Áp dụng pháp luật trong xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của Tòa án quân sự ở Việt Nam hiện nay (Luận án tiến sĩ)

HỌC VIỆN CHÍNH TRỊ QUỐC GIA HỒ CHÍ MINH

DƯƠNG VĂN THĂNG

¸P DôNG PH¸P LUËT TRONG XÐT Xö S¥ THÈM
C¸C Vô ¸N H×NH Sù CñA TßA ¸N QU¢N Sù
ë VIÖT NAM HIÖN NAY

LUẬN ÁN TIẾN SĨ
Chuyên ngành: Lý luận và lịch sử nhà nước và pháp luật
Mã số: 62 38 01 01

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. NGUYỄN CẢNH QUÝ

HÀ NỘI - 2017


LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của
riêng tôi. Các số liệu, kết quả nêu trong luận án là trung
thực, có nguồn gốc rõ ràng và được trích dẫn đầy đủ theo
quy định.

Tác giả luận án

Dương Văn Thăng


MỤC LỤC
Trang
1

MỞ ĐẦU

Chương 1: TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN
ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA
CẦN TIẾP TỤC NGHIÊN CỨU

1.1. Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài
1.2. Những vẫn đề đặt ra cần tiếp tục nghiên cứu trong luận án, giả
thuyết nghiên cứu và câu hỏi nghiên cứu

7
7
22

Chương 2: CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ ÁP DỤNG PHÁP LUẬT TRONG XÉT
XỬ SƠ THẨM CÁC VỤ ÁN HÌNH SỰ CỦA TÒA ÁN QUÂN
SỰ Ở VIỆT NAM

2.1. Khái niệm, đặc điểm, vai trò áp dụng pháp luật trong xét xử sơ
thẩm các vụ án hình sự của Tòa án quân sự
2.2. Nội dung, qui trình áp dụng pháp luật trong xét xử sơ thẩm các
vụ án hình sự của Tòa án quân sự
2.3. Nguyên tắc áp dụng pháp luật trong xét xử sơ thẩm các vụ án
hình sự của Tòa án quân sự
2.4. Các yếu tố tác động đến hoạt động áp dụng pháp luật trong xét
xử sơ thẩm các vụ án hình sự của Tòa án quân sự

26
26

39
50
57

Chương 3: THỰC TRẠNG ÁP DỤNG PHÁP LUẬT TRONG XÉT XỬ SƠ
THẨM CÁC VỤ ÁN HÌNH SỰ CỦA TÒA ÁN QUÂN SỰ Ở
VIỆT NAM

3.1. Khái quát về Tòa án quân sự Việt Nam
3.2. Những kết quả đạt được trong áp dụng pháp luật xét xử sơ
thẩm các vụ án hình sự của Tòa án quân sự ở Việt Nam và
nguyên nhân
3.3. Những hạn chế về áp dụng pháp luật trong xét xử sơ thẩm các
vụ án hình sự của Tòa án quân sự ở Việt Nam và nguyên nhân

66
66

69
83

Chương 4: QUAN ĐIỂM VÀ GIẢI PHÁP BẢO ĐẢM ÁP DỤNG PHÁP
LUẬT TRONG XÉT XỬ SƠ THẨM CÁC VỤ ÁN HÌNH SỰ
CỦA TÒA ÁN QUÂN SỰ

4.1. Quan điểm bảo đảm áp dụng pháp luật trong xét xử sơ thẩm các
vụ án hình sự của Tòa án quân sự
4.2. Giải pháp bảo đảm áp dụng pháp luật trong xét xử sơ thẩm các
vụ án hình sự của Tòa án quân sự
KẾT LUẬN

DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC ĐÃ CÔNG BỐ
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO

116
116
119
149
152
153


DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT
ADPL

Áp dụng pháp luật

BLDS

Bộ luật Dân sự

BLHS

Bộ luật Hình sự

BLTTHS

Bộ luật Tố tụng Hình sự

HĐXX

Hội đồng xét xử

PLTCTAQS

Pháp lệnh tổ chức Tòa án quân sự

PLHS

Pháp luật Hình sự

PLTTHS

Pháp luật Tố tụng Hình sự

QĐADPL

Quyết định áp dụng pháp luật

TTHS

Tố tụng hình sự

TAND

Tòa án nhân dân

TAQS

Tòa án quân sự

TAQSTW

Tòa án quân sự Trung ương

TAQSQK

Tòa án quân sự Quân khu

TAQSKV

Tòa án quân sự Khu vực

VAHS

Vụ án hình sự

VKSQS

Viện kiểm sát quân sự

VKSQSQK

Viện kiểm sát quân sự Quân khu

VKSQSKV

Viện kiểm sát quân sự Khu vực

XHCN

Xã hội chủ nghĩa


DANH MỤC CÁC BẢNG
Trang
Bảng 3.1:

