Bài 26. Cảm ứng ở động vật

CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT

NHÓM 1

NHÓM 1 – LỚP 11A2


Hoạt động 1:

Tìm hiểu cảm ứng ở động vật

I. KHÁI NIỆM CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT
II.CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH
1. Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh dạng lưới
2. Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh dạng chuỗi hạch và dạng
hạch
3. Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh dạng ống

NHÓM 1 – LỚP 11A2


I - KHÁI NIỆM CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT

1)

Khái niệm:

− Cảm ứng là khả năng tiếp nhận kích thích và phản ứng lại các kích thích từ môi
trường sống để đảm bảo cho sinh vật tồn tại và phát triển

Khi trời lạnh, mèo và chim xù lông giữ ấm cơ thể

NHÓM 1 – LỚP 11A2


I - KHÁI NIỆM CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT

1) Khái niệm:

−Cảm ứng ở động vật xảy ra nhanh và có nhiều hình thức phản ứng hơn ở thực vật
− Hình thức, mức độ và tính chính xác của cảm ứng ở các loài động vật khác nhau phụ
thuộc vào mức độ tổ chức thần kinh của chúng

NHIỆT
KHI BỊ
ĐỘ
MÔI
CHẠM
VA TRƯỜNG

NHÓM 1 – LỚP 11A2


I - KHÁI NIỆM CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT

1)
2)

Khái niệm:
Phản xạ:

− Phản xạ là những phản ứng của cơ thể trả lời các kích thích của môi trường thông
qua hệ thần kinh

− Phản xạ được thực hiện là nhờ cung phản xạ. Cung phản xạ gồm các bộ phận:
• Bộ phận tiếp nhận kích thích (thụ thể hoặc cơ quan thụ cảm)
• Đường dẫn truyền vào (đường cảm giác)
• Bộ phận phân tích và tiếp nhận thông tin để quyết định hình thức và mức độ
phản ứng (thần kinh Trung ương)

•
•

Bộ phận thực hiện phản ứng (cơ, tuyến,…)
Đường dẫn truyền ra (đường vận động)

NHÓM 1 – LỚP 11A2


I - KHÁI NIỆM CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT

1)
2)

Khái niệm:
Phản xạ:

Tác nhân kích thích

Một bạn lỡ chạm tay vào những chiếc gai nhọn và có phản ứng

ư
Đ

g
ờn

cả

m

ác
gi

quan đau ở da
rụt tay lại. Hãy chỉ ra tác Thụ
nhân
kích thích, bộ phận tiếp nhận

Bộ phận tiếp nhận kích thích

kích thích, bộ phận phân tích và tổng hợp thông tin, bộ phận
thực hiện phản ứng của hiện tượng trên

Cơ co (ngón tay co lại)

g
ờn
ư
Đ

vậ

n

n
độ

g

Bộ phận thực hiện

Tủy sống

Bộ phận phân tích và tổng hợp thông
tin


I - KHÁI NIỆM CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT

1) Khái niệm:
2) Phản xạ:
Lưu ý:
có và
vaicác
trò đảm
bảotrong
cho sinh
vậtđều
tồn có
tại khả

và phát
−Cảm
Các ứng
tế bào
cơ quan
cơ thể
năngtriển
cảm ứng lại khi
Cơ đùi ếch đã cắt rời khỏi cơ thể khi ta kích thích thì cơ đùi này
bị kích thích, nhưng không phải tất cả các phản ứng của chúng đều là phản
vẫn co. Sự co cơ đùi ếch trong trường hợp này có phải là phản xạ
xạ
không ? Vì sao?

