Kế toán trách nhiệm tại công ty TNHH một thành viên cao su Krông BuK - Đăk LăK

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO

ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG
------------

NGUYỄN HÀ HỒNG ANH

KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI CÔNG TY
TRÁCH NHIỆM HỮU HẠN MỘT THÀNH VIÊN
CAO SU KRÔNG BUK – ĐĂK LĂK

Chuyên ngành: Kế toán
Mã số: 60.34.30

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH

Ngƣời hƣớng dẫn khoa học: PGS.TS. Nguyễn Công Phƣơng

Đà Nẵng - Năm 2015


LỜI CAM ĐOAN
Tôi cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi.
Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng được
ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác.
Tác giả luận văn

Nguyễn Hà Hồng Anh


MỤC LỤC

MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 1
1. Tính cấp thiết của đề tài .......................................................................... 1
2. Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................... 2
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu .......................................................... 2
4. Phƣơng pháp nghiên cứu ........................................................................ 3
5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài ................................................ 4
6. Bố cục đề tài............................................................................................ 4
7. Tổng quan tài liệu nghiên cứu ................................................................ 4
CHƢƠNG 1: CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM
TRONG DOANH NGHIỆP ........................................................................... 9
1.1. KHÁI NIỆM, VAI TRÒ CỦA KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM.................... 9
1.1.1. Khái niệm kế toán trách nhiệm ......................................................... 9
1.1.2. Vai trò của kế toán trách nhiệm ...................................................... 10
1.2. CƠ SỞ HÌNH THÀNH KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM ............................. 11
1.3. NỘI DUNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TRONG DOANH NGHIỆP . 13
1.3.1. Hình thành các trung tâm trách nhiệm............................................ 13
1.3.2. Tổ chức báo cáo của các trung tâm trách nhiệm ............................ 18
1.3.3. Đánh giá thành quả của các trung tâm trách nhiệm........................ 25
KẾT LUẬN CHƢƠNG 1................................................................................ 35
CHƢƠNG 2: KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI CÔNG TY TNHH MTV
CAO SU KRÔNG BUK ................................................................................ 36
2.1. ĐẶC ĐIỂM HOẠT ĐỘNG KINH DOANH VÀ TỔ CHỨC QUẢN LÝ
CÔNG TY TNHH MTV CAO SU KRÔNG BUK ......................................... 36
2.1.1. Giới thiệu về công ty TNHH MTV Cao su Krông Buk ................. 36
2.1.2. Ngành nghề kinh doanh của Công ty.............................................. 38


2.1.3. Đặc điểm sản xuất kinh doanh của Công ty ................................... 39
2.1.4. Cơ cấu tổ chức quản lý của Công ty ............................................... 41
2.1.5. Phân cấp quản lý ở công ty TNHH MTV Cao su Krông Buk ........ 46

2.2. THỰC TRẠNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM CỦA CÔNG TY TNHH
MTV CAO SU KRÔNG BUK........................................................................ 52
2.2.1. Nhận diện các trung tâm trách nhiệm ............................................. 52
2.2.2. Bộ máy kế toán phục vụ kế toán trách nhiệm................................. 55
2.2.3. Hệ thống báo cáo của các trung tâm trách nhiệm ........................... 56
2.2.4. Đánh giá thành quả của các trung tâm trách nhiệm........................ 73
2.3. ĐÁNH GIÁ TỔNG HỢP VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI CÔNG
TY TNHH MTV CAO SU KRÔNG BUK ..................................................... 79
2.3.1. Ƣu điểm .......................................................................................... 79
2.3.2. Tồn tại ............................................................................................. 80
KẾT LUẬN CHƢƠNG 2................................................................................ 82
CHƢƠNG 3: HOÀN THIỆN KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI CÔNG
TY TNHH MTV CAO SU KRÔNG BUK .................................................. 83
3.1. TỔ CHỨC CÁC TRUNG TÂM TRÁCH NHIỆM ................................. 83
3.2. TỔ CHỨC HỆ THỐNG BÁO CÁO CỦA CÁC TRUNG TÂM TRÁCH
NHIỆM ............................................................................................................ 87
3.2.1. Tổ chức hệ thống báo cáo dự toán của các trung tâm trách nhiệm ở
Công ty ...................................................................................................... 87
3.2.2. Tổ chức hệ thống báo cáo thực hiện của các trung tâm trách nhiệm
ở Công ty ................................................................................................... 90
3.3. TỔ CHỨC ĐÁNH GIÁ THÀNH QUẢ CỦA CÁC TRUNG TÂM
TRÁCH NHIỆM ............................................................................................. 99
3.3.1. Trung tâm chi phí ............................................................................ 99
3.3.2. Trung tâm lợi nhuận...................................................................... 100


3.3.3. Trung tâm đầu tƣ........................................................................... 101
KẾT LUẬN CHƢƠNG 3.............................................................................. 103
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ .................................................................... 104
TÀI LIỆU THAM KHẢO

