giáo án ngữ văn 7 bài 38

Ngày soạn: 18/10/2015
Ngày giảng: 7A: 21/10; 7B: 22/10/2015
Tiết 38- Bài 10:
Văn bản: NGẪU NHIÊN VIẾT NHÂN BUỔI MỚI VỀ QUÊ.
(Hồi hương ngẫu thư)
-Hạ Tri Chương I. Mục tiêu
* Mức độ cần đạt
- HS cảm nhận được tình yêu quê hương bền chặt, sâu nặng chợt nhói lên trong
một tình huống ngẫu nhiên, bất ngờ được ghi lại một cách hóm hỉnh trong bài
thơ thất ngôn tứ tuyệt Đường luật
- HS đọc VB, thấy được nghệ thuật đối và vai trò của câu cuối trong bài thơ
tuyệt cú
-HS có tình yêu quê hương đất nước.
* Trọng tâm kiến thức, kĩ năng:
1. Kiến thức :
- HS hiểu vài nét sơ lược về tác giả Hạ Tri Chương. HS thấy được nghệ thuật
đối và vai trò của câu kết trong bài thơ. Nét độc đáo về tứ của bài thơ. Bước đầu
hiểu tình cảm quê hương là tình cảm bền chặt suốt đời.
2. Kĩ năng:
- HS có kĩ năng đọc- hiểu bài thơ tuyệt cú qua bản dịch tiếng. Nhận ra nghệ
thuật đối trong bài thơ, tập so sánh bản dịch thơ và bản dịch phiên âm chữ Hán
II. Chuẩn bị
1- Giáo viên: tài liệu tham khảo.
2- Học sinh: Đọc kĩ văn bản: phiên âm chữ hán, dịch thơ, dịch nghĩa, trả lời các
câu hỏi phần đọc- hiểu. Sự biểu hiện về tình yêu quê hương có gì khác nhau giữa hai
câu trên và câu dưới ?
III. Phương pháp/ kĩ thuật dạy học
- Phương pháp: Đàm thoại, bình giảng, nêu vấn đề, gợi mở.
- Kĩ thuật dạy học:
IV. Tổ chức giờ học
1. Ổn định tổ chức (1p)

2. Kiểm tra bài cũ (3p)
Hỏi: Đọc thuộc lòng bài thơ cảm nghĩ trong đêm thanh tĩnh và nêu nội
dung nghệ thuật của bài?
- Đáp án:
+ Học sinh đọc thuộc lòng bài thơ.
+ Nghệ thuật, nội dung: Từ ngữ giản dị mà tinh luyện, bài thơ đã thể hiện một
cách nhẹ nhàng mà thấm thía tình quê hương của một người sống xa nhà trong
một đêm trăng thanh tĩnh.
3. Tiến trình tổ chức các hoạt động
Hoạt động của thầy và trò
T.G
Nội dung chính
Hoạt động 1: Khởi động
1p
1


Hỏi: Bài thơ Ngẫu nhiên viết nhân buổi
mới về quê viết theo thể thơ nào? Hiểu biết
của em về thể thơ đó?
- GV dẫn vào bài:
Tình cảm đối với quê hương là tình cảm
thường trực, sâu nặng trong mỗi con người.
Nó thường được thể hiện rõ nhất đối với
những người con xa xứ. Vậy khi đi xa được
trở về quê hương thì con người thường có
cảm xúc gì? Hạ Tri Chương khi trở về quê có
tâm tư như thế nào? Chúng ta cùng tìm hiểu
qua bài thơ ''Hồi hương ngẫu thư'' của ông.
Hoạt động 2: Đọc - Thảo luận chú thích

