skkn một số biện pháp tạo hứng thú cho học sinh trong giờ đọc hiểu văn bản thơ trung đại việt nam ở trường THPT

MỤC LỤC
Phụ bìa...................................................................................................................... i
MỤC LỤC................................................................................................................ 1
Phụ bìa i...................................................................................................................1
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT.........................................................................4
BP.............................................................................................................................. 4
Biện pháp................................................................................................................4
ĐC............................................................................................................................. 4
Đối chứng.................................................................................................................4
Đ-H........................................................................................................................... 4
Đọc hiểu.................................................................................................................... 4
GV............................................................................................................................. 4
Giáo viên..................................................................................................................4
HS............................................................................................................................. 4
Học sinh.................................................................................................................... 4
HT............................................................................................................................. 4
Hứng thú..................................................................................................................4
PPDH........................................................................................................................ 4
Phương pháp dạy học..............................................................................................4
TĐ............................................................................................................................. 4
Trung đại.................................................................................................................. 4
TN............................................................................................................................. 4
Thực nghiệm............................................................................................................4
TP.............................................................................................................................. 4
Tác phẩm.................................................................................................................. 4
TPVC........................................................................................................................ 4
Tác phẩm văn chương.............................................................................................4
TPVH........................................................................................................................ 4
Tác phẩm văn học....................................................................................................4
................................................................................................................................... 4
................................................................................................................................... 4

1


................................................................................................................................... 4
................................................................................................................................... 4
1. MỞ ĐẦU..............................................................................................................5
1.1. Lý do chọn đề tài...............................................................................................5
1.2. Mục đích nghiên cứu và nhiệm vụ nghiên cứu...............................................7
1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu...................................................................7
1.4. Phương pháp nghiên cứu.................................................................................7
2. NỘI DUNG........................................................................................................... 8
2.1. Cơ sở lí luận......................................................................................................8
2.1.1. Một số vấn đề về hứng thú...........................................................................8
* Khái niệm.............................................................................................................8
2.1.2. Tạo hứng thú với định hướng tích cực hóa hoạt động nhận thức của
người học.................................................................................................................. 9
2.1.3. Đặc trưng của các văn bản thơ và sự đòi hỏi hứng thú trong tiếp nhận
thơ trung đại............................................................................................................9
2.1.4. Đọc – hiểu văn bản và sự cần thiết của việc tạo hứng thú trong giờ đọc hiểu văn bản nghệ thuật........................................................................................11
2.2. Cơ sở thực tiễn................................................................................................12
1.2.1. Đặc điểm tâm lí học sinh THPT với yêu cầu tạo hứng thú......................12
2.2.3. Thực trạng dạy thơ trung đại Việt Nam với việc tạo hứng thú cho học
sinh ở một số trường THPT trên địa bàn tỉnh Đăk Nông...................................13
2.2.4. Thực trạng hứng thú của học sinh khi học văn học trung đại.................15
2. 3. Một số biện pháp cụ thể nhằm tạo hứng thú cho học sinh trong giờ đọc hiểu văn bản thơ trung đại Việt Nam ở trường THPT.......................................17
2.3.1. Những định hướng chung...........................................................................17
2.3.2. Các biện pháp cụ thể nhằm tạo hứng thú cho học sinh trong giờ đọc hiểu
thơ trung đại ở trường THPT...............................................................................17
2.3.2.1 Nhóm biện pháp gây hứng thú bằng cách tác động trực tiếp đến tình
cảm.......................................................................................................................... 17

2.3.2.2 Nhóm các biện pháp tạo hứng thú bằng cách tổ chức cho học sinh hoạt
động........................................................................................................................ 21

2


2.3.2.3 Nhóm biện pháp tạo hứng thú bằng cách khơi dậy sự đồng sáng tạo ở
học sinh................................................................................................................... 25
2.3.2.4. Nhóm biện pháp tạo hứng thú bằng cách cung cấp kiến thức, mở rộng
tầm hiểu biết cho học sinh.....................................................................................29
2.4.2. Đối tượng và nội dung thực nghiệm...........................................................35
2.4.2.1. Đối tượng và địa bàn thực nghiệm.........................................................35
2.4.2.2 Nội dung thực nghiệm...............................................................................35
2.4.3. Thời gian thực nghiệm................................................................................35
2.4.4. Tổ chức thực nghiệm...................................................................................35
2.4.4.1 Giai đoạn 1................................................................................................35
2.4.4.2. Giai đoạn 2...............................................................................................36
2.4.4.3. Giai đoạn 3...............................................................................................36
2.4.5. Phân tích và đánh giá kết quả thực nghiệm...............................................37
3.4.5.1. Kết quả trước TN.....................................................................................37
2.4.5.2. Phân tích kết quả sau thực nghiệm.........................................................37
Bảng 2.4.2. Kết quả sau thực nghiệm..................................................................37

3


DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT

BP

Biện pháp

ĐC

Đối chứng

Đ-H

Đọc hiểu

GV

Giáo viên

HS

Học sinh

HT

Hứng thú

PPDH

Phương pháp dạy học

TĐ

Trung đại

TN

Thực nghiệm

TP

Tác phẩm

TPVC

Tác phẩm văn chương

TPVH

Tác phẩm văn học

4


1. MỞ ĐẦU
1.1. Lý do chọn đề tài
Vấn đề tạo hứng thú (HT) cho người học là một yêu cầu cấp thiết, phù
hợp với chủ trương của Đảng, của Nhà nước về đổi mới giáo dục
Trong xu thế hội nhập cùng với thế giới, đất nước ta đã và đang bước vào
giai đoạn công nghiệp hóa, hiện đại hóa. Nhân tố quyết định sự thành công quan
trọng nhất chính là nguồn nhân lực. Nhiệm vụ của ngành Giáo dục Việt Nam là phải
đào tạo được một thế hệ trẻ có được đầy đủ những phẩm chất, năng lực, đạo đức
cần thiết để đưa đất nước phát triển ngang bằng với các nước trong khu vực và trên
thế giới. Đổi mới giáo dục chính là một chiến lược của Đảng, của Nhà nước nhằm
phát triển nền giáo dục. Tinh thần đổi mới ấy được thực hiện đồng bộ, mạnh mẽ

toàn diện ở tất cả các mặt. Trong đó đặc biệt chú trọng đến đổi mới nội dung
chương trình, sách giáo khoa, đổi mới phương pháp day học…Tất cả đều nhằm
hướng đến thực hiện mục tiêu: “Giáo dục phải phát huy được tính tích cực, tự giác,
chủ động sáng tạo của học sinh, phù hợp với đặc điểm từng môn học, bồi dưỡng
phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng, vận dụng kiến thức vào thực tiễn, đem lại
niềm vui, niềm say mê và hứng thú học tập cho học sinh” (Luật Giáo dục).
Tạo hứng thú cho người học là sự thể hiện tinh thần đổi mới phương
pháp dạy học theo quan điểm dạy học lấy học sinh (HS) làm trung tâm
Một yêu cầu có tính chất quyết định đến hiệu quả dạy học là phải đi từ HS,
bằng HS và vì HS. Quan điểm dạy học lấy HS làm trung tâm chú trọng đến vai trò
của người học trong quá trình học tập. HS phải là chủ thể tích cực trong quá trình
chiếm lĩnh tri thức. Trước đòi hỏi ngày càng cao của người học, chúng ta không thể
dạy theo lối áp đặt nhồi nhét kiến thức mà vấn đề quan trọng là phải tìm cách tác
động để khơi gợi nhu cầu nhận thức, nhu cầu được thể hiện mình của mỗi học sinh.
Hứng thú là điều kiện và cũng chính là động lực thúc đẩy con người vươn lên làm
chủ kiến thức. Với người học, hứng thú giúp phát huy tính tích cực, chủ động, thúc
đẩy khát vọng sáng tạo ở mỗi người. Có hứng thú học tập, HS sẽ nỗ lực học tập và
tự điều chỉnh hoạt động học tập của mình để đạt kết quả cao nhất. Chính vì thế, tạo
HT cho HS là con đường ngắn nhất để đưa đến những thành công trong dạy học.
Đổi mới phương pháp, có cách thức tác động phù hợp giúp HS phát huy được tính
tích cực chủ động để các em ngày càng yêu thích, thích thú hơn trong mỗi giờ học,
5


