Lịch sử Đội TNTP.HCM - Chương 3

CHƯƠNG III
VÂNG LỜI BÁC DẠY, LÀM NGHÌN VIỆC TỐT, CHỐNG MỸ, CỨU
NƯỚC, THIẾU NIÊN SĂN SÀNG

Với chiến thắng lịch sử của quân và dân ta đập tan toàn bộ tập đoàn cứ điểm Điện
Biên Phủ (Điện Biên), ngày 20-7-1954, Hiệp định Giơnevơ về lập lại hòa bình ở bán đảo
Đông Dương được ký kết. Tổ quốc Việt Nam tạm thời bị chia làm hai miền. Miền Bắc,
hoàn toàn được giải phóng. Miền Nam, từ vĩ tuyến 17 trở vào, với con sông Bến Hải
(Quảng Trị) làm giới tuyến; cuộc đấu tranh của nhân dân ta với chủ nghĩa đế quốc xâm
lược và bè lũ tay sai phản dân hại nước, vẫn phải trải qua nhiều hi sinh gian khổ trong đó
có sự hi sinh của không ít thiếu niên, nhi đồng trên con đường đi đến giành thắng lợi trọn
vẹn.
Ngày 10-10-1954, Trung đoàn Thủ đô, từng chặn bước tiến của quân viễn chinh
Pháp tại 36 phố phường Hà Nội mùa Đông năm 1946, cùng đoàn quân chiến thắng tiến về
Hà Nội trong niềm hân hoan của nhân dân, của hàng vạn thiếu nhi Thủ đô bao năm khát
khao chờ đợi. Lần lượt các tỉnh trong khu vực đồng bằng sông Hồng được giải phóng và
ngày 13 tháng 5 năm 1955, sau khi tên lính thực dân Pháp cuối cùng rút khỏi thành phố
Hải Phòng, miền Bắc Việt Nam hoàn toàn sạch bóng quân xâm lược. Nhân dân các địa
phương miền Bắc phấn khởi, náo nức bắt tay vào hàn gắn vết thương chiến tranh, ổn định
cuộc sống.
Nhưng hậu quả chiến tranh và chế độ chiếm đóng của thực dân xâm lược Pháp để
lại cho nhân dân ta, cho nền kinh tế - xã hội của nước ta là hết sức nặng nề. Đồng ruộng
hoang hóa, xóm làng xơ xác. Một số địa phương có đông đồng bào theo đạo Thiên chúa,
khi rút đi, kẻ địch đã cưỡng ép bắt đồng bào theo chúng vào Nam, bỏ lại quê hương ruộng
vườn. Cùng chung số phận với cha anh, hàng chục vạn trẻ em trong các vùng bị tạm chiếm
phải sống trong cảnh nghèo đói, bệnh tật, mù chữ. Hàng vạn trẻ em ở thành phố, thị xã
sống bụi đời ở nhà ga, bến xe, sa vào các tệ nạn xã hội.
Quê hương được giải phóng, ngày 1-11-1954, cùng với học sinh ở các vùng tự do
trong kháng chiến, hàng vạn thiếu niên, nhi đồng ở Thủ đô Hà Nội cũng như ở nhiều địa
phương bị địch chiếm đóng trước đây đã nô nức đến trường khai giảng năm học đầu tiên.
Với sự quan tâm của Đảng và Nhà nước, trường học ngày càng được mở mang thêm, cơ

hội được cắp sách đến trường của các em ngày một tăng lên đáng kể.
Trong ngày khai giảng năm học mới, tại Thủ đô Hà Nội 51.260 con em nhân dân
các quận nội, ngoại thành đã dự lễ tựu trường đầu tiên sau ngày hòa bình lập lại trong
không khí nô nức, vui tươi dưới rừng hoa và cờ. Chỉ sau đó chưa đầy một tháng, ngày 18-
12-1954, Bác Hồ kính yêu cùng các đồng chí lãnh đạo thành phố đã đến thăm thầy cô giáo
và học sinh các trường Nguyễn Trãi, Chu Văn An, Trưng Vương. Người ân cần căn dặn:
"Học để phụng sự cho ai? Để phụng sự Tổ quốc, phụng sự nhân dân, làm cho dân giàu,
nước mạnh".
Lời căn dặn của Bác trở thành phương hướng phấn đấu rèn luyện của thanh niên,
thiếu niên nhi đồng Thủ đô và cả nước. Phong trào thiếu nhi Thủ đô phát triển mạnh mẽ,
trước hết là góp phần vào công cuộc khôi phục kinh tế, kiến thiết Thủ đô bằng nhiều hình
thức thiết thực. Hàng nghìn thiếu niên tham gia làm "giáo viên diệt dốt" ngay trong các
phường, các khu phố nơi mình ở và tham gia "ngày chủ nhật lao động kiến thiết Thủ đô"
với tinh thần tuổi nhỏ làm việc nhỏ. Chỉ trong vòng 7 tháng đầu năm 1955 đã có 41.962
người bao gồm các lứa tuổi đã được xoá mù chữ trong đó có sự đóng góp tích cực của
thiếu niên Thủ đô.
Mùa hè năm 1956, hạn hán kéo dài nên vụ chiêm ở các xã ngoại thành lại bị đe dọa
nghiêm trọng. Với khẩu hiệu "Vắt đất ra nước, thay trời làm mưa", hàng vạn thiếu niên
ngoại thành đã góp phần cùng các anh chị đoàn viên, thanh niên và bà con nông dân vét
nước ở hàng trăm ao hồ, hàng trăm giếng chống hạn... cứu trên 5000 mẫu lúa làm nên vụ
mùa bội thu sau ngày giải phóng.
Được sống trong cảnh đất nước thanh bình, lại được cắp sách đến trường học tập, các
em càng thêm tin yêu vào chế độ mới xã hội chủ nghĩa. Bên cạnh việc hăng hái tham gia
các công tác của xã hội, như khắc phục hậu quả chiến tranh, tham gia các cuộc đấu tranh
thực hiện giảm tô và cải cách ruộng đất, đánh đổ giai cấp địa chủ phong kiến, đem lại
ruộng đất cho người cày... thiếu niên, nhi đồng các địa phương ngay trong những ngày đầu
mới được giải phóng, được các anh, chị đoàn viên thanh niên hướng dẫn đã tổ chức dọn
dẹp vệ sinh những nơi công cộng, tham gia múa hát mừng quê hương được giải phóng. ở
trong hầu khắp các thôn xóm, trên các đường phố luôn vang lên những tiếng ca hồn nhiên
"Yêu hòa bình Tổ quốc chúng ta". Nhiều em còn nêu cao tinh thần cảnh giác với âm mưu

phá hoại của những tên phản động do địch cài lại. ở Hải Phòng, Quảng Ninh... trong nhiều
trường hợp, khi bọn phản động tụ tập, móc nối với nhau tìm cách phá hoại công cuộc xây
dựng hòa bình của nhân dân ta đã bị các em thiếu nhi phát hiện, báo cho những người có
trách nhiệm kịp thời ngăn chặn. Nhiều tên phản động, nhiều toán biệt kích của Mỹ và nguỵ
quyền tay sai bị bắt, bị xử lý. Hàng ngàn bạn nhỏ ở ngoại thành Hà Nội đã nô nức tham gia
nạo vét sông Tô Lịch lấy nước tưới lúa với phương thức: Đùn nước xuống, chuyển bùn lên
bờ. Nhiều em thiếu nhi ở các địa phương tiếp bước cha anh, tích cực: "Vắt đất ra nước thay
trời làm mưa", chống hạn.
Đặc biệt ở hầu khắp các địa phương, phần lớn các em thiếu niên, nhi đồng đều sẵn
sàng tham gia vào tổ chức Đội. Tại Hà Nội, lễ thành lập Đội được mở đầu ở trường Chu
Văn An ngày 25-12-1954. Tiếp đó là tổ chức Đội được thành lập ở trường Nguyễn Du
(ngày 26-12-1954) và ở các cơ sở khác. ở Quảng Ninh trong khi tổ chức Đoàn chưa được
phát triển, nhiều cơ sở mới chỉ có ban đại diện thanh niên, thì ở các đường phố, các khu
dân cư như: Cây Tháp (phường Bạch Đằng hiện nay), phố Đốc Học, phố Chợ, phố Mới,
phố Ba Đèo, Lán Đạo, Bến Tầu, Cọc Năm... đã thành lập được tổ chức Đội Thiếu niên
Tháng Tám, có nhiều hoạt động sôi động, cuốn hút hầu hết thiếu niên, nhi đồng tại địa bàn
tham gia.
ở Hải Phòng, ngay từ khi thành phố mới được tiếp quản, công tác thiếu nhi đã được
tổ chức Đoàn các cấp đặc biệt quan tâm. Nhiều cán bộ Đoàn đã trực tiếp đến tận từng
đường phố, từng thôn xóm, tổ chức cho thiếu niên, nhi đồng tại địa bàn tham gia các cuộc
sinh hoạt tập thể, hướng dẫn các em thực hiện "5 điều yêu của Bác Hồ" (sau này được Bác
bổ sung hoàn chỉnh trở thành 5 điều Bác dạy thiếu niên, nhi đồng), tổ chức cho các em vui
chơi ca hát, cắm trại, rèn luyện thể dục thể thao. Cũng ngay trong những ngày đầu mới
được giải phóng, tổ chức Đội Thiếu niên Tiền phong, Đội Nhi đồng Tháng Tám đã được
thành lập nhiều nơi ở Hải Phòng và ở Kiến An (lúc này chưa sáp nhập với thành phố Hải
Phòng). Đội Thiếu niên đầu tiên của thành phố được thành lập ở khu lao động Tam Bạc.
Tiếp đó các Đội Thiếu niên, Đội Nhi đồng ra đời ở Cầu Đất, Cầu Niệm, An Dương và ở
hầu khắp các nơi khác trong thành phố. Nhiều hoạt động phù hợp với tâm lý lứa tuổi các
em thiếu niên, nhi đồng được các anh, chị thanh niên hướng dẫn tổ chức đã có sức cuốn
hút các em đến với các hoạt động tập thể vui tươi, lành mạnh. Phong trào "Kế hoạch nhỏ",

