Vai trò của người bào chữa trong xét xử phúc thẩm vụ án hình sự theo pháp luật Tố tụng hình sự Việt Nam từ thực tiễn Thành phố Hố Chí Minh (tt)

VIỆN HÀN LÂM
KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM
HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI

BÙI VĂN THỊNH

VAI TRÒ CỦA NGƯỜI BÀO CHỮA TRONG XÉT XỬ
PHÚC THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ THEO PHÁP LUẬT
TỐ TỤNG HÌNH SỰ VIỆT NAM TỪ THỰC TIỄN
THÀNH PHỐ HỒ CHÍ MINH
Chuyên ngành: Luật hình sự và tố tụng hình sự
Mã số: 60.38.01.04

TÓM TẮT LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC

HÀ NỘI, 2017


Công trình được hoàn thành tại: Học viện Khoa học xã hội
Người hướng dẫn khoa học: GS.TS Võ Khánh Vinh

Phản biện 1:

...............................................................
...............................................................

Phản biện 2:

...............................................................
...............................................................

Luận văn sẽ được bảo vệ trước Hội đồng chấm luận văn thạc
sĩ họp tại: Học viện Khoa học xã hội ………… giờ ………… ngày
………… tháng ………… năm …………

Có thể tìm hiểu luận văn tại: Thư viện Học viên Khoa học xã hội.


MỞ ĐẦU
1.Tính cấp thiết của đề tài
Quyền con người, quyền và nghĩa vụ cơ bản của công dân ở
nước ta được quy định trong Hiến pháp và pháp luật. Đảm bảo thực
hiện các quyền hiến định và luật định trong điều kiện xây dựng Nhà
nước pháp quyền của dân, do dân và vì dân, có ý nghĩa lý luận và
thực tiễn to lớn. Quyền con người được bảo đảm thực hiện trong thực
tiễn cuộc sống là thước đo của nền dân chủ, văn minh, của tự do và
tiến bộ xã hội. Qua đó, thể hiện bản chất tốt đẹp của Nhà nước.
Trong một nền tư pháp dân chủ, khi mà các giá trị quyền con
người được tôn vinh và là đích đến của toàn bộ hệ thống tư pháp, thì
nhu cầu bào chữa cũng như quyền bào chữa của công dân, đặc biệt là
công dân bị buộc tội ngày càng trở thành nhu cầu thiết yếu. Khi ấy,
vai trò của NBC trong TTHS ngày càng trở nên quan trọng. Từ nhận
thức đó, ngay trong Hiến pháp - văn bản pháp lý cao nhất quốc gia quyền bào chữa đã được ghi nhận như một nguyên tắc được bảo đảm
thực hiện xuyên suốt trong quá trình giải quyết vụ án. Ngày nay,
nguyên tắc này cũng được thể chế trong BLTTHS, thể hiện tính nhân
văn của nhà nước ta và phù hợp với xu hướng tiến bộ của các quốc
gia trên thế giới.
Hiến pháp năm 2013 quy định “ Người bị bắt, người bị tạm
giữ, tạm giam, khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử có quyền tự bào chữa,
nhờ luật sư hoặc người khác bào chữa”. Việc ghi nhận và thực hiện
nguyên tắc đảm bảo quyền bào chữa trong tố tựng hình sự đã tạo cơ

sở pháp lý vững chắc trong việc bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp
của người bị tạm giữ, tạm giam, bị can, bị cáo; đồng thời giúp cơ
quan tiến hành tố tụng giải quyết vụ án hình sự đúng đắn, khách
quan, đúng pháp luật, không bỏ lọt tội phạm, không làm oan người
1


vô tội, góp phần nâng cao chất lượng tranh tụng tại phiên toà, đáp
ứng được yêu cầu cải cách tư pháp theo tinh thần Nghị quyết số 49NQ/TW ngày 02 tháng 6 năm 2005 của Bộ chính trị về “ Chiến lược
cải cách tư pháp đến năm 2020”. Vì vậy, việc nhận thức đúng đắn vị
trí, vai trò của NBC trong TTHS có ý nghĩa quan trọng trong việc
bảo vệ quyền con người nói chung, bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp
của công dân bị buộc tội trong TTHS nói riêng - một nhiệm vụ trọng
tâm của các thiết chế nhà nước và pháp luật dân chủ.
Do đó, nhằm góp phần làm rõ thêm về mặt lý luận, những
vướng mắc trong thực tiễn áp dụng của chế định NBC trong hoạt
động bào chữa, đặc biệt là ở giai đoạn xét xử phúc thẩm, tác giả đã
mạnh dạn lựa chọn đề tài: “Vai trò của người bào chữa trong xét xử
phúc thẩm vụ án hình sự theo pháp luật Tố tụng hình sự Việt Nam từ
thực tiễn Thành phố Hồ Chí Minh” với mong muốn đóng góp một số
ý kiến, giải pháp nhằm phát huy và nâng cao vai trò của người bào
chữa trong quá trình tham gia tố tụng, đặc biệt là trong xét xử phúc
thẩm vụ án hình sự.
2. Tình hình nghiên cứu của đề tài
NBC tham gia vào hoạt động TTHS với vị trí, vai trò rất quan
trọng. Hoạt động của NBC trong TTHS góp phần bảo đảm thực hiện
có hiệu quả nguyên tắc bảo đảm quyền bào chữa trong TTHS. Việc
nghiên cứu một cách đầy đủ và toàn diện về chế định NBC có ý
nghĩa không chỉ về mặt nhận thức mà cả về hoạt động thực tiễn tố
tụng hình sự, góp phần bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của công