đó chính là một yêu cầu tối cần thiết trong việc đổi mới phương pháp dạy học văn
và cũng là yêu cầu cơ bản của quan điểm dạy học hiện đại.
Thực trạng dạy học văn nói chung và thơ trung đại (TĐ) Việt Nam nói
riêng luôn cần một hướng đi để nâng cao chất lượng dạy học
Những năm gần đây, thực trạng về vấn đề dạy và học văn trong nhà trường
đã trở thành một vấn đề mang tính thời sự được toàn xã hội quan tâm. Tình trạng

HS càng ngày càng xa rời môn văn, chán học văn cũng là một biểu hiện của việc
dạy văn trong nhà trường vẫn còn kém sức thu hút. Thực tế đó đã gióng lên hồi
chuông cảnh tỉnh các nhà giáo cần phải có sự đổi thay cách dạy cho phù hợp với
người học. Nhất là trong thời đại hiện nay, do sự phát triển hơn trước về mặt tâm
sinh lí, HS đã không còn thỏa mãn với vai trò của người tiếp thu thụ động, không
chỉ chấp nhận những giải pháp có sẵn được đưa ra.
Trong chương trình văn học được giảng dạy ở nhà trường phổ thông, thơ TĐ
Việt Nam có một vị trí, vai trò quan trọng trong việc góp phần làm phong phú kiến
thức văn học, bồi dưỡng tâm tư, tình cảm cũng như giáo dục cho các em biết quý
trọng gìn giữ bản sắc văn hóa dân tộc, có trách nhiệm đối với đất nước. Những tác
phẩm thơ TĐ được tuyển chọn vào trong nhà trường đều là những tác phẩm ưu tú
của một thời đại. HS có thể tìm thấy trong đó những chân lí sống, những tình cảm,
tâm hồn dân tộc Việt. Tuy nhiên, việc dạy học thơ TĐ trong nhà trường hiện nay
còn gặp không ít khó khăn không chỉ với HS mà còn với giáo viên (GV). Những
khác biệt về tư duy, thị hiếu thẩm mĩ, tâm lí thời đại đã tạo nên những khoảng cách
trong tiếp nhận của người học. Chính vì vậy, giờ học về thơ TĐ chưa thực sự thu
hút được sự chú ý của người học nhất là với lứa tuổi HS trung học phổ thông hiện
nay - một lứa tuổi luôn nhạy cảm với cái mới và ít quan tâm tới những cái đã xa
thời đại của mình. Thực trạng dạy học thơ văn TĐ hiện nay đòi hỏi cần có một
hướng giải quyết phù hợp để đem lại HT cho HS trong giờ học.
Chất lượng của một giờ đọc - hiểu (Đ-H) thơ TĐ liên quan chặt chẽ đến
tinh thần thái độ, động cơ học tập của HS và nghệ thuật tổ chức giờ học của
GV
Tiếp nhận thơ TĐ là một quá trình sáng tạo đầy gian khổ nhưng cũng đầy HT
đòi hỏi người học không chỉ có năng lực mà phải có niềm say mê. Chính niềm say
mê đó sẽ giúp HS khám phá dần những tầng ý nghĩa trong tác phẩm văn học. Song
6


HT trong học thơ TĐ không phải tự đến mà nó phải được khơi dậy bởi tài năng của

GV. Tạo được HT học văn cho học sinh không phải là một việc dễ dàng, nó đòi hỏi
rất nhiều sự khổ công cũng như năng lực sư phạm của người thầy. Để học sinh yêu
thích giờ học, giáo viên cần phải tìm tòi sáng tạo trong cách thức tổ chức dạy học.
Thành công của mỗi giờ dạy không chỉ là niềm vui mà ẩn sau đó là cả những giọt
mồ hôi, sự vất vả của người thầy.
`

Xuất phát từ những lí do trên, tôi chọn đề tài: “Một số biện pháp tạo hứng

thú cho học sinh trong giờ đọc - hiểu văn bản thơ trung đại Việt Nam ở trường
THPT” với mong muốn sẽ đề xuất được các biện pháp sư phạm nhằm khắc phục
những khó khăn đặt ra trong giờ học, góp phần nâng cao hiệu quả trong giờ dạy,
giúp học sinh HT hơn khi học thơ TĐ.
1.2. Mục đích nghiên cứu và nhiệm vụ nghiên cứu
* Mục đích: Nhằm góp phần giảm thiểu những khó khăn nhằm nâng cao chất
lượng dạy và học thơ TĐ nói riêng và văn học TĐ ở trường phổ thông nói chung.
* Nhiệm vụ: Nghiên cứu cơ sở lí luận và thực tiễn, khảo sát thực trạng dạy và
học để rút ra những kết luận và hướng khắc phục, đề xuất một số biện pháp tạo HT,
giúp phát huy tính tích cực đem lại hiệu quả cho giờ dạy thơ TĐ.
1.3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
* Đối tượng nghiên cứu: Đối tượng nghiên cứu được xác lập là các giờ dạy
thơ TĐ Việt Nam theo hướng tạo HT cho HS.
* Phạm vi nghiên cứu: tập trung nghiên cứu các giờ dạy thơ TĐ Việt Nam ở
trường THPT theo chương trình chuẩn. Phần TN sẽ được giới hạn trong khối lớp 11
ở một số trường trên địa bàn tỉnh Đắk Nông.
1.4. Phương pháp nghiên cứu
Để đạt được mục đích đã đề ra, chúng tôi phối hợp sử dụng các phương
pháp (PP) sau:
*PP nghiên cứu lí thuyết: tiến hành tìm hiểu phân tích; so sánh đối chiếu;
tổng hợp, đánh giá để xây dựng lên những tiền đề lí luận và hướng giải quyết vấn đề

đã đặt ra.
* PP nghiên cứu thực tiễn: điều tra, phỏng vấn, quan sát
* PP thực nghiệm sư phạm

7


2. NỘI DUNG
2.1. Cơ sở lí luận
2.1.1. Một số vấn đề về hứng thú
* Khái niệm
HT là thái độ đặc biệt của cá nhân đối với đối tượng nào đó vừa có ý nghĩa đối
với cuộc sống, vừa có khả năng mang lại khoái cảm cho cá nhân trong quá trình
hoạt động. Như vậy, cấu trúc của HT bao giờ cũng là sự kết hợp của nhận thức, xúc
cảm và hành vi. HT là trạng thái tâm lí bên trong của bản thân chủ thể, không phải
bỗng dưng mà có. HT chịu ảnh hưởng, tác động và sự chi phối của các yếu tố bên
ngoài.
* Vai trò của hứng thú trong quá trình học tập
Vai trò của HT được thể hiện ở các mặt sau:
HT hướng HS vào toàn bộ quá trình học tập, thu hút sự chú ý cao độ của HS;
duy trì sức bền của hoạt động học tập, làm cho việc học diễn ra thường xuyên, HT
làm tăng cường độ học tập ở mỗi người, làm cho quá trình nhận thức diễn ra nhanh
chóng; HT thúc đẩy khả năng nhận thức, khát vọng tự nhận thức, tự biểu hiện ở mỗi
người, HT phát huy tính tích cực, chủ động của người học trong quá trình chiếm
lĩnh tri thức, làm cho quá trình học tập trở nên thú vị, sinh động; HT mang lại khả
năng sáng tạo to lớn, phát huy hết năng lực của HS trong quá trình học tập; Ghi nhớ
kiến thức, có ý chí vượt mọi khó khăn trong học tập.
Nhìn chung, HT tăng cường khả năng nhận thức về tốc độ, chất lượng và chiều
sâu, đem lại niềm vui trong học tập, nâng cao chất lượng, kết quả học tập của HS.
* Hứng thú trong học văn

HT trong học văn trước hết là HT khoa học, HT nhận thức, HT lôi cuốn HS
vào quá trình học tập nhờ phát hiện trong tài liệu học tập những kiến thức mới mẻ
bổ ích có ý nghĩa gần gũi với mỗi con người. HT trong học văn còn là HT thẩm mĩ.
Nó gắn với việc nhận thức cái hay cái đẹp trong văn học nghệ thuật. HT thẩm mĩ có
tác dụng thanh lọc tâm hồn con người, kích thích con người vươn đến chân, thiện,
mĩ. Cảm thụ văn học đòi hỏi cần phải có khoái cảm thẩm mĩ. Khoái cảm thẩm mĩ
gắn liền với những cảm xúc ở con người. Nó là chiếc cầu đưa chủ thể cảm thụ tiếp
cận và tiếp nhận đối tượng thẩm mĩ.

