Hướng dẫn cài Tự điển Hán - Việt Thiều Chửu

Hướng dẫn cài Tự điển
Hán - Việt Thiều Chửu

GV: Nguyễn Thanh Phong




Hán văn thời Lý – Trần


Công cuộc xây dựng nhà nước tập quyền theo kiểu
Nho giáo.



Hán văn phác thực, đầy sức sống.



Định hướng vào văn thể Tiên Tần, Lưỡng Hán.



Giá trị cổ điển của 10 thế kỉ sử sụng chữ Hán.


Nhóm
Tiêu chí
Mục đích
sáng tác

Tác giả

Thể loại

Đặc trưng
ngôn ngữ

Nhóm các văn
bản ngữ lục
Thiền tông

Nhóm các văn bản
nghi thức, công
văn hành chính

Nhóm các văn
bản thơ văn


Nhóm
Tiêu chí
Mục đích
sáng tác

Nhóm các văn
bản ngữ lục
Thiền tông

Nhóm các văn bản
nghi thức, công

văn hành chính

Nhóm các văn
bản thơ văn

Giáo huấn, truyền Phục vụ hoạt động Bày tỏ tình cảm,
dạy cho tín đồ, đệ hành chính nhà
quan điểm, thái
tử.
nước
độ trước cuộc
sống

Tác giả

Vua, nhà sư,
người mộ đạo…

Vua, quan…

Vua, quan, Nho
sĩ, nhà sư…

Thể loại

Thơ, kệ, văn
bia…

Chiếu, biểu, văn…

Thơ. phú, tản
văn, văn biền
ngẫu, kí…

Nghiêng về phía
Bạch thoại trung
đại.

Nghiêng về ngôn
ngữ văn bản cổ
(Kinh thư).

Nghiêng về
chuẩn mực văn
học Trung Quốc.

Đặc trưng
ngôn ngữ



Trẫm văn, sinh vật chi động, vô hữu bất tử. Tử giả,
thiên địa chi đại số, vật lý đương nhiên, nhi cử
thế chi nhân mạc bất vinh sinh nhi ố tử. Hậu táng
dĩ khí nghiêp, trọng phục dĩ tổn tính; trẫm thậm
bất thủ yên. Dư ký quả đức, vô dĩ an bách tính,
cập chí tồ lạc, hựu sử nguyên nguyên thôi ma tại
thân, thần hôn lâm khốc, giảm kỳ ẩm thực, tuyệt
kỳ tế tự, dĩ trọng dư quá, thiên hạ kỳ vị dư hà?
Trẫm điệu tảo tuế nhi tự ưng đại bảo, cư hầu vương

thượng, nghiêm cung di uý, ngũ thập hữu lục
niên. Lại tổ tông chi linh, hoàng thiên phu hựu, tứ
hải vô ngu, biên thuỳ vi cảnh, tử đắc liệt vu liên
quân chi hậu, hạnh hĩ, hà kỳ  hưng ai!


Trẫm tự tỉnh liễm dĩ lai, hốt anh phất dự, bệnh ký di lưu,
khủng bất cập cảnh, thệ ngôn tự nhi. Thái tử Dương
Hoán, niên dĩ chu kỷ, đa hữu đại độ, minh doãn đốc
thành, trung túc cung ý, khả y trẫm chi cựu điển, tức
hoàng đế vị.
Tư nhĩ đồng nhụ, đản thụ quyết mệnh, kế thể thủ
nghiệp, đa đại tiền công. Nhưng ngưỡng nhĩ thần
thứ, nhất tâm bật lượng.
Tư nhĩ Bá Ngọc, thực trượng nhân khí, sức nhĩ qua
mâu, dự bị bất ngu, vô thế quyết mệnh. Trẫm chi
minh mục, vô di hận hĩ.
Tang tắc tam nhật thích phục, nghi chỉ ai thương. Táng
tắc y Hán văn kiệm ước vi vụ, vô biệt khởi phần lăng,
nghi thị tiên đế chi trắc.
Ô hô! Tang du dục thệ, thốn cữu nan đình; cái thế khí
từ, thiên niên vĩnh quyết!
Nhĩ nghi thành ý, chi thính trẫm ngôn, minh cáo vương
công, phu trần nội ngoại.