QUYẾT ĐỊNH GIAO ĐỀ TÀI (Bản sao)
PHỤ LỤC


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
STT

Chữ viết tắt

Diễn giải

1

ĐVT

Đơn vị tính

2

KTQT

Kế toán quản trị

3

KTTN

Kế toán trách nhiệm

4

KTCB

Kiến thiết cơ bản

5

KD

Kinh doanh

6

MTV

Một thành viên

7

NVL

Nguyên vật liệu

8

NC

Nhân công

9

NTCP

Nông trƣờng cà phê

10

NTCS

Nông trƣờng cao su

11

TSCĐ

Tài sản cố định

12

TCVN

Tiêu chẩn Việt Nam

13

TNHH

Trách nhiệm hữu hạn

14

VPP

Văn phòng phẩm


DANH MỤC CÁC BẢNG
Số hiệu

Tên bảng

bảng

Trang

1.1

Báo cáo chi phí của trung tâm chi phí tiêu chuẩn

20

1.2

Báo cáo chi phí của trung tâm chi phí tùy ý

21

1.3

Báo cáo doanh thu

22

1.4

Báo cáo lợi nhuận

23

1.5

Báo cáo đầu tƣ

24

2.1
2.2
2.3
2.4
2.5
2.6
2.7
2.8
2.9
2.10

Tình hình kinh doanh của công ty TNHH MTV Cao su
Krông Buk, giai đoạn từ 2011 đến 2013
Kế hoạch kinh doanh năm 2013 của xí nghiệp Thƣơng mại
dịch vụ tổng hợp

Tình hình thực hiện kinh doanh năm 2013 của xí nghiệp
Thƣơng mại dịch vụ tổng hợp
Kế hoạch sản xuất năm 2013 của NTCS Tam Giang
Kế hoạch chi phí sản xuất (chi phí khai thác mủ) năm 2013
của NTCS Tam Giang
Tình hình thực hiện sản xuất năm 2013 của NTCS Tam
Giang
Tình hình thực hiện chi phí sản xuất (chi phí khai thác mủ)
năm 2013 của NTCS Tam Giang
Kế hoạch chi phí quản lý năm 2013 của phòng Quản lý
chất lƣợng
Tình hình thực hiện chi phí quản lý năm 2013 của phòng
Quản lý chất lƣợng
Đánh giá thành quả của Ban giám đốc và Hội đồng thành
viên

40
58
60
62
64
66
68
71
72
74


2.11
2.12

Đánh giá tình hình thực hiện chi phí của trung tâm chi phí
tùy ý
Đánh giá thành quả của các nông trƣờng, xí nghiệp tại
công ty TNHH MTV Cao su Krông Buk năm 2013

75
77

3.1

Báo cáo dự toán của trung tâm lợi nhuận

88

3.2

Báo cáo dự toán của trung tâm đầu tƣ

89

3.3
3.4

Báo cáo thực hiện sản xuất của trung tâm chi phí tiêu
chuẩn
Báo cáo thực hiện chi phí sản xuất của trung tâm chi phí
tiêu chuẩn

91

92

3.5

Báo cáo thực hiện chi phí của trung tâm chi phí tuỳ ý

95

3.6

Báo cáo thực hiện của trung tâm lợi nhuận

97

3.7

Báo cáo thực hiện của trung tâm đầu tƣ

98


DANH MỤC CÁC SƠ ĐỒ, ĐỒ THỊ
Số hiệu
Tên sơ đồ, đồ thị
sơ đồ, đồ thị
Sơ đồ 1.1
Sơ đồ 1.2

Hệ thống kế toán trách nhiệm trong mối quan hệ
với cơ cấu tổ chức quản lý

Mô hình hệ thống các trung tâm trách nhiệm trong
một tổ chức

Trang

14

18

Sơ đồ 2.1

Bộ máy quản lý của Công ty năm 2013

45

Sơ đồ 2.2

Tổ chức bộ máy kế toán tại Công ty

55

Sơ đồ 3.1
Đồ thị 2.1

Tổ chức các trung tâm trách nhiệm trong công ty
TNHH MTV Cao su Krông Buk
Tình hình kinh doanh của công ty TNHH MTV
Cao su Krông Buk, giai đoạn từ 2011 đến 2013

84

40


1

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Kế toán quản trị là một bộ phận của hệ thống kế toán, bắt nguồn từ kế
toán chi phí. Do sự phát triển của nền kinh tế thị trƣờng, các nhà quản trị cần
thông tin nhiều hơn, phong phú hơn nên kế toán quản trị đã ra đời. Nhƣ vậy,
kế toán quản trị ra đời nhằm giải quyết những nhu cầu thông tin trong tình
hình mới mà kế toán tài chính không thể cung cấp đƣợc. Kế toán quản trị đã
phát triển mạnh tại Mỹ vào đầu thế kỷ 20, hiện nay kế toán quản trị đƣợc vận
dụng ở hầu hết các nƣớc có nền kinh tế thị trƣờng và nó đã trở thành một
công cụ quan trọng nhằm thu nhận, xử lý và cung cấp thông tin một cách linh
hoạt, kịp thời, hữu ích cho hoạt động sản xuất kinh doanh, phục vụ cho các
nhà quản lý trong việc lập kế hoạch, điều hành, tổ chức, thực hiện kế hoạch và
quản lý hoạt động kinh tế tài chính trong nội bộ doanh nghiệp.
Kế toán trách nhiệm là một bộ phận của kế toán quản trị, đƣợc đề cập
đầu tiên ở Mỹ vào năm 1950, sau đó lan rộng sang các nƣớc Anh, Úc,
Canada… nơi có nền kinh tế thị trƣờng phát triển. Hiện nay, kế toán trách
nhiệm đã trở thành một công cụ quản lý kinh tế, tài chính quan trọng và có vị
trí, vai trò rất lớn trong việc quản lý doanh nghiệp. Khi vận dụng kế toán trách
nhiệm thì hệ thống sẽ đƣợc phân thành các trung tâm trách nhiệm và các trung
tâm này sẽ chịu trách nhiệm trong phạm vi quyền hạn của mình, căn cứ vào
đó để nhà quản lý có thể đánh giá thành quả đƣợc giao cho các trung tâm
trách nhiệm một cách cụ thể, chính xác. Nhƣ vậy, việc áp dụng kế toán trách
nhiệm sẽ đem lại những lợi ích rất lớn cho doanh nghiệp. Tuy nhiên, ở Việt
Nam hiện nay, kế toán trách nhiệm còn là một lĩnh vực khá mới mẻ do đó,