8


2.1.2. Tạo hứng thú với định hướng tích cực hóa hoạt động nhận thức
của người học
Vấn đề HT và tính tích cực không tách rời mà chúng có mối quan hệ gắn bó
chặt chẽ với nhau. HT phải gắn với tính tích cực và phát huy tính tích cực. Có HT
trước đối tượng HS sẽ huy động hết khả năng về trí tuệ để khai phá những nguồn tri
thức mới. Và chính những phát kiến bất ngờ, thú vị trong quá trình tích cực chiếm
lĩnh tri thức lại là nguồn lực để củng cố cho HT, làm cho HT trở nên bền vững hơn.
Có thể nói tính tích cực của HS được định hướng và duy trì bởi HT. Muốn phát triển
tính tích cực, đòi hỏi HS phải HT học tập. HT là động lực thúc đẩy tính tích cực mà
nếu thiếu nó thì quá trình học tập sẽ không còn là sự vận động bên trong của người
học.
2.1.3. Đặc trưng của các văn bản thơ và sự đòi hỏi hứng thú trong tiếp
nhận thơ trung đại
* Đặc trưng của văn bản thơ
Nói đến thơ là nói đến cảm xúc, là bộc bạch của suy tư, chiêm nghiệm tình
cảm của nhà thơ về thế giới khách quan, về những vấn đề nhân sinh đặt ra trong
cuộc sống. Cảm xúc của văn xuôi, cho dù có mãnh liệt đến đâu vẫn mang tính
khách quan, còn cảm xúc của thơ được cảm hóa ngay lập tức. Đọc thơ, dường như

người đọc cảm nhận đó là thế giới nội tâm của con người.
Nói đến thơ còn phải nói đến tính hàm súc cô đọng. Các từ ngữ, hình ảnh…
trong bài thơ phải được tổ chức sao cho phản ảnh được nhiều nhất những suy nghĩ,
cảm xúc trong một số lượng từ ngữ ít nhất. Ngôn ngữ thơ phải được ý ở ngoài lời,
ngắn gọn, cô đọng và có sức âm vang lớn.
Ngôn ngữ thơ giàu nhạc tính: thế giới nội tâm được thể hiện trong thơ không
chỉ biểu hiện bằng ý nghĩa từ ngữ mà còn được biểu hiện bằng âm thanh. Những từ
ngữ, những câu trong đoạn, đoạn trong bài được tổ chức phối thanh, phối nhịp, hài
hoà, cân đối với mục đích thể hiện được tâm trạng nhân vật trữ tình. Đấy cũng
chính là ưu thế tuyệt đối của thơ so với văn xuôi. Chính tính nhạc trong thơ làm cho
thơ dễ nhớ dễ thuộc có khả năng ngâm và hát được.
Tiếp nhận thơ là một quá trình vô cùng phức tạp đòi hỏi phải có PP tiếp nhận
phù hợp. Trong quá trình tiếp nhận thơ, để cắt nghĩa giải mã VB, người đọc phải đi
từ lớp vỏ ngôn từ để thâm nhập vào thế giới hình tượng của cảm xúc, của tâm trạng,
9


để từ đó, nắm bắt thế giới tư tưởng nghệ thuật, những điều mà tác giả gửi gắm đến
người đọc. Đây không phải là một quá trình giản đơn mà nó đòi hỏi người đọc phải
có một vốn sống nhất định, phải có khả năng, năng lực cảm thụ thì mới có thể tiếp
nhận được. HT trong tiếp nhận là một yếu tố cần để duy trì quá trình này.
* Đặc trưng của thơ ca trung đại Việt Nam
Tính cao nhã trong thơ ca trung đại có mặt từ quan niệm về văn chương cho
đến quan niệm về sáng tác. Thơ TĐ được xem là thể loại cao quý bậc nhất trong các
thể loại của văn học TĐ. Tính cao quý này được thể hiện ở tất cả các phương diện
từ quan niệm về văn chương, nội dung, chức năng xã hội của văn chương, ở quan
niệm về sáng tác, đội ngũ sáng tác cho đến việc gạn lọc tiếp thu những tinh hoa thơ
Đường và thơ ca dân gian trong cách thức biểu hiện.
Tính vô ngã là một đặc trưng nổi bật của thơ ca TĐ. Xã hội phong kiến ở nước
ta là xã hội của đẳng cấp, của chữ lễ và tôn ti trật tự nghiêm ngặt. Tùy theo sự biến

chuyển của các giai đoạn lịch sử - xã hội mà con người thẩm mĩ trong thơ TĐ cũng
có những thay đổi nhất định tù con người cộng đồng, con người công dân sang con
người cá nhân. Sự biến chuyển từ con người cộng đồng, con người công dân (vô
ngã) sang con người cá nhân (hữu ngã) là cả một quá trình phức tạp, có sự đan xen,
gối đầu nhau. Trong đó, sự thể hiện của con người vô ngã vẫn chiếm ưu thế so với
con người hữu ngã.
Thơ TĐ đứng đầu trong các thể loại văn học mang tính quy phạm cao và từng
bước có sự phá vỡ dần tính quy phạm. Tính quy phạm trong thơ có mặt từ cái nhỏ
đến cái lớn, từ tư tưởng, cách nghĩ cho đến cách thể hiện. Theo thời gian, cùng với
ý thức sáng tạo của dân tộc, tính quy phạm từng bước được nới lỏng để phù hợp
hơn với thị hiếu, đời sống dân tộc.
Nhìn chung ở mỗi thời đại con người đều có những cách cảm, cách nghĩ, quan
niệm thẩm mĩ riêng. Chính điều đó đã ảnh hưởng sâu sắc đến văn học và làm thành
những đặc trưng riêng biệt. Muốn hiểu được thơ TĐ, tất yếu phải lần tìm về cội
nguồn của nó, đặt nó trong hoàn cảnh lịch sử, văn hoá, cảm thức TĐ mới mong lĩnh
hội được. Trong khi đó, để san bằng khoảng cách tâm lí thời đại và thị hiếu thẩm mĩ
ở người học vẫn đang còn là một khó khăn thách thức lớn đối với GV.
* Dạy học thơ trung đại với yêu cầu tạo hứng thú cho học sinh

10


Dạy tốt thơ TĐ là việc làm hết sức quan trọng trong việc bồi dưỡng, giáo dục
lòng tự hào dân tộc, quý trọng những giá trị truyền thống của cha ông, phù hợp với
chủ trương của Đảng, của nhà Nước trong việc giữ gìn và phát huy bản sắc văn hoá
dân tộc trong thời đại mở cửa.
Nằm trong dòng chảy của lịch sử văn học dân tộc, thơ TĐ với tất cả những đặc
điểm diện mạo, tiếng nói riêng của nó góp phần làm phong phú nền văn học dân
tộc. Cho dù viết về bất cứ đề tài chủ đề nào, thơ TĐ cũng không bao giờ đi chệch
khỏi quỹ đạo của những giá trị truyền thống của văn học dân tộc. Học văn học TĐ