10p
Mục tiêu:
- HS hiểu vài nét sơ lược về tác giả và hoàn
cảnh sáng tác bài thơ.
Hỏi: Theo em VB trên cần đọc như thế
nào?
( Ngắt nhịp, giọng đọc)
- HS trả lời, GV nhận xét nhấn mạnh yêu cầu
đọc.
+ Đọc giọng chậm, buồn.
Câu 1,2 đọc giọng chậm, buồn, nhịp 4/3.
Câu 3 đọc giọng ngạc nhiên,nhịp 4/3.
Câu 4 đọc giọng đọc cao hơn, giọng hỏi, nhịp
2/5.
- HS Đọc VB theo yêu cầu trên. (đọc cả bản
phiên âm, chữ hán, dịch thơ, dịch nghĩa).
- HS nhận xét. GV nhận xét, đọc lại
Hỏi: Hiểu biết của em về tác giả Hạ Tri
Chương ?
- Hạ Tri Chương (659-744) là nhà thơ lớn của
Trung Quốc đời Đường.
- Đỗ tiến sĩ, làm quan trên 50 năm.
- GV bổ sung thêm thông tin: Ông đỗ tiến sĩ,
làm quan trên 50 năm là bạn vong niên của
Lí Bạch.
Làm quan ở kinh đô Trường An (T.Quốc).
Xa quê từ trẻ, 86 tuổi mới trở về quê, về quê
được 1 năm thì mất
- Ông còn để lại 20 bài thơ. Hồi hương ngẫu
thư là bài thơ nổi tiếng nhất.

Hỏi: Hiểu biết của em về bài thơ?
( H/c sáng tác, thể thơ- nguyên tác, bản
dịch)
2

I. Đọc và thảo luận chú
thích.


- Sáng tác trong lần tác giả về thăm quê sau
hơn 50 năm xa cách.
- Nguyên tác: TNTT Đường luật.
- Hai bản dịch: thơ lục bát.
Hỏi: Em đã được học những bài thơ nào sáng
tác theo thể thơ TNTT? Nhắc lại đặc điểm
của thể thơ này?
+ Bánh trôi nước (Hồ Xuân Hương)
Xa ngắm thác núi Lư (Lý Bạch)
Đêm đỗ thuyền ở Phong Kiều.(T.Kế)
- HS Đọc các từ được chú thích SGK- T125
em thấy từ nào còn khó hiểu trao đổi với bạn
và nêu ý kiến?
Hai HS thảo luận - 2p.
Hoạt động 3: Tìm hiểu văn bản
18p
Mục tiêu:
- HS thấy được tình yêu quê hương bền chặt,
sâu nặng suốt cả cuộc đời nhà thơ chợt nhói
lên trong một tình huống ngẫu nhiên, bất
ngờ, đặc biệt.

- HS cảm nhận được cấu tứ, nghệ thuật đối
và vai trò của câu kết trong bài thơ.
Hỏi: Dựa vào các chú thích vừa tìm hiểu
hãy giải thích nhan đề bài thơ?
+ Hồi: trở về; hương: làng, quê hương; ngẫu:
tình cờ; thư: viết, chép, ghi lại.
- GV: Sau hơn 50 năm xa quê trở về thăm
quê, tác giả không chủ định làm thơ, nhưng
ngay lúc mới đặt chân về quê nhà những tình
huống xảy ra đột ngột tác giả viết bài thơ.
Việc sáng tác bài thơ, quả thật có tính chất
ngẫu nhiên, tình cờ, hoàn toàn không có chủ
định trước.
*Hỏi: So sánh hai bản dịch thơ với bản
phiên âm?
(thể thơ, nhịp thơ, nội dung)
+ Hai bản dịch đều dịch khá sát, sử dụng thể thơ
lục bát, đều cố gắng, chuyển được tâm trạng,
cảm xúc vui, buồn, ngỡ ngàng của tác giả khi về
thăm quê. Nhưng nhịp thơ có sự khác nhau.
Bản dịch thứ nhất nhịp thơ thể hiện rõ NT đối
Thiếu tiểu li gia, lão đại hồi.
Hương âm vô cải, mấn mao tồi
Khi đi trẻ/ lúc về già
Giọng quê vẫn thế/ tóc đã khác bao.
3

