Bài 15. Thao tác với tệp

CHƯƠNG V: DỮ LIỆU KIỂU TỆP
BÀI 14: KIỂU DỮ LIỆU TỆP
BÀI 15 : THAO TÁC VỚI TỆP
A. Mục đích, yêu cầu.
1.
−
−
−
−
2.
−
−
3.
−
−

Kiến thức:
Biết được khái niệm và vai trò của kiểu tệp
Biết được hai cách phân loại tệp: theo cách tổ chức dữ liệu và theo cách truy cập
Hiểu bản chất của tệp văn bản
Biết các bước làm việc với tệp: gán tên cho biến tệp, mở tệp, đọc/ghi tệp, đóng tệp
Kỹ năng :
Biết khai báo biến tệp và các thao tác cơ bản làm việc với tệp văn bản
Sử dụng một số hàm và thủ tục chuẩn làm việc với tệp
Thái độ :
Học sinh cần thấy sự cần thiết và tiện lợi của kiểu dữ liệu tệp
Giáo dục ý thức lưu trữ dữ liệu phòng chống mất mát dữ liệu.

B. Phương pháp, phương tiện.
1. Phương pháp:

1

-

Thuyết trình, vấn đáp, thảo luận nhóm và kết hợp các hình ảnh trực quan.

-

Sử dụng các câu hỏi gợi mở, nêu và giải quyết vấn đề.


2. Phương tiện:
-

Giáo viên: Sách giáo viên Tin học lớp 11, SGK Tin Học lớp 11, Giáo án Tin
học 11, máy tính, máy chiếu.

-

Học sinh: SGK Tin Học lớp 11, vở ghi, bút.

C. Tiến trình trên lớp, nội dung bài giảng.
I.

Ổn định lớp (1’).
-

Ổn định lớp.

-

Kiểm tra sĩ số.

II.

Gợi động cơ. (2’)

Tất cả các kiểu dữ liệu mà chúng ta đã biết ở các bài học trước đều có chung một
đặc điểm, đó là chỉ tồn tại trong bộ nhớ (trong). Khi chương trình kết thúc hoặc tắt
máy thì toàn bộ dữ liệu được xử lý trong chương trình không còn nữa. Ngoài ra, bộ
nhớ cấp phát cho các kiểu dữ liệu này rất ít ỏi.
Để khắc phục được hai hạn chế trên, các ngôn ngữ lập trình cung cấp dữ liệu kiểu
tệp cho phép lưu trữ dữ liệu trên bộ nhớ ngoài. Trong bài học này ta sẽ tìm hiểu cách
khai báo biến tệp và các thao tác cơ bản làm việc với tệp văn bản, sử dụng một số
hàm và thủ tục chuẩn làm việc với tệp.

2


III.

Nội dung bài giảng.

Nội dung

Hoạt động của thầy và trò
Hoạt động 1: Giới thiệu kiểu dữ liệu tệp (10’)

1. Vai trò kiểu dữ liệu tệp:
• Khái niệm:

GV: Để tìm hiểu vai trò và phân loại
của kiểu dữ liệu tệp chúng ta cần biết đến

Tệp là một dãy các phần tử cùng kiểu được khái niệm của kiểu dữ liệu tệp.
sắp xếp theo một cách tuần tự

GV: Vậy em nào cho cô biết, tệp là gì?
HS: Trả lời câu hỏi, tập trung nghe giảng,
ghi chép bài đầy đủ.

 Một số đặc điểm của kiểu dữ liệu
tệp:
-

GV: Dữ liệu kiểu tệp có các đặc điểm nổi
bật nào?

Lưu trữ lâu dài ở bộ nhớ ngoài (đĩa từ, HS: Chú ý nghe giảng và trả lời câu hỏi
CD,…) và không bị mất khi ngắt nguồn

-

điện.
Lượng dữ liệu lưu trữ trên tệp có thể rất
lớn và chỉ phụ thuộc vào dung lượng
đĩa.