để không chỉ thấy một thời kì lịch sử văn học dân tộc với tất cả những đặc điểm về
con người, văn hoá, quan niệm thẩm mĩ, tư tưởng… mà còn để tâm hồn được rung
lên khi cảm nhận những giá trị đích thực mà thơ ca TĐ mang lại. Như vậy việc dạy
văn học TĐ trong nhà trường không chỉ nhằm giúp HS tìm đến nguồn tri thức
phong phú mà còn giúp giáo dục bồi dưỡng tâm hồn hình thành nhân cách cho HS.
Đồng thời, việc học tốt thơ ca TĐ sẽ là nền tảng để học tốt thơ hiện đại. Chính điều
đó lại càng khẳng định rằng cần phải tạo HT để HS học tốt thơ TĐ.
Để lí giải được văn học TĐ, đòi hỏi người học phải có một vốn kiến thức sâu
rộng về thi pháp, thể loại, văn hoá, lịch sử, xã hội TĐ. Trong khi đó vốn kiến thức
của HS chưa phải đã là nhiều. Nhìn chung thơ TĐ bao gồm một hệ thống mã hiệu
riêng nên nó gây ra khó khăn cho người học. Chính vì vậy, cần phải tạo HT để HS
khắc phục những khó khăn tích cực tham gia vào hoạt động học tập.
2.1.4. Đọc – hiểu văn bản và sự cần thiết của việc tạo hứng thú trong giờ
đọc - hiểu văn bản nghệ thuật
* Đọc hiểu - văn bản văn học
Đ-H rất quan trọng trong việc tiếp nhận văn chương. TPVH là một chỉnh thể
nghệ thuật được cấu tạo bằng hình tượng ngôn từ. Việc chiếm lĩnh nó cũng phải
tuân thủ theo những cách riêng. Con đường duy nhất để thâm nhập tác phẩm và
thẩm thấu hết cái hay, cái đẹp của tác phẩm chính là quá trình Đ-H VB. Đ-H phù
hợp với đặc trưng của việc chiếm lĩnh VB nghệ thuật.
Đ-H phát huy tối đa vai trò cá nhân, tính tích cực chủ động của người tiếp
nhận. TPVH luôn là một đề án tiếp nhận bắt buộc người đọc phải huy động hết mọi
khả năng về trí tuệ. Để chiếm lĩnh văn học đòi hỏi người học phải huy động hết mọi

11


khả năng suy nghĩ khám phá, liên tưởng, tưởng tượng thì mới có thể thâm nhập tác
phẩm.
Đ-H trong nhà trường không phải là một quá trình Đ-H tuỳ tiện mà theo một

định hướng sư phạm nhất định.
* Sự cần thiết của việc tạo hứng thú trong giờ đọc - hiểu văn bản nghệ
thuật
PP dạy Đ-H trong nhà trường là PP nhằm tổ chức và hướng dẫn HS phát hiện,
vận dụng những hiểu biết kĩ năng, kĩ xảo vào việc khai thác tổng hợp những tầng ý
nghĩa đã được mã hoá trong một hệ thống tín hiệu nghệ thuật. HS, dưới sự hướng
dẫn của GV từng bước tri giác ngôn ngữ nghệ thuật để tạo dựng lên những hình
tượng về cuộc sống, về con người trong trí tưởng tượng của mình. Từ việc tái hiện
những hình tượng nghệ thuật đó, kết hợp với vốn sống và khả năng của mình, HS
phải có sự liên tưởng, nối kết các chi tiết, hình ảnh để tìm ra tư tưởng của tác phẩm.
Nhìn chung, đây là quá trình phức tạp trải qua nhiều giai đoạn, đòi hỏi người học
phải có vốn sống vốn hiểu biết, biết huy động những năng lực và phải có sự cố gắng
nỗ lực cao độ của người học. Chính vì vậy tạo HT cho HS trong giờ Đ-H chính là
quá trình tác động kích thích HS giúp HS phát huy hết năng lực, tố chất của mình
giúp việc cảm thụ văn học trở nên thú vị, đạt kết quả hơn.
Việc tổ chức một giờ Đ-H VB phải đảm bảo tính nghệ thuật và phải đạt đến
chỉnh thể để tạo HT cho HS.
2.2. Cơ sở thực tiễn
1.2.1. Đặc điểm tâm lí học sinh THPT với yêu cầu tạo hứng thú
Học sinh THPT với độ tuổi 16-18 từng bước có những năng lực văn học cũng
như có những đòi hỏi yêu cầu cao hơn trong quá trình học tập. Đây là thời kì nảy nở
về mặt tinh thần, là giai đoạn mà thế giới quan hình thành rõ rệt. HS đã không còn
tự hài lòng với những gì mình đã nhận thức được mà luôn có nhu cầu hiểu biết, nhu
cầu được bộc lộ, được khẳng định, trình bày những chính kiến quan điểm của mình.
Khi HT trước một điều gì, các em sẽ tìm tòi say mê nghiên cứu, thu thập những
thông tin liên quan, đồng thời bộc lộ những sáng tạo trong quá trình học tập.

12

2.2.2. Tiềm năng chương trình sách giáo khoa mới với việc tạo hứng thú đối với
học sinh

Thể hiện rõ tinh thần tích hợp đã có trong chương trình và sách giáo khoa cấp
2 và nó được nhìn nhận như một chỉnh thể văn hoá mở.
Chú trọng đến kĩ năng Đ-H VB của HS, kĩ năng tự học, phát huy nhận thức
của người học qua hệ thống câu hỏi trong SGK.
Chú trọng tính nhân văn và thẩm mĩ, tuyển chọn thêm một số tác phẩm mới có
giá trị, gần gũi với sở thích của người học.
Nội dung chương trình được tinh giản, vừa sức, sắp xếp theo những kiểu loại
VB từ đó giúp người học tiếp cận, khai thác VB nhất là cách vận dụng chúng.
Về văn học TĐ, đưa thêm một số thể loại so với SGK cũ nhằm giúp HS thấy
rõ tính chất phong phú của nền văn học TĐ đồng thời có kĩ năng Đ-H nhiều loại VB
khác nhau.
2.2.3. Thực trạng dạy thơ trung đại Việt Nam với việc tạo hứng thú cho
học sinh ở một số trường THPT trên địa bàn tỉnh Đăk Nông
Nhận thức của giáo viên về vai trò của việc tạo hứng thú cho học sinh
trong giờ đọc - hiểu thơ trung đại Việt Nam
Hầu hết các GV đều nhận thức rất rõ về tầm quan trọng của việc tạo HT
trong giờ Đ-H thơ TĐ. Có thể nói tạo HT cho HS trong giờ dạy là mục tiêu hướng
tới nâng cao chất lượng giờ dạy. Việc nhận thức được tầm quan trọng “cần thiết” và
“vô cùng cần thiết” của việc tạo HT xuất phát từ ý thức của GV về vai trò của việc
tạo HT trong mỗi giờ dạy.
* Vai trò của việc tạo HT cho HS trong giờ dạy thơ TĐ
Phần lớn GV cho rằng tạo HT để giúp phát huy tính tích cực, lôi cuốn HS vào
giờ học; làm giờ học trở nên sôi nổi, ghi nhớ kiến thức lâu hơn; giúp khắc phục
những khó khăn đặt ra trong giờ học; giúp phát huy năng lực văn học của HS.
Những kết quả trên cho thấy GV đã nhận thức được vai trò của việc tạo HT trong
giờ dạy thơ TĐ tuy chưa thật đồng đều ở các mặt song điều đó là một kết quả rất
khả quan.

* Nhận thức của GV về việc dạy thơ TĐ theo hướng tạo HT
Kết quả GV cho rằng dạy thơ TĐ theo hướng tạo HT là khó; 32,26 % lựa chọn
khó; 9,67% cho rằng tùy bài dạy mà có thể tạo HT; 3,22% bình thường và không có
13


GV nào cho rằng dạy thơ TĐ theo hướng tạo HT là dễ. Các nhận định trên đã cho
thấy được thực trạng dạy thơ TĐ trong nhà trường hiện đang gặp phải một khó khăn
lớn. GV ít tạo được HT cho HS và do vậy, giờ học về thơ TĐ chưa có sức thu hút
HS vào quá trình học tập.
* Nguyên nhân của thực trạng
Nguyên nhân của tình trạng dạy thơ TĐ kém thu hút đối với HS bao gồm
những nguyên nhân chủ quan và khách quan. Trong đó nguyên nhân chủ quan là do
bản thân GV vẫn chưa cố gắng hết sức mình và thiếu những kiến thức cần thiết
chiếm. Những nguyên nhân khách quan: do bản thân thơ TĐ khó tiếp nhận, do
khoảng cách về thị hiếu thẩm mĩ tâm lí thời đại; nguồn tài liệu phục vụ giảng dạy ít;
do những hạn chế về năng lực tiếp nhận thơ TĐ của HS. trong đó, nguyên nhân
khách quan lớn hơn nhiều so với nguyên nhân chủ quan và nó trở thành nguyên
nhân cơ bản nhất làm cho việc dạy thơ TĐ trong nhà trường gặp nhiều khó khăn.
Nó đặt ra một vấn đề là văn học TĐ không phải dễ lí giải, dễ hiểu đối với HS và dễ
dạy đối với GV.
* Nguồn tài liệu phục vụ cho việc dạy học
GV ít tự nghiên cứu tìm tòi, khai thác thông tin có liên quan đến bài dạy trên
Internet; ít tham khảo các ý kiến, bài dạy từ đồng nghiệp. Phần lớn, GV chỉ căn cứ
sách GV và một số tài liệu và thiết kế giáo án thử nghiệm. Tuy nhiên, sách GV chỉ
chú trọng hướng đi cho mỗi bài dạy cụ thể và giáo án thử nghiệm chỉ mang tính
chất tham khảo.
* Những công việc mà giáo viên đã thực hiện để tạo hứng thú cho học
sinh
Trong tình hình dạy học thơ TĐ đang còn gặp nhiều khó khăn, chưa tạo được

