Nh ng không
ph i đ u này!

d. S d ng l n đ c gi ng
ng s d ng l n đ c quá m c. N u dùng quá m c thì l n nái có th đ ít h n bình
th ng ho c th m chí không có ch a. M t con đ c có th giao ph i:
1-2 l n m t tu n, n u đã đ c 8-12 tháng
tu i.
Tr i i!
úng là
3 l n m t tu n n u đã đ c 12 tháng tu i.
quá s c!
C g ng t ng kh i l ng th c n cho l n sinh s n.
N u l n n không đ no thì l n không đ nhi u
con, th m chí không đ con nào c .
(3) L n đ
L n nái s đ 114 ngày sau khi giao ph i. (3 tháng, 3 tu n, 3 ngày)
a. Chu n b cho l n đ
- Ít nh t tr c khi l n đ 5 ngày c n lót chu ng b ng r m (dày kho ng 10 cm). R m
ph i luôn luôn khô. N u r m b
t ho c b b n thì ph i thay ngay.
- Chu ng dành làm n i cho l n đ c n ph i đ c yên t nh và m.
- Cho l n đang có ch a n đ y đ th c n t i, nh t là t th i gian 85 ngày sau khi
cho giao ph i (n u đã xác đ nh là l n đã ch a) cho đ n lúc đ . Trong giai đo n này
bào thai phát tri n nhanh nên l n m c n nhi u th c n h n.
- C g ng cho l n n nhi u lo i th c n khác nhau đ cân b ng ch t dinh d ng trong
th c n.
- Cho l n ch a u ng đ y đ n c trong, s ch.
- Chu n b s n mi ng gi và m t cái kìm b m đ b m r ng c a l n con m i đ .
b. Ch m sóc l n đ
- Khi g n đ n ngày đ , con l n nái hay t ra b t n, lo s , đau đ n. L y ngón tay n n
nh núm s a, n u có s a ti t ra thì th i đi m đ đã c n k .

- Lau b u s a và núm vú b ng gi
t.

77


- Thông th ng l n s sinh ra kh i b ng m cách nhau kho ng t 10-15 phút. N u
sau m t ti ng đ ng h k t th i gian con tr c thoát ra mà v n ch a th y con ti p
theo thì c n ph i ra tay tr giúp.
- Trong tr ng h p này l n con s sinh b k t trong âm đ o, nh v y, c n thi t ph i
ki m tra nh sau:
Tr c khi ki m tra, ph i r a tay s ch s b ng xà phòng.
a tay vào trong âm h l n m m t cách nh nhàng.
N u c m th y có v t gì thì đó có th là l n con s sinh b k t. Tìm cách n m ch t
c n th n và kéo ra t t , nh nhàng.

- Lau m i, mi ng (bên trong và bên ngoài), mình và chân c a l n s sinh b ng kh n
s ch.
- N u l n con không th đ c ho c b ng p, thì th i h i vào mi ng nó.
- Ngay sau khi l n đ xong ph i ti n hành làm v sinh, d n nhau, lau s ch chu ng.
7. C n có s ch m sóc đ c bi t đ i v i l n s sinh và l n nái m i sinh
(1) Ch m sóc đ c bi t đ i v i l n con s sinh
- Ngay sau khi l n đ xong ph i làm cho t t c l n con đ u đ c bú s a non. N u có
con không bú đ c thì dùng tay c m, áp mi ng l n con vào núm vú còn l i.
- Gi cho l n con s sinh th t m vì chúng có th ch t vì c m l nh. Có th dùng bóng
đèn đi n đ s i m ho c làm m t cái h p (kích th c 60 x 60 cm, lót r m bên
trong) đ gi cho l n con đ c m cho đ n khi chúng đ t 3-4 tu n tu i.
- Luôn luôn gi cho chu ng đ c khô ráo và m. Nh t là đ i v i l n con s sinh r t
d b m c b nh và ch t n u chu ng b n, m t.

78


T t c l n con ph i đ

c bú s a non

Gi cho l n con th t m.

a. B m r ng cho l n con s sinh
B m r ng cho t t c các l n con s sinh ngay sau khi đ . N u không b m r ng, thì l n
con bú s làm cho l n m đau. K t qu là l n m s không cho l n con bú và nh v y
l n con s không th phát tri n t t đ c.
D ng c và thu c c n có:
M t cái b m móng tay, thu c kh trùng (có th là n c oxi già)
Cách b m r ng cho l n con:
1. Cách ly l n con kh i l n m trong m t th i gian ng n.
2. R a s ch tay b ng xà phòng.
3. Lau l i b m móng tay b ng thu c sát trùng, b o đ m nó th t s ch.
4. Gi đ u l n con, dùng ngón tay bóp gi a hai
hàm, sát bên khóe mi ng đ nó há mi ng ra.
5.
t l i b m vào r ng, tránh b m vào l i l n.
Nghiêng đ u l n con đ khi b m thì r ng r t ra
ngoài.
6. B m r ng càng sát l i càng t t.
7. B m t t c r ng l n con. B m xong, đ t l n con
tr l i v i m nó ngay. Sau đó ph i r a s ch cái b m tr c khi dùng cho con
khác.
8. Luôn luôn gi cho l n con s sinh đ c m.