2. Phân loại tệp
-

Xét theo các tổ chức dữ liệu:
Tệp văn bản.
Ví dụ: Sách, giáo án, chương trình.
Tệp có cấu trúc.
Ví dụ: Hình ảnh, âm thanh,..
Xét theo cách thức truy cập:
Tệp truy cập tuần tự.

3

GV: Theo các em thì có bao nhiêu cách
phân loại tệp và mỗi loại gồm có những
loại tệp nào?
HS: Đọc SGK và trả lời câu hỏi
GV: Thuyết trình cho học sinh hiểu tệp
văn bản, tệp có cấu trúc, tệp truy cập tuần


Ví dụ: Bài giáo án, chương trình tự và tệp truy cập trực tiếp
-

pascal,…
Tệp truy cập trực tiếp.

-

Tệp văn bản là tệp mà dữ liệu được ghi
dưới dạng các kí tự, các dữ liệu dang

-

văn bản như sách, tài liệu, giáo án,…
Tệp có cấu trúc: là tệp mà thành phần
của nó được tổ chức theo một cấu trúc

-

nhất định.
Tệp truy cập tuần tự là tập văn bản có
cách thực truy cập tuần tự, cho phép
truy cập đến một dữ liệu nào đó trong
tập chỉ bằng cách đi qua lần lượt tất cả

-

các dữ liệu trước đó.
Tệp truy cập trực tiếp là tệp có cấu trúc
có cách thức truy cập trực tiếp, cho
phép tham chiếu đến vị trí cần tìm một
cách trực tiếp.

HS: Nghe giảng và chép bài đầy đủ
Hoạt động 2: Các thao tác với tệp (30’)
1. Khai báo.
Khai báo biến tệp văn bản có dạng:
Var <tên biến tệp>: text;
Ví dụ:
Var tep1, tep2 : text;

GV: Để làm việc với dữ liệu kiểu tệp ta
phải sử dụng biến tệp.
- Tên biến tệp là tên được quy định phải
đúng theo quy cách đặt tên (tức là tên
không chứa dấu cách, không chứa các
kí tự đặc biệt.).
Sau khi khai báo tên biến tệp thì ta có
thể sử dụng được các thao tác với tệp như:
Gắn tên cho biến tệp, mở, đọc, ghi và
đóng tệp.

4


HS: Nghe giảng và chép bài đầy đủ

GV: Tên tệp là hằng xâu kí tự hoặc giá
2. Thao tác với tệp
2.1. Gắn tên cho biến tệp
Ý nghĩa: Là tạo tham chiếu giữa tệp trên
đĩa và biến tệp trong chương trình.
Cú pháp:

trị của một biểu thức kiểu xâu kí tự. Tất cả
các phép toán trên biến tệp sẽ tác động tới
tệp tên tệp. Sau khi gọi thủ tục assign
khác thực hiện cũng trên biến tệp này,
biến tệp được chuyển sang gắn kết với tệp
khác. Tên tệp có thể gồm những đường
dẫn chứa ổ đĩa, danh sách các thư mục liên

Assign (<biến_tệp>,<tên_tệp>);
VD : Assign(tep1,‘DULIEU.DAT’);
Assign(tep1,‘C:\INP.DAT’);

tiếp cách nhau dấu đường dẫn, cuối cùng
là tên tệp.
<ổ đĩa>:\<ten thu muc>\...muc>\<ten tep>
GV: Để xem được nội dung trong một
cuốn sách, việc đầu tiên em sẽ làm gì?
HS: Suy nghĩ và trả lời câu hỏi.
GV: Vậy thì khi thực hiện mở tệp cũng
như khi ta mở sách chúng ta phải lưu ý là
sử dụng thủ tục nào. Cần mở để đọc hay
mở để ghi.
Trước hết chúng ta sẽ cùng tìm hiểu các
mở tệp để đọc.

2.2.