HT cho HS, một số GV đã có những cố gắng như: mở rộng đào sâu kiến thức trong
mỗi bài dạy; sử dụng PPDH mới; phần lớn các GV thiên về khai thác nội dung tư
tưởng, có rất ít GV chú trọng khai thác tác phẩm từ góc độ thi pháp và đặc trưng thể
loại
* Một số cách GV đã thực hiện để tạo HT
Tiến hành dự giờ và phỏng vấn một số GV, chúng tôi nhận thấy: một bộ phận
GV vẫn còn sử dụng cách dạy cũ, diễn giảng quá nhiều. Chính vì vậy trong giờ dạy
thơ TĐ hoạt động của GV vẫn chiếm đa số. HS không thể hiện được tính tích cực
14


chủ động mà chỉ thụ động lắng nghe. Kiểu dạy học này vẫn chưa giúp phát huy
được những năng lực của HS cũng như chưa tạo được sự HT nơi người học.
Một bộ phận lớn GV đã có cố gắng thay đổi lối dạy học cũ bằng PPDH mới
tích cực. Song việc tiến hành đổi mới PP vẫn chưa thực sự chú trọng đến tính đồng
bộ của nó, cụ thể như sau:
Một số GV vẫn còn coi nhẹ một số hoạt động có khả năng khơi gợi và phát
triển năng lực liên tưởng, tưởng tượng của HS; Cách đặt vấn đề của GV chưa thực
sự làm phát huy được tính tích cực của HS. Các câu hỏi GV đặt ra chưa thực sự tạo
được hiệu quả, chủ yếu là những câu hỏi tái hiện nhiều hơn là câu hỏi nêu vấn đề;
GV chỉ chú trọng đến khâu phân tích tác phẩm mà coi nhẹ và thiếu đầu tư vào khâu
mở đầu và khâu kết thúc bài học; Về mặt tổ chức các hoạt động học tập, GV ít tổ
chức các hình thức hoạt động như tranh luận, thảo luận, tạo nhóm… Vì vậy môi
trường học tập của HS chưa có sự gắn kết, tương tác, hỗ trợ lẫn nhau giữa các HS
trong tập thể lớp học.
2.2.4. Thực trạng hứng thú của học sinh khi học văn học trung đại
Để khảo sát nắm bắt thực trạng về HT của HS khi học thơ TĐ Việt Nam,
chúng tôi tiến hành phát phiếu điều tra cho 220 HS và đã thu được kết quả sau đây:
* Nhận thức của HS về ý nghĩa của việc học thơ TĐ
`

Phần lớn HS đã ý thức được những giá trị to lớn và tác dụng của việc học thơ

TĐ trong việc góp phần hình thành những kiến thức nền tảng cũng như những đóng
góp cho sự hình thành và phát triển nhân cách cho con người. Tuy nhiên trong sự
chọn lựa của học sinh vẫn còn có nhiều sự thiên lệch. Các em chỉ chú trọng đến mặt
kiến thức trong khi học thơ TĐ chứ chưa chú trọng đến bình diện những đóng góp
của nó trong việc bồi dưỡng tâm hồn.
* HT của HS khi học thơ TĐ
Chúng tôi nhận thấy tỉ lệ HS không HT với giờ học thơ TĐ ở mức độ rất cao
(chiếm 62,27%), tỉ lệ HS thích học thơ TĐ ở mức độ thấp (chiếm 26,18%). Trong
khi đó, không có sự chọn lựa nào cho mức độ “rất thích”. Kết quả này đã khẳng
định HS chưa có sự HT khi học thơ TĐ. Điều này cũng đồng nghĩa với việc GV
chưa tạo được HT cho HS trong giờ dạy về thơ TĐ.
* Nguyên nhân của thực trạng HS chưa HT khi học thơ TĐ

15


Do chính đối tượng là thơ TĐ vốn rất khó hiểu và khó lí giải chiếm 68,18%;
35,45% cho rằng GV dạy chưa thực sự hấp dẫn. Ngoài ra còn tồn tại nhiều nguyên
nhân khác: do chính năng lực học tập của bản thân các em còn hạn chế: 27,27%; do
thị hiếu thẩm mĩ: 39,54% (tâm lí chung của HS là nhạy cảm với cái mới, cái cũ mặc
dù có giá trị nhưng vẫn kém sức thu hút với HS); khuynh hướng chọn lựa nghề
nghiệp cũng ảnh hưởng rất nhiều đến HT của các em trong quá trình học tập
(22,72%).
*Một số khó khăn của HS khi tiếp xúc với VB thơ TĐ
Trong quá trình học thơ TĐ, HS đã gặp một số khó khăn sau đây: ngôn ngữ
chiếm 73,63%; hình thức biểu hiện ước lệ, tượng trưng…62,2%; nội dung tư tưởng
25,47%; Những kiến thức cần lí giải còn hạn hẹp (36,36%) quan niệm thẩm mĩ

(khoảng cách thẩm mĩ) 73,63 %. Những khó khăn trên đã làm thành một rào cản
khiến HS không HT khi học thơ TĐ. Để HS dễ dàng thâm nhập và cảm thụ tác
phẩm, GV phải là người hướng dẫn, giúp đỡ các em tự tháo bỏ những rào cản đó
bằng nhiều cách bồi dưỡng vốn từ, giúp các em hiểu về những quan niệm thẩm mĩ,
hoàn cảnh lịch sử…
*Những nhu cầu, sở thích của HS trong giờ Đ-H VB thơ TĐ
Muốn tạo HT cho HS trong giờ Đ-H thơ TĐ, GV cần phải quan tâm đến nhu
cầu, sở thích của HS để từ đó có hướng xây dựng bài dạy một cách phù hợp. Qua
thực tế, chúng tôi nhận thấy: có 96,81% HS thích nghe ngâm thơ, đọc thơ; 96,36%
thích được xem những tranh ảnh liên quan đến bài học; 98,63% thích GV hướng
dẫn phân tích kĩ tác phẩm; 76,36% có nhu cầu hiểu biết thêm những kiến thức phục
vụ lí giải VB; 25% thích nghe kể chuyện ngoài lề; 71,81% thích được bộc lộ ý kiến
của mình.
Có thể thấy, việc nắm bắt nhu cầu của HS là vô cùng quan trọng để từ đó, GV
sẽ có cách tác động, phát huy những thế mạnh của những điều mà HS tâm đắc thích
thú để khơi dậy những HT lành mạnh, bổ ích.