dân, hạn chế tình trạng oan sai trong TTHS, giúp cơ quan THTT giải
quyết vụ án được đúng người, đúng tội, đúng pháp luật. Trong thời
gian qua, đã có nhiều công trình nghiên cứu và bài viết khác nhau của
nhiều tác giả như: “Vai trò của luật sư trong việc bảo vệ quyền con
2


người trong TTHS Việt Nam” của tác giả Nguyễn Thu Thủy; “ Vai
trò của luật sư bào chữa trong giai đoạn xét xử vụ án hình sự” của tác
giả Nguyễn Cảnh Tuyến; “Người bào chữa trong TTHS” của tác giả
Trần Văn Bảy; “Các chức năng tố tụng cơ bản trong TTHS” của tác
giả Lê Tiến Châu; “Luật sư và hoạt động bào chữa của luật sư” của
tác giả Đinh Văn Quế… Tuy nhiên, các công trình nghiên cứu chỉ
nghiên cứu một vài khía cạnh liên quan đến vai trò của NBC nói
chung, mà chưa đi sâu nghiên cứu về vai trò của NBC trong giai đoạn
xét xử phúc thẩm VAHS.
3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu
3.1 Mục đích của đề tài
“Vai trò của người bào chữa trong xét xử phúc thẩm vụ án
hình sự theo pháp luật Tố tụng hình sự Việt Nam từ thực tiễn Thành
phố Hồ Chí Minh” là đi sâu vào nghiên cứu những vấn đề lý luận liên
quan đến vai trò của NBC, liên quan đến tính chất và ý nghĩa của
việc quy định trình tự phúc thẩm, để từ đó thấy được vai trò của NBC
trong giai đoạn phúc thẩm được thể hiện như thế nào, qua đó nghiên
cứu về những quy định của pháp luật liên quan đến chế định của
NBC trong xét xử phúc thẩm từ lý luận đến thực tiễn áp dụng, từ đó
đề xuất một số ý kiến nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động bào chữa
của người bào chữa.
3.2 Nhiệm vụ nghiên cứu
Nghiên cứu những vấn đề lý luận và pháp luật về vai trò của

người bào chữa trong xét xử phúc thẩm vụ án hình sự; Thực trạng vai
trò của người bào chữa trong xét xử phúc thẩm VAHS tại Thành phố
Hồ Chí Minh và những quan điểm, giải pháp nâng cao vai trò của
người bào chữa trong xét xử phúc thẩm vụ VAHS
4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
3


4.1 Đối tượng nghiên cứu
Những vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan đến việc thực hiện
nguyên tắc đảm bảo quyền bào chữa, về tính chất ý nghĩa của việc
quy định trình tự xét xử vụ án hình sự, đặc biệt là xét xử phúc thẩm
VAHS, để qua đó thấy được vai trò của người bào chữa được thực
hiện như thế nào trên thực tế.
4.2 Phạm vi nghiên cứu
- Về không gian, tập trung nghiên cứu những vấn đề lý luận và
thực tiễn liên quan đến hoạt động của NBC ở giai đoạn xét xử phúc
thẩm, còn những vấn đề khác, tác giả chỉ nghiên cứu một cách khái
quát tạo điều kiện để tiếp cận vấn đề mà luận văn muốn hướng đến.
- Về thời gian, nghiên cứu việc thực hiện các quy định của
pháp luật tố tụng hình sự liên quan đến vai trò của người bào chữa
trong xét xử phúc thẩm vụ án hình sự giai đoạn từ khi Bộ luật TTHS
năm 2003 có hiệu lực thi hành đến nay.
5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu
5.1 Phương pháp luận nghiên cứu
Dựa trên cơ sở phương pháp luận duy vật biện chứng và duy
vật lịch sử của triết học Mác – Lênin, các quan điểm của Đảng và
Nhà nước ta về pháp luật, về cải cách tư pháp.
5.2 Phương pháp nghiên cứu
Trong quá trình nghiên cứu đề tài: “Vai trò của người bào chữa

trong xét xử phúc thẩm vụ án hình sự theo pháp luật Tố tụng hình sự
Việt Nam từ thực tiễn Thành phố Hồ Chí Minh”, luận văn sử dụng
các phương pháp nghiên cứu cụ thể như: phân tích, tổng hợp, hệ
thống, luật học so sánh và dự báo qua những tài liệu thứ cấp để làm
sáng tỏ các vấn đề cần được nghiên cứu trong phạm vi đề tài.

