Cảnh ngày hè

Thiết kế giáo án
Đọc văn: Cảnh ngày hè
(Nguyễn Trãi)
Chơng trình ngữ văn nâng cao 10-Tiết 50.
Ngời thiết kế: Phạm Thanh Hà
Trờng THPT Hà Trung
A.Mục tiêu bài học:
Giúp học sinh:
-Cảm nhận đợc vẻ đẹp độc đáo của bức tranh ngày hè, qua đó thấy đợc
vẻ đẹp tâm hồn của Nguyễn Trãi: tinh tế, lãng mạn, gắn bó giao hoà với
thiên nhiên, yêu đời, nặng lòng với dân, với nớc.
-Thấy đợc những sáng tạo của Nguyễn Trãi trong thể thơ Nôm.
-Rèn luyện năng lực phân tích và cảm thụ tác phẩm trữ tình.
B.Ph ơng tiện thực hiện:
-Sách giáo khoa.
-Sách giáo viên.
-Thiết kế giáo án.
-Thiết bị hỗ trợ: máy chiếu hình.
C. Cách thức tiến hành:
Giáo viên tổ chức giờ học kết hợp các phơng pháp: đọc hiểu, đọc sáng
tạo, gợi mở, so sánh, bình giảng.
D. Tiến trình dạy học:
-Kiểm tra bài cũ.
-Giới thiệu bài mới.
Lời dẫn: Nguyễn Trãi-một tác gia lớn của văn học Việt Nam. Thơ Nguyễn
Trãi là tâm hồn Nguyễn Trãi: giản dị, trong sáng, rất tinh tế và lãng mạn,
tràn đầy tình yêu đối với thiên nhiên tạo vật. Đặc biệt, ông luôn thể hiện
tấm lòng tha thiết với dân, với nớc. Để hiểu rõ hơn về con ngời cũng nh thơ
văn Nguyễn Trãi, chúng ta cùng tìm hiểu bài thơ "Cảnh ngày hè".
Hoạt động của Yêu cầu cần đạt
GV-HS

I.Tìm hiểu chung:
1.Tiều dẫn:
-Học sinh đọc tiểu dẫn.
-Hỏi: tiểu dẫn trình bày
những nội dung gì?
2.Văn bản:
Học sinh đọc tác phẩm
II.Đọc-cảm thụ tác
*Vài nét về tác giả Nguyễn Trãi: (1380-1442) Là
anh hùng dân tộc, nhà văn hoá lớn và là một tác
gia văn học lớn của nền văn học nớc nhà.
*Giới thiệu vài nét cơ bản về Quốc âm thi tập:
tập thơ Nôm của Nguyễn Trãi có giá trị mở đầu
nền thơ cổ điển bằng tiếng Việt: thể hiện lý tởng
nhân nghĩa, tình yêu thiên nhiên, con ngời và
khát vọng về một cuộc sống thanh bình, hạnh
phúc cho nhân dân.
Tập thơ gồm 254 bài đợc chia thành 04 phần:
-Vô đề:
+Ngôn chí: nói lên chí hớng
+Mạn thuật: kể ra một cách tản mạn
+Tự thán: tự nói về mình
+Bảo kính cảnh giới: gơng báu răn mình
-Môn thì lệnh: thời tiết
-Môn hoa mộc: cây cỏ
-Môn cầm thú: thú vật
*Bài thơ "Cảnh ngày hè" là bài số 43 trong phần
"Bảo kính cảnh giới".
-Đọc đúng giọng điệu: thanh thản, tơi vui,
đầy phấn chấn.