"Trần Quốc Toản"..., từng bước được đưa vào những nội dung, hình thức hoạt động phù
hợp, có ý nghĩa giáo dục nhiều mặt.
Cũng ở thời điểm này thiếu niên Việt Nam đã được nhận những món quà đầy tình
nghĩa của thiếu niên Cộng hòa Dân chủ Đức. Đây chính là biểu hiện đầu tiên của tinh thần
quốc tế trong phong trào thiếu nhi.
Đại hội Đoàn toàn quốc lần thứ hai họp từ ngày 25-10 đến ngày 4-11-1956 tại Thủ
đô Hà Nội, được sự đồng ý của Ban Bí thư Trung ương Đảng, cùng với việc đổi tên Đoàn
Thanh niên Cứu quốc thành Đoàn Thanh niên Lao động Việt Nam cũng đã quyết định đổi
tên Đội Thiếu nhi Tháng Tám thành Đội Thiếu niên Tiền phong Việt Nam, thống nhất cho
cả 2 lứa tuổi, thiếu niên và nhi đồng Đại hội đã ra Nghị quyết về công tác thiếu niên, nhi
đồng, khẳng định vai trò và trách nhiệm của tổ chức Đoàn đối với thế hệ thanh niên tương
lai, coi đó là lực lượng quan trọng, là nguồn lực bổ sung cho đội ngũ của Đoàn. Sự trưởng
thành của thiếu niên, nhi đồng là đảm bảo vững chắc, góp phần củng cố và phát triển tổ
chức Đoàn ngày càng vững mạnh. Đại hội đã quyết định trao cho tổ chức Đội Thiếu niên
Tiền phong Việt Nam khẩu hiệu: "Vì sự nghiệp xã hội chủ nghĩa và thống nhất Tổ quốc,
"sẵn sàng"!". Trao cho tổ chức Đội khẩu hiệu này, Đảng và Đoàn đã đặt trọn niềm tin vào
lớp tuổi nhỏ được Đảng và Bác Hồ kính yêu dày công giáo dục, rèn luyện trở thành những
con người mới phát triển toàn diện, đủ sức làm tròn sứ mệnh lịch sử, xây dựng và bảo vệ
miền Bắc xã hội chủ nghĩa, tham gia góp phần đấu tranh giải phóng miền Nam giành thống
nhất nước nhà.
Năm 1956, cũng là năm các trường học ở miền Bắc bắt đầu xây dựng nhà trường xã
hội chủ nghĩa, đồng thời với việc mở rộng xây dựng và phát triển Đội Thiếu niên Tiền
phong. Nhiều địa phương đã thí điểm việc tổ chức Đội theo cơ sở trường học, nhằm phát
huy tác dụng chính trị của tổ chức Đội đối với nhiệm vụ học tập và giáo dục toàn diện, tạo
điều kiện để các em "học tốt", góp phần xây dựng nhà trường xã hội chủ nghĩa.
Được học tập dưới mái trường xã hội chủ nghĩa, có sự dạy dỗ của các thầy, cô giáo
và sự dìu dắt của Đoàn, nhiều lớp thiếu niên, nhi đồng đã trưởng thành nhanh chóng, trở
thành con ngoan trò giỏi, góp phần công sức đáng kể trong việc đẩy mạnh sản xuất, phát
triển kinh tế-xã hội của các địa phương. Những năm khắc phục hậu quả chiến tranh, phần
lớn các địa phương đều đẩy mạnh khai hoang phục hóa, nhanh chóng ổn định sản xuất và

đời sống, nhiều em thiếu nhi bên cạnh việc tích cực giúp đỡ gia đình, đã tự tìm kiếm những
nơi người lớn chưa làm đến phát hoang, gieo trồng các loại cây ngắn ngày. Các em cũng là
những người tích cực tham gia hưởng ứng các phong trào của Đoàn với những việc làm cụ
thể. Khi tổ chức Đoàn các địa phương đẩy mạnh phong trào cải tiến kỹ thuật, làm các công
cụ cải tiến, như sử dụng cày 51 thay cày chìa vôi, làm xe cải tiến để giải phóng đôi vai, làm
cào cỏ Nghệ An... nhiều em thiếu nhi đã tham gia thu gom gỗ, sắt để các anh chị thanh
niên làm nguyên liệu.
Thực hiện khẩu hiệu "Sạch làng tốt ruộng" trong phong trào làm phân bón, các em
có phong trào "Đi bò vàng về bò xanh", tức là khi đi chăn bò, chăn trâu các em không
những chăm sóc trâu, bò béo khỏe, mà còn tranh thủ cắt thêm lá, nhờ sức trâu bò chở về để
có thêm nguyên liệu làm phân xanh. Thiếu nhi tỉnh Sơn Tây (nay thuộc Hà Tây) hưởng
ứng tháng thi đua "Phất cao cờ Tháng Tám" của Đoàn, đã nêu khẩu hiệu "Em chăm cho hố
phân đầy", để thu gom các nguồn phân rơi vãi. Em Phan Văn Sang ở thôn Cổ Đô, xã Tân
Lập là người tích cực hưởng ứng phong trào, thường xuyên mang theo quang sọt bên
người, hễ gặp phân rơi vãi em đều thu gom vào gánh, đảm bảo đường thôn, ngõ xóm lúc
nào cũng được sạch, trong khi hố phân của em đầy lên nhanh chóng. Sang đã được Báo
Sơn Tây, cơ quan của Đảng bộ địa phương, nêu gương tốt và được Bác Hồ tặng huy hiệu
của Người. Cùng có vinh dự được nhận phần thưởng của Bác Hồ về thành tích làm phân
bón thời kỳ này có em Trần Danh, một thiếu niên có tinh thần chịu khó và chủ động trong
mọi việc giúp đỡ gia đình cũng như tham gia công tác xã hội.
Trong phong trào hợp tác hóa nông nghiệp, đưa nông dân và nông thôn các tỉnh, thành phố
miền Bắc đi vào con đường làm ăn tập thể, thiếu niên, nhi đồng các địa phương không
những là lực lượng đông đảo tham gia tuyên truyền, vận động gia đình và bà con trong
thôn xóm, với nhiều hình thức như tổ chức các buổi cổ động, phát loa truyền thanh, kẻ vẽ
khẩu hiệu tuyên truyền... Các em còn có sáng kiến tổ chức các hợp tác xã Măng non, vừa
tạo điều kiện đóng góp phần công sức phù hợp với lứa tuổi cho các hợp tác xã sản xuất,
vừa là việc làm có ý nghĩa giáo dục nhiều mặt đối với chính các em về tính tập thể, về ý
thức lao động... Thiếu niên xã Thạch Khôi (Hải Dương) là nơi khởi xướng phong trào xây
dựng hợp tác xã Măng non và được thiếu nhi khắp các địa phương miền Bắc hưởng ứng
sôi nổi. Liên đội Vân Phi (Sơn Tây), liên đội Duy Viên (Vĩnh Linh, ngày nay thuộc tỉnh

Quảng Trị) và nhiều liên đội khác đã nhanh chóng thành lập các hợp tác xã Măng non, với
nhiều hoạt động cụ thể, thiết thực. Trong đó nổi bật là phong trào chăm sóc trâu bò béo
khỏe. Trong nhiều năm hợp tác xã Măng non Phú Mẫn (Bắc Ninh) là điển hình tiêu biểu
của phong trào thi đua chăm sóc trâu bò béo khỏe và tháng 5 năm 1969, hợp tác xã Măng
non của các em đã vinh dự được Bác Hồ gửi thư khen. Trong phong trào chăm sóc trâu bò
béo khỏe, thiếu nhi xã Thắng Lợi (huyện Duy Tiên, Hà Nam), còn có sáng kiến làm gối
cho trâu bò nghỉ và làm vệ sinh chuồng trại hàng ngày.
Năm 1958, theo sáng kiến của thiếu nhi tỉnh Sơn Tây và thành phố Hải Phòng, thiếu
nhi các tỉnh và thành phố trên miền Bắc đã sôi nổi đẩy mạnh phong trào làm "Kế hoạch
nhỏ". Ngày 2-12-1958, bác Tôn Đức Thắng, Chủ tịch ủy ban Thường vụ Quốc hội viết thư
hoan nghênh sáng kiến đó của các em và cho phép mở rộng phong trào trong tất cả các đối
tượng thiếu niên, nhi đồng ở tất cả các địa phương. Phong trào "Kế hoạch nhỏ" nhanh
chóng cuốn hút các em thiếu niên, nhi đồng các địa phương sôi nổi tổ chức chăn nuôi, sản
xuất, tiết kiệm, thu nhặt phế liệu... lấy tiền góp chung xây dựng Nhà máy Nhựa Thiếu niên
Tiền phong đặt tại Hải Phòng. Một trong những hoạt động nổi bật của thiếu nhi cả nước
thời kỳ này là việc thực hiện phong trào "Kế hoạch nhỏ" tham gia xây dựng Nhà máy Nhựa
Thiếu niên Tiền phong. Nhà máy được khởi công xây dựng từ cuối năm 1958. Thiếu nhi
Hải Phòng bên cạnh việc thực hiện kế hoạch nhỏ, thu gom phế liệu, chăn nuôi gà... bán lấy
tiền góp vào xây dựng nhà máy, đã đóng góp hàng vạn lượt ngày công trực tiếp tham gia
lao động trên công trường xây dựng nhà máy. Các em đã tham gia đẩy xe chở đất, chở
gạch giúp các chú công nhân; dọn dẹp mặt bằng, làm các công việc phục vụ công tác thi
công, hỗ trợ các cô, các chú công nhân trong các khâu đánh vữa, khuân vác giàn giáo... góp
phần nhanh chóng đưa nhà máy đi vào sản xuất, làm ra nhiều sản phẩm phục vụ cho thiếu
nhi như đồ chơi, đồ dùng học tập, giày dép, dụng cụ thể thao...
Và ngày 17-5-1960, Nhà máy Nhựa Thiếu niên Tiền phong đã đi vào hoạt động, đoàn đại
biểu thiếu nhi miền Bắc dự lễ khánh thành đã nhận được 18.000 đồ chơi các loại - những
sản phẩm đầu tiên do nhà máy làm ra, để trao tặng thiếu nhi miền Nam đang phải sống
dưới ách thống trị của Mỹ và nguỵ quyền tay sai.
Được sự hướng dẫn, giúp đỡ của các anh, chị phụ trách, thiếu niên, nhi đồng ở các
địa phương còn tham gia làm nhiều việc tốt, tuỳ theo lứa tuổi và hoàn cảnh của mình, như