4


6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn
6.1 Ý nghĩa lý luận
Nghiên cứu một cách đầy đủ, toàn diện, làm sáng tỏ những vấn
đề mang tính lý luận và thực tiễn trong việc áp dụng các quy định
pháp luật liên quan đến quyền bào chữa và NBC, qua đó giúp cho
người đọc có nhận thức đúng đắn và thống nhất về vai trò của NBC,
đặc biệt là vai trò của NBC trong giai đoạn phúc thẩm.
6.2 Ý nghĩa thực tiễn
Từ những vấn đề mang tính lý luận và thực tiễn cho thấy
những hạn chế trong thực tiễn hoạt động và áp dụng các quy định của
pháp luật liên quan đến NBC trong xét xử phúc thẩm, từ đó, đưa ra
một số kiến nghị góp phần hoàn thiện nhằm nâng cao chất lượng hoạt
động của NBC nói chung và hoạt động của NBC trong giai đoạn xét
xử phúc thẩm nói riêng.
7. Cơ cấu
Ngoài mục lục, phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu
tham khảo, cơ cấu luận văn gồm 3 chương:
Chương 1. Những vấn đề lý luận và pháp luật về vai trò của
người bào chữa trong xét xử phúc thẩm vụ án hình sự
Chương 2. Thực trạng vai trò của người bào chữa trong xét xử
phúc thẩm VAHS tại Thành phố Hồ Chí Minh

Chương 3. Quan điểm và giải pháp nâng cao vai trò của người
bào chữa trong xét xử phúc thẩm vụ VAHS

5


Chương 1:
NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LUẬT VỀ VAI TRÒ
CỦA NGƯỜI BÀO CHỮA TRONG XÉT XỬ PHÚC THẨM VỤ
ÁN HÌNH SỰ
1.1. Người bào chữa trong tố tụng hình sự
1.1.1. Khái quát chức năng bào chữa trong tố tụng hình sự
Chức năng bào chữa là một dạng họat động tố tụng được pháp
luật đảm bảo cho người bị buộc tội khả năng bằng cách tự mình hay
nhờ người khác đưa ra những chứng cứ và lập luận nhằm không chỉ
bác bỏ sự buộc tội, làm giảm nhẹ TNHS cho mình mà còn đưa ra
những gì có lợi cho họ trong quá trình tố tụng.
Chức năng bào chữa có vai trò quan trọng trong quá trình giải
quyết VAHS, là điều kiện tiên quyết trong việc thực hiện nhiệm vụ
xét xử “đúng ngừơi, đúng tội, đúng pháp luật”, thông qua việc thực
hiện chức năng bào chữa, tính dân chủ và pháp chế được đảm bảo.
Chức năng bào chữa xuất hiện từ khi khởi tố bị can và kết thúc
từ khi bản án, quyết định của TA có hiệu lực pháp luật. Trong trường
hợp có người bị tạm giữ thì chức năng bào chữa sẽ xuất hiện từ lúc
có quyết định tạm giữ.
1.1.2 Quyền bào chữa trong tố tụng hình sự
Thứ nhất, bào chữa trong TTHS được hiểu là tất cả những
hành vi mà người bị buộc tội và NBC sử dụng để chống lại toàn bộ
hay một phần sự buộc tội, làm sáng tỏ những tình tiết về sự vô tội của
người bị buộc tội hoặc làm giảm nhẹ trách nhiệm cho họ. Như vậy,

khi nói đến chủ thể thực hiện chức năng bào chữa trong TTHS, thì
đối với người bị buộc tội là quyền, còn đối với NBC thì đó là nghĩa
vụ. NBC có nghĩa vụ áp dụng mọi biện pháp do pháp luật quy định
6


để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người mà mình bảo vệ. Điều
này cho thấy, nội dung của chức năng bào chữa chính là quyền và
nghĩa vụ mà pháp luật TTHS quy định cho người bị buộc tội và NBC
sử dụng để chống lại sự buộc tội, làm sáng tỏ những tình tiết về sự vô
tội, làm giảm nhẹ TNHS cho người bị buộc tội.
Thứ hai, quyền bào chữa chỉ có thể là quyền của người bị
buộc tội. Hay nói cách khác, quyền bào chữa chính là tổng thể các
quyền mà pháp luật cho phép người bị buộc tội có thể sử dụng nhằm
bác bỏ một phần hay toàn bộ sự buộc tội hoặc giảm nhẹ TNHS cho
họ.
Thứ ba, chủ thể của quyền bào chữa bao gồm: người bị tạm
giữ, bị can, bị cáo.
1.1.3 Người bào chữa trong tố tụng hình sự
Người bào chữa là người được người bị buộc tội nhờ bào chữa
hoặc cơ quan tiến hành tố tụng chỉ định và được cơ quan có thẩm
quyền tiến hành tố tụng tiếp nhận việc đăng ký bào chữa.
1.2. Người bào chữa trong xét xử phúc thẩm vụ án hình sự
Sự tham gia của người bào chữa đã thể hiện rõ nét tính nhân
dân trong tố tụng hình sự, với sự hiểu biết pháp luật và bản lĩnh nghề
nghiệp, họ TGTT với vị trí khách quan, ngang bằng với bên buộc tội,
giúp cơ quan THTT kịp thời phát hiện những sai lầm thiếu sót, khắc
phục kịp thời, góp phần nâng cao hiệu quả hoạt động tố tụng.
Việc tham gia của NBC trong phiên toà phúc thẩm là rất cần
thiết, sự cần thiết này không chỉ là góp phần bảo đảm thực hiện

quyền bào chữa của bị cáo mà còn có ý nghĩa góp phần cùng cơ quan
THTT giải quyết vụ án được nhanh chóng, khách quan và chính xác.