16


2. 3. Một số biện pháp cụ thể nhằm tạo hứng thú cho học sinh trong giờ đọc hiểu văn bản thơ trung đại Việt Nam ở trường THPT
2.3.1. Những định hướng chung
Các biện pháp tạo HT cho HS trong giờ Đ-H VB thơ TĐ phải bám sát các
VB thơ TĐ trong chương trình THPT, gắn với việc khai thác cái hay, cái đẹp của
VB thơ TĐ. HT phải gắn với việc khai thác giá trị, khám phá VB, tránh những
HT ngoài lề, HT xa rời VB.
Các biện pháp tạo HT phải gắn với yêu cầu phát huy tính tích cực của HS,
phù hợp với quan điểm dạy học lấy HS làm trung tâm, đảm bảo lôi cuốn HS vào
quá trình học tập, kích thích và làm phát triển ở HS những năng lực cần thiết.
Các biện pháp tạo HT cho HS phải đảm bảo được tinh thần tích hợp trong

dạy học.
Các biện pháp tạo HT thể hiện được trong nó tính khoa học sư phạm phải
thể hiện được yêu cầu của Đ-H VB vừa phù hợp với đặc trưng thể loại, vừa đáp
ứng yêu cầu vừa sức trong dạy học.
2.3.2. Các biện pháp cụ thể nhằm tạo hứng thú cho học sinh trong giờ đọc hiểu
thơ trung đại ở trường THPT
2.3.2.1 Nhóm biện pháp gây hứng thú bằng cách tác động trực tiếp đến
tình cảm
2.3.2.1.1. Lạ hóa trong dẫn nhập như là một biện pháp khởi động
tạo tâm thế tiếp nhận cho người học trong giờ dạy thơ trung đại
* Mục đích
Lạ hóa trong dẫn nhập vào bài mới nhằm tác động đến HS, cụ thể đó là kích
thích HT, thu hút sự chú ý, giúp cho HS có được những ấn tượng ban đầu về tác
phẩm. Từ đó tạo cho HS một tâm thế khám phá cái hay, cái đẹp của tác phẩm hay
nói cách khác là làm nảy sinh ở HS những nhu cầu, khát vọng bộc lộ, thanh lọc cảm
xúc thẩm mĩ làm cho quá trình tư duy sáng tạo đi vào quỹ đạo của quá trình phân
tích và cảm thụ tác phẩm.
* Yêu cầu
Dẫn nhập phải đảm bảo được tính tác động, thu hút cũng như kích thích HT
của HS không những đối với những vấn đề dẫn nhập mà còn với vấn đề sắp được
tìm hiểu.. Trong quá trình dẫn nhập, cần phải bảo đảm được mối liên hệ hữu cơ giữa
17


nó với bản thân bài học. Việc dẫn nhập phải luôn hướng về phục vụ cho việc làm rõ
bài học và phải được hạn định trong một lượng thời gian cho phép.
* Tiến hành
Bước 1: Định hướng dẫn nhập. Để dẫn nhập đạt hiệu quả, GV cần phải tìm
hiểu kĩ về tác giả, tác phẩm, nắm được tính cách con người cũng như nội dung thơ
văn của nhà thơ. Từ đó, có những dự kiến về cách dẫn nhập phù hợp. Dẫn nhập

trong thơ TĐ có thể lạ hóa bằng nhiều cách: có thể đi từ cảm xúc giọng điệu, thái độ
của nhà thơ đối với vấn đề của cuộc sống được nhà thơ nhắc đến trong tác phẩm
hoặc cũng có thể lạ hoá từ cuộc đời, thi pháp tác giả, tái hiện diện mạo tình cảm của
thời đại. Thơ TĐ thường được sáng tác theo những đề tài, thể tài, chủ đề nhất định.
Cùng một chủ đề, thể tài nhưng có nhiều sáng tác xoay quanh nó. Mỗi sáng tác đi
theo một hệ thống có sự tiếp nối và sáng tạo. Nghệ thuật bao giờ cũng mang trong
nó sự sáng tạo riêng của người nghệ sĩ. Điều đó góp phần tạo nên giá trị sức sống
của tác phẩm nghệ thuật. Những tác phẩm thơ TĐ được dạy trong nhà trường phổ
thông đều là những tác phẩm có giá trị, được gạn lọc thẩm định qua nhiều thế hệ và
bản thân nó cũng mang những giá trị vượt thời đại. Chính vì vậy, có thể lạ hoá từ
những tác phẩm có cùng đề tài, cùng chủ đề, có thể lạ hoá từ một nhận định về tác
giả và tác phẩm hoặc khẳng định những giá trị, khai mở những đóng góp của tác
phẩm cho nền văn học dân tộc cũng như cho bản thân mỗi người hoặc cũng có thể
chỉ ra mạch sống của nó trong lòng thơ ca dân tộc. Bên cạnh đó cũng có thể lạ hoá
từ các ngành nghề, các nghệ thuật có liên quan. Khi dạy các bài thơ thu của Nguyễn
Khuyến, GV có thể bắt đầu bằng cách so sánh những cảm xúc khi đứng trước
những bức tranh về mùa thu của những danh hoạ nổi tiếng, cũng có thể đi từ những
góc nhìn từ nghệ thuật điện ảnh để phần dẫn nhập thực sự tạo được ấn tượng. Việc
dẫn nhập cũng có thể lạ hoá từ bài cũ sang bài mới… Nhìn chung, một bài dạy có
thể có rất nhiều cách vào bài nhưng có một điểm chung cần phải lưu ý trong quá
trình dẫn nhập là dẫn nhập phải bảo đảm tính truyền cảm để gây xúc động và phải
mới lạ để thu hút HS vào các hoạt động tiếp theo. Chính vì vậy, GV cần phải có sự
cân nhắc và tính toán kĩ lưỡng đến những hiệu quả của nó trên cơ sở hiểu rõ nhu
cầu, sở thích của đối tượng là HS.
Bước 2: chọn lựa một cách dẫn nhập phù hợp và xây dựng lời dẫn nhập.
Để xây dựng lời dẫn phù hợp, GV cần phải chú ý đến lượng thời gian cho lời
18


dẫn nhập để trên cơ sở đó cân đối lượng thông tin cần thiết phải truyền tải. Đồng

thời, để lời dẫn nhập có tác động đến cảm xúc của HS, GV cần phải biết cách sắp
xếp, tổ chức ngôn ngữ dẫn nhập theo một quy tắc nhất định. Một lời dẫn nhập hay
phải gãy gọn, chính xác, truyền cảm.
Bước 3: tiến hành dẫn nhập.
GV cần phải tạo một không khí tốt cho dẫn nhập. Trong đó, HS hướng về GV
và chờ đợi, GV trong một tâm thế sẵn sàng, bao quát được lớp học và tạo một cái
nhìn, cảm giác thân thiện với HS, hướng về HS. Đi kèm với lời dẫn nhập là những
yếu tố phi lời phù hợp (tất cả đều phải rất tự nhiên, thể hiện được cảm xúc của GV).
Trong quá trình dẫn nhập, GV cần phải tạo sự ngắt nghỉ phù hợp cho HS kịp theo
dõi và cũng để cảm xúc lan truyền. Việc dẫn nhập tốt sẽ tạo ra một tâm thế để định
hướng nhận thức cho HS, làm dấy lên ở các em một cảm xúc mới mẻ, hào hứng
trước những vấn đề sẽ được đặt ra và giải quyết trong bài học.
2.3.2.1.2. Sử dụng lời thuyết giảng như một biện pháp nhằm định
hướng thẩm mĩ cho học sinh
* Mục đích
Bằng những lời thuyết giảng giàu tính truyền cảm và ấn tượng, giáo viên tác
động đến cảm xúc, góp phần khơi gợi, kích thích khả năng cảm thụ tiềm ẩn của HS
và giúp các em có những phát hiện mới mẻ và tăng dần cấp độ thẩm mĩ trong cảm
thụ thơ TĐ. Bên cạnh đó, lời thuyết giảng nhằm đến định hướng tiếp nhận, định
hình kiến thức, gạt bỏ những liên tưởng tản mạn ở học sinh, tập trung mở rộng
trường sáng tạo, giúp học sinh khai thác đúng và sâu sắc các bình diện của VB thơ
TĐ.
* Yêu cầu
Lời thuyết giảng của giáo viên cần thể hiện được tính truyền cảm, bảo đảm sự
tác động đến cảm xúc ở mỗi học sinh. Thuyết giảng trong dạy học thơ TĐ cần phải
có chọn lọc.
* Tiến hành
Bước 1: lựa chọn và xác định nội dung cần thuyết giảng. Nội dung cần
thuyết giảng thường là các vấn đề trọng tâm của bài học. Với thơ TĐ, những vấn đề
được lựa chọn để thuyết giảng phải hướng về việc phát hiện cái hay, cái đẹp của VB