tham gia hoạt động văn hóa văn nghệ, tập luyện thể dục thể thao... Trong phong trào bình
dân học vụ, thanh toán nạn mù chữ, thiếu niên, nhi đồng cũng là một lực lượng đóng góp
phần công sức đáng kể trong vận động người đi học, làm các "thầy cô giáo nhỏ", hướng
dẫn bạn mình, giúp đỡ bố mẹ, anh chị và nhiều người lớn xung quanh thanh toán nạn mù
chữ và học bổ túc văn hóa. Em Nguyễn Văn Tống (Hà Đông - nay thuộc tỉnh Hà Tây), là
một thiếu niên ham học đồng thời em cũng thường xuyên quan tâm giúp đỡ người khác
học chữ. Nhiều hôm đêm tối, Tống vẫn không quản ngại đường thôn vắng vẻ, tận tình đến
từng nhà động viên bà con đi học. Nhiều người do lớn tuổi, tiếp thu chậm, Tống vẫn kiên
trì chỉ dẫn tập viết từng chữ, ghép từng vần. Với thành tích tham gia diệt dốt, Nguyễn Văn
Tống đã được Nhà nước tặng thưởng Huân chương Lao động hạng Ba.
Cùng thời điểm trên, nhiều em thiếu niên, nhi đồng ở các tỉnh miền Nam, từ vĩ
tuyến 17 trở vào đã được tập kết ra miền Bắc theo ba má, hoặc do ba má phải ở lại miền
Nam công tác, được Đảng, Nhà nước cho ra miền Bắc học tập. Để đảm bảo cho các em
được tham gia các hoạt động tập thể, được học tập và vui chơi thoải mái như mọi thiếu
niên, nhi đồng tại các địa phương, tổ chức Đoàn Thanh niên các cấp đã có nhiều hình thức
thích hợp, tạo điều kiện để thiếu nhi hai miền Nam - Bắc có mối quan hệ đoàn kết gắn bó
trong học tập, trong vui chơi, làm cho các em thiếu niên, nhi đồng miền Nam cảm thấy như
được sống ở nhà mình, ở quê hương miền Nam của mình. Nhiều tỉnh ở miền Bắc lúc này
có trường học sinh miền Nam với hàng ngàn học sinh theo học, bên cạnh việc tổ chức Hiệu
đoàn học sinh với các hoạt động sôi nổi được tổ chức chặt chẽ đến từng lớp học, Đoàn
Thanh niên, Đội Thiếu niên đã thành lập Ban Chấp hành học sinh, một tổ chức đại diện
cho học sinh trong các trường học, có tác dụng giáo dục ý thức tự chủ cho học sinh, nhằm
thống nhất phong trào học sinh trong các trường học, tạo cơ hội để học sinh miền Bắc, học
sinh miền Nam, học sinh Việt Nam và học sinh Hoa kiều... có dịp giao lưu, tăng cường
mối quan hệ gắn bó với nhau.
Thiếu niên, nhi đồng ở các tỉnh, thành phố miền Nam tập kết ra miền Bắc học tập
luôn luôn được sự quan tâm chăm sóc đặc biệt của Đảng, của Bác Hồ kính yêu. Mặc dù
bận trăm công nghìn việc, nhưng Bác Hồ vẫn luôn dành cho các em những tình cảm hết
sức trìu mến. Bác đã nhiều lần đến thăm, động viên học sinh miền Nam tập kết ở nhiều
trường. Ngày 28-9-1957, Bác gặp thiếu nhi miền Nam ở Câu lạc bộ Lao động (Hà Nội);

ngày 28-9-1958, Bác đến thăm trường Nhi đồng miền Nam ở Hải Phòng; ngày 18 -1-1960,
Bác đến thăm trường Học sinh miền Nam số 12 ở Hải Phòng; ngày 2-2-1960, Bác thăm
trại Thiếu nhi miền Nam tại Hà Nội...
Bác thường xuyên căn dặn thiếu nhi và các anh chị phụ trách miền Nam tập kết ra miền
Bắc học tập và sinh hoạt:
"Trong thời gian ở đây, gần Đảng, gần Chính phủ, gần Bác, các cháu và các cô,
các chú nên hăng hái học tập và công tác, sao cho đến ngày nước nhà thống nhất trở lại quê
hương, các cháu và các cô, các chú đều là những người gương mẫu về tư tưởng, đạo đức,
cũng như về mọi mặt khác".
*
* *
ở các tỉnh miền Nam, sau khi Hiệp định Giơnevơ được ký kết, không khí hòa bình
đã bao trùm lên hầu khắp các xóm làng, các thành phố. Thiếu niên, nhi đồng các địa
phương đã cùng bà con, cô bác tổ chức ca múa mừng thắng lợi của cuộc kháng chiến
trường kỳ 9 năm. Nhiều nơi các em thiếu nhi đã cùng các anh, chị thanh niên tổ chức ca
múa suốt đêm, bày tỏ niềm vui sướng và khát vọng được sống trong cảnh hòa bình yên vui.
Đồng thời ở nhiều địa phương, dưới sự hướng dẫn của tổ chức Đảng và chính quyền cách
mạng, cùng với bà con nhân dân, các em thiếu niên, nhi đồng cũng được các anh, chị phụ
trách phổ biến sâu rộng tinh thần ý nghĩa của Hiệp định Giơnevơ về lập lại hòa bình ở Việt
Nam, về ý nghĩa thắng lợi của cuộc kháng chiến 9 năm chống thực dân Pháp. Nhiều địa
phương còn chuẩn bị lý lẽ cho các em để sau này khi gặp địch phá hoại Hiệp định
Giơnevơ, các em có thể đấu tranh với chúng phù hợp với từng tình huống cụ thể. Những
thiếu niên nhi đồng được đi tập kết ra miền Bắc, trong đó có nhiều em phải xa gia đình, xa
bố mẹ, anh em, đều sẵn sàng lên đường.
Mặc dù thời gian được sống trong điều kiện hòa bình không bao lâu, nhưng hầu
hết thiếu niên và nhi đồng các tỉnh miền Nam thời kỳ này đều được sự quan tâm giáo dục
trên nhiều mặt. Hình thức phổ biến để tập hợp các em là vận động các nhân sĩ trí thức tiến
bộ mở các trường tư thục làm cơ sở để thông qua các bài học về địa lý lịch sử, luân lý...
truyền thụ cho các em những kiến thức về quá trình dựng nước và giữ nước trong suốt
chiều dài lịch sử mấy ngàn năm của ông cha; về đất nước tươi đẹp; về truyền thống cần cù,

dũng cảm của nhân dân... làm cho các em hiểu và thêm yêu mến Tổ quốc, có ý thức gìn giữ
mảnh đất mình đang sống. Nhiều trường công và trường tư có xu hướng tiến bộ, như
trường Văn Lương (thị trấn Long Đất, tỉnh Bà Rịa), trường Huỳnh Khương Ninh (Sài
Gòn), trường Diên Hồng (thị xã Quảng Ngãi) đã sử dụng các giáo trình tiến bộ để giảng
dạy các em tinh thần yêu nước, thương nòi... Thông qua những chiến công chống giặc
ngoại xâm của các anh hùng, nghĩa sĩ của dân tộc, như Ngô Quyền, Đinh Tiên Hoàng, Lê
Hoàn, Lý Thần Tông, Lý Nhân Tông, Lý Thường Kiệt, Trần Hưng Đạo, Trần Quang Khải,
Trần Quốc Toản, Lê Lợi, Nguyễn Trãi, Quang Trung... các thầy giáo, cô giáo có tâm huyết
đã truyền cho các em lòng tự hào và tự tôn dân tộc. Nhiều trường còn tổ chức cho các em
đi tham quan các danh lam thắng cảnh, các di tích lịch sử, văn hóa... làm cho các em thêm
yêu quí đất nước quê hương; dạy các em thương yêu ông bà, cha mẹ, anh chị em, biết giúp
đỡ bà con làng xóm, bè bạn; biết quí trọng những gì thế hệ đi trước đã giành lại được...
Sau khi Hiệp định Giơnevơ về lập lại hòa bình trên bán đảo Đông Dương được ký
kết, nhất là sau khi tìm cách hất được chân Pháp, độc chiếm miền Nam Việt Nam, đưa tên
độc tài Ngô Đình Diệm lên làm tay sai cho chúng, đế quốc Mỹ đã bằng mọi giá thôn tính
miền Nam Việt Nam bằng chủ nghĩa thực dân kiểu mới. Trong đó trên lĩnh vực "văn hoá,
tư tưởng và giáo dục" đế quốc Mỹ và bè lũ tay sai Ngô Đình Diệm thực hiện dã tâm "bôi
đen bọn trẻ để cộng sản không nhuộm đỏ lại được". Chúng cho rằng "Văn hóa, tư tưởng,
giáo dục là một lĩnh vực đặc thù mà kết quả của nó có tính chất quyết định cho cuộc đọ
sức... Đây là cuộc chiến tranh ý thức hệ chống lại ý thức hệ, chiến tranh lý tưởng đối đầu
lý tưởng" (thông điệp của Ngô Đình Diệm gửi bọn tay chân các cấp).
Đế quốc Mỹ và bè lũ tay sai đã bằng mọi cách, vừa lừa mị, dụ dỗ, mua chuộc, vừa
thẳng tay đàn áp, khủng bố, kìm kẹp, đầu độc thanh, thiếu niên với các chiêu bài "Độc
lập", "Quốc gia", "Tự do dân chủ"; với triết lý duy tâm "nhân vị, duy linh"; xuyên tạc lịch
sử, làm cho các em nhầm lẫn giữa các anh hùng dân tộc có công cứu nước với bọn bán
nước cầu vinh; nhồi nhét tâm lý tự ti trước sức mạnh quân sự, kinh tế, khoa học kỹ thuật
của Mỹ, làm cho thanh, thiếu nhi từ sợ Mỹ đi đến phục Mỹ, đi đôi với truỵ lạc hoá về lối
sống, khuyến khích trào lưu CCTY (cho tình yêu, cướp tình yêu) làm cho thanh, thiếu niên
chìm đắm trong xì ke, ma tuý, truỵ lạc... sống buông thả, bi quan, thất vọng và cuối cùng
cam tâm làm tay sai cho chúng để được thỏa mãn những dục vọng thấp hèn.