7


1.3. Những quy định của pháp luật tố tụng hình sự về vai
trò của người bào chữa trong xét xử phúc thẩm vụ án hình sự
1.3.1 Quy định của pháp luật tồ tụng hình sự về quyền và
nghĩa vụ của người bào chữa
Vị trí, vai trò của NBC được khẳng định một cách cụ thể thông
qua những quyền và nghĩa vụ mà pháp luật đã quy định. Trên cơ sở
thực hiện những quyền và nghĩa vụ mà pháp luật quy định cho mình
khi TGTT, bảo đảm cho NBC thực hiện chức năng, nhiệm vụ của
mình một cách có hiệu quả. Tương ứng với mỗi giai đoạn của quá
trình giải quyết vụ án, hoạt động của NBC sẽ gắn với những quyền
và nghĩa vụ nhất định, tuy nhiên, cùng với việc cố gắng thực hiện
một cách có hiệu quả các quyền và nghĩa vụ ấy, thì các cơ quan
THTT còn có trách nhiệm tạo điều kiện thuận lợi cho NBC thực hiện
nhiệm vụ của mình.
Quyền và nghĩa vụ của NBC được quy định cụ thể tại Điều 58
BLTTHS năm 2003.
1.3.2 Những quy định của pháp luật Tố tụng hình sự về vai
trò của người bào chữa trong giai đoạn xét xử phúc thẩm vụ án
hình sự
Để nhằm bảo vệ quyền và lợi ích cho bị cáo, Điều 231
BLTTHS quy định “NBC có quyền kháng cáo để bảo vệ lợi ích của
người chưa thành niên hoặc người có nhược điểm về tâm thần hoặc
thể chất”.
Một trong những quyền quan trọng của NBC trong giai đoạn

phúc thẩm là quyền có mặt tại phiên toà. Điều 245 quy định “NBC
được triệu tập tham gia phiên toà”.Việc có mặt của NBC tại phiên
toà sẽ giúp NBC thực hiện một cách có hiệu quả các quyền mà pháp
luật quy định cho mình nhằm bảo vệ thân chủ mình như quyền được
8


đề nghị thay đổi người THTT, người giám định, người phiên dịch
(điểm d, khoản 2, Điều 58) khi cho rằng sự TGTT của họ là không
khách quan hoặc quyền được khiếu nại quyết định, hành vi của cơ
quan, người có thẩm quyền THTT (điểm k, khoản 2, Điều 58). Trong
giai đoạn xét xử phúc thẩm, “Trước khi xét xử hoặc trong khi xét hỏi,
NBC cũng có quyền bổ sung tài liệu, đồ vật ” (Điều 246).
1.4. Những yếu tố tác động đến vai trò của người bào chữa
trong xét xử phúc thẩm vụ án hình sự
NBC muốn thực hiện được tốt nhiệm vụ của mình, thì khi
tham gia vào quá trình giải quyết vụ án cần phải có một cơ chế bảo
đảm tuyệt đối, sự bảo đảm này thể hiện ở hai yếu tố, đó là bảo đảm
về pháp lý và bảo đảm về nhận thức:
Bảo đảm về pháp lý: được thể hiện ở việc nâng cao chất lượng
công tác lập pháp và hoàn thiện các chế định về NBC, trên cơ sở
hoàn thiện các chế định về quyền bào chữa và bảo đảm quyền bào
chữa trong TTHS. Việc hoàn thiện các chế định quyền bào chữa
trong TTHS, có vai trò quan trọng tạo cơ sở pháp lý đảm bảo cho
hoạt động của NBC.
Bảo đảm về nhận thức: Khi tham gia tố tụng, NBC không chỉ
bảo vệ quyền lợi cho bị cáo mà còn có nhiệm vụ tôn trọng pháp luật.
Vai trò quan trọng đó của NBC đòi hỏi phải được nhận thức đầy đủ
và triệt để từ phía cơ quan THTT, người TGTT và mọi công dân, có
như vậy nhiệm vụ của NBC mới được thực hiện có hiệu quả.

9


Chương 2
THỰC TRẠNG VAI TRÒ CỦA NGƯỜI BÀO CHỮA TRONG
XÉT XỬ PHÚC THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ TẠI THÀNH PHỐ
HỒ CHÍ MINH
2.1. Khái quát thực tiễn hoạt động của người bào chữa
trong giai đoạn xét xử phúc thẩm vụ án hình sự tại Thành phố
Hồ Chí Minh
Trong thời gian qua, đặc biệt là những năm gần đây, hoạt động
bào chữa của NBC trong TTHS đã đạt được những tín hiệu khởi sắc,
đóng góp đáng kể vào công tác xử lý các vụ án hình sự, đảm bảo cho
mục đích chung của TTHS. Ngày nay, hoạt động của người bào
chữa, đặc biệt là trong giai đoạn xét xử phúc thẩm sẽ ngày càng được
nâng cao hiệu quả, khi đất nước ngày càng phát triển với những
nhiệm vụ, mục tiêu mới, cách nhìn nhận mới, đó là những kết quả đạt
được trong một khoảng thời gian dài, trong hoạt động đấu tranh
phòng chống tội phạm, kết hợp với chủ trương dân chủ hoá mọi mặt
của đời sống xã hội theo các Nghị quyết lãnh đạo Đảng, có ý nghĩa to
lớn thúc đẩy công tác bào chữa, qua đó vai trò của NBC sẽ ngày càng
được phát huy.
Trên cơ sở phát huy những gì đã đạt được, khắc phục những
hạn chế, thì hiệu quả chất lượng của những vụ án có NBC tham gia
sẽ ngày càng cao, theo đó hoạt động của NBC ở giai đoạn xét xử
phúc thẩm sẽ được bảo đảm.
2.2. Kết quả hoạt động của người bào chữa trong giai đoạn
xét xử phúc thẩm vụ án hình sự tại Thành phố Hồ Chí Minh
Trong thời gian qua, vị trí, vai trò của người bào chữa đã được