II. Tìm hiểu văn bản:

1. Hai câu thơ đầu

- HS đọc 2 câu đầu, diễn xuôi 2 câu thơ trên?
+ Khi đi còn trẻ tuổi, lúc về thăm quê đã già,
giọng nói không thay đổi nhưng tóc đã bạc
trắng.
Hỏi: Tác giả sử dụng nghệ thuật gì trong
hai câu thơ đầu? Tác dụng của việc sử
dụng nghệ thuật đó?
HS thảo luận nhóm 4 (2p)
Các nhóm trình bày, chia sẻ
GV kết luận
+ Từ trái nghĩa, NT đối (tiểu đối- đối trong
một câu thơ) 2 vế trong mỗi câu đối rất chỉnh
cả ý lẫn lời.
+Thiếu tiểu- lão, li gia- đại hồi.
+ Hương âm vô cải - mấn mao tồi
(vô cải nói sự không thay đổi, tồi: chỉ cái
thay đổi)
+ Hai câu thơ diễn tả khoảng thời gian tác giả
rời xa quê hương rất lâu từ lúc còn trẻ bây
giờ tuổi đã cao (86 tuổi) mới trở về thăm quê
hương. Giọng nói của quê thì vẫn giữ nhưng
tóc mai đã rụng (tóc đã bạc), tâm trạng vui
mừng của một người con quê hương sau bao
năm xa cách nay mới được về thăm quê bởi
lẽ quê hương là nơi chôn rau cắt rốn "Quê huơng là chùm khế ngọt" tình cảm ấy thật sâu
nặng trong lòng mỗi con người.
Mái tóc bạc tượng trưng cho tuổi tác đã
nhuốm màu thời gian. Giọng nói tượng trưng

cho dấu ấn quê hương, tình cảm quê hương.
Thời gian làm cho con người thay đổi về hình
hài vóc dáng (già, tóc bạc), nhưng tình cảm
quê hương, dấu ấn quê hương còn mãi.
Hỏi: Qua tìm hiểu hai câu thơ trên em sẽ
đánh dấu nhân vào ô nào trong câu 3 phần
đọc hiểu?
+ C1: biểu cảm thông qua tự sự.
+ C2: biểu cảm qua miêu tả.
- Dù tác giả đã xa quê rất lâu, con người đã
có sự thay đổi lớn về bề ngoài nhưng tình
cảm vẫn gắn bó với quê hương.
HS đọc hai câu cuối và diễn xuôi?
Nhi đồng tương kiến, bất tương thức
Tiếu vấn: khách tòng hà xứ lai?
Hỏi: Em có nhận xét gì về giọng điệu, tình
4

NT tiểu đối diễn tả
khoảng thời gian xa cách,
sự thay đổi, cảm xúc tình
cảm của tác giả trong lần
về thăm quê.

2. Hai câu thơ cuối


huống ở 2 câu thơ cuối?
+ Giọng điệu bi hài, tình huống bất ngờ.
- HS quan sát tranh SGK kết hợp nội dung

hai câu thơ cuối.
Hỏi: Tình huống nào bất ngờ nào đã xảy
ra khi tác giả đặt chân về đến làng?
HS chia sẻ cá nhân
+ Vừa đặt chân đến làng lũ trẻ con ùa ra tò
mò nhìn ông lão như người xa lạ, ông lão
chưa kịp nói gì thì chúng đã nhanh miệng hỏi
"khách ở chốn nào lại chơi?" chúng vốn là
những đứa trẻ tốt bụng hiếu khách nên vui mừng
chào đón hỏi han.
Một số người lớn tuổi hơn một chút tỏ ra không
quen biết nên đi thẳng, mặc kệ.
Hỏi: Tại sao nhà thơ vốn là người ở quê hương mà bọn trẻ lại xem là khách?
HS thảo luận nhóm bàn (2p)
Các nhóm trình bày, chia sẻ
GV kết luận
+ Vì chúng thực sự không biết ông là ai,
chúng chưa gặp bao giờ, chúng là những đứa
trẻ sinh sau đẻ muộn,khi nhà thơ rời quê hương
có lẽ bố mẹ chúng cũng chưa ra đời. Còn những
người lớn tuổi hơn một chút kia họ cũng chẳng
biết nhà thơ là ai .
*Hỏi: Sự xuất hiện của bọn trẻ cùng với
tiếng cười hỏi hồn nhiên tác động gì đến
tâm trạng nhà thơ? Vì sao?
+ Nhà thơ buồn, ngậm ngùi vì mình là một
người con quê hương sau bao năm xa cách,
nỗi nhớ quê hương tích tụ dồn nén trong trái
tim ông hơn nửa TK ngờ đâu lại được đền
đáp thế này, sau bao năm xa quê nay mới được về thăm quê nơi chôn rau cắt rốn nhưng