CHIẾU ĐỂ LẠI LÚC SẮP MẤT


Trẫm nghe: các giống sinh vật không giống nào không

chết. Chết là số lớn của trời đất, là lẽ đương nhiên của
muôn loài. Thế mà người đời không ai không ham
sống, ghét chết. [Có người] chôn cất linh đình đến huỷ
hoại cả cơ nghiệp; [có người] coi trọng việc tang chế
đến hao tổn cả tính mệnh, trẫm rất không ưa. Trẫm đã ít
đức, không làm gì cho trăm họ được yên đến khi chết
đi lại bắt dân chúng mặc xô gai, sớm tối khóc lóc, giảm
ăn uống, bỏ cúng tế, để làm nặng thêm lỗi lầm của trẫm
thì thiên hạ sẽ bảo trẫm là người như thế nào?

Trẫm vẫn sót vì tuổi nhỏ phải đảm đương ngôi báu lớn, ở
trên các vương hầu, lúc nào cũng nghiêm kính sợ hãi,
đến nay đã năm mươi sáu năm. Nhờ anh linh của tổ
tông và hoàng thiên tin giúp nên bốn bể yên lành, biên
thuỳ ít loạn, đến khi chết đi được dự đứng sau tiên đế
là may lắm rồi, việc gì còn phải khóc thương!


Trẫm từ khi đi xem dân gặt hái đến nay, trong mình
bỗng thấy không khỏe, bây giờ bệnh đã trầm trọng,
sợ không kịp căn dặn đầy đủ, nên hãy thận trọng mà
nói việc kế tự thôi! Thái tử Dương Hoán tuổi đã tròn
mười hai, có độ lượng, thông minh, thành thực
trung hậu, ôn hoà nghiêm kính, có thể theo phép cũ
của trẫm, lên ngôi hoàng đế.
Này đứa trẻ thơ, con hãy vâng nhận mệnh ta, nối dõi
thể thống, giữ gìn cơ nghiệp, làm rộng lớn thêm
công đức của tiền nhân. Trẫm mong thần dân hết
lòng phụ tá.

Hỡi ngươi Bá Ngọc, [ngươi] thực có phong độ người
quân tử. Hãy sửa sang giáo mác để dự phòng những
việc bất trắc, chớ làm sai mệnh trẫm, trẫm dù nhắm
mắt cũng không ân hận gì.
Việc tang thì sau ba ngày nên bỏ áo trở, thôi khóc than.
Chôn cất thì nên theo cách kiệm ước của Hán Văn
Đế, không cần xây lăng tẩm riêng, hãy để trẫm được
hầu bên cạnh tiên đế.
Than ôi! Mặt trời đã xế, tấc bóng khôn dừng; trăng trối
mấy lời, nghìn năm vĩnh quyết!
Các ngươi nên thực lòng kính nghe lời trẫm, tỏ bày với
các bậc vương công và bá cáo cho mọi người cùng
biết.
NGUYỄN ĐỨC VÂN


Lý Thường Kiệt (1019 - 1105)







Ngô Tuấn, được ban họ Lý, Lý Thường Kiệt.
Gia đình nhiều đời làm quan, có tài làm
tướng, mưu lược.
Làm thái giám theo hầu Lý Thái Tông.
Tướng tiên phong, nhiều lần đánh Chiêm

Thành.
Đánh quân Tống xâm chiếm Việt Nam.
Được phong nhiều tước hiệu cao quý.


伐伐伐伐伐


伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐
伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐
伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐
伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐
伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐
伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐


Phạt Tống lộ bố văn







Thiên sinh chưng dân, quân đức tắc mục. Quân dân chi
đạo, vụ tại dưỡng dân. Kim văn, Tống chủ hôn dung,
bất tuần thánh phạm. Thính An Thạch tham tà chi kế,
tác "thanh miêu", "trợ dịch" chi khoa. Sử bách tính cao
chi đồ địa, nhi tư kỳ phì kỷ chi mưu.
Cái vạn dân tư phú ư thiên, hốt lạc na yếu li chi độc. Tại

thượng cố nghi khả mẫn, tòng tiền thiết mạc tu ngôn.
Bản chức phụng quốc vương mệnh, chỉ đạo Bắc hành:
dục thanh yêu nghiệt chi ba đào, hữu phân thổ vô phân
dân chi ý; yếu tảo tinh uế chi ô trọc, ca Nghêu thiên
thưởng Thuấn nguyệt chi giai kỳ.
Ngã kim xuất binh, cố tương chửng tế. Hịch văn đáo
nhật, dụng quảng văn tri. Thiết tự tư lường, mạc hoài
chấn bố.