việc vận dụng kế toán trách nhiệm trong thực tiễn của các doanh nghiệp còn


2

chƣa nhiều và chƣa phát huy hết đƣợc những lợi ích mà kế toán trách nhiệm
đem lại.
Công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên cao su Krông Buk – Đăk
Lăk là một doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực sản xuất, thƣơng mại với
nhiều ngành nghề kinh doanh khác nhau. Trong công ty cũng đã hình thành
các cấp quản lý khác nhau với các phòng ban, các đơn vị phụ thuộc, đơn vị sự
nghiệp, tuy nhiên lại chƣa hình thành các trung tâm trách nhiệm, các báo cáo
và đánh giá thành quả của các bộ phận cũng chƣa thật sự hoàn chỉnh, do đó
chƣa thật sự phát huy hiệu quả trong toàn Công ty. Mặt khác cũng chƣa có đề
tài nào nghiên cứu về kế toán trách nhiệm tại Công ty. Do đó việc nghiên cứu
về kế toán trách nhiệm trong công ty để nâng cao hơn nữa kết quả, hiệu quả
hoạt động của toàn Công ty là điều cần thiết.
Xuất phát từ thực tiễn khách quan trên, tác giả đã chọn đề tài: “Kế toán
trách nhiệm tại công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên cao su Krông
Buk – Đăk Lăk” để làm luận văn tốt nghiệp.
2. Mục tiêu nghiên cứu
Luận văn nghiên cứu thực trạng kế toán trách nhiệm áp dụng tại công ty
trách nhiệm hữu hạn một thành viên cao su Krông Buk, nhận diện những tồn
tại về công tác kế toán trách nhiệm ở Công ty, qua đó đƣa ra những giải pháp
nhằm tăng cƣờng vận dụng kế toán trách nhiệm tại công ty trách nhiệm hữu
hạn một thành viên cao su Krông Buk.
3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu
3.1. Đối tƣợng nghiên cứu
Luận văn tập trung nghiên cứu các nội dung về kế toán trách nhiệm và tổ
chức vận dụng kế toán trách nhiệm tại công ty trách nhiệm hữu hạn một thành

viên cao su Krông Buk.


3

3.2. Phạm vi nghiên cứu
- Không gian nghiên cứu: công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên
cao su Krông Buk, bao gồm văn phòng công ty và các đơn vị, bộ phận trực
thuộc.
- Thời gian nghiên cứu: số liệu đƣợc minh họa về kế toán trách nhiệm ở
Công ty là số liệu của năm 2013.
4. Phƣơng pháp nghiên cứu
Luận văn sử dụng phƣơng pháp quan sát, so sánh, giải thích, lập luận
logic.
Phƣơng pháp quan sát: phƣơng pháp này đƣợc vận dụng bằng cách quan
sát thực tế và tìm hiểu trực tiếp các cá nhân trong Công ty để thu thập các
thông tin sơ cấp về thực trạng kế toán trách nhiệm ở Công ty.
Phƣơng pháp so sánh: đƣợc vận dụng để so sánh, đánh giá giữa thực tiễn
áp dụng kế toán trách nhiệm của Công ty với lý thuyết đã nghiên cứu, đồng
thời so sánh giữa tình hình thực hiện các mục tiêu với kế hoạch, dự toán… mà
Công ty đã đề ra.
Phƣơng pháp giải thích đƣợc vận dụng để giải thích cách thức mà Công
ty sử dụng để đo lƣờng thành quả của các trung tâm trách nhiệm.
Nguồn dữ liệu thứ cấp gồm các nghiên cứu và lý thuyết từ sách, báo về
kế toán trách nhiệm; các sổ kế toán chi tiết, sổ kế toán tổng hợp có liên quan;
các báo cáo tài chính và các báo cáo, tài liệu về tình hình hoạt động sản xuất,
kinh doanh... của Công ty. Luận văn sử dụng số liệu năm 2013 để minh họa
trong quá trình phân tích.
Phƣơng pháp lập luận logic: trên cơ sở lý thuyết về kế toán trách nhiệm và
thực trạng kế toán trách nhiệm ở công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên

cao su Krông Buk, tác giả sử dụng phƣơng pháp lập luận logic nhằm đƣa ra các
giải pháp góp phần hoàn thiện vận dụng kế toán trách nhiệm tại Công ty.


4

5. Ý nghĩa khoa học và thực tiễn của đề tài
Luận văn giúp công ty trách nhiệm hữu hạn một thành viên cao su Krông
Buk tăng cƣờng vận dụng kế toán trách nhiệm tại Công ty thông qua việc tổ
chức các trung tâm trách nhiệm cho phù hợp với công ty, tổ chức các báo cáo
trách nhiệm cho phù hợp với từng trung tâm trách nhiệm và có các cách đánh
giá thành quả của các trung tâm trách nhiệm một cách phù hợp nhất.
6. Bố cục đề tài
Ngoài phần mở đầu và kết luận, luận văn gồm ba chƣơng nhƣ sau:
Chƣơng 1: Cơ sở lý thuyết về kế toán trách nhiệm trong doanh nghiệp.
Chƣơng 2: Kế toán trách nhiệm tại công ty TNHH MTV cao su Krông
Buk.
Chƣơng 3: Hoàn thiện kế toán trách nhiệm tại công ty TNHH MTV cao
su Krông Buk.
7. Tổng quan tài liệu nghiên cứu
Tài liệu của các tác giả Phạm Văn Dƣợc và Đặng Kim Cƣơng (2010) về
Kế toán quản trị đã trình bày các nội dung cơ bản về kế toán trách nhiệm nhƣ
khái niệm, mục tiêu, cấu trúc và quá trình của hệ thống kế toán trách nhiệm.
Đồng thời cuốn sách cũng trình bày các vấn đề liên quan đến các trung tâm
trách nhiệm nhƣ khái niệm trung tâm trách nhiệm, các quan điểm và phƣơng
pháp đánh giá trung tâm trách nhiệm. Trong phƣơng pháp đánh giá trung tâm
đầu tƣ, cuốn sách đã đƣa ra nhiều phƣơng pháp đánh giá hơn so với các sách
khác nhƣ phƣơng pháp giá trị thị trƣờng của tài sản của doanh nghiệp, tối đa
hóa lợi ích của cổ đông. Tuy nhiên, cuốn sách này không đề cập đến trung
tâm doanh thu.