-Chú ý cách ngắt nhịp:
+Thạch lựu hiên/ còn phun thức đỏ
Hồng liên trì/đã tiễn mùi hơng
+Dân giàu đủ/khắp đòi phơng
-Xác định khoảng thời gian và thời điểm sáng
tác bài thơ:
+Khi Nguyễn Trãi đã lui về Côn Sơn ở ẩn.
+Khoảng đầu hè.
phẩm:
GV đọc lại văn bản một
lần nữa. Giải thích một
số từ ngữ và điển tích
theo gợi ý của sách giáo
khoa.
Hỏi: hãy nêu cảm nhận
chung của em về bài
thơ?
Hỏi: Cảnh ngày hè đợc
miêu tả với những hình
ảnh và chi tiết nào?
Hỏi: em có nhận xét gì
về cách sử dụng từ ngữ
của tác giả đặc biệt là
các tính từ và động từ
trong việc miêu tả cảnh
vật?
Hỏi: hãy tìm những ví
dụ tả cảnh ngày hè để
so sánh. Từ đó, bình cái
hay, cái độc đao trong

bức tranh ngày hè của
Nguyễn Trãi.
*Cảm nhận chung:
-Bức tranh ngày hè tơi đẹp, sinh động.
-Vẻ đẹp tâm hồn nhà thơ.
-Những sáng tạo nghệ thuật độc đáo.
*Bố cục: khai thác bài thơ theo cách bổ dọc.
1.Bức tranh ngày hè:
*Cây hoè trớc sân lá xanh thẫm, cành toả rộng
sum suê, tơi tốt; cây lựu cạnh hiên nở hoa đỏ
rực; sen hồng ngoài ao nức mùi hơng; ve kêu
râm ran trong buổi chiều tà nh một bản đàn rộn
rã; vẳng tiếng lao xao từ chợ cá làng chài vọng
lại.
*Tác giả đã sử dụng một loạt từ ngữ có sức gợi
tả đặc biệt, tạo nên những ấn tợng và cảm nhận
rất mới lạ. Trong đó, biểu hiện rõ nhất là các
động từ và tính từ: đùn đùn, giơng, phun, tiễn,
lao xao, dắng dỏi.
+Đùn đùn: gợi liên tởng về hình ảnh cây hoè
đang độ phát triển rất mạnh, cành lá vơn lên,
mọc ra, tỏa rộng, sức sống nh đang cựa quậy
trong mỗi nhánh cây. Hai chữ "đùn đùn" đi liên
với cụm từ " tán rợp giơng" vẽ ra trớc mắt ngời
đọc cảnh cây hoè sum suê, tơi tốt, tán vơn rộng,
cành lá nh đang lan toả tầng tầng, lớp lớp. So
sánh với hai câu thơ của Lê Thánh Tông:
"Đằng đẵng ngày chầy giơng tán nắng
Đùn đùn bóng rợp phủ màn hoè"
thì cách miêu tả của Nguyễn Trãi :"Hoè lục đùn

đùn tán rợp giơng" hàm súc hơn, biểu đạt sức
sống mạnh mẽ hơn.
+"Phun thức đỏ" còn lạ hơn nhiều. Từ "phun":
không tả hoa lựu nở đỏ mà là phun ra, tuôn ra.
Hỏi: từ sự cảm nhận vẻ
đẹp của bức tranh ngày
hè, em hiểu đợc gì về
tâm hồn Nguyễn Trãi?
Không phải màu đỏ mà là thức đỏ (màu vẻ, dáng
vẻ chứ không phải là màu sắc đơn thuần).
Cũng viết về hoa lựu Lê Thanh Tông có câu:
" Ngoài hiên lửa lựu luống thè be" còn Nguyễn
Du thì viết: "Đầu tờng lửa lựu lập loè đâm
bông". Nếu "thè be" của Lê Thánh Tông và "lập
loè" của Nguyễn Du thiên về tạo hình sắc thì từ
"phun" của Nguyễn Trãi lại thiên về tả sức sống.
+"Tiễn": ngát, nức.
+"Dắng dỏi": inh ỏi, râm ran, tiếng ve kêu rộn rã
đợc tác giả liên tởng là bản đàn ve: một nét rất
đặc sắc của cảnh ngày hè.
+"Lao xao": từ láy tợng thanh gợi âm thanh náo
nhiệt, ồn ào, tấp nập, nhộn nhịp của cuộc sống
đời thờng.
Bức tranh ngày hè có sự kết hợp rất hài hoà
giữa đờng nét, màu sắc, âm thanh, con ngời và
cảnh vật. Màu xanh thẫm của cây hoè làm nổi
bật màu đỏ rực của hoa thạch lựu, ánh trời chiều
trời nh dát vàng lên tán hoè xanh, tiếng ve râm
ran hoà cùng tiếng lao xao của chợ cá.
Tác giả đón nhận cảnh vật bằng thị giác, thính