Không phải là phản xạ. Vì sự co cơ đùi ếch trong trường hợp này không có sự tham gia
đầy đủ của các bộ phận trong một cung phản xạ (trung ương thần kinh)

NHÓM 1 – LỚP 11A2


I - KHÁI NIỆM CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT

II - CẢM ỨNG Ở ĐỘNG VẬT CÓ TỔ CHỨC THẦN KINH

NHÓM 1 – LỚP 11A2


1. Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh dạng lưới

Sao biển

Thủy tức

NHÓM 1 – LỚP 11A2


1. Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh dạng lưới

Nhóm ĐV

Ruột
khoang

Đặc điểm

Hình thức

tổ chức thần kinh

cảm ứng

•Hệ thần kinh dạng lưới
• Các tế bào thần kinh

Phản ứng toàn
nằm

thân. Thiếu chính

rải rác trong cơ thể và liên hệ

xác, tiêu tốn nhiều

với nhau qua các sợi thần

năng lượng

kinh, tạo thành mạng lưới tế
bào thần kinh

• Các sợi thần kinh liên hệ với
tế bào cảm giác và tế bào
biểu mô cơ

Hệ thần kinh
dạng lưới ở thủy tức

NHÓM 1 – LỚP 11A2


2. Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh dạng chuỗi hạch và dạng hạch

NHÓM 1 – LỚP 11A2


2. Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh dạng chuỗi hạch và dạng hạch


2. Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh dạng chuỗi hạch và dạng hạch

Hệ thần kinh
dạng chuỗi hạch

Nhóm ĐV

Đặc điểm

Hình thức

tổ chức thần kinh

cảm ứng

Động vật có đối

• Hệ thần kinh dạng chuỗi hạch

Phản ứng định khu, đơn giản,

xứng hai bên (Giun

• Các tế bào thần kinh tập trung lại tạo thành các hạch thần kinh. Các hạch

chính xác hơn động vật có hệ

dẹp, Giun tròn, Chân

thần kinh được nối với nhau bởi các dây thần kinh. Mỗi hạch thần kinh là một

thần kinh dạng lưới

khớp)

trung tâm điều khiển hoạt động của một cùng xác định của cơ thể

Thân mềm, giáp xác,
sâu bọ

Hệ thần kinh dạng hạch

Phản ứng tương đối phức tạp
và chính xác hơn
NHÓM 1 – LỚP 11A2


3. Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh dạng ống

NHÓM 1 – LỚP 11A2


3. Cảm ứng ở động vật có hệ thần kinh dạng ống

Nhóm ĐV

Đặc điểm

Hình thức

tổ chức thần kinh

cảm ứng

Não

Tủy sống
Động vật

Hệ thần kinh dạng ống:

Theo nguyên tắc

có xương

• Thần kinh trung ương : một

phản xạ, phản

sống

lượng rất lớn các tế bào thần

ứng nhanh, chính

kinh tập trung lại thành 1 ống

xác

nằm ở phía lưng. Đầu trước:

• Phản xạ không

não bộ, phần sau: tủy sống

điều kiện

• Thần kinh ngoại biên: gồm

• Phản xạ có điều

hạch TK phân bố dọc 2 bên tủy

kiện

Hạch TK

sống và dây TK từ tủy sống
phân bố đến khắp các cơ quan
của cơ thể

Dây TK

Hệ thần kinh
dạng ống ở người

NHÓM 1 – LỚP 11A2


• Cung phản xạ trên gồmCho
5 bộ phận: Thụ quan đau ở da, sợi cảm giác của dây thần kinh tủy, tủy
biết cung phản xạ trên gồm những bộ phận nào

sống, sợi vận động của dây thần kinh tủy và các cơ ở ngón tay.

Giải thích tại sao khi bị kim nhọn đâm vào ngón tay thì ngón tay co

• Khi kim nhọn đâm vào ngón tay thì ngón tay co lại vì đây là phản xạ tự vệ của cả động vật và
lại

người. Khi kim châm vào tay, thụ quan đau sẽ đưa tin về tủy sống và từ đây lệnh đưa đến cơ ngón
tay làm co ngón tay lại. Phản xạ co ngón tay khi bị kích thích là phản xạ không điều kiện hay

phảnđiều
xạ kiện vì đây là phản xạ di truyền, sinh ra đã có đặc trưng cho
• Phản xạ trên là phản xạlàkhông
loài và rất bền vững

có điều kiện? Tại sao?