Các tác giả Đoàn Ngọc Quế, Đào Tất Thắng và Lê Đình Trực (2013)
cũng đã khái quát những lý thuyết cơ bản của kế toán trách nhiệm đồng thời
đƣa ra đƣợc cách đánh giá thành quả cũng nhƣ báo cáo thành quả tƣơng ứng


5

đối với từng trung tâm theo các cách đánh giá thành quả. Trong cuốn sách này
cũng đã nêu ra báo cáo thành quả của trung tâm doanh thu trong trƣờng hợp
trung tâm đƣợc toàn quyền định giá bán. Ngoài ra cuốn sách cũng đã nêu rõ
việc đánh giá thành quả của các trung tâm chỉ đƣợc dựa trên chi phí, doanh
thu và lợi nhuận có thể kiểm soát đƣợc.
Nghiên cứu của tác giả Trần Hải Long (2014), “Kế toán trách nhiệm
trong quản lý kinh tế ở doanh nghiệp” đã nêu lên những quan điểm khác nhau
về kế toán trách nhiệm, trên cơ sở đó tác giả đã trình bày bản chất của kế toán
trách nhiệm, xác định các trung tâm trách nhiệm và vai trò của kế toán trách
nhiệm. Bằng phƣơng pháp giải thích, lập luận logic, tác giả đã làm rõ đƣợc
vai trò của kế toán trách nhiệm trong quản lý kinh tế nhƣ kế toán trách nhiệm
tạo điều kiện, thúc đẩy và khuyến khích việc phát huy năng lực của nhà quản
lý; giúp nhà quản lý kiểm soát và đánh giá hiệu quả của từng bộ phận...
Nghiên cứu của tác giả Ngô Hà Tấn (2014), “Vận dụng kế toán trách
nhiệm ở các công ty điện lực trường hợp công ty trách nhiệm hữu hạn một
thành viên Điện lực Đà Nẵng” đã phân tích các cơ sở và chỉ ra những nội
dung cần thiết cho việc vận dụng kế toán trách nhiệm trong các công ty Điện
lực cấp tỉnh. Bằng phƣơng pháp so sánh, giải thích, lập luận logic, tác giả đã
chỉ rõ đƣợc sự phân cấp trong Công ty trên cơ sở đó tổ chức các trung tâm
trách nhiệm phù hợp với phân cấp quản lý, đồng thời tác giả cũng đã tổ chức
kế toán và lập báo cáo phục vụ đánh giá trách nhiệm tại Công ty.
Nghiên cứu của tác giả Phùng Lệ Thủy (2014), “Nâng cao hiệu quả
quản lý doanh nghiệp bằng kế toán trách nhiệm” đã khái quát lý luận về kế

toán trách nhiệm và tìm hiểu thực trạng vận dụng kế toán trách nhiệm ở một
số doanh nghiệp nhỏ và vừa. Bằng phƣơng pháp điều tra, khảo sát thực tế, lập
luận logic, tác giả đã đƣa ra đƣợc các ƣu điểm (nhƣ phân công nhiệm vụ cụ
thể, các báo cáo đƣợc lập đầy đủ…) và nhƣợc điểm trong các công ty nghiên


6

cứu (nhƣ chƣa hình thành các trung tâm trách nhiệm, chƣa tổ chức hệ thống
thông tin). Trên cơ sở đó tác giả cũng đã đƣa ra đƣợc những vấn đề cần lƣu ý
khi vận dụng kế toán trách nhiệm vào những công ty này.
Nghiên cứu của tác giả Thái Anh Tuấn (2014) về đề tài “Vận dụng kế
toán trách nhiệm trong trường đại học” đã hệ thống lý thuyết về kế toán trách
nhiệm và đƣa ra cách thức vận dụng kế toán trách nhiệm trong trƣờng đại học.
Nghiên cứu này đã sử dụng phƣơng pháp thu thập thông tin, lập luận logic,
giải thích để làm rõ sự cần thiết của kế toán trách nhiệm trong trƣờng đại học,
đồng thời trình bày rõ việc xác định trung tâm chi phí, đánh giá thành quả của
trung tâm chi phí trong trƣờng đại học. Tuy nhiên nghiên cứu này chƣa đƣa ra
cách thức và chỉ tiêu đánh giá thành quả với các trung tâm trách nhiệm khác
trong trƣờng đại học.
Nghiên cứu của Lƣu Đức Tuyên (2014), “Bàn về nội dung kế toán trách
nhiệm” đã hệ thống các khái niệm liên quan đến kế toán trách nhiệm và năm
vấn đề thuộc kế toán trách nhiệm. Để thực hiện đƣợc nghiên cứu này, tác giả
đã sử dụng phƣơng pháp giải thích và lập luận logic, thông qua đó làm rõ
đƣợc các nội dung nhƣ kế toán trách nhiệm gắn liền với các trung tâm trách
nhiệm, xác định các chỉ tiêu đánh giá. Tuy nhiên theo tác giả thì ngoài bốn
trung tâm (chi phí, doanh thu, lợi nhuận, đầu tƣ) thì còn có thêm trung tâm
đánh giá, trung tâm thu nhập, việc xác định các chỉ tiêu đánh giá cũng mới chỉ
đề cập của trung tâm doanh thu, trung tâm đầu tƣ mà chƣa đề cập đến các chỉ
tiêu của các trung tâm còn lại.