Chúng coi nhà trường là nơi đào tạo, rèn luyện nên một tầng lớp trí thức trẻ chỉ biết
chạy theo đồng tiền, là nơi dự trữ thanh, thiếu niên cho việc đôn quân bắt lính, biến họ
thành những sĩ quan tương lai trung thành với những lợi ích quốc gia của Mỹ, sống lệ
thuộc vào Mỹ. Do đó số lượng cố vấn giáo dục đã không ngừng tăng lên. Năm 1954, Mỹ
mới đưa vào miền Nam Việt Nam 54 cố vấn giáo dục, đến năm 1965 con số đó đã tăng lên
1.700 người và năm 1975 lên tới con số 2.400 người.
Đế quốc Mỹ và bè lũ tay sai còn coi trọng việc đoàn ngũ hóa thiếu nhi. Chúng không
từ cả thủ đoạn úp bộ, bắt thiếu nhi vào các tổ chức phản động để dễ bề kiểm soát, lôi kéo
và kìm kẹp các em, như tổ chức thiếu nhi cộng hòa (thời kỳ 1955-1960); Thiếu nhi phòng
vệ dân sự, Thiếu nhi Phượng hoàng, Thiếu nhi tự báo, Thiếu nhi trừ gian, Thiếu nhi Văn
tác vụ... Chúng thường tổ chức các hội trại, duyệt đoàn, đồng phục... đánh vào tâm lý hiếu
kỳ, ưa hoạt động của các em, ngày càng đưa các em xa dần ảnh hưởng của cách mạng.
Trong quân đội nguỵ, chúng còn bố trí mỗi trung đoàn 1 sĩ quan cấp trung úy phụ trách
công tác thiếu nhi, các binh chủng đều có trường thiếu sinh quân, có đoàn hướng đạo quân
đội. ở cấp tiểu học chúng thực hiện hàng đội tự trị; ở cấp trung học có chương trình phát
triển sinh hoạt học đường; ở nông thôn chúng tổ chức thiếu nông 4T (gồm: Trí óc sáng
suốt, Tấm lòng thành thực, Tay chân cứng rắn và Thân thể tráng kiện) tập hợp tất cả thanh,
thiếu niên từ 12 đến 20 tuổi, lấy biểu tượng là 4 lá me trên nền trắng, 4 chữ T thích trên
cánh tay...
Trong điều kiện đế quốc Mỹ và nguỵ quyền tay sai ra sức đầu độc, lôi kéo thiếu
niên, nhi đồng, việc nhiều trường học tranh thủ đưa các chương trình tiến bộ giảng dạy cho
học sinh đã góp phần đáng kể làm cho phần lớn các tầng lớp thanh, thiếu nhi miền Nam dù
phải sống trong chế độ đen tối của Mỹ - nguỵ vẫn không bị vấy bùn, vẫn kiên trung bất
khuất, tiếp nối truyền thống ngàn năm của tổ tiên. Trong nhiều trường hợp thiếu nhi miền
Nam thời kỳ này đã lợi dụng ngay các tổ chức do địch lập ra để chống lại chúng, dùng
ngay tổ chức của chúng lập ra để che mắt chúng, bảo vệ cán bộ cách mạng, đặc biệt trong
những lúc cách mạng gặp khó khăn, kẻ địch khủng bố gắt gao, cơ sở gần như bị mất trắng,
như trong các năm 1955-1958 và giai đoạn 1970-1972.
Những năm đầu thực hiện Hiệp định Giơnevơ, các lực lượng vũ trang của ta
chuyển quân tập kết ra miền Bắc. Từ hoạt động công khai, Đảng ta chuyển sang hoạt động

bí mật. Tổ chức Đoàn, tổ chức Đội không còn. Phần lớn những đoàn viên còn ở lại tiếp tục
cuộc đấu tranh đều hoạt động đơn tuyến, chịu sự chỉ đạo trực tiếp của những đảng viên tại
địa bàn. Thậm chí có thời kỳ bị địch khủng bố trắng, trong số đảng viên ấy, người thì bị
địch giết hại, người được điều lánh đi nơi khác, nhiều đoàn viên thanh niên phải làm nhiệm
vụ như một đảng viên... Nhưng dưới sự chỉ đạo của Đảng, dù trong hoàn cảnh khốc liệt,
nhiều đoàn viên thanh niên và thiếu nhi vẫn kiên cường bám trụ, đấu tranh chống lại mọi
âm mưu, thủ đoạn tìm cách "bôi đen" thiếu niên, nhi đồng của địch. Được Đảng giao phụ
trách thiếu niên, nhi đồng, nhiều đoàn viên và thanh niên đã tìm mọi cơ hội hướng dẫn các
em thiếu niên, nhi đồng tham gia các phong trào của nhân dân, như phong trào "Bảo vệ hòa
bình" của nhân dân Sài Gòn do luật sư Nguyễn Hữu Thọ, giáo sư Phạm Huy Thông, và
Nguyễn Văn Dưỡng lãnh đạo; cùng cha mẹ, anh chị xuống đường "ăn mừng hòa bình" ở
Huế, ở Tây Nguyên; tham gia phong trào "Tuần lễ hòa bình" của nhân dân các tỉnh Trung
Trung Bộ. ở nhiều địa phương, thiếu nhi còn thành lập các đội văn nghệ đi lưu diễn các nơi
tuyên truyền lòng yêu nước, yêu hòa bình tới đông đảo quần chúng nhân dân. Các em
thường biểu diễn những vở kịch lịch sử, hát những bài hát truyền thống như Chi Lăng,
Bạch Đằng Giang... được đông đảo nhân dân hưởng ứng nhiệt liệt.
Trường tư thục Văn Lương ở thị trấn Long Đất, tỉnh Bà Rịa là một trong những
trường do ta tổ chức, đã có những hoạt động khá mạnh. Đội văn nghệ của trường đến các
địa phương trình diễn đều được bà con cô bác quí mến, thương yêu đùm bọc. Các tiết mục
biểu diễn của Đội như "Một thế kỷ mấy vần thơ", kể lại tội ác của giặc Pháp xâm lược,
thống trị nước ta suốt gần một thế kỷ; "Tiếng hát trên dòng sông Cửu Long" là tiếng ca của
một em bé lái đò nghèo, trước cảnh quê hương bị tàn phá, gia đình bị lìa tan, mong ước
đến ngày Nam Bắc thống nhất để xây dựng quê hương; "Tấm lòng vàng" là vở kịch nói kể
chuyện một em bé nghèo, gia đình bị hỏa hoạn trong trận chiến tiêu diệt lẫn nhau giữa phe
phái Ngô Đình Diệm và Bình Xuyên, em phải bỏ học để đi gánh nước mướn giúp đỡ gia
đình, nhưng em được thầy, cô giáo, các bạn và bà con cô bác giúp đỡ để em lại được cắp
sách đến trường; "Mừng hòa bình, yêu hòa bình" là bài hát ca ngợi làng quê được giải
phóng... đã gây xúc động mạnh trong các tầng lớp nhân dân. Nhiều địa phương đã mời Đội
đến biểu diễn.
Các hoạt động văn nghệ cách mạng của thiếu niên, nhi đồng miền Nam những ngày

đầu thi hành Hiệp định Giơnevơ về lập lại hòa bình ở Việt Nam không những cổ vũ tinh
thần của nhân dân trong cuộc đấu tranh với các thế lực thù địch mới, mà nhiều khi các em
còn lợi dụng cơ hội để hạ uy thế của chúng, như trường hợp các Đội văn nghệ Vĩnh Thuận,
Vĩnh Phong (huyện Gò Quao, tỉnh Rạch Giá) đã lợi dụng tình thế khi Ngô Đình Diệm đến
dự lễ khánh thành khu trù mật An Phước được lên biểu diễn chào mừng đã hát vang các
bài ca từ thời kháng chiến chống Pháp, như "Mừng hòa bình", "Tiểu đoàn 307", "Chúc thọ
Bác Hồ"... làm Ngô Đình Diệm tím cả mặt. Tuy không làm gì được, nhưng trước khi lên
máy bay chuồn đi, Diệm cũng cố nói vớt vát: "Hôm nay các cháu làm vậy thì được, nhưng
từ nay về sau không được ca múa như vậy nữa"... Còn nhân dân thì ai cũng thấy hả lòng.
Tiếng đồn cứ vang đi xa mãi trong nhân dân các tỉnh miền Tây Nam Bộ và đến các vùng,
miền khác.
Những năm 1956-1957 địch khủng bố gắt gao những người kháng chiến cũ. Chúng
mở các chiến dịch tố cộng, diệt cộng tràn lan, chúng ra sức bắt bớ, giết hại nhân dân kể cả
nhiều thầy giáo, cô giáo. Nhiều lớp học bị tan, nhất là ở các vùng nông thôn, ở vùng sâu;
không có trường học, các em thiếu niên, nhi đồng phải chịu thất học. Lúc đầu một số đoàn
viên, thanh niên đã tổ chức các lớp học bình dân học vụ dạy các em. Về sau địch o ép,
khủng bố mạnh, các lớp bình dân học vụ cũng không thể tiếp tục duy trì. Nhưng ở nhiều
nơi thầy và trò vẫn không chịu bó tay. Thời kỳ này một số địa phương ở vùng U Minh
Thượng, U Minh Hạ, nhiều đoàn viên, thanh niên bị lộ không thể sinh sống trong các ấp đã
rủ nhau vào rừng lập các "làng rừng", có nơi còn gọi đó là "làng xã hội chủ nghĩa" làm căn
cứ, vừa sản xuất, vừa bố phòng chống địch càn quét, đồng thời dạy nhau học văn hóa.
Cũng ở tại các làng rừng, khi có một số em thiếu niên vào theo, các anh, chị thanh niên đã
tổ chức cho các em học văn hóa, thu hút cả các em trong các ấp gần đó đến học. Qua đó
dạy các em tinh thần yêu nước, căm thù giặc Mỹ xâm lược.
ở nhiều tỉnh thuộc miền Đông Nam Bộ, khi tìm cách bắt mối với nhân dân, các cán
bộ cách mạnh của Đảng đều dựa vào các em. Trước hết họ gặp các em, kể cho các em nghe
chuyện về Bác Hồ, dạy các em học văn hóa, học hát, rồi chỉ cho các em về liên lạc với cơ
sở. ở vùng rừng Nhum (Tây Ninh) khi các em vào rừng tìm lá chằm nón hay ở các vùng
Thủ Dầu Một, Biên Hòa, Bà Rịa... các em đi hái củi, đi lô mót mủ dây... các cán bộ của ta
đã tổ chức cho các em học văn hóa từ một đến hai tiếng. Mỗi lớp học có từ 5 đến 7 em.