nâng cao một bước, tạo ra được vị thế nhất định trong xã hội, sự tin
10


cậy của người dân. Hoạt động tham gia tố tụng của người bào chữa
đã góp phần quan trọng cùng với các cơ quan tiến hành tố tụng đấu
tranh phòng chống tội phạm, bảo vệ trật tự xã hội, bảo vệ sự công
bằng xã hội và thực thi pháp luật.
Sự đóng góp của người bào chữa, mà chủ yếu là đội ngũ luật
sư, đã đem lại hiệu quả to lớn cả về số lượng và chất lượng cung cấp
dịch vụ pháp lý cho xã hội. Theo thống kê của Bộ Tư pháp, trong 5
năm từ 2007 đến 2011, đội ngũ luật sư đã tham gia 64.173 vụ án hình
sự (trong đó có 32.752 vụ án do khách hàng mời và 31.421 vụ theo
yêu cầu của cơ quan tiến hành tố tụng). Số liệu nói trên cũng tương
đối phù hợp với báo cáo của Chánh án Tòa án nhân dân tối cao cùng
thời điểm, trong đó luật sư đã tham gia hơn 64.000 vụ án trên tổng số
299.574 vụ án hình sự (chiếm tỉ lệ 21,44%). Tỉ lệ này ở Tòa án nhân
dân thành phố Hồ Chí Minh là 40%.
Thực tiễn hoạt động xét xử của Tòa án cho thấy, đa số các vụ
án có NBC tham gia thường đạt hiệu quả cao, ở cấp phúc thẩm hầu
hết các vụ án có NBC tham gia thì NBC thường giúp đỡ thân chủ
mình rất nhiều, trước tiên là giúp đỡ bị cáo trong việc kháng cáo,
kháng nghị khi phát hiện có sai sót trong TTHS, tại phiên toà, NBC
thường đưa ra quan điểm bào chữa, những tài liệu, đồ vật mà mình
thu thập được có ý nghĩa gỡ tội cho bị cáo, phản bác lại quan điểm
của VKS, khẳng định vai trò quan trọng không thể thiếu của mình
trong việc thực hiện nguyên tắc đảm bảo quyền bào chữa trong
TTHS, góp phần to lớn trong công tác đấu tranh phòng chống tội
phạm và qua đó giúp cho hoạt động TTHS được vận hành theo đúng
quy định của pháp luật, đảm bảo hoạt động giải quyết vụ án được

đúng đắn, khách quan, toàn diện và đầy đủ.

11


2.3 Những hạn chế, thiếu sót và nguyên nhân của những
hạn chế, thiếu sót trong hoạt động của NBC ở giai đoạn xét xử
phúc thẩm tại Thành phố Hồ Chí Minh
2.3.1 Những hạn chế, thiếu sót trong hoạt động của người
bào chữa ở giai đoạn xét xử phúc thẩm tại Thành phố Hồ Chí
Minh
- Đầu tiên, là những hạn chế từ chính bản thân chủ thể có
quyền bào chữa, mà ở trong giai đoạn phúc thẩm họ tham gia với tư
cách là bị cáo. Theo số liệu thống kê số VAHS có NBC tham gia
(chủ yếu là luật sư) giai đoạn từ 2009 đến nay, đội ngũ luật sư đã
tham gia 77.129 vụ án hình sự, trong đó có 34.635 vụ án do khách
hàng mời và 42.494 vụ án theo yêu cầu của cơ quan tiến hành tố
tụng. Riêng tại Thành phố Hồ Chí Minh, theo số liệu tổng hợp của
TAND TPHCM, trong giai đoạn từ năm 2012- 2016 trên tổng số
4.314 VAHS phúc thẩm chỉ 689 vụ án có luật sư tham gia, chiếm tỷ
lệ khoảng 16%. Như vậy, số VAHS có sự tham gia của luật sư (người
bào chữa) ở cả hai cấp xét xử chỉ vào khoảng 21%, một tỷ lệ còn rất
thấp. Trong số này có hơn một nửa số vụ án luật sư tham gia chủ yếu
là bào chữa chỉ định theo yêu cầu của cơ quan THTT.
- Những hạn chế từ chính bản thân NBC
Hoạt động của NBC hiện nay vẫn còn tồn tại nhiều hạn chế
dẫn đến hiệu quả công tác bào chữa giảm sút, không thể hiện đúng,
đầy đủ vai trò của NBC như bản chất vốn có của nó, những hạn chế
đó là:
Thứ nhất, lực lượng NBC chủ yếu ở nước ta là luật sư và