Về luận văn cao học, có nhiều đề tài đã thực hiện ở từng đơn vị trong các
ngành kinh tế khác nhau. Đề tài của Dƣơng Thị Cẩm Dung (2007), “Hoàn
thiện hệ thống kế toán trách nhiệm tại công ty vận tải quốc tế I.T.I” đã hệ
thống hóa lý luận về kế toán trách nhiệm, phân tích thực trạng kế toán trách
nhiệm trên cơ sở đó đƣa ra các giải pháp hoàn thiện kế toán trách nhiệm tại


7

Công ty. Sử dụng các phƣơng pháp cụ thể nhƣ so sánh đối chiếu, hệ thống cấu
trúc, phân tích, đề tài đã làm rõ đƣợc thực trạng, ƣu điểm, nhƣợc điểm và hạn
chế về kế toán trách nhiệm tại công ty I.T.I, đƣa ra các cách để đánh giá thành
quả của các trung tâm trong đó có sử dụng phƣơng pháp Bảng cân đối chỉ tiêu
đo lƣờng và đánh giá thành quả hoạt động sản xuất kinh doanh (BSC), đồng
thời đề tài cũng đã đƣa ra đƣợc các giải pháp hoàn thiện hệ thống kế toán
trách nhiệm tại công ty vận tải quốc tế I.T.I.
Đề tài của Nguyễn Thị Kim Đính (2012), “Tổ chức kế toán trách nhiệm
tại Công ty Cổ phần Vinaconex 25” đã kế thừa lý luận trong và ngoài nƣớc để
nghiên cứu thực trạng kế toán trách nhiệm tại Công ty Cổ phần Vinaconex 25,
đồng thời đƣa ra cách tổ chức kế toán trách nhiệm tại Công ty. Đề tài đã sử
dụng phƣơng pháp thu thập thông tin, tổng hợp số liệu, phân tích số liệu thực
tế, so sánh, đối chiếu… để thấy rằng tại Công ty chƣa hình thành các trung
tâm trách nhiệm, công tác lập kế hoạch và báo cáo tình hình thực hiện của
Công ty chƣa đƣợc đầy đủ, rõ ràng. Trên cơ sở đó, đề tài đã triển khai một số
giải pháp để khắc phục nhƣ xây dựng mô hình các trung tâm trách nhiệm, tổ
chức lại hệ thống báo cáo…
Nguyễn Tấn Đạt (2012) với đề tài “Hoàn thiện công tác kế toán trách
nhiệm tại Tổng Công ty Xây dựng Công trình Giao thông 5 (Cienco5)”
nghiên cứu thực trạng kế toán trách nhiệm tại Tổng công ty xây dựng công
trình giao thông 5, trên cơ sở đó rút ra ƣu, nhƣợc điểm và đề xuất giải pháp

góp phần hoàn thiện kế toán trách nhiệm tại Công ty. Sử dụng phƣơng pháp
thu thập thông tin, phân tích tổng hợp, so sánh… đề tài đã cho thấy hệ thống
kế toán trách nhiệm tại Công ty chƣa đƣợc triển khai rõ ràng, phƣơng pháp
xây dựng giá thành dự toán, giá trị giao khoán còn sơ xài, các báo cáo kế
hoạch cũng chƣa chú trọng đến hiệu quả công tác xây lắp… Từ thực trạng đó,


8

tác giả đã đƣa ra đƣợc các giải pháp nhằm hoàn thiện kế toán trách nhiệm tại
Công ty.
Nhƣ vậy các nghiên cứu trên đã hệ thống đƣợc các lý thuyết cơ bản liên
quan đến kế toán trách nhiệm và đều nhằm đƣa ra giải pháp nhằm tổ chức hay
hoàn thiện kế toán trách nhiệm tại các đơn vị mà các tác giả đó nghiên cứu.
Việc nghiên cứu này là rất hữu ích vì nó giúp các đơn vị quản lý tốt hơn các
nguồn lực, kiểm soát và đánh giá trách nhiệm ở các cấp quản trị một cách
chính xác hơn.
Mặc dù kế toán trách nhiệm là đề tài đƣợc nhiều tác giả nghiên cứu, tuy
nhiên các đề tài đó đều nghiên cứu ở nhiều lĩnh vực kinh doanh khác nhau và
chƣa có nghiên cứu nào về lĩnh vực nông nghiệp, cụ thể là cao su. Do đó việc
nghiên cứu kế toán trách nhiệm trong doanh nghiệp cao su là điều cần thiết,
đồng thời đề tài “Kế toán trách nhiệm tại công ty trách nhiệm hữu hạn một
thành viên cao su Krông Buk” là một đề tài hoàn toàn mới so với các công
trình nghiên cứu trƣớc đây.