Bài văn lộ bố khi đánh Tống


Trời sinh ra dân chúng, Vua hiền ắt hoà mục. Đạo làm chủ dân, cốt
ở nuôi dân. Nay nghe vua Tống ngu hèn, chẳng tuân theo khuôn
phép thánh nhân, lại tin kế tham tà của Vương An Thạch, bày
những phép "thanh miêu","trợ dịch", khiến trăm họ mệt nhọc lầm
than mà riêng thỏa cái mưu nuôi mình béo mập.



Bởi tính mệnh muôn dân đều phú bẩm tự trời, thế mà bỗng sa vào
cảnh éo le độc hại. Lượng kẻ ở trên cố nhiên phải xót. Những việc
từ trước, thôi nói làm gì!



Nay bản chức vâng mệnh quốc vương chỉ đường tiến quân lên
Bắc, muốn dẹp yên làn sóng yêu nghiệt, chỉ có ý phân biệt quốc
thổ, không phân biệt chúng dân. Phải quét sạch nhơ bẩn hôi tanh

để đến thuở ca ngày Nghiêu, hưởng tháng Thuấn thăng bình!



Ta nay ra quân, cốt để cứu vớt muôn dân khỏi nơi chìm đắm. Hịch
văn truyền tới để mọi người cùng nghe. Ai nấy hãy tự đắn đo, chớ
có mang lòng sợ hãi!
TRẦN VĂN GIÁP


伐伐伐伐
伐伐伐伐伐伐伐
伐伐伐伐伐伐伐
伐伐伐伐伐伐伐
伐伐伐伐伐伐伐


Nam quốc sơn hà
Nam quốc sơn hà Nam đế cư,
Tiệt nhiên định phận tại thiên thư.
Như hà nghịch lỗ lai xâm phạm?
Nhữ đẳng hành khan thủ bại hư.


Dịch nghĩa: Núi sông nước Nam
Núi sông nước Nam thì vua Nam ở,
Cương giới đã ghi rành rành ở trên sách trời.
Cớ sao lũ giặc bạo ngược kia dám tới xâm
phạm?
Chúng bay hãy chờ xem, thế nào cũng chuốc

lấy bại vong.


Nhận xét về các bản dịch thơ sau:

Bản dịch thơ của Nguyễn Đổng Chi:
Nước Nam Việt có vua Nam Việt,
Trên sách trời chia biệt rành rành.
Cớ sao giặc dám hoành hành?
Rồi đây bay sẽ tan tành cho coi.


Bản dịch thơ của Lê Thước và Nam Trân:
Núi sông Nam Việt vua Nam ở,
Vằng vặc sách trời chia xứ sở.
Giặc dữ cớ sao phạm đến đây?
Chúng mày nhất định phải tan vỡ.


Bản dịch thơ:
Sông núi nước Nam vua Nam ở
Rành rành định phận tại sách trời
Cớ sao lũ giặc sang xâm phạm
Chúng bây sẽ bị đánh tơi bời.


伐伐伐伐伐伐伐
伐伐伐伐伐伐
伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐
伐伐

伐伐伐伐伐
伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐
伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐伐


Thỉnh đế xuất quân thảo Lý Giác
Đế vị quần thần viết:
- Tặc Giác kiệt hiệt, trạch tráng giả đương chi.
Thường Kiệt cửu tòng nhung trướng, kim lão hỹ:
Phục uỷ dĩ quân sự, phi trẫm sở đãi lão thần dã.
Thường Kiệt tấu viết:
- Thần sơ niên vị nhàn tướng lược, chinh Chiêm
phạt Tống, hạnh nhi thành công, giai bệ hạ chi
linh, tướng thần chi lực dã. Kim mông quốc ân,
vị lộc chí thử, nhược tọa thị tặc Giác tuyên kiêu,
thần tử bất minh mục hĩ.


Xin vua cho cầm quân đi đánh Lý Giác
Vua bảo bầy tôi rằng:
- Giặc Giác là tay kiệt hiệt, phải chọn viên tướng mạnh
mới đối địch được.Thường Kiệt ở trong quân trướng
đã lâu, nay già rồi. Nếu lại đem việc binh giao cho thì
đó không phải là cách trẫm đối xử với bậc lão thần.
Thường Kiệt tâu:
- Thần trước kia chưa thông thạo mưu lược làm tướng;
bình Chiêm, phá Tống may mà thành công, đều nhờ
oai linh của bệ hạ và sức lực của các tướng. Nay
nhờ ơn nước, được hưởng ngôi cao lộc hậu đến thế,
nếu cứ ngồi nhìn tên giặc Giác mặc sức kiêu rông thì

thần chết không nhắm mắt được.
PHẠM TÚ CHÂU