thơ.
19


Bước 2: xây dựng lời bình trong thuyết giảng: Lời bình hay phải thể hiện
được tính cô đọng, súc tích, giàu hình ảnh của ngôn ngữ bình. Đồng thời, nó còn
đảm bảo sự cân đối hài hòa giữa một lượng tri thức nhất định với việc khơi gợi cảm
xúc để tạo nên được một độ sâu, khái quát được ý nghĩa tư tưởng nghệ thuật của các
tác phẩm. Hình thức của lời bình cũng có thể được thể hiện một cách trực tiếp hoặc
gián tiếp, đôi lúc cũng có thể giảng bình bằng con đường so sánh, liên hệ.
Bước 3: tiến hành bình. Để bình được thì tất yếu phải dựa trên cơ sở giảng kĩ.
Trong dạy học TPVC thì giảng và bình phải gắn với nhau bình phải đặt trên cơ sở
giảng thì bình mới có sức thuyết phục.
2.3.2.1.3. Sử dụng hình thức động viên khuyến khích
* Mục đích
Tạo một động lực, sự hưng phấn giúp HS tham gia vào hoạt động học tập một
cách tự tin. Đồng thời, việc động viên khuyến khích cũng tạo mối quan tâm, thắt
chặt mối quan hệ tình cảm giữa GV và HS, trở thành nguồn động lực để các em
tham gia vào bài học một cách sôi nổi hơn.
* Yêu cầu
Khuyến khích động viên phải bảo đảm nguyên tắc tế nhị, lịch sự trong giao
tiếp. Việc động viên khuyến khích không chỉ áp dụng cho mỗi cá thể HS mà còn
phải chú ý đến cả tập thể lớp học. Những lời nhận xét đánh giá của GV và các câu
trả lời của HS phải đúng lúc, đúng chỗ. GV phải là người trọng tài công minh khi
nhận xét những ý kiến của HS. Cần phải tạo mối quan hệ cởi mở, thắt chặt tình cảm
giữa các HS trong lớp học.
* Thực hiện
Động viên, khuyến khích có thể được sử dụng trong suốt tiến trình của bài dạy
từ kiểm tra bài cũ đến bài mới đến kết thúc giờ học. Nó thể hiện rõ ở những lời nhận
xét hoặc những hành động sư phạm của người GV, ở thái độ tôn trọng ý kiến của

HS trong lớp, ở sự tế nhị khi nhận xét những ý kiến sai hoặc lệch lạc, ở những hành
động cho điểm khi HS có nhiều cố gắng trả lời đúng.
- Đối với những câu hỏi khó: GV cần gợi ý động viên các em suy nghĩ.
- Với những câu trả lời, ý kiến của HS :

20


+ Trong trường hợp HS trả lời đúng và chính xác, GV cần ghi nhận mức độ
hiểu biết và đóng góp của các em cho bài học, cũng có thể cho điểm thưởng nếu
như ý kiến hay và nhận thấy HS rất nhiệt tình khi tham gia vào bài dạy.
+ Đối với ý kiến chưa chính xác lắm hoặc những câu trả lời đi lạc vấn đề cần
phân tích; GV cần định hướng lại đồng thời cũng phải chỉ ra cho HS rõ những gì
chưa tới, chưa phù hợp với yêu cầu của câu hỏi để HS hiểu đúng và có nhu cầu
vươn tới. Đồng thời cũng cần phải biểu dương tinh thần, ý thức đóng góp xây dựng
bài rất đáng quý của các em.
+ Với những ý kiến hay, những phát hiện mới mẻ, người dạy phải chỉ rõ để cả
lớp đều nhận thấy, phải ghi nhận tinh thần sáng tạo của HS và ghi nhận ý kiến đó
nếu thấy nó có giá trị với việc làm rõ bài học.
2.3.2.2 Nhóm các biện pháp tạo hứng thú bằng cách tổ chức cho học sinh
hoạt động
2.3.2.2.1. Tạo dựng tình huống có vấn đề - cụ thể hoá bằng câu
hỏi để khơi dậy tính tích cực chủ động của học sinh
* Mục đích
Việc tạo dựng tình huống có vấn đề nhằm kích thích tư duy, tạo nên sự vận
động tích cực bên trong trí tuệ của người học. Nó buộc người học phải suy nghĩ, tìm
tòi giải quyết những mâu thuẫn, khó khăn trong tâm lí nhận thức. Tình huống có
vấn đề giúp mỗi cá thể HS phát huy được sức mạnh của mình, khắc phục tình trạng
vô cảm thờ ơ của HS đối với môn học. Đồng thời, giúp các em bộc lộ được nhiều
nhất những quan điểm, thái độ, ý tưởng sáng tạo của mình.

* Yêu cầu
- Các tình huống có vấn đề trong dạy học thơ TĐ nhất thiết cần hướng vào
khai thác những mạch cảm xúc của nhà thơ cũng như làm sáng rõ cái lí của các yếu
tố nghệ thuật đã được chuyển hóa thành VB.
- Các tình huống có vấn đề trong giờ dạy thơ TĐ phải chứa đựng được tính
phức tạp, mâu thuẫn.
- Các tình huống có vấn đề phải được xây dựng theo một hệ thống phù hợp với
tiến trình Đ-H VB và hướng đến làm rõ các yếu tố cụ thể trong mối liên hệ với tính
chỉnh thể của TPVH.

21


- Việc tạo tình huống có vấn đề phải đảm bảo tính sư phạm phù hợp với yêu
cầu vừa sức trong dạy học
- Tình huống có vấn đề phải được truyền tải đến HS thông qua câu hỏi nêu vấn
đề với nhiều hình thức khác nhau
- Tình huống có vấn đề trong dạy học thơ TĐ phải hướng vào việc làm rõ
những giá trị về hình thức cũng như nội dung của VB thơ TĐ.
* Tiến hành
Bước 1: GV cần xác định rõ mục tiêu của từng bài dạy, từ đó có hướng xây
dựng tình huống có vấn đề một cách phù hợp. Hệ thống tình huống có vấn đề sẽ
nhằm thực hiện mục tiêu của bài học.
Bước 2: phát hiện, nhận dạng và xác định các vấn đề có khả năng tạo ra tình
huống có vấn đề trong nhận thức của HS. TPVH nào cũng luôn chứa đựng những
vấn đề, những mâu thuẫn nghệ thuật. Với thơ TĐ, có thể xây dựng tình huống có
vấn đề xuất phát từ những điểm sáng thẩm mĩ trong tác phẩm như: từ ngữ, chi tiết
nghệ thuật, âm điệu, tiết tấu, thủ pháp nghệ thuật, thần cú, nhãn tự của bài thơ.
Những điểm sáng thẩm mĩ này không những tạo ra cho HS cách hiểu, cách đánh giá
khác nhau mà còn đưa đến cho HS những rung động thẩm mĩ, năng lực thẩm thấu

cảm nhận TPVC.
Bước 3: cụ thể hoá tính có vấn đề bằng một hệ thống câu hỏi, đặt câu hỏi, tạo
tình huống có vấn đề trong nhận thức của HS, đưa HS vào trạng thái tâm lí khi đứng
trước khó khăn và yêu cầu phải giải quyết những khó khăn để đáp ứng nhu cầu hiểu
biết của mình. Hệ thống câu hỏi trong dạy học thơ TĐ phải mang tính định hướng
giúp học sinh bộc lộ được cảm xúc cũng như nắm bắt được cảm xúc và tâm trạng
của tác giả. Các câu hỏi trong một bài dạy cần có sự kết hợp với câu hỏi trong sách
giáo khoa, xác hợp với tác phẩm và khơi gợi được HT của học sinh. Ở bước này,
GV cần xác định và lựa chọn các hình thức câu hỏi cho phù hợp. Cần có sự cân đối
giữa câu hỏi khó và dễ, câu hỏi cụ thể và câu hỏi khái quát. Các câu hỏi phải phù
hợp với từng khâu trong tiến trình của bài học
Bước 4: GV tổ chức cho HS thảo luận, tranh luận. HS suy nghĩ, tranh luận tìm
hướng giải quyết và đưa ra cách giải quyết phù hợp với vấn đề đặt ra. Với những
trường hợp là câu hỏi khó, hoặc có nhiều ý kiến trái ngược nhau, GV phải có sự hỗ
trợ, dẫn dắt và can thiệp kịp thời để HS đi đúng hướng.
22