9

CHƢƠNG 1

CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TRONG
DOANH NGHIỆP
1.1. KHÁI NIỆM, VAI TRÒ CỦA KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM
1.1.1. Khái niệm kế toán trách nhiệm
Kế toán trách nhiệm đƣợc đề cập lần đầu tiên vào năm 1950 ở Mỹ. Từ
đó đến nay có rất nhiều tác giả đã nghiên cứu về vấn đề này và kế toán trách
nhiệm cũng đã đƣợc vận dụng trong thực tế. Các nhà nghiên cứu đã đƣa ra
những khái niệm khác nhau nhƣng đều có chung một quan điểm về kế toán
trách nhiệm.
Theo nhóm tác giả Anthony A.Atkinson, Rajiv D.Banker, Robert
S.Kaplan và S.Mark Young (đƣợc trích trong nghiên cứu “Vận dụng kế toán
trách nhiệm trong trƣờng đại học” thì: “KTTN là một bộ phận của hệ thống kế
toán có chức năng thu thập, tổng hợp và báo cáo các thông tin liên quan đến
trách nhiệm của nhà quản lý các cấp trong tổ chức. Qua đó để cung cấp các
thông tin liên quan đến chi phí, thu nhập, kết quả hoạt động của từng bộ phận
mà họ có trách nhiệm kiểm soát”. [14]
Theo nhóm tác giả Weygandt, Kieso và Kimmel (đƣợc trích trong
nghiên cứu “Một số vấn đề về kế toán trách nhiệm ở các doanh nghiệp niêm
yết”) thì lại cho rằng: “KTTN là một bộ phận của KTQT mà liên quan đến
việc tích lũy, báo cáo về thu nhập và chi phí trên cơ sở nhà quản lý có quyền
đưa ra những quyết định trong hoạt động hằng ngày về các vấn đề đó” [7]
Theo tác giả James R.Martin (đƣợc trích trong nghiên cứu “Vận dụng kế
toán trách nhiệm trong trƣờng đại học”) định nghĩa: “KTTN là hệ thống kế
toán cung cấp thông tin và kết quả, hiệu quả hoạt động của các bộ phận, các
đơn vị trong tổ chức. Đó là công cụ đo lường, đánh giá hoạt động của những


10

bộ phận liên quan đến đầu tư, lợi nhuận, doanh thu và chi phí mà mỗi bộ

phận đều có quyền và trách nhiệm riêng biệt” [14]
Theo nhóm tác giả David F.Hawkins, Jacob Cohen, Michele Jurgens và
V.G Narayanan (đƣợc trích trong nghiên cứu “Vận dụng kế toán trách nhiệm
trong trƣờng đại học”) cho rằng: “KTTN không chỉ được đề cập đến các trung
tâm trách nhiệm ở góc độ về chi phí, thu nhập hay tính kiểm soát mà KTTN
còn được là một hệ thống tạo ra những thông tin tài chính và phi tài chính về
những hoạt động thực tế và lập kế hoạch của những trung tâm trách nhiệm
trong một đơn vị. Trung tâm trách nhiệm là những đơn vị thuộc tổ chức mà
người đứng đầu chịu trách nhiệm về kết quả hoạt động của đơn vị đó” [14]
Nhƣ vậy hiện nay có rất nhiều khái niệm khác nhau về kế toán trách
nhiệm. Sự khác nhau đó là do cách nhìn nhận của mỗi tác giả về đặc điểm, ý
nghĩa của kế toán trách nhiệm nhƣng sự khác nhau đó không mang tính chất
đối nghịch mà nó lại bổ sung cho nhau để chúng ta hiểu rõ hơn về kế toán
trách nhiệm trong doanh nghiệp. Tuy nhiên quan điểm về kế toán trách nhiệm
tƣơng đồng nhau, đều nhấn mạnh đến cách phân cấp quản lý và gán trách
nhiệm cho các bộ phận chức năng, đƣợc đánh giá thông qua số liệu kế toán.
Từ các quan điểm trên có thể rút ra: kế toán trách nhiệm là một bộ phận của
kế toán quản trị nhằm phân chia hệ thống thành các trung tâm khác nhau và
người đứng đầu mỗi trung tâm chỉ phải chịu trách nhiệm về kết quả của trung
tâm mà mình quản lý. Để có thể đo lường thành quả của mỗi trung tâm trách
nhiệm thì cần phải thiết lập các chỉ tiêu để đo lường thành quả.
1.1.2. Vai trò của kế toán trách nhiệm
Kế toán trách nhiệm là một phƣơng pháp phân chia cấu trúc của một tổ
chức thành những trung tâm trách nhiệm khác nhau để đo lƣờng biểu hiện của
chúng. Nói cách khác, kế toán trách nhiệm là một “công cụ” để đo lƣờng về
kết quả hoạt động của một khu vực nào đó trong tổ chức, qua đó giúp nhà