lại bị coi là khách.
*Hỏi: Cảm nhận của em về hai câu thơ
trên?
+ Sau hơn 50 năm làm quan ở Trường An Hạ Tri Chương xin từ quan, cáo lão về quê,
đây là lần đầu tiên sau bao nhiêu năm xa cách
nhưng cũng là lần về cuối cùng (ở hẳn quê
nhà) Trở lại quê hương khi những người cùng
trang lứa với ông không còn (nhà thơ năm
nay đã 86 tuổi) Thời Đường Đỗ Phủ viết:
5

Giọng điệu bi hài, tình
huống bất ngờ diễn tả sự
ngạc nhiên, buồn tủi,
ngậm ngùi, xót xa của
nhà thơ trước những thay
đổi của quê nhà.


"Nhân sinh nhất thập cổ lai hi"
(Người thọ bảy mươi xưa nay hiếm) chẳng ai
biết ông là ai cho nên bọn trẻ càng vui mừng
hớn hở bao nhiêu lòng nhà thơ càng sầu
muộn bấy nhiêu.
GV liên hệ: Hạ Tri Chương xin từ quan, cáo
lão về quê giống như Nguyễn Trãi, Nguyễn
Bỉnh Khiêm, Nguyễn Khuyến là những hành
động đáng trân trọng, biểu thị khí tiết của nhà
thơ.
Hoạt động 4: Tổng kết - ghi nhớ

Mục tiêu:
3p
- HS tổng kết khái quát kiến thức rút ra ghi
nhớ.
- Hỏi: Bài thơ sử dụng thành công những
biện pháp NT gì? Cảm nhận của em về giá
trị bài thơ?
+ Cấu tứ độc đáo, giọng điệu bi hài, nghệ
thuật đối..
+ Tình cảm quê hương bền chặt, sâu lặng
luôn theo nhà thơ suốt cả cuộc đời.
- HS đọc ghi nhớ. GV chốt lại.
Hoạt động 5: Luyện tập.
Mục tiêu:
5p
- HS đọc diễn cảm bài thơ phiên âm, 2 bản
dịch thơ.
- HS đọc diễn cảm bài thơ phiên âm, 2 bản
dịch thơ.
- HS nhận xét
- GV nhận xét, sửa chữa.
* GV hướng dẫn HS về nhà so sánh 2 bản
dịch thơ của Phan Sĩ Vĩ và Trần Trọng San.
Gợi ý
2 bản dịch đều theo thể thơ lục bát. Cả 2 bài
thơ đều chuyển được tâm trạng, cảm xúc vui,
buồn của nhà thơ khi về thăm quê.
- Bản dịch của Phạm Sĩ Vĩ câu 3 dịch sát
hơn, nêu được đối tượng (nhi đồng).

III. Ghi nhớ: (SGK128)

IV. Luyện tập:

Đọc diễn cảm bài thơ
phiên âm, 2 bản dịch thơ.

4. Củng cố: 2p
Hỏi: Em cảm nhận được điều gì về tình cảm của Lí Bạch và Hạ Tri Chương
qua 2 bài thơ?
+ Cả hai bài thơ là tiếng nói của tình quê: Lí Bạch từ nơi xa vọng về, nhớ quê;
Hạ Tri Chương đứng ngay trên mảnh đất mà giãi bày tấm lòng quê tha thiết đối
6


với quê hương. Yêu quê hương cũng chính là yêu tổ quốc - Tâm hồn của 2 thi sĩ
thật cao đẹp.
5. Hướng dẫn học bài: 2p
- Học thuộc bài thơ (phiên âm, dịch thơ), thuộc ghi nhớ.
- Chuẩn bị bài sau. Từ trái nghĩa.
Đọc kĩ bài, trả lời câu hỏi: Thế nào là từ trái nghĩa ? Sử dụng từ trái nghĩa như
thế

7