Bước 5: GV tổng hợp những ý kiến của HS và chốt lại kết quả cuối cùng. Việc
nhận xét của GV phải trên cơ sở đảm bảo tôn trọng ý kiến của HS theo nguyên tắc
lịch sự trong giao tiếp.
Lưu ý: việc xác định tính có vấn đề và đưa ra những câu hỏi nêu vấn đề để đặt
HS vào tình huống học tập phải xuất phát và hướng tới khai thác cái hay, cái đẹp,
giá trị của thơ TĐ ở các mặt ngôn ngữ hàm súc, cách biểu hiện, thủ pháp nghệ thuật,
tư tưởng, quan niệm về văn chương. Để kích thích HT học tập, HT nhận thức của
học sinh, các tình huống có vấn đề phải chứa đựng trong nó những mâu thuẫn
những nghịch lí và gợi ra nhiều cách hiểu để thu hút học sinh tham gia vào các cuộc
tranh luận để bảo vệ những quan điểm của mình. Tuy nhiên, việc xây dựng tình
huống có vấn đề và giải quyết vấn đề cần thời gian. Chính vì vậy, tuỳ theo lượng
thời gian và yêu cầu của tiết học mà GV cần lựa chọn để phân tích những vấn đề

phù hợp.
2.3.2.2.2. Đa dạng hóa các hình thức dạy học như thảo luận, đối
thoại nhằm tạo ra môi trường học tập sinh động để lôi cuốn học sinh vào quá
trình học tập
* Mục đích
Biện pháp này được sử dụng nhằm tạo ra một môi trường học tập sôi nổi lôi
cuốn HS tham gia vào quá trình học tập. Đồng thời, đối thoại, thảo luận nhằm tạo ra
sự tương tác qua lại giữa GV và HS, giữa HS và HS trong việc giải quyết các vấn đề
đặt ra trong tác phẩm.
* Yêu cầu
Đối thoại, thảo luận phải tạo được sự thu hút HS tham gia vào quá trình tranh
luận, tạo nên không khí tranh luận cần thiết để hướng tới lí giải đánh giá TPVH.
Đồng thời, việc tổ chức đối thoại đảm bảo các nguyên tắc của đối thoại: công bằng
dân chủ trong đối thoại, tránh sự áp đặt từ phía GV. Hình thức đối thoại, thảo luận
phải được GV chuẩn bị kĩ càng, cần có những dự kiến về những tình huống có thể
xảy ra và có hướng giải quyết phù hợp.
* Tiến hành
Bước chuẩn bị: về phía GV cần tìm hiểu kĩ tác phẩm, dự kiến và xác định
những nội dung trong tác phẩm cần đưa ra để tranh luận, đối thoại.

23


Xác định và lựa chọn hình thức đối thoại, tranh luận phù hợp. Có nhiều hình
thức tổ chức đối thoại như: đối thoại giữa GV và HS, đối thoại giữa HS và HS, đối
thoại trong mỗi HS, đối thoại giữa nhà văn với HS, HS và thế hệ bạn đọc. Tuỳ theo
nội dung cần đối thoại mà GV có sự lựa chọn thích hợp.
Tiến hành tổ chức đối thoại, tranh luận: GV đặt câu hỏi chứa đựng nội dung
cần đối thoại cho HS và tiến hành điều khiển quá trình đối thoại. Ở bước này, GV
cần chú ý duy trì cuộc đối thoại và phát triển nó theo chiều hướng đạt đến một kết

quả đã được dự tính trước. Bên cạnh đó, cần có biện pháp khuyến khích để đảm bảo
rằng tất cả các HS trong lớp đều tham gia vào cuộc đối thoại. Trong trường hợp
cuộc đối thoại có hướng sa lầy vào bế tắc, GV cần định hướng kịp thời và có những
câu hỏi gợi mở để HS có thể đi đúng và đạt tới kết quả cần đạt. Trong quá trình điều
khiển cuộc thoại, GV cũng cần khuyến khích HS đặt câu hỏi ngược cho GV, cho
bạn bè trong lớp để làm rõ vấn đề đối thoại.
Với hình thức đối thoại theo kiểu chia nhóm, GV lập các nhóm nhỏ từ 4 đến 6
HS, giao cho các nhóm đề tài được chuẩn bị. Các HS trong nhóm làm việc, trình
bày ý kiến và đi tới sự thống nhất để đưa ra một kết quả chung. Học sinh cũng có
thể trả lời bằng cách cử đại diện để trình bày kết quả của cả nhóm hoặc ghi câu trả
lời vào phiếu học tập đã được chuẩn bị sẵn.
Với hình thức đối thoại giữa HS và các thế hệ độc giả, GV phải là người thuyết
minh cho ý kiến của bạn đọc.
Nhận xét, đánh giá: GV cần phải tuyên dương tinh thần của tập thể lớp và công
nhận những kết quả mà các em đã đóng góp cho việc làm rõ tác phẩm. Đối với
những ý kiến hay cần khuyến khích bằng cách cho điểm thưởng, với những ý kiến
chưa chính xác, cần lí giải rõ để các em “tâm phục khẩu phục”. GV không những
nhận xét về kết quả cuối cùng đạt được mà còn phải nhận xét về thái độ hành vi của
các em một cách tế nhị. Nhìn chung, để tiến hành tổ chức đối thoại có kết quả đòi
hỏi GV không chỉ có vốn kiến thức về văn học sâu rộng mà còn phải có những kĩ
năng sư phạm cần thiết để xử lí những tình huống trong dạy học.
2.3.2.2.3. Xây dựng những bài tập trắc nghiệm nhỏ giúp học sinh vận
dụng những kiến thức và phát triển năng lực văn học.
* Mục đích

24


Việc xây dựng và tổ chức giải quyết những bài tập nhằm giúp học sinh vận
dụng những kiến thức thỏa mãn nhu cầu bộc lộ sự hiểu biết đồng thời tạo điều kiện

cho học sinh rèn luyện kĩ năng và phát triển những năng lực văn học.
* Yêu cầu
Việc xây dựng những bài tập phải đảm bảo tính khoa học, hệ thống, vừa sức.
Các bài tập trắc nghiệm phải xoáy vào kiểm tra những kiến thức cũng như kích
thích được tư duy, trí tuệ của người học. Việc tổ chức cho học sinh giải quyết những
bài tập trắc nghiệm phải đảm bảo trong lượng thời gian nhanh gọn, vừa bảo đảm sự
khơi gợi hứng thú cho người học.
* Tiến hành
Bước 1: định hướng xây dựng bài tập. GV cần xác định rõ mục đích
xây dựng các bài tập. các bài tập nhằm kiểm tra những tri thức, kĩ năng cũng như
cần phát triển những năng lực gì ở HS. Từ đó có hướng xây dựng câu hỏi phù hợp.
Bước 2: chọn lựa những kiểu câu hỏi phù hợp. Tùy thuộc vào nội
dung, đặc điểm của từng bài dạy mà giáo viên có sự chọn lựa những kiểu câu hỏi
trắc nghiệm khác nhau. Trong giờ dạy thơ TĐ, có thể sử dụng những kiểu dạng bài
tập sau:
Bài tập giúp học sinh vận dụng năng lực liên tưởng.
Bài tập giúp HS vận dung năng lực đánh giá.
Bài tập giúp HS vận dụng tư duy tổng hợp, đánh giá.
Bài tập giúp HS bộc lộ những cảm xúc thái độ.
Bài tập giúp HS học sinh vận dụng năng lực nhận biết…
Bước 3: tổ chức cho học sinh làm các bài tập trên lớp qua máy chiếu
có sử dụng phần mềm Power Point có thiết đặt các liên kết dẫn đến những câu trả
lời cho sẵn dưới dạng đúng sai. Việc tổ chức cho học sinh trắc nghiệm trên máy tính
này sẽ giúp thu hoạch ngay được kết quả đồng thời kích thích được sự tham gia của
học sinh vào hoạt động giải bài tập.
2.3.2.3 Nhóm biện pháp tạo hứng thú bằng cách khơi dậy sự đồng sáng tạo ở
học sinh
2.3.2.3.1. Đọc diễn cảm như là một biện pháp chủ đạo trong dạy
học thơ trung đại
* Mục đích

25