giác, khứu giác và cả sự liên tởng.
Cảnh vật đang ở lúc cuối ngày nhng sự sống thì
không dừng lại, có cái gì đó thôi thúc tự bên
trong, đang ứa căng, đang tràn đầy, không kìm
lại đợc phải giơng lên, phải phun ra.
Bức tranh ngày hè rất giản dị, chân thực, sinh
động và tràn đầy sức sống.
2.Vẻ đẹp tâm hồn thi nhân
*-Tâm hồn thi nhân rất tinh tế, nhạy cảm, lãng
mạn, yêu thiên nhiên tha thiết.
-Bức tranh thiên nhiên gợi liên tởng về hình ảnh
thi nhân đang say sa, đắm mình trong cảnh vật.
Có sự giao cảm mạnh mẽ giữa con ngời và thiên
nhiên.
GV dẫn: trong bức
tranh ngày hè có một
hình ảnh rất hay:" Lao
xao chợ cá làng ng
phủ".
Hỏi: hình ảnh này gợi
cho em suy nghĩ gì về
nhà thơ Nguyễn Trãi?
(có thể so sánh câu thơ
trên với câu thơ:" Đâu
tiếng làng xa vãn chợ
chiều" của Huy Cận)
GV dẫn: vẻ đẹp của hồn
thơ Nguyễn Trãi bộc lộ
dần qua hình tợng thơ
và kết tụ ở hai câu cuối.

Hỏi: vẻ đẹp nhân cách
của Nguyễn Trãi đợc
bộc lộ nh thế nào qua
hai câu cuối của bài
thơ?
*-"Lao xao" âm thanh từ một chợ cá ở làng chài
xa vọng lại. Đó là tín hiệu của cuộc sống dân dã
đầy muối mặn và mồ hôi. Từ láy tợng thanh "lao
xao" gợi tả sự ồn ào, tấp nập, nhộn nhịp. Nếu câu
thơ của Huy Cận chỉ gợi sự xa xăm, mơ hồ, lạnh
lẽo, quạnh vắng thì ở đây trong tiếng lao xao của
chợ cá có cái rộn rã, ấm áp của cuộc sống đời th-
ờng.
-âm thanh "lao xao" dội lại từ phía làng chài hay
chính từ tâm hồn nhà thơ đang xốn xang hoà
nhịp với cuộc sống của ngời dân lao động.
Cái tuyệt với của Nguyễn Trãi là: rất lãng
mạn nhng không lãng tử. Rất say đắm với thiên
nhiên, ngoại giới nhng điểm hội tụ của hồn thơ
ông là con ngời, là ngời dân.
*Vẻ đẹp nhân cách của Nguyễn Trãi thể hiện tập
trung nhất qua ớc nguyện của tác giả:
Ước có cây đàn của vua Thuấn gảy khúc
Nam phong ca ngợi cảnh: "Dân giàu đủ, khắp
đòi phơng".
Câu cuối dồn nén cảm xúc toàn bài: Nguyễn
Trãi mong cho dân đợc ấm no, hạnh phúc "Dân
giàu đủ" điều đó đáng quý biết nhờng nào đối
với một vị đại quan đầu triều nhng đáng quý hơn
bởi ông còn muốn tất cả mọi ngời, mọi nơi đều

đợc no đủ, hạnh phúc "Khắp đòi phơng". Điều
này cũng trùng khớp với ý của Nguyễn Trãi
trong bản tấu trình lên vua khi ông đợc sai cùng
Lơng Đăng soạn nhã nhạc:"Hoà bình là gốc của
nhạc, thanh âm là văn của nhạc, muốn có nhã
nhạc thì nơi thôn cùng xóm vắng phải không còn
một tiếng hờn giận, oán sầu".
Lý tởng "Dân giàu đủ khắp đòi phơng" mang
ý nghĩa nhân sinh và nhân văn cực kỳ sâu sắc.
Không chỉ ở bài thơ này mà trong tất cả các sáng