thường tập trung ở các tỉnh, thành phố lớn. Trong khi đó, mặc dù
pháp luật quy định NBC còn có thể là BCVND, NĐDHP của bị cáo
nhằm mở rộng khả năng lựa chọn người bào chữa cho người bị buộc
12


tội và để đáp ứng nhu cầu bào chữa rộng rãi của họ. Tuy nhiên trên
thực tế hai đối tượng này chưa được quy định rõ ràng cụ thể, mà cũng
chưa được hướng dẫn của các cấp có thẩm quyền dẫn đến tình trạng
hiểu không thống nhất hai khái niệm này, hạn chế khả năng tham gia
bào chữa của họ hoặc nếu có thì việc bào chữa của họ cũng không đạt
được hiệu quả như mong muốn.
Thứ hai, đó là vấn đề trình độ pháp luật của NBC. Đối với
NBC là bào chữa viên nhân dân và người đại diện hợp pháp của bị
cáo, do chưa có một quy định chính thức và cụ thể về điều kiện tham
gia tố tụng nên hầu hết những người bào chữa thuộc hai đối tượng
này có trình độ pháp lý không cao. Còn đối với đội ngũ luật sư thì
chất lượng tham gia tố tụng chưa đáp ứng được yêu cầu tranh tụng tại
phiên tòa theo tinh thần cải cách tư pháp. Các luật sư trẻ vẫn còn
thiếu kinh nghiệm trong việc thu thập tài liệu, đồ vật, tình tiết liên
quan đến quá trình bào chữa, tranh luận, đưa ra yêu cầu, kiến nghị tại
phiên toà.
Thứ ba, về vấn đề đạo đức nghề nghiệp của NBC
Trên thực tế xảy ra không ít trường hợp luật sư chưa đề cao
việc bảo vệ quyền và lợi ích chính đáng của người dân. Vẫn còn một
số luật sư vi phạm đạo đức nghề nghiệp, thậm chí vi phạm pháp luật
nhiệm trọng, bị truy cứu trách nhiệm hình sự, bị xoá tên khỏi danh
sách luật sư. Bên cạnh đó, còn có tình trạng luật sư bào chữa dụ dỗ bị
can, bị cáo khai báo gian dối trước cơ quan THTT để hòng chạy tội
cho thân chủ, đi ngược lại với mục đích bào chữa là bảo vệ thân chủ

khỏi sự buộc tội thiếu căn cứ, qua đó bảo vệ pháp chế, thể hiện thái
độ tôn trọng pháp luật.
Những hạn chế từ phía cơ quan tiến hành tố tụng

13


Hiệu quả của hoạt động bào chữa đạt được phần lớn là nhờ
những đảm bảo từ phía cơ quan THTT. Tuy nhiên, trên thực tế vẫn
còn tồn tại nhiều bất cập xuất phát từ chính cơ quan THTT, cụ thể có
nhiều trường hợp, cơ quan THTT, người THTT không quan tâm,
xem xét thỏa đáng những yêu cầu của người bào chữa, không sử
dụng những tài liệu do NBC cung cấp để xác định những tình tiết vô
tội, những tình tiết làm giảm nhẹ trách nhiệm hình sự cho người bị
buộc tội, làm ảnh hưởng đến công tác giải quyết VAHS, mục đích
chung của TTHS không đạt được, một trong những hạn chế đó là
những hạn chế liên quan đến nhiệm vụ bảo đảm cho NBC tham gia
vào hoạt động tố tụng để thực hiện nhiệm vụ của mình, không đáp
ứng được nhu cầu bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của công dân
nói chung, bảo đảm quyền bào chữa cho người bị buộc tội nói riêng.
2.3.2. Nguyên nhân của những hạn chế, thiếu sót trong hoạt
động của NBC ở giai đoạn xét xử phúc thẩm tại Thành phố Hồ Chí
Minh
Những hạn chế, thiếu sót trong thực tiễn hoạt động bào chữa
mà NBC ở giai đoạn xét xử phúc thẩm gặp phải bắt nguồn từ nhiều
nguyên nhân. Nhưng chủ yếu là do những nguyên nhân chính sau:
Thứ nhất, nguyên nhân từ việc thiếu đồng bộ, thống nhất trong
quy định của pháp luật, đặc biệt là pháp luật TTHS.
Thứ hai, nguyên nhân từ những hạn chế về năng lực và nhận
thức của người THTT và người tham gia tố tụng, là chủ thể thực hiện

quyền bào chữa.