Trả lời:

•
•
•

Giả sử bạn đang đi chơi, bất ngờ gặp một con chó dại ngay trước mặt
Có thể có các hành động như: bỏ chạy, đứng im, tìm gậy để đánh đuổi, nhặt gạch
Bạn sẽ có phản ứng (hành động) như thế nào?
hoặc đá để ném...
Hãynhận
cho biết

phận
tiếpbộ
nhận
kích
phận
xử là
lí não,
thông
Bộ phận tiếp
kích bộ
thích
là mắt,
phận
điềuthích,
khiểnbộ
hành
động
bộtin và

•
•

định
phận thựcquyết
hiện là
cơ hành
chân, động,
tay. bộ phận thực hiện của phản xạ tự vệ khi gặp chó
Các suy dại
nghĩ diễn ra trong đầu như: nên làm thế nào bây giờ, chó dại có vi trùng

•

gây bệnh Hãy
dại, nếu
bị cắn
có thể
chết,
nên
bỏ diễn
chạyra
hay
nên đầu
chống
lại,
nếukhi
bỏđối
chạy
ghi lại
tất cả
những
suy
nghĩ
trong
của
bạn
phó

•

chó sẽ đuổi...
với chó dại

•

Đây là phản xạ có điều kiện vì phải qua học tập rút kinh nghiệm mới biết được
Đây là phản xạ không điều kiện hay là phản xạ có điều kiện ? Tại sao?
chó dại có biểu hện như thế nào, dựa vào kinh nghiệm đã có mà mỗi người có
cách xử lí khác nhau.

NHÓM 1 – LỚP 11A2


Các hình thức cảm ứng của động vật

Nhóm ĐV

Đặc điểm tổ chức thần kinh

Hình thức
cảm ứng

Ruột khoang

Hệ thần kinh dạng lưới

Phản ứng toàn thân. Thiếu chính xác,
tiêu tốn nhiều năng lượng

Động vật có đối xứng hai

Hệ thần kinh dạng chuỗi hạch

Phản ứng định khu, đơn giản, chính

bên (Giun dẹp, Giun tròn,

xác hơn động vật có hệ thần kinh

Chân khớp)

dạng lưới

Thân mềm, giáp xác, sâu

Hệ thần kinh dạng hạch (hạch não, ngực,

Phản ứng tương đối phức tạp và chính

bọ

bụng)

xác hơn

Động vật có xương sống

Hệ thần kinh dạng ống:

Theo nguyên tắc phản xạ, phản ứng

nhanh, chính xác

NHÓM 1 – LỚP 11A2


So sánh cảm ứng ở động vật và thực vật
Tiêu chí

Thực vật

Động vật

Bộ phận tiếp nhận kích thích

Hoa, lá, thân, rễ,…

Các giác quan, các tế bào thụ cảm

Phương thức truyền thông tin

Lan truyền điện sinh học và hóa học

• Lan truyền điện sinh học và hóa học
• Xung thần kinh

Hoa, lá, thân, rễ,…

Hệ thần kinh

Hoa, lá, thân, rễ,…

Cơ và tuyến

Bộ phận phân tích, tổng hợp kích
thích

Bộ phận trả lời kích thích

Đặc điểm

Phản ứng chậm, khó nhận thấy, hình
thức kém đa dạng

thay đổi sức trương nước, co rút chất
nguyên sinh

Ý nghĩa

thức đa dạng,

• Phản ứng theo nguyên tắc phản xạ

Chủ yếu thay đổi tốc độ sinh trưởng,
Biều hiện hình thức cảm ứng

• Phản ứng nhanh, dễ nhận thấy, hình

Chủ yếu bằng sự thay đổi hành vi: phản
xạ

Thích nghi với những thay đổi của môi trường