ở các tỉnh miền Tây và miền Trung Nam Bộ, nhất là vùng Đồng Tháp Mười, cũng
như ở Bến Tre, nhiều kênh rạch, việc đi lại khó khăn. Trong điều kiện địch thường xuyên
ruồng bố, các lớp học lưu động của thiếu niên, nhi đồng vẫn được tổ chức. Các em tổ chức
học ngay trên các xuồng. Hai, ba em một xuồng chèo đến điểm hẹn dưới tán cây rừng, dừa
nước... các xuồng ghép lại, lấy lòng xuồng làm bàn học, giáo viên treo bảng lên cành cây
hoặc trên thân dừa. Khi có động, các xuồng phân tán nhanh, khi yên lớp học lại tiếp tục...
Hết lớp này đến lớp khác được tổ chức. Nhiều em học được đến lớp 3, lớp 4. Nhờ đó sau
này, như ở Bến Tre, khi các em trưởng thành đi tòng quân, thì không một thanh niên nào
còn mù chữ.
Thời kỳ này, ở các tỉnh miền Nam chưa có tổ chức Đội thiếu niên. Các em hoạt
động theo sự chỉ đạo trực tiếp của các cô chú đảng viên hoặc của các anh, chị đoàn viên.
Các em thường được các cô, chú, các anh chị giao cho nhiệm vụ làm liên lạc, nắm tình
hình bố phòng và những hoạt động ruồng bố của địch... Nhưng cũng có nhiều nơi các em
tự tổ chức các hoạt động. Qua những hoạt động đó các cô, chú, các anh, chị mới biết, tìm
đến gặp gỡ, hướng dẫn và uốn nắn các phương thức hoạt động chưa phù hợp, vừa đảm bảo
hoạt động của các em thiết thực phục vụ nhiệm vụ của cách mạng, vừa bảo vệ được các
em, không để kẻ địch lợi dụng khủng bố, xâm hại đến các em.
Sau một thời gian mị dân, nhất là sau khi đè bẹp được lực lượng các giáo phái
không ăn cánh, phế truất được Bảo Đại, đưa Ngô Đình Diệm lên làm Tổng thống, kẻ địch
bắt đầu thẳng tay đàn áp, khủng bố khốc liệt lực lượng kháng chiến của nhân dân miền
Nam Việt Nam. Coi "tố cộng, diệt cộng" là quốc sách, chúng tiến hành với một phương
châm cực kỳ tàn bạo; giết lầm hơn bỏ sót, triệt để giết nội tuyến, trừ nội tâm, đạp lên oán
thù, kiên quyết làm cho người cộng sản phải chết hoặc phải thuần phục quốc gia, quần
chúng cách mạng phải chết hoặc trở thành phản cách mạng.
Thiếu niên, nhi đồng là đối tượng kẻ địch muốn tìm mọi cách lôi kéo để phục vụ
chiến lược lâu dài của chủ nghĩa thực dân mới, đồng thời cũng là đối tượng chúng tìm mọi
cách lợi dụng phục vụ cho âm mưu chống phá phong trào cách mạng của nhân dân, tìm
bắt, giết hại cán bộ cách mạng. Chúng tìm mọi cách dụ dỗ, mua chuộc và cả uy hiếp, dùng
cực hình tra tấn bắt các em chỉ nơi cán bộ cách mạng thường ẩn nấp, lui tới, những căn cứ
kháng chiến của nhân dân... Nhưng cũng chính trong những thử thách khốc liệt, khi phong

trào cách mạng bị dìm trong biển máu, thiếu niên, nhi đồng miền Nam đã sát cánh cùng
cha anh mình, luôn tỏ rõ phẩm chất kiên cường, bất khuất trước mọi thủ đoạn tàn bạo của
kẻ thù, bảo vệ từng lá cờ thiêng liêng của Tổ quốc, bảo vệ cán bộ cách mạng.
Cuối năm 1954, ở huyện Gio Linh (Quảng Trị), khi kẻ địch xả súng bắn vào đoàn
biểu tình của nhân dân các xã đấu tranh chống địch dồn dân lập vành đai trắng ở bờ Nam
sông Bến Hải, đòi chúng phải nghiêm chỉnh thi hành Hiệp định Giơnevơ, người cầm cờ đi
đầu hy sinh, em Trương Thị Con đã lập tức xông đến giương cao lá cờ Tổ quốc, dẫn đầu
đoàn biểu tình tiến lên, mặc cho đạn địch đang bắn thẳng về phía em, bắn trúng cánh tay
cầm cờ của em.
Tại Thừa Thiên - Huế, năm 1956, khi Mỹ - Diệm bắt dân làng xé bỏ lá cờ đỏ sao
vàng của Tổ quốc, mở đầu chiến dịch "Tố cộng, diệt cộng", nhằm uy hiếp nhân dân và hạ
uy thế cách mạng, một em trai đã tiến đến trước mặt tên quận trưởng đang hí hửng chờ đợi
hành động xé cờ của em. Bỗng hai tay em trân trọng nâng lá cờ Tổ quốc lên hôn và bất ngờ
quấn lá cờ vào quanh người mình, đồng thời chỉ thẳng vào mặt tên quận trưởng, thét to:
"Các ông muốn xé lá cờ này hãy xé cả xác tôi đi!". Kẻ địch hèn hạ xả súng bắn thẳng vào
em. Trước khi ngã xuống em đã hô to "Hồ Chủ tịch muôn năm".
Năm 1960, với cao trào đồng khởi, làm lay chuyển bộ máy kìm kẹp của Mỹ -
Nguỵ, cách mạng miền Nam chuyển sang một giai đoạn mới đầy gian lao thử thách, nhưng
cũng đầy thắng lợi vẻ vang, trong thắng lợi đó có sự góp mặt của thiếu niên, nhi đồng.
Tháng 9 năm 1960 Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ III của Đảng đã xác định 2
nhiệm vụ chiến lược của cách mạng Việt Nam trong thời kỳ đất nước tạm thời bị chia làm
hai miền là: Xây dựng chủ nghĩa xã hội ở miền Bắc và đấu tranh thực hiện thống nhất
nước nhà, hoàn thành cách mạng dân tộc, dân chủ trong cả nước. Những nhiệm vụ chiến
lược trong giai đoạn cách mạng mới, đã đặt lên vai thế hệ trẻ ở cả hai miền Nam-Bắc Việt
Nam sứ mệnh lịch sử hết sức vẻ vang.
Đại hội đại biểu Đoàn toàn quốc lần thứ III (tiến hành từ ngày 23 đến ngày 25-3-
1961 tại Thủ đô Hà Nội) đã quyết định phát động trong thanh niên miền Bắc phong trào
"Xung phong, tình nguyện vượt mức kế hoạch Nhà nước 5 năm lần thứ nhất" (1961-1965).
Gắn bó mật thiết với các phong trào hành động của Đoàn, từ sau khi Đoàn phát động
phong trào "tình nguyện vượt mức kế hoạch 5 năm lần thứ nhất", phong trào "Kế hoạch

nhỏ" của thiếu niên, nhi đồng cũng được phát triển thêm một bước, đi vào chiều sâu, vừa
mang tính giáo dục cao, vừa đem lại hiệu quả thiết thực trong đấu tranh, trong lao động sản
xuất và đời sống xã hội, trong học tập và rèn luyện...
*
* *
Từ sau Đại hội đại biểu Đảng toàn quốc lần thứ III, cách mạng Việt Nam ở cả hai
miền Nam - Bắc, với hai nhiệm vụ chiến lược được xác định, đã có những chuyển hướng
mới. ở các tỉnh, thành phố miền Bắc, sau những năm khôi phục và phát triển, tình hình
kinh tế - xã hội đi dần vào thế ổn định. Hầu hết người dân ở nông thôn đã đi vào con
đường làm ăn tập thể. Giai cấp tư sản và tiểu chủ ở thành thị được cải tạo. Quyền làm chủ
của nhân dân từng bước được thiết lập. Nhân dân phấn khởi, tin tưởng bước vào thực hiện
kế hoạch 5 năm lần thứ nhất, xây dựng cơ sở vật chất và kỹ thuật của chủ nghĩa xã hội.
ở miền Bắc, trong điều kiện tình hình kinh tế - xã hội ổn định và phát triển, công
tác Đội và phong trào thiếu nhi cũng có những chuyển hướng tích cực. Tổ chức Đoàn các
cấp đặc biệt quan tâm chăm sóc, giáo dục thiếu niên, nhi đồng, tạo điều kiện để công tác
Đội và phong trào thiếu nhi ngày càng gắn bó mật thiết với những nhiệm vụ cách mạng
đang đặt ra, với ý thức trách nhiệm của một tổ chức quần chúng trung kiên gần Đảng, có
nhiệm vụ góp phần đào tạo thế hệ tương lai của đất nước, không những cho sự nghiệp xây
dựng chủ nghĩa xã hội, mà còn cần cho công cuộc xây dựng chủ nghĩa cộng sản sau này.
Đối với địa bàn nông thôn rộng lớn, các cấp bộ Đoàn hướng các em đi vào những công
việc thiết thực, vừa hỗ trợ tích cực bà con nông dân tập thể trong sản xuất và cải thiện đời
sống, vừa góp phần rèn luyện các em trong thực tế lao động. Trong trường học, các cấp bộ
Đoàn hướng các hoạt động của Đội và phong trào thiếu nhi bám sát nhiệm vụ học tập, thực
hiện giáo dục toàn diện. Với lớp đội viên lớn tuổi, tổ chức Đoàn các cấp bồi dưỡng các em
những hiểu biết về Đoàn, nâng cao ý thức của các em đối với tổ chức Đoàn. Nhân dịp kỷ
niệm ngày thành lập Đoàn 26 tháng 3, hàng năm, các cấp bộ Đoàn đều hướng các hoạt
động của Đội Thiếu niên theo các chủ đề "Hướng lên Đoàn", "Tiến lên đoàn viên"... chuẩn
bị cho các em khi trưởng thành, gia nhập vào tổ chức Đoàn Thanh niên.
Chủ tịch Hồ Chí Minh dạy: "Vì lợi ích mười năm thì phải trồng cây, Vì lợi ích trăm
năm thì phải trồng người". Đảng ta và Bác Hồ kính yêu đã dành những tình cảm lớn lao và