14


Chương 3
QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP NÂNG CAO VAI TRÒ
CỦA NGƯỜI BÀO CHỮA TRONG XÉT XỬ
PHÚC THẨM VỤ ÁN HÌNH SỰ
3.1 Quan điểm nâng cao vai trò của người bào chữa trong
giai đoạn xét xử phúc thẩm vụ án hình sự
Thứ nhất, quyền bào chữa là một trong quyền tự do dân chủ
trọng yếu trong các quyền tự do dân chủ của công dân, bảo đảm
quyền bào chữa của bị can, bị cáo trở thành một nguyên tắc tố tụng
căn bản mang tính hiến định phải được tôn trọng và triệt để thực
hiện. Do vậy, cần phải đưa nguyên tắc tranh tụng trở thành một trong
những nguyên tắc cơ bản của Bộ luật tố tụng hình sự Việt Nam.
Thứ hai, nhu cầu cần thiết phải sửa đổi, bổ sung các quy định
về bảo đảm quyền bào chữa trong Bộ luật TTHS năm 2003, trong đó
có các quy định liên quan sự tham gia của luật sư trong giai đoạn xét
xử của Tòa án, xuất phát từ chiến lược cải cách tư pháp và chiến lược
phát triển nghề luật sư ở Việt Nam, trong đó cải cách tư pháp hình sự
đang là một trong những nội dung quan trọng của cải cách tư pháp
nhằm mục tiêu xây dựng nhà nước pháp quyền XHCN ở Việt Nam.
Thứ ba, việc sửa đổi, bổ sung các quy định về bảo đảm quyền
bào chữa nói chung và tại giai đoạn xét xử nói riêng phải góp phần
nâng cao vị thế của luật sư trong đời sống và trong hoạt động tố tụng,
gia tăng phạm vi, quyền hạn, trách nhiệm trong quá trình TTHS, trên
cơ sở quy định các trình tự, thủ tục một cách cụ thể, rõ ràng, minh
bạch, dễ hiểu, đảm bảo tính khả thi, tạo điều kiện cho việc hành nghề

được trôi chảy, thuận lợi. thực hiện đầy đủ quyền và nghĩa vụ của
mình trong quá trình TTHS.
15


Thứ tư, hoàn thiện các quy định của BLTTHS về bảo đảm
quyền bào chữa của bị can, bị cáo trong xét xử vụ án hình sự phải
được thực hiện toàn diện từ các quy định về nguyên tắc tố tụng hình
sự, địa vị pháp lý của các chủ thể tiến hành và tham gia tố tụng và thủ
tục xét xử tạo cơ sở pháp lý cho việc bảo đảm quyền bào chữa trên
thực tế.
3.2 Các giải pháp nâng cao hoạt động của người bào chữa
trong giai đoạn xét xử phúc thẩm vụ án hình sự
3.2.1 Hoàn thiện các quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự
Thứ nhất, phải quy định rõ hơn nội dung của nguyên tắc bảo
đảm quyền bào chữa của người bị tạm giữ, bị can, bị cáo tại điều 11
BLTTHS.
Thứ hai, vấn đề thực hiện quyền kháng cáo của bị cáo. Theo
chúng tôi, pháp luật nên quy định cho phép NBC có quyền kháng cáo
kể cả những trường hợp bị cáo không phải là người chưa thành niên
hoặc người có nhược điểm về tâm thần hoặc thể chất. Theo đó, NBC
sẽ thực hiện quyền kháng cáo một cách độc lập, NBC có thể kháng
cáo thay bị cáo hoặc có thể kháng cáo song song với kháng cáo của
bị cáo.
3.2.1 Hoàn thiện các quy định pháp luật về người bào chữa
Thứ nhất, đối với người bào chữa là luật sư: Việc hoàn thiện
về tổ chức và nâng cao chất lượng và hoạt động của luật sư Việt Nam
phải hướng đến phát triển và củng cố một đội ngũ luật sư chuyên
nghiệp, có phẩm chất đạo đức và trình độ chuyên môn, trung thực,
tôn trọng sự thật khách quan và chịu trách nhiệm trước pháp luật về

hoạt động nghề nghiệp của mình. Xây dựng các quy tắc đạo đức nghề
nghiệp, xây dựng các văn bản pháp quy điều chỉnh về trách nhiệm

16


nghề nghiệp, thù lao luật sư và nghĩa vụ thuế, xử lý vi phạm đến hoạt
động nghề nghiệp của luật sư từ phía các tổ chức, cá nhân.
Thứ hai, đối với người đại diện của người bị buộc tội: cần có
sự giải thích chính thức của cơ quan có thẩm quyền về khái niệm
này, làm rõ phạm vi người đại diện hợp pháp và xác định rõ đối
tượng được đại diện.
3.2.3. Hoàn thiện cơ chế và giải pháp đảm bảo trên thực tế
quyền bào chữa của bị cáo trong giai đoạn xét xử tại Tòa án các
cấp.
- Một là, trên cơ sở đánh giá, rút kinh nghiệm những ưu điểm
và khuyết điểm từ việc tổ chức và hoạt động của các mô hình tố tụng
tranh tụng, tố tụng thẩm vấn và tố tụng pha trộn trên thế giới, từng
bước xây dựng và hoàn thiện mô hình tố tụng hình sự phù hợp với
điều kiện, hoàn cảnh lịch sử cụ thể của Việt Nam.
- Hai là, nâng cao nhận thức, trách nhiệm của Thẩm phán, Hội
thẩm nhân dân, Thư ký, xây dựng mối quan hệ độc lập, tương tác chủ
động với kiểm sát viên, người bào chữa nhằm tạo thế kiềng ba chân
trong quá trình xác định sự thật khách quan của vụ án, tạo điều kiện
cho người dân có khả năng tiếp cận với công lý.
- Ba là, cần nghiên cứu, xây dựng đề án đào tạo chung kiến
thức, kỹ năng đối với các chức danh Điều tra viên, Kiểm sát viên,
Thẩm phán và Luật sư, nghiên cứu định hướng tạo nguồn bổ nhiệm
Thẩm phán từ luật sư, coi đây là một giải pháp mang tính đột phá
trong việc bổ sung nguồn cán bộ, Thẩm phán còn thiếu hiện nay, làm

cho các chủ thể tư pháp có được sự đồng nhất về nguồn đào tạo và
đồng đều về mặt bằng kiến thức và kỹ năng.