11

quản trị kiểm soát và đánh giá trách nhiệm quản trị ở từng cấp quản trị khác
nhau. Theo PGS.TS Phạm Văn Đăng (2011) thì vai trò của kế toán trách
nhiệm thể hiện nhƣ sau:
- Kế toán trách nhiệm giúp xác định sự đóng góp của từng đơn vị, bộ
phận vào lợi ích của toàn bộ tổ chức.
- Kế toán trách nhiệm cung cấp một cơ sở cho việc đánh giá chất lƣợng
về kết quả hoạt động của những nhà quản lý bộ phận.
- Kế toán trách nhiệm đƣợc sử dụng để đo lƣờng kết quả hoạt động của
các nhà quản lý và do đó, nó ảnh hƣởng đến cách thức thực hiện hành vi của
các nhà quản lý này.
- Kế toán trách nhiệm thúc đẩy các nhà quản lý bộ phận điều hành bộ
phận của mình theo phƣơng cách phù hợp với những mục tiêu cơ bản của toàn
bộ tổ chức.
1.2. CƠ SỞ HÌNH THÀNH KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM
Kế toán trách nhiệm chỉ đƣợc hình thành trên cơ sở có sự phân cấp quản
lý. Nếu không có sự phân cấp quản lý thì sẽ không tồn tại hệ thống kế toán
trách nhiệm hay hệ thống kế toán trách nhiệm sẽ không có ý nghĩa gì. Nói
cách khác hệ thống kế toán trách nhiệm chỉ tồn tại, hoạt động có hiệu quả
nhất trong các tổ chức phân quyền. Vậy phân cấp quản lý là gì?
Phân cấp quản lý là giao bớt một phần quyền quản lý cho cấp dƣới trong
hệ thống quản lý chung.
Nhƣ vậy các cấp quản lý khác nhau sẽ có quyền ra quyết định và chịu
trách nhiệm về các quyết định trong phạm vi quyền hạn cho phép. Có thể nói
phân cấp quản lý là biểu hiện chủ yếu của sự phân quyền trong hệ thống quản
lý của một tổ chức.
Khi phân cấp quản lý thì có thể chia tổ chức thành các cấp nhƣ sau:
- Quản lý cấp cao


12

- Quản lý cấp trung
- Quản lý cấp thấp
Những thuận lợi và hạn chế của phân cấp quản lý
- Thuận lợi của phân cấp quản lý
Sự phân cấp quản lý trải rộng việc quyết định cho nhiều cấp quản lý, do
vậy ban quản lý cấp cao hơn không phải giải quyết các vấn đề vụ việc chi tiết
xảy ra hàng ngày, họ tập trung vào những công việc chiến lƣợc, việc lập các
kế hoạch dài hạn và điều phối các hoạt động của các bộ phận trong tổ chức,
đảm bảo việc thực hiện các mục tiêu chung.
Sự phân cấp quản lý còn giúp cho nhà quản lý ở các cấp có sự độc lập
tƣơng đối trong điều hành công việc của mình, phát triển kỹ năng, nâng cao
kiến thức chuyên môn, tăng nhanh khả năng ứng xử các tình huống để tăng
tốc độ hoạt động của mỗi bộ phận, toàn tổ chức và tập dợt về kỹ năng quản lý
khi đƣợc thăng tiến trong tổ chức.
Bên cạnh đó, sự phân cấp quản lý còn giúp cho nhà quản lý ở các cấp có
sự hài lòng trong công việc từ đó động viên đƣợc năng lực, đóng góp tích cực
của ngƣời quản lý trong việc nỗ lực hoàn thành nhiệm vụ của mình và sự
phân cấp quản lý gắn liền với xác định nhiệm vụ ở các cấp quản lý, nên có cơ
sở để đánh giá thành quả ở các cấp quản lý tốt hơn.
Ngoài ra, việc ra quyết định tốt nhất là ở ngay cấp phát sinh vấn đề. Bởi
vì nhà quản lý bộ phận là những chuyên gia trong lĩnh vực họ quản lý, do đó
họ sẽ quản lý bộ phận của họ hiệu quả hơn.
- Hạn chế của phân cấp quản lý
Khó đạt đƣợc sự thống nhất và hƣớng đến mục tiêu chung bởi vì sự phân
cấp tạo nên một sự độc lập tƣơng đối ở các bộ phận, nên các nhà quản lý ở
từng bộ phận thƣờng không biết đƣợc các quyết định của họ ảnh hƣởng nhƣ
thế nào đến các bộ phận trong tổ chức. Hơn nữa họ thƣờng quan tâm đến

13

thành quả của bộ phận mình hơn là tính hiệu quả chung của tổ chức. Để đạt
đƣợc sự hƣớng tới mục tiêu chung, các nhà quản lý khác nhau trong tổ chức
phải hƣớng đến mục tiêu của ngƣời quản lý cấp cao hơn. Các nhà quản lý
không những phải có tầm nhìn chiến lƣợc đối với các mục tiêu tổ chức của
mình mà còn phải có động cơ tích cực để đạt đƣợc chúng. Nhiệm vụ của kế
toán quản trị trong việc thiết lập hệ thống kế toán trách nhiệm là cung cấp các
chỉ tiêu, công cụ để làm động cơ tích cực cho các nhà quản lý các bộ phận
trong tổ chức, hƣớng họ đến việc thực hiện mục tiêu chung của tổ chức. Hệ
thống kế toán trách nhiệm đƣợc coi là tốt hơn khi nó thiết lập đƣợc một hệ
thống chỉ tiêu, công cụ, báo cáo thành quả mà hƣớng đƣợc sự cố gắng của nhà
quản lý đến các mục tiêu chung của tổ chức nhiều hơn.
1.3. NỘI DUNG KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TRONG DOANH NGHIỆP
1.3.1. Hình thành các trung tâm trách nhiệm
Trong một tổ chức phân quyền dẫn đến hình thành các trung tâm trách
nhiệm. Trung tâm trách nhiệm là một bộ phận trong một tổ chức mà các nhà
quản lý của nó chịu trách nhiệm đối với kết quả tài chính của các hoạt động
thuộc phạm vi mình quản lý.
Hệ thống kế toán trách nhiệm trong mối quan hệ với cơ cấu tổ chức quản
lý thể hiện thông qua Sơ đồ 1.1:


14

Cơ cấu tổ chức

Hệ thống

quản lý

kế toán

Chỉ tiêu đánh giá

trách nhiệm
Đại diện chủ sở

Trung tâm

hữu vốn – Hội

đầu tƣ

- RI
- ROI

đồng quản trị

Tổng công ty,

Trung tâm

các công ty, chi

kinh doanh

- Chênh

- Tỷ lệ lợi nhuận trên vốn

nhánh độc lập

Các chi nhánh,

Trung tâm

bộ phận bán

doanh thu

lệch lợi nhuận

- Chênh lệch doanh thu
- Tỷ lệ lợi nhuận trên doanh

hàng

thu

Các đơn vị, bộ

Trung tâm

phận sản xuất

chi phí

- Chênh lệch chi phí
- Tỷ lệ chi phí trên doanh thu

“Nguồn: Th.S Huỳnh Lợi, TS. Võ Văn Nhị 2003, trang 211”
Sơ đồ 1.1: Hệ thống kế toán trách nhiệm trong mối quan hệ với cơ cấu
tổ chức quản lý
Sơ đồ 1.1 cho thấy hệ thống kế toán trách nhiệm gồm có bốn loại trung
tâm trách nhiệm đó là trung tâm chi phí, trung tâm doanh thu, trung tâm kinh
doanh (lợi nhuận) và trung tâm đầu tƣ.


15

a. Trung tâm chi phí
Trung tâm chi phí là trung tâm có quyền điều hành và chịu trách nhiệm
sự phát sinh của chi phí trong phạm vi mình quản lý, không có quyền kiểm
soát về doanh thu, lợi nhuận hay vốn đầu tƣ.
Nhiệm vụ của trung tâm chi phí là lập dự toán chi phí, phân loại chi phí
thực tế phát sinh, lập các báo cáo dự toán chi phí và các báo cáo đánh giá biến
động giữa chi phí thực hiện so với định mức hoặc dự toán.
Tùy theo loại hình tổ chức doanh nghiệp để xây dựng trung tâm chi phí,
có thể có một số trung tâm chi phí đƣợc kết hợp từ nhiều trung tâm chi phí
nhỏ hơn và trung tâm chi phí gắn liền với cấp quản lý mang tính chất tác
nghiệp.
Trung tâm chi phí có thể chia thành hai nhóm:
- Trung tâm chi phí tiêu chuẩn: là trung tâm chi phí mà các yếu tố chi phí
và các mức hao phí để sản xuất ra một sản phẩm đều đƣợc xây dựng định mức
cụ thể. Chỉ tiêu chi phí định mức cho một đơn vị sản phẩm là cơ sở để xác
định tổng chi phí tiêu chuẩn. Nhà quản trị trung tâm chi phí ngoài việc đảm
bảo về kế hoạch sản xuất còn phải chịu trách nhiệm về các khoản chi phí vƣợt
quá định mức bất hợp lý trong quá trình sản xuất.
- Trung tâm chi phí tùy ý: là trung tâm chi phí mà các yếu tố chi phí

đƣợc dự toán và đánh giá căn cứ trên nhiệm vụ đƣợc giao tính chung. Đặc
điểm của loại chi phí này là khó có thể định lƣợng và xác định cụ thể, chính
xác cho từng công việc hay hoạt động của từng bộ phận hay cá nhân. Nhà
quản trị trung tâm có trách nhiệm kiểm soát chi phí thực tế phát sinh sao cho
phù hợp với chi phí dự toán đồng thời hoàn thành nhiệm vụ đƣợc giao.


16

b. Trung tâm doanh thu
Trung tâm doanh thu là trung tâm trách nhiệm mà nhà quản trị có quyền
điều hành và chịu trách nhiệm đối với doanh thu trong phạm vi quản lý,
không chịu trách nhiệm về lợi nhuận hay vốn đầu tƣ.
Nhiệm vụ của trung tâm doanh thu là quyết định việc bán hàng trong
khung giá cả cho phép để tạo ra doanh thu cho doanh nghiệp.
Trung tâm doanh thu thƣờng gắn với bậc quản lý cấp trung hoặc cấp cơ
sở, đƣợc xếp vào loại trung tâm doanh thu là phòng kinh doanh, bộ phận
marketing, chi nhánh tiêu thụ, cửa hàng tiêu thụ... Việc đánh giá trách nhiệm
của trung tâm dựa trên cơ sở báo cáo so sánh doanh thu giữa kỳ thực hiện và
kỳ dự toán của trung tâm.
c. Trung tâm lợi nhuận
Trung tâm lợi nhuận là trung tâm trách nhiệm mà nhà quản lý có trách
nhiệm đối với lợi nhuận đạt đƣợc trong đơn vị đó. Do lợi nhuận bằng doanh
thu trừ chi phí nên các nhà quản lý của trung tâm lợi nhuận có trách nhiệm cả
về doanh thu và chi phí phát sinh ở bộ phận đó.
Nhà quản trị trung tâm lợi nhuận có quyền quyết định những vấn đề liên
quan đến lợi nhuận nhƣ định giá sản phẩm, marketing, số lƣợng bán ra, nguồn
cung cấp và tiêu thụ, cơ cấu hàng bán, phân bổ nguồn lực trong sản xuất…
Trung tâm lợi nhuận thƣờng gắn với bậc quản lý cấp trung, tuy nhiên
nhà quản trị trung tâm này có thể quyết định toàn bộ các vấn đề từ chiến lƣợc

hoạt động đến thực hành tác nghiệp của tổ chức. Trung tâm lợi nhuận bao
gồm các đơn vị kinh doanh trong tổ chức nhƣ các công ty, chi nhánh phụ
thuộc… Việc đánh giá trách nhiệm của trung tâm dựa trên cơ sở báo cáo so
sánh lợi nhuận đạt đƣợc của kỳ thực tế so với dự toán.