sự ân cần chăm sóc, dạy bảo lớp lớp thiếu niên, nhi đồng nước ta từng bước trưởng thành,
có những cống hiến xứng đáng cho sự nghiệp cách mạng. Ban Bí thư Trung ương Đảng
(khóa III) ra Chỉ thị số 197/CT/TW, ngày 19-3-1960, nêu rõ: "Các em thiếu niên, nhi đồng
ngày nay sẽ là lớp người xây dựng chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản. Quan tâm đến
thiếu niên, nhi đồng là quan tâm đến việc đào tạo, bồi dưỡng một lớp người mới không
những phục vụ cho sự nghiệp xây dựng chủ nghĩa xã hội hiện nay mà còn chính là cho sự
nghiệp xây dựng chủ nghĩa cộng sản sau này... Mục đích của chúng ta là đào tạo các em
thiếu nhi thành những người yêu nước, yêu chủ nghĩa xã hội, có sức khỏe, có văn hóa, hết
lòng phục vụ sự nghiệp của giai cấp công nhân và nhân dân lao động". Bản Chỉ thị nhấn
mạnh: "...Giáo dục thiếu niên, nhi đồng là một vấn đề không đơn giản mà là vấn đề khoa
học... con em chúng ta cần được phát triển về mọi mặt: đức dục, trí dục, thể dục, mỹ dục
và sẵn sàng phấn đấu vì "sự nghiệp xã hội chủ nghĩa và thống nhất nước nhà"; Và cho rằng
"Nhiệm vụ ấy Đoàn Thanh niên Lao động và nhà trường giữ vai trò chủ yếu, nhưng riêng
Đoàn và nhà trường không làm nổi, các cơ quan đoàn thể nhân dân phải cùng làm thì mới
thực hiện được".
Chỉ thị 197/CT/TW của Ban Bí thư Trung ương Đảng là một văn kiện có ý nghĩa
nhiều mặt đối với công tác bảo vệ, chăm sóc, giáo dục thiếu nhi, cũng như với công tác
Đội Thiếu niên, Nhi đồng đem lại cho công tác chăm sóc, giáo dục, bảo vệ trẻ em và công
tác Đội Thiếu niên, nhi đồng một nhận thức mới, với những việc làm và những hàng động
cụ thể.
Trên cơ sở tinh thần bản Chỉ thị, Ban Bí thư Trung ương Đảng đã quyết định thành
lập ủy ban Thiếu niên, Nhi đồng các cấp từ Trung ương đến cơ sở, để chăm lo công tác
giáo dục và bảo vệ thiếu nhi.
Ủy ban Thiếu niên, Nhi đồng Trung ương được thành lập do bác Tôn Đức Thắng,
Phó Chủ tịch nước làm Chủ tịch danh dự. Giáo sư, viện sỹ Nguyễn Khánh Toàn, ủy viên
dự khuyết Ban Chấp hành Trung ương Đảng - Phó Chủ nhiệm ủy ban Khoa học Nhà nước,
được cử làm Chủ tịch. ủy ban gồm 33 thành viên, đại diện cho các Bộ, ngành và đoàn thể
liên quan trực tiếp đến công tác thiếu niên, nhi đồng.
Thực hiện Chỉ thị của Đảng, hầu hết các cấp bộ Đoàn đều cử cán bộ chủ chốt làm
Phó Chủ tịch và thường trực ủy ban Thiếu niên, Nhi đồng các cấp để giúp cấp ủy Đảng và

ủy ban Thiếu niên, Nhi đồng các địa phương thường xuyên chăm lo toàn diện đến công tác
thiếu nhi tạo thành nền nếp cho phong trào "Toàn dân chăm sóc thiếu nhi" phát triển về sau
này.
Các ngành thành viên của ủy ban Thiếu niên, Nhi đồng Trung ương như Bộ Văn
hóa, Bộ Giáo dục, Bộ Y tế, Bộ Nội thương (nay là Bộ Thương mại), Tổng cục Thể dục thể
thao... đã lập kế hoạch hoạt động cụ thể cho ngành mình, nhiều địa phương đã hình thành
Câu lạc bộ thiếu nhi, về sau đó là các Nhà thiếu nhi, Cung thiếu nhi... tạo điều kiện cho các
em có nơi vui chơi, sinh hoạt, tham gia các hoạt động tập thể, ca, múa, nhạc kịch, học
hành, học đàn, học vẽ... Ngành Văn hóa đã tham gia hướng dẫn cách tổ chức và hoạt động;
bồi dưỡng đội ngũ làm công tác văn hóa, văn nghệ cho các câu lạc bộ. ở nhiều địa phương
cũng đã hình thành các phòng khám, chữa bệnh cho trẻ em. Một số bệnh viện tăng thêm
phương tiện, giường bệnh dành riêng cho trẻ em.
Từ những kinh nghiệm hoạt động ban đầu của các Câu lạc bộ Thiếu nhi, Trung ương
Đoàn đã phối hợp với Bộ Văn hóa, Bộ Giáo dục mở Hội nghị tại chỗ ở Kiến An (nay thuộc
Hải Phòng). Các đại biểu tham gia Hội nghị đã được tham quan, trao đổi kinh nghiệm trực
tiếp với Câu lạc bộ Tiểu Trà, nghe các Câu lạc bộ Hồng Thái (xã Thái Thịnh, Thái Bình),
Câu lạc bộ xã Nghi Công (Nghi Lộc, Nghệ An) báo cáo kinh nghiệm hoạt động.
Cũng từ đó hệ thống Câu lạc bộ, thư viện, tủ sách thiếu nhi hình thành và phát triển
mạnh mẽ ở nhiều địa phương. ở nhiều tỉnh, thành phố bắt đầu có rạp chiếu bóng, cửa hàng,
quầy hàng bách hóa dành riêng cho thiếu nhi. ở Trung ương Đoàn, ngoài tờ báo Thiếu niên
Tiền phong còn có nhà xuất bản chuyên xuất bản các ấn phẩm dành riêng cho thiếu nhi lấy
tên là Nhà xuất bản Kim Đồng (chính thức thành lập ngày 17-6-1957). Trên làn sóng Đài
Tiếng nói Việt Nam đã ra đời chương trình phát thanh "Măng non", về sau đó là chương
trình phát thanh thiếu nhi. Bên cạnh đó còn có báo Nhi Đồng và chương trình "Bông hoa
nhỏ" trên Đài Truyền hình Việt Nam và ở Đài Phát thanh và truyền hình địa phương cũng
có chương trình dành riêng cho các em thiếu niên, nhi đồng. Nhiều loại trang thiết bị phục
vụ cho hoạt động Đội cũng được quan tâm đầu tư sản xuất như: trống, cờ, khăn quàng đỏ.
Các điều kiện liên quan đến việc phục vụ ăn, mặc, học hành, vui chơi, giải trí của các em
ngày càng thêm phong phú, phù hợp với từng lứa tuổi.
Năm 1961, nhân dịp kỷ niệm lần thứ 20 ngày thành lập Đội Thiếu niên Tiền phong

Việt Nam (15-5-1941 - 15-5-1961), Bác Hồ kính yêu đã gửi thư cho thiếu nhi cả nước.
Trong thư Bác căn dặn các em 5 điều:
Yêu Tổ quốc, yêu đồng bào.
Học tập tốt, lao động tốt.
Đoàn kết tốt, kỷ luật tốt.
Giữ gìn vệ sinh.
Thật thà, dũng cảm.
Ngày 7-9-1961, Bác Hồ viết bài "Một thành tích vẻ vang" trên báo Nhân Dân, cơ
quan Trung ương của Đảng, phát động phong trào thi đua 2 tốt: "Dạy thật tốt, học thật tốt".
Bộ Giáo dục đã chính thức phát động phong trào thi đua "Hai tốt", bắt đầu từ trường Phổ
thông cơ sở Bắc Lý (Lý Nhân, Hà Nam). Từ đó, sau mỗi năm học tổng kết phong trào thi
đua: "Hai tốt", Bác Hồ đều tặng phần thưởng cho những học sinh giỏi toàn diện. Trong các
phần thưởng đó Bác Hồ đều có ghi 5 điều Bác căn dặn thiếu niên, nhi đồng:
"Yêu Tổ quốc, yêu đồng bào.
Học tập tốt, lao động tốt.
Đoàn kết tốt, kỷ luật tốt.
Giữ gìn vệ sinh thật tốt
Khiêm tốn, thật thà, dũng cảm".
Như vậy so với 5 điều Bác dạy thiếu niên, nhi đồng nhân dịp kỷ niệm lần thứ 20
ngày thành lập Đội, ở điều thứ tư Bác có thêm chữ "thật tốt" và ở điều thứ năm Bác thêm
chữ "khiêm tốn", vì "mỗi điều có 6 tiếng cho các cháu dễ nhớ".
Thực hiện chỉ thị 197 CT/TW của Ban Bí thư Trung ương Đảng, làm theo lời dạy
của Bác Hồ, công tác Đội Thiếu niên Tiền phong và phong trào thiếu nhi các tỉnh miền Bắc
từng bước đã có những chuyển biến mạnh mẽ cả về bề rộng cũng như chiều sâu. Công tác
chăm sóc giáo dục thiếu nhi được cả xã hội quan tâm, trở thành phong trào "Toàn dân
chăm sóc thiếu nhi" với những việc làm cụ thể, thiết thực.
Từ ngày 22 tháng 6 đến ngày 11-7-1961, cũng tại Thủ đô Hà Nội các em còn được
tổ chức triển lãm "Thiếu nhi thực hiện 5 điều Bác Hồ dạy". Hơn 10 ngày triển lãm mở cửa,
hàng vạn thiếu nhi Thủ đô và một số tỉnh lân cận, cùng nhiều người lớn đã được vào Phủ
Chủ tịch vui chơi và xem triển lãm những việc làm tốt đẹp của thiếu nhi cả nước theo 5