17


- Bốn là, cần tăng cường tuyên truyền, giáo dục, phổ biến pháp
luật nói chung, luật TTHS nói riêng để bất cứ người dân nào cũng
hiểu rõ về quyền bào chữa, về ý nghĩa, tầm quan trọng của người bào
chữa trong quá trình tố tụng để từ đó họ luôn ý thức nhờ cậy đến sự
giúp đỡ, hỗ trợ của người bào chữa khi gặp những vấn đề rắc rối có
liên quan đến pháp luật.

18


KẾT LUẬN
Vai trò của NBC trong giai đoạn xét xử phúc thẩm là một vấn
đề mới trong khoa học pháp lý. Việc nghiên cứu một cách toàn diện
và đầy đủ về vấn đề này có ý nghĩa quan trọng trên cả phương diện
nhận thức lẫn thực tiễn. Qua việc nghiêncứu, chúng tôi có thể rút ra
một số kết luận sau:
1. Hoạt động TTHS luôn được đặc trưng bởi ba chức năng tố
tụng cơ bản: chức năng buộc tội, chức năng bào chữa và chức năng
xét xử, trong đó, việc tìm hiểu về chức năng bào chữa là cơ sở tiền đề
để chúng ta đi sâu nghiên cứu về quyền bào chữa cũng như vai trò
của NBC trong việc thực hiện chức năng bào chữa trong TTHS.
2. Quyền bào chữa trong TTHS là quyền năng chỉ thuộc về
một chủ thể duy nhất là người bị buộc tội (người bị tạm giữ, bị can,
bị cáo). Việc pháp luật nước ta ghi nhận quyền bào chữa cũng như

nguyên tắc bảo đảm quyền bào chữa mang ý nghĩa lý luận và thực
tiễn sâu sắc.
3. NBC tham gia vào hoạt động TTHS với vị trí, vai trò hết sức
quan trọng, góp phần bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người bị
buộc tội, giúp cho quá trình giải quyết vụ án được khách quan, chính
xác, đảm bảo cho việc tuyên bản án được đúng người, đúng tội, đúng
pháp luật.
4. Vai trò của NBC trong giai đoạn xét xử phúc thẩm cũng rất
quan trọng. Không chỉ có ý nghĩa trong việc đảm bảo thực hiện
nguyên tắc bảo đảm thực hiện quyền bào chữa của người bị tạm giữ,
bị can, bị cáo ở giai đoạn phúc thẩm. Mà trong thực tiễn hoạt động,
NBC còn có những đóng góp đáng kể cho công tác xét xử của TA
cấp phúc thẩm. Khẳng định vai trò quan trọng của mình trong giai
đoạn này.
19


5. Pháp luật TTHS hiện hành đã quy định tương đối đầy đủ để
đảm bảo cho NBC thực hiện có hiệu quả vai trò của mình trong giai
đoạn xét xử phúc thẩm. Tuy nhiên, trong thực tế áp dụng vẫn còn
những hạn chế, vướng mắc nhất định từ việc quy định không chắt chẽ
của pháp luật, từ nhận thức không đúng đắn của cơ quan THTT,
người tiến hành tố tụng, từ sự thiếu hiểu biết của bị cáo, dẫn đến công
tác bào chữa của NBC gặp nhiều khó khăn, hiệu quả bào chữa chưa
cao, chưa đáp ứng được nhu cầu và đòi hỏi của nhân dân, tình trạng
oan sai trong TTHS vẫn chưa được khắc phục. Trên cơ sở những hạn
chế, vướng mắc đó, chúng tôi đã đưa ra một số kiến nghị nhằm hoàn
thiện những quy định pháp luật còn bất cập, góp phần đảm bảo cho
hoạt động của NBC trong giai đoạn xét xử phúc thẩm ngày càng nâng
cao hiệu quả trong quá trình thực hiện nhiệm vụ của mình.

Trong điều kiện hiện nay, khi mà các quyền dân chủ của
con người trong đó có quyền bào chữa trong TTHS đang ngày càng
được mở rộng và được bảo đảm bằng nhiều biện pháp, thì vị trí và
vai trò của người bào chữa ngày càng trở nên quan trọng, sự tham gia
của người bào chữa trong tố tụng hình sự là một đòi hỏi tự thân của
nền công lý và dân chủ xã hội chủ nghĩa ở nước ta. Chính vì vậy,
việc hoàn thiện các quy định liên quan đến hoạt động của NBC trong
TTHS cũng là công việc thường xuyên, phù hợp với xu thế tiến bộ
của các nước trên thế giới và phù hợp với nhu cầu cải cách tư pháp
của Nhà nước ta là đảm bảo “công bằng. dân chủ” trong hoạt động
TTHS, đáp ứng được nhu cầu của công cuộc đấu tranh, phòng và
chống tội phạm.

20