5

Mở tệp đọc dữ liệu


Cú pháp:
Mở tệp để đọc:
Reset (<biến _tệp>);
VD:

GV: Nhấn mạnh các từ khóa Reset,
read, readln.
Read và Readln giống như là thực hiện
việc nhập dữ liệu từ bàn phím.
Yêu cầu học sinh đưa ra ví dụ.

Assign (ten2, ‘DL.INP’);
reset (ten2);
Thủ tục đọc tệp văn bản được dung khi
chúng ta muốn đọc dữ liệu bên trong tệp.
Câu lệnh thủ tục đọc có dạng:
read(<biến_tệp>, <danh_sách_biến>);
hoặc
readln(<biến_tệp>, <danh_sách_biến>);
VD:
Thủ tục đọc:
Read(tep2, A, B, C);
Readln(tep2, A, B, C);

2.3. Mở tệp ghi dữ liệu

6

GV: Tương tự đối với thao tác mở tệp để
ghi dữ liệu. Nhấn mạnh các từ khóa


Cú pháp:
Mở tệp để để ghi dữ liệu:

Rewrite (<biến tệp>);
VD:

Rewrite, write, writeln.
Write và Writeln thay thế màn hình
hiển thị danh sách kết quả, hay là dữ liệu
được ghi vào tệp.
Yêu cầu học sinh đưa ra ví dụ

Assign (ten2, ‘DL.INP’);
rewrite (ten2);
Thủ tục ghi tệp văn bản được dùng để ghi
dữ liệu vào tệp văn bản.
Câu lệnh thủ tục ghi có dạng:
Write(<biến_tệp>,
<danh_sách_kết_quả>);
Writeln(<biến_tệp>,
<danh_sách_kết_quả>);
VD: Thủ tục ghi:
Write(tep1, ‘a= ‘,a, ‘b= ‘,b, ‘c= ‘,c);
Writeln(tep1, ‘a= ‘,a, ‘b= ‘,b, ‘c= ‘,c);
 Một số hàm chuẩn thường dùng:

Các hàm này sẽ giúp chúng ta dễ dàng hơn

trong xử lý các bài tập về tệp.
- Hàm eof(<biến tệp>);
Trả về giá trị true nếu con trỏ tệp đang
chỉ tới cuối tệp.
- Hàm eoln (<biến tệp>);  Trả về giá trị

true nếu con trỏ tệp đang chỉ tới cuối
dòng.

7


2.4. Đóng tệp.
Ý nghĩa:

Sau khi mở sách, vở để đọc hay ghi thì
chúng ta phải đóng sách vở lại cất đi, có
thể không làm nhưng nếu cứ mở nhiều

Hoàn tất các thao tác với tệp.

sách nhiều vở thì bàn của em sẽ chật kín
vậy thì cũng như với máy tính, khi các em

Cú pháp:

đã thực hiện xong thao tác với tệp thì thực

Close(<biến tệp>);
Khi mở lại tệp, nếu vẫn biến cũ thì không
cần phải dùng thủ tục assign để gắn lại tên

hiện thao tác cuối cùng đó là đóng tệp.
Mặt khác khi thực hiện ghi dữ liệu thì
hoàn tất thao tác đóng tệp cũng là hoàn tất
thao tác ghi dữ liệu vào tệp.

tệp…

IV. Củng cố. (2’)
− Nhắc lại những kiến thức đã học trong giờ học.
+ Vai trò của kiểu tệp.
+ Phân loại tệp và thao tác với tệp.
+ Khai báo biến tệp.
+ Thao tác với tệp
V.

VI.

Bài tập về nhà.
+ Ôn lại bài học hôm nay.
+ Chuẩn bị trước bài 16,
+ Làm các bài tập và câu hỏi trong SGK trang 89.
Nhận xét giờ lên lớp

..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
..........................................................................................................................................
Phê duyệt của giáo viên hướng dẫn

8

Hà Nội, ngày tháng 3 năm 2015

Giáo sinh

Nguyễn Thị Nhâm

9