điều Bác Hồ dạy. Triển lãm được tổ chức giữa mùa hè, nhưng lúc nào cũng có đông các
em thiếu nhi và cả người lớn vào xem. Những hình ảnh triển lãm đã gây nhiều xúc động
đối với người xem về tình thương yêu to lớn của Bác Hồ đối với thiếu nhi cả nước, càng
thêm thấm thía những điều Bác dạy. Đồng thời thông qua những hình ảnh được trưng bày
cũng cho người xem thấy, làm theo 5 điều Bác Hồ dạy, thiếu nhi cả nước đã trưởng thành
nhanh chóng, có những đóng góp xứng đáng đối với sự nghiệp kháng chiến cứu nước,
cũng như trong công cuộc xây dựng đất nước.
Sau triển lãm được tổ chức ở Phủ Chủ tịch, một số tỉnh, thành phố khác như Hải Phòng,
Sơn Tây.. cũng đã tổ chức triển lãm "Thiếu nhi với 5 điều Bác Hồ dạy". Với những hình
ảnh và hiện vật đã được trưng bày ở Phủ Chủ tịch và những hình ảnh, sản phẩm, những
gương "người tốt việc tốt" của thiếu nhi địa phương... các cuộc triển lãm đã đem đến cho
người xem, trước hết là đông đảo thiếu niên, nhi đồng nhiều điều bổ ích, tạo điều kiện để
các em có dịp giao lưu, học hỏi kinh nghiệm của thiếu nhi các địa phương trong học tập
rèn luyện, trong tổ chức các hoạt động thực tiễn theo 5 điều Bác Hồ dạy.
Cùng thời gian, quán triệt Chỉ thị 197 CT/TW và những lời dạy của Bác Hồ đối với
công tác giáo dục thiếu niên, nhi đồng, Ban Chấp hành Trung ương Đoàn (khóa III) đã họp
Hội nghị lần thứ 5 bàn chuyên đề về công tác thiếu nhi. Nghị quyết của Hội nghị nhấn
mạnh: "Phải chuẩn bị cho các em rồi đây trở thành những người lao động nhiệt tình xây
dựng chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản, những người biết sống và làm việc trong xã
hội đó". Nghị quyết đã chỉ ra những vấn đề cơ bản để giáo dục các em theo 5 điều Bác Hồ
dạy; chuẩn bị nghiên cứu đề ra chương trình cấp bậc đội viên, tạo những điều kiện cần
thiết để chuyển mạnh hoạt động Đội vào trường học; mở rộng cuộc vận động "Toàn Đoàn
làm công tác thiếu nhi". Trong đó nêu rõ: Đoàn Thanh niên trên mọi lĩnh vực hoạt động
khác nhau trong xã hội cần dành một phần thì giờ, trí tuệ, tài năng của mình về khoa học
kỹ thuật, văn học nghệ thuật, thể dục thể thao... góp phần giáo dục các em phát triển toàn
diện.
Nội dung, hình thức hoạt động Đội và phong trào thiếu nhi từng bước đã có nhiều
tìm tòi, đổi mới phù hợp với tâm sinh lý lứa tuổi, với từng hoàn cảnh của các em, tạo điều
kiện thu hút ngày càng đông đảo các em đến với những hoạt động tập thể vui tươi, lành
mạnh, có tác dụng giáo dục cao. Một trong những đổi mới hình thức hoạt động đem lại

hiệu quả là "sinh hoạt chủ đề" theo những sự kiện lịch sử quan trọng đối với trong nước và
trên thế giới. Từng thời kỳ, tùy theo những sự kiện lịch sử phù hợp với yêu cầu giáo dục,
hàng năm các em được tổ chức sinh hoạt theo một chủ đề cho một năm học. Cũng có
những chủ đề cho một tháng, hoặc một cuộc sinh hoạt nhất định.
Nhân dịp kỷ niệm lần thứ 15 ngày thành lập nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa (2-9-
1945 - 2-9-1960), các em có chủ đề "Mừng mười lăm năm đất nước nở hoa"; mừng sinh
nhật Bác Hồ những năm tròn 70, 75 tuổi, có chủ đề "Em yêu Bác Hồ Chí Minh". Mừng
miền Nam đánh thắng, có "Em đi thăm miền Nam yêu quí của Tổ quốc", "Em yêu anh bộ
đội"... Có loại chủ đề cho cả một phong trào lớn, được duy trì trong nhiều năm, như "Ngàn
hoa việc tốt dâng Đảng quang vinh", được tổ chức nhân dịp kỷ niệm ngày thành lập Đảng.
"Nghìn việc tốt thực hiện 5 điều Bác Hồ dạy", "Nghìn việc tốt chống Mỹ cứu nước"...
Sinh hoạt theo chủ đề là một bước đổi mới theo chiều sâu trong công tác Đội và
phong trào thiếu nhi thời kỳ này, đồng thời nâng cao tinh thần tự quản của các em, đảm
bảo dân chủ trong các hoạt động. Được tổ chức Đoàn, các anh, chị phụ trách gợi ý, hướng
dẫn, các em thảo luận, quyết định chọn chủ đề cho từng năm, từng cuộc sinh hoạt và tổ
chức hoạt động. Tự các em sưu tầm tài liệu, sách báo, bài hát xoay quanh "chủ đề", "chủ
điểm" được chọn, tự thuyết trình, trao đổi trong các buổi sinh hoạt, tổng kết hoạt động,
biểu dương người tốt, việc tốt... tạo cho các em sự hứng thú trong sinh hoạt, nâng cao thêm
hiểu biết cho các em về lịch sử dân tộc, về Đảng quang vinh và Bác Hồ vĩ đại, và cả về tổ
chức Đội của các em...
Năm 1961, Liên đội Tam Sơn (Tiên Sơn, Bắc Ninh), có sáng kiến dấy lên phong
trào "Làm nghìn việc tốt thực hiện 5 điều Bác Hồ dạy", giành danh hiệu "Cháu ngoan Bác
Hồ". Phong trào đã thu hút gần như toàn bộ thiếu niên, nhi đồng và các tổ chức Đội ở các
địa phương trong cả nước tham gia dưới nhiều hình thức: xây dựng nền nếp học tập; giữ
gìn vệ sinh trường lớp, xóm làng; chăm sóc gia đình thương binh, liệt sĩ, người già cô đơn;
lao động giúp đỡ gia đình, hỗ trợ hợp tác xã sản xuất, bảo vệ của công, làm kế hoạch nhỏ...
Thông qua những việc làm thiết thực, cụ thể thiếu niên, nhi đồng Tam Sơn đã đóng góp
phần công sức đáng kể xây dựng quê hương ngày một đổi mới, có trường học khang trang,
đường làng ngõ xóm lúc nào cũng phong quang sạch sẽ. Nhiều em thiếu niên trưởng thành
trong phong trào, sau này đã trở thành những cán bộ, những người có ích trong công cuộc

xây dựng và bảo vệ đất nước.
Phong trào "Làm nghìn việc tốt thực hiện 5 điều Bác Hồ dạy" giành danh hiệu "Cháu
ngoan Bác Hồ" nhanh chóng trở thành phong trào sâu rộng trong hoạt động Đội và phong
trào thiếu nhi các tỉnh miền Bắc. Hội nghị lần thứ 12 của Ban Chấp hành Trung ương Đoàn
(khóa III) đã đánh giá phong trào "Làm nghìn việc tốt thực hiện 5 điều Bác Hồ dạy" giành
danh hiệu "Cháu ngoan Bác Hồ" là một phong trào có tác dụng giáo dục toàn diện đối với
thiếu niên, nhi đồng và đã quyết định phát triển sâu rộng trong hoạt động Đội và phong
trào thiếu nhi. Phong trào đã được duy trì và phát triển trong nhiều năm, không ngừng
được nâng cao cả về mặt lý luận cũng như thực tiễn. Nhiều cấp bộ Đoàn, các cán bộ phụ
trách Đội đã thường xuyên tổ chức các buổi sinh hoạt khoa học, sinh hoạt chuyên đề, thảo
luận, đi sâu nghiên cứu những điều Bác Hồ dạy, vận dụng vào việc giáo dục, tổ chức hoạt
động cho thiếu niên, nhi đồng, phù hợp với từng lứa tuổi, làm cho các em ngày càng thấm
thía hơn với những lời dạy của Bác, trở thành tâm huyết, thành phương châm hành động,
thành dấu ấn trong suốt cuộc đời của các em từ lúc còn nhỏ cũng như khi đã trưởng thành.
Các điển hình tiên tiến trong hoạt động Đội và công tác thiếu niên, nhi đồng xuất
hiện ngày một nhiều. Cùng với Tam Sơn, Liên Đội Thiếu niên Tiền phong trường cấp I, II
Trưng Vương, trường Lê Ngọc Hân (Hà Nội), trường Bắc Lý (Lý Nhân - Hà Nam)... trở
thành những lá cờ đầu trong phong trào thi đua của Đội và phong trào thiếu nhi. Đó cũng
là những liên đội thường được chọn làm thí điểm phát động các đợt sinh hoạt theo chủ đề
để rút kinh nghiệm chỉ đạo ra diện rộng. Năm học 1961 - 1962, sau khi Bác Hồ viết bài
"Một thành tích vẻ vang" trên báo Nhân Dân và phát động phong trào thi đua 2 tốt: "Dạy
thật tốt và học thật tốt", trường cấp II Bắc Lý (nay là trường THCS Bắc Lý) được chọn làm
nơi chính thức phát động phong trào thi đua "Hai tốt" của Bộ Giáo dục, càng khẳng định
hướng đi đúng đắn của một trường luôn kiên trì mục tiêu, nguyên lý giáo dục của Đảng,
được cụ thể hóa phù hợp trong từng giai đoạn cách mạng và tình hình thực tế của địa
phương, nhằm đào tạo những mẫu người đáp ứng yêu cầu của cách mạng và sự phát triển
kinh tế - xã hội của đất nước.
Bắc Lý là một trường Trung học cơ sở, được thành lập từ năm 1953 ở vùng đồng
chiêm trũng của huyện Lý Nhân (Hà Nam). Trở thành một trong những trường chỉ đạo
điểm của ngành và ngày càng khẳng định vai trò của một nhà trường xã hội chủ nghĩa,