9. R a s ch cái b m sau khi đã b m r ng toàn b s l n con c a b n.
b. Tiêm b sung ch t s t
C n “tiêm s t” cho l n con đ t ng s c kháng th , vì n u không chúng có th m c m t
s b nh nh tiêu ch y hay viêm ph i. Vi c tiêm s t nên đ c th c hi n khi l n con
đ c 1 tu n tu i.
D ng c c n có:
ng tiêm và kim tiêm, dung d ch kh trùng (n c Oxi già), kh n s ch,,
“Prolongal”, xà phòng.
Cách tiêm s t:
1. R a s ch hai bàn tay b ng xà phòng.
2. Nhúng kim tiêm vào trong dung d ch kh trùng. C ng tiêm và kim ph i th t
79


3.

4.
5.
6.

s ch.
Lau s ch ph n mông c a l n con b ng kh n s ch và dung d ch kh trùng. N u
ph n mông quá b n thì nên dùng n c r a s ch, đ khô tr c khi lau b ng
kh n và dung d ch kh trùng.
Gi ch t con l n và tiêm (tiêm trong c ) 2cc thu c “Prolongal” cho m i con
l n con s sinh.
Chu n b m t cái xoong và đun kho ng 500cc n c
Ti t trùng ng tiêm và kim tiêm b ng cách ngâm trong n c đang sôi trong
th i gian h n 2 phút.

7. Dùng cái k p đ g p ng tiêm ra kh i xoong n c sôi. R y ng tiêm cho ráo
n c r i ch khi ngu i thì b tr l i vào trong túi nh a. Dán kín b ng b ng cao
su.
c. Thi n l n
Thi n là dùng ph ng pháp gi i ph u đ l y tinh hoàn c a l n đ c ra. M c đích c a
thi n l n là:
- Nh m t ng ch t l ng th t c a l n đ c. Th t c a l n đ c không thi n có mùi hôi khó
ch u, khó bán.
gi m b t s hung h ng khi l n đ c tr ng thành.
Nên ti n hành thi n l n con khi chúng đ t 2-3 tu n tu i, b i vì khi đó vi c d x lý v t
th ng d dàng h n. N u mu n dùng l n đ c đ làm gi ng thì không đ c thi n.
D ng c và thu c c n có:
L i lam (ph i r t bén và s ch), N c Oxi già đ kh trùng, thu c kháng sinh
(Penicillin b t, trong viên con nh ng), bông gòn và xà phòng.
Cách thi n:
Tr c khi thi n c n ph i:
- Lau s ch v trí s c t.
l nm
m t n i khác, đ ng đ l n m nhìn ho c nghe th y ti ng l n con
kêu.
- Chu n b d ng c và thu c.
- R a s ch hai tay b ng xà phòng. Ng i thi n không đ c tham gia b t l n con,
ph i luôn luôn gi tay cho s ch
- C n ph i có ng i h tr . Vi c thi n l n c n ph i do hai ng i cùng làm.
80


1. Gi l n cho ch t. C n th n, đ ng đ đ t tay mình ho c làm cho l n đau quá.

2. Lau vùng da trên tinh hoàn b ng bông và ch t kh trùng. N u vùng da c n c t

b n quá thì nên r a b ng n c tr c khi lau b ng kh n và dung d ch kh trùng.
3. Dùng ngón tay n n cho tinh hoàn vào trong bìu dái và n m ch t bìu dái phía
d i tinh hoàn b ng ngón tay cái và ngón tay tr .

4. C t m t v t dài kho ng 1 - 2 cm đáy bìu dái. Hòn dái (tinh hoàn) s lòi ra qua
đ ng v t c t.
5. Kéo tinh hoàn ra kh i bìu dái, r i c t đ t s i dây tr ng, đ l i m ch máu đ
không ph i c t.
6. Kéo tinh hoàn ra xa nh nhàng và xo n nó l i vài l n tr c khi c t đ t. N u
m ch máu d n đ n tinh hoàn b c t đ t ho c b kéo m nh thì máu s ch y ra
nhi u. Có th làm gi m ch y máu b ng cách dùng ngón tay bóp m ch máu ch
b xo n tr c khi c t.
ng kéo đ t m ch máu mà ph i dùng kéo c t.

7. Tra thu c kháng sinh (b t Penicillin, 1/2 viên con nh ng) vào v t thi n. Không
đ tay đ ng bìu dái n a.
8. T ng t , c t l y tinh hoàn còn l i.
N u thi n cho nhi u l n con cùng m t lúc, ph i sát trùng l i lam b ng dung d ch kh
trùng n c Oxy già. Không đ c dùng m t l i lam cho quá 5 con l n.

81