trong đó có vai trò của tổ chức Đội Thiếu niên Tiền phong. Trong những năm đầu của thập
niên 60, Liên Đội trường Bắc Lý thuộc sự chỉ đạo của Đoàn Thanh niên xã. Sau Đại hội
Đoàn toàn quốc lần thứ III và nhất là sau Hội nghị BCH Trung ương Đoàn lần thứ 5 (khóa
III), Liên Đội Thiếu niên Tiền phong trường Bắc Lý hoạt động trên cả hai địa bàn: trong
nhà trường và ngoài nhà trường và đều phát huy tác dụng tích cực trong việc tổ chức đội
viên thực hiện 5 điều Bác Hồ dạy, trở thành một điển hình xuất sắc trong tổ chức giảng dạy
và học tập).
Ngay trong năm học 1961 - 1962, Bắc Lý đã trở thành lá cờ đầu của ngành giáo
dục. Tiếng trống Bắc Lý vang lên đến từng ngõ xóm, thu hút đông đảo con em trong vùng
đến trường đến lớp. Các bậc phụ huynh thấy yên tâm khi gửi con em mình đến học tại Bắc
Lý. Các thầy cô giáo của trường chăm lo đến từng giờ lên lớp. Các em học sinh tìm tòi
từng phương pháp học tập. Các em xây dựng từng đôi bạn học tập, kèm cặp nhau học tập.
Những em sức học yếu được các thầy cô giáo quan tâm, được bạn bè thường xuyên chỉ
dẫn, giúp đỡ dần dần trở thành những học sinh khá, có em trở thành học sinh giỏi, trở lại
giúp đỡ những học sinh yếu khác. Những góc học tập được hình thành trong các gia đình.
Những giờ truy bài được phát triển. Các em thường lấy "5 điều Bác Hồ dạy thiếu niên, nhi
đồng" làm chuẩn để xem xét việc học tập, việc rèn luyện của mình và của bạn. Coi mỗi
việc làm tốt, mỗi lần đạt được điểm 10 là một lần làm được một việc tốt thực hiện lời Bác
dạy.
Tiếng trống Bắc Lý đã nhanh chóng lan rộng, trở thành phong trào thi đua học tập và
đuổi kịp Bắc Lý trong các trường học, trong hoạt động Đội và phong trào thiếu nhi ở khắp
mọi nơi. Cùng với các phong trào "Gió Đại Phong" và phong trào "Sóng Duyên Hải", "Cờ
Ba nhất", "Tiếng trống Bắc Lý" thật sự đã trở thành phong trào sôi động thu hút hầu hết
các trường học trong các tỉnh, thành phố trên toàn miền Bắc thi đua "Dạy tốt" và "Học tốt",
với nhiều hình thức phong phú, cổ vũ các em "Làm nghìn việc tốt, thực hiện 5 điều Bác Hồ
dạy".
Về sau này, Bắc Lý vẫn luôn giữ vững danh hiệu lá cờ đầu. Từ năm học 1965-1966,
khi miền Bắc Việt Nam tiến hành cuộc kháng chiến chống chiến tranh phá hoại của đế
quốc Mỹ, các lớp học của Bắc Lý phải sơ tán về các thôn xóm, hoạt động của Liên Đội
Thiếu niên Tiền phong của trường Bắc Lý vẫn tiếp tục được duy trì, với nhiều hình thức thi

đua sôi nổi, phấn đấu trở thành "Dũng sĩ diệt Mỹ" trong học tập, "Tiếng hát át tiếng bom".
Liên Đội đã tổ chức các hoạt động ngoài nhà trường có hiệu quả, như thành lập các "Đội
học việc", về sau đổi thành "Đội thiếu niên học tốt, làm tốt", với các phong trào "Cắt cỏ
khao trâu", "Sạch làng tốt ruộng", "Làm nghìn việc tốt"... Trong nhà trường Liên Đội triển
khai các hoạt động toàn diện trên các mặt: học tập, lao động sản xuất, văn hóa thể thao...
từng bước phát triển các phong trào "Vui học - học vui", "Đôi bạn cùng tiến", "Câu lạc bộ
môn học", "Giúp đỡ sao nhi đồng"...
Những tấm gương tiêu biểu của thiếu niên, nhi đồng xuất hiện ngày một nhiều. Bùi
Thị Tứ ở Thái Bình, 3 năm liền cõng bạn đi học. Nguyễn Đỗ Hùng (Hà Nội), không quản
nguy hiểm đã lao mình xuống dòng sông Hồng chảy xiết để cứu bạn khỏi chết đuối và đã
bị hi sinh dũng cảm, được truy tặng danh hiệu liệt sĩ và phát động phong trào học tập trong
cả nước. Cũng cùng hành động cứu bạn khỏi chết đuối, đáng chú ý có em Đặng Văn Kiên,
mới 7 tuổi, nhưng khi thấy các bạn mình đang bị dòng nước cuốn trôi, đã không ngần ngại
nhảy xuống, cứu được 2 bạn. Dũng cảm, chăm ngoan, khiêm tốn, thật thà là những đức
tính quí báu được nhiều em thiếu niên, nhi đồng phát huy. Em Nguyễn Trọng Thể, chỉ mới
6 tuổi, nhiều lần nhặt được của rơi, em đều đem trả lại cho người mất. Hành động vô tư
trong sáng của em làm cho ai cũng quí mến, cảm phục. Tiêu biểu cho tinh thần vượt lên số
phận, chịu khó, ham học của thiếu nhi thời kỳ này phải kể đến tấm gương của em Nguyễn
Ngọc Ký (Nam Định). Không may, từ nhỏ Ký đã bị liệt cả hai tay. Không cam chịu số
phận, để được đi học như các bạn, Ký tập viết bằng chân. Phải kiên trì khổ luyện Ký mới
thực hiện được ước mơ đến trường của mình. Quá trình học tập là những ngày tháng Ký
phải nỗ lực vượt qua nhiều vất vả gian nan. Nhiều khi tê cứng cả người, tưởng phải bỏ
cuộc. Nhưng với ý chí của một thiếu niên giàu nghị lực, anh đã vượt qua trở thành một học
sinh giỏi, tham gia viết văn, làm thơ được thầy, cô yêu quí, bạn bè hết lòng chăm sóc giúp
đỡ. Học hết chương trình phổ thông, anh theo học đại học và sau đó trở thành một thầy
giáo, một Nhà giáo Ưu tú. Cuộc đời Nguyễn Ngọc Ký là cả một tấm gương sáng, "tàn
nhưng không phế" như Bác Hồ đã dạy.
Đánh giá cao những đóng góp của thiếu niên, nhi đồng trong sự nghiệp của toàn dân,
tại Hội nghị chính trị đặc biệt do Người triệu tập ngày 27-3-1964, họp ở Hội trường Ba
Đình (Hà Nội), khi nhắc đến phong trào "nghìn việc tốt" Bác Hồ đã biểu dương: "Các cháu

nhi đồng rất ngoan, rất cố gắng, nhiều cháu đã cứu bạn trong cơn nguy hiểm, nhiều cháu
thật thà đem trả của rơi, thi đua giúp đỡ nhau làm nghìn việc tốt".
*
* *
Những năm từ 1960 đến 1964, cách mạng miền Nam Việt Nam có những bước
chuyển biến mới. Sau cao trào đồng khởi làm lay chuyển bộ máy thống trị của đế quốc Mỹ
và bè lũ tay sai, Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam ra đời đảm nhận sứ
mệnh lịch sử tổ chức cuộc kháng chiến chống Mỹ của nhân dân miền Nam. Trong lúc đó
đế quốc Mỹ, bị thất bại trong chiến lược "Chiến tranh đơn phương" đã đẩy cuộc chiến
tranh lên một bước mới, thực hiện chiến lược "Chiến tranh đặc biệt" chống phá cuộc đấu
tranh giải phóng của nhân dân ta ngày càng quyết liệt. Chúng lấy quân đội nguỵ, với trang
bị vũ khí, kỹ thuật hiện đại của Mỹ làm lực lượng chủ yếu của cuộc chiến; coi bình định,
dồn dân lập ấp chiến lược là xương sống của chế độ, thực hiện mục tiêu "tát nước, bắt cá",
lùng bắt cán bộ, đảng viên cộng sản, tiêu diệt các cơ sở cách mạng, triệt phá tận gốc phong
trào đấu tranh của quần chúng nhân dân, bóp chết từ trong trứng các cuộc nổi dậy của quần
chúng cách mạng.
Phong trào thiếu nhi của các tỉnh miền Nam thời kỳ này càng trở nên khó khăn,
phức tạp. Mặc dù sau ngày Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam ra đời, các tổ
chức quần chúng của Mặt trận, như Hội Thanh niên Giải phóng, cũng đã hình thành, trực
tiếp tổ chức đối tượng của mình tham gia tích cực vào cuộc đấu tranh chống chế độ tàn bạo
của Mỹ và Nguỵ quyền tay sai, trong đó có cả tổ chức Thiếu niên Giải phóng. Nhưng do kẻ
địch dùng nhiều thủ đoạn nham hiểm, xảo quyệt, ở nhiều địa phương phong trào quần
chúng phần lớn đều có những tổn thất. Nhất là ở những vùng kẻ địch tập trung tiến hành
dồn dân lập ấp chiến lược. Nhiều tổ chức vừa được lập ra chưa kịp bắt tay vào hoạt động
đã bị đánh phá, phải lập đi lập lại nhiều lần. Nhiều em thiếu nhi đã bị địch bắt bỏ tù, bị
đánh đập hành hạ, thậm chí bị bắn giết hết sức dã man. Trại tù nữ ở Qui Nhơn (Bình
Định), có cả nhiều em thiếu nữ cũng bị bắt giam cùng các má, các chị. Trại tù binh Phú
Quốc có trên 10 ngàn người, phần lớn là bộ đội, du kích, cũng có trên 20 em thiếu nhi từ
13-15 tuổi bị bắt giam...
Cuộc đấu tranh của thiếu niên, nhi đồng các tỉnh miền Nam thời kỳ này cũng như

cuộc đấu tranh của đồng bào miền Nam với chế độ tàn bạo của Mỹ và Nguỵ quyền tay sai
diễn ra vô cùng khốc liệt. Tại trại tù Qui Nhơn, kẻ địch thường bắt các nữ tù nhân mỗi buổi
sáng phải tập trung trong sân để chào cờ của chúng, nhằm hạ uy thế các chiến sĩ tù binh.
Mặc dù bị chúng dùng dùi cui, báng súng, hơi cay, vôi bột... để buộc chị em phải ra sân
chào cờ, nhưng đa số chị em vẫn không chịu khuất phục, không chào cờ của chúng. Để răn
đe, chúng đã nghĩ ra một cách đối phó thâm độc. Lợi dụng trại giam đặt giữa cồn cát không
cây cối, chúng lấy hai tấm tôn đặt trên cát, quây kẽm gai xung quanh thành một nơi biệt
giam, bắt 2 nữ tù binh trên 50 tuổi và 3 em nhỏ nhất từ 12-13 tuổi nhốt vào đó, với điều
kiện nếu chịu chào cờ mới được thả ra. Trời nắng như đổ lửa. Hai tấm tôn bị nung nóng lên
như chảo rang, còn cát bị hun nóng bốc hơi phả lên hầm hập. Mỗi ngày chúng chỉ cho mỗi
người một ly nước nhỏ, như trêu ngươi, làm cho cơn khát của các má, các em nhỏ càng
thêm cực. Tuy vậy vẫn không một ai chịu khuất phục. Các em nhỏ ban ngày bị nắng nóng
mệt lả, có lúc ngất xỉu, nhưng đêm đến, tỉnh táo các em lại ngước lên trời dõi theo sao Mai,