Thống kê số vụ án trả hồ sơ cho Viện kiểm sát để điều tra
bổ sung từ năm 2005-2015

74

Bảng 3.2:

Tổng số án sơ thẩm bị cải sửa từ năm 2005-2015

78

Bảng 3.3:

Tổng số án sơ thẩm có liên quan đến vấn đề tịch thu và bồi
thường từ năm 2005-2015

Bảng 3.4:

Số vụ án phúc thẩm về nhóm tội xâm phạm tính mạng, sức
khỏe, danh dự, nhân phẩm

Bảng 3.5:

Bảng 3.10:

97

Số vụ án phúc thẩm thuộc nhóm tội xâm phạm nghĩa vụ
trách nhiệm quân nhân trên tổng số vụ án phúc thẩm

Bảng 3.9:

93

Số vụ án phúc thẩm thuộc nhóm tội an toàn công cộng trật
tự công cộng trên tổng số vụ án phúc thẩm

Bảng 3.8:

88

Số vụ án phúc thẩm thuộc nhóm tội xâm phạm sở hữu trên
tổng số vụ án phúc thẩm

Bảng 3.7:

88

Số vụ án bị huỷ, cải sửa thuộc nhóm tội xâm phạm tính
mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm

Bảng 3.6:

79

100

Số vụ án có kháng cáo, kháng nghị liên quan đến vấn đề
tịch thu bồi thường

105

Tổng số án bị sửa về phần dân sự

105


1
MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Hiến pháp năm 2013 đã xác định một cách rõ ràng chức năng thực hiện
quyền tư pháp và nhiệm vụ bảo vệ công lý, bảo vệ quyền con người, quyền công
dân, bảo vệ chế độ xã hội chủ nghĩa, bảo vệ lợi ích của nhà nước, quyền và lợi
ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân của hệ thống Tòa án nhân dân. Xuất phát từ
chức năng, nhiệm vụ đó đòi hỏi Tòa án phải có sự chuyển mình mạnh mẽ, thể
hiện trước hết ở việc nâng cao chất lượng công tác xét xử, trong đó có hoạt động
xét xử các vụ án hình sự. Việc áp dụng pháp luật trong xét xử các vụ án hình sự
được bảo đảm áp dụng đầy đủ, chính xác, nhằm bảo đảm công lý, các quyền và
lợi ích của Nhà nước, xã hội, công dân được bảo vệ là yếu tố căn bản để nâng
cao chất lượng xét xử các vụ án hình sự [51].
Tòa án quân sự là cơ quan xét xử của Nhà nước Cộng hòa xã hội chủ
nghĩa (XHCN) Việt Nam được tổ chức trong Quân đội nhân dân, thực hiện
quyền tư pháp thông qua hoạt động xét xử các vụ án hình sự (VAHS). Xét xử sơ

thẩm các VAHS là một giai đoạn quan trọng của cả quá trình giải quyết một
VAHS, là giai đoạn tập trung cao nhất của việc thực hiện quyền tư pháp. Tòa án
quân sự nhân danh Nhà nước định tội danh, quyết định hình phạt và giải quyết
các vấn đề khác liên quan đến tội phạm. Đây được coi là thời điểm kết thúc một
quá trình tố tụng từ giai đoạn điều tra đến giai đoạn truy tố và giai đoạn xét xử.
Việc áp dụng pháp luật (ADPL) trong xét xử sơ thẩm các VAHS của Toà án
Quân sự (TAQS) có ý nghĩa rất quan trọng trong việc bảo vệ pháp chế XHCN,
tăng cường kỷ luật và sức mạnh chiến đấu của Quân đội, giáo dục quân nhân,
công chức, công nhân quốc phòng trung thành với tổ quốc, chấp hành nghiêm
chỉnh pháp luật, điều lệnh của Quân đội, tôn trọng những quy tắc của cuộc sống
xã hội, ý thức đấu tranh phòng ngừa và chống tội phạm, các vi phạm pháp luật
khác. Vì vậy, ADPL trong xét xử sơ thẩm các VAHS của TAQS là vấn đề đòi
hỏi phải được chú trọng và nâng cao chất lượng mới đáp ứng yêu cầu của thực
tiễn đặt ra. Trong Nghị quyết số 08 - NQ/TW, ngày 20/01/2002 của Bộ Chính trị
về một số nhiệm vụ trọng tâm công tác trong thời gian tới Đảng ta đã chỉ ra:


2
… Khi xét xử, các Toà án phải đảm bảo cho mọi công dân đều bình
đẳng trước pháp luật, thực sự dân chủ, khách quan; Thẩm phán và Hội
thẩm độc lập và chỉ tuân theo pháp luật; việc phán quyết của Tòa án
phải căn cứ chủ yếu vào kết quả tranh tụng tại phiên tòa trên cơ sở xem
xét đầy đủ, toàn diện các chứng cứ, ý kiến của kiểm sát viên, của
người bào chữa, bị cáo, nhân chứng, nguyên đơn, bị đơn và những
người có quyền, lợi ích hợp pháp… để ra những bản án, quyết định
đúng pháp luật, có sức thuyết phục và trong thời hạn quy định [1, tr.2].
Dưới góc độ lý luận: Trong những năm qua, áp dụng pháp luật trong xét
xử sơ thẩm các VAHS của TAQS đã được nghiên cứu ở khía cạnh này hoặc khía
cạnh khác. Tuy nhiên, đến nay chưa có một công trình nào nghiên cứu một cách
đầy đủ, toàn diện, có hệ thống để làm cơ sở lý luận cho việc xét xử sơ thẩm các

VAHS của TAQS ở Việt Nam hiện nay.
Thực tiễn áp dụng pháp luật trong xét xử sơ thẩm các VAHS của TAQS
trong thời gian qua đã mang lại những kết quả, đó là chất lượng xét xử sơ thẩm
các VAHS ngày càng được nâng cao, các vụ án đã xét xử đảm bảo đúng người,
đúng tội, đúng pháp luật, không làm oan người vô tội, không bỏ lọt tội phạm,
không có vụ án nào có sai sót lớn.
Tuy nhiên, việc áp dụng pháp luật trong xét xử sơ thẩm các VAHS của
TAQS vẫn còn không ít những hạn chế, yếu kém phần nào đó chưa đáp ứng được
yêu cầu đấu tranh phòng ngừa tội phạm trong giai đoạn hiện nay như: vi phạm về
xác định tư cách người tham gia tố tụng; vi phạm trong việc đánh giá chứng cứ; vi
phạm quy định về xử lý vật chứng, tịch thu tài sản; vi phạm quy định về viết bản án;
xác định sai vai trò đồng phạm; xác định không đúng hoặc không hết các tình tiết
tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự; quyết định hình phạt chưa tương xứng với
tính chất, mức độ, hậu quả của hành vi phạm tội; xác định không đúng, không đầy
đủ thiệt hại; quyết định mức bồi thường không chính xác...
Trong xu thế đổi mới, hội nhập, mở cửa, việc ADPL trong xét xử sơ thẩm
các VAHS của TAQS cần được tiếp tục nghiên cứu, tiếp thu những tinh hoa
trong cách thức ADPL của một số nước trên thế giới trong việc: Thụ lý vụ án; áp


3
dụng, thay đổi hoặc hủy bỏ biện pháp ngăn chặn; chuyển vụ án; trả hồ sơ để điều
tra bổ sung và quan trọng nhất là ban hành bản án hình sự sơ thẩm. Qua đó để rút
kinh nghiệm ADPL trong xét xử sơ thẩm các VAHS của TAQS ở Việt Nam hiện
nay, nhất là những vụ án có yếu tố nước ngoài.
Xuất phát từ những phân tích trên đây, Nghiên cứu sinh đã lựa chọn vấn
đề "Áp dụng pháp luật trong xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của Toà án
Quân sự ở Việt Nam hiện nay" để làm đề tài nghiên cứu viết Luận án tiến sĩ
luật học.
2. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu của luận án

2.1. Mục đích nghiên cứu
Luận án có mục đích phân tích cơ sở lý luận, đánh giá thực trạng, xây
dựng quan điểm và đề xuất các giải pháp bảo đảm ADPL trong xét xử sơ thẩm
các vụ án hình sự của TAQS ở Việt Nam.
2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu
Luận án có nhiệm vụ nghiên cứu các vấn đề sau:
- Nghiên cứu làm rõ cơ sở lý luận về ADPL trong xét xử sơ thẩm các
VAHS của TAQS ở Việt Nam hiện nay dưới góc độ lý luận Mác- Lênin về Nhà
nước và pháp luật như xây dựng khái niệm, phân tích các đặc điểm và vai trò của
ADPL trong xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của TAQS; làm rõ nội dung, qui
trình ADPL và các yếu tố tác động tới hoạt động ADPL trong xét xử sơ thẩm các
VAHS của TAQS.
- Nghiên cứu về cơ cấu tổ chức, chức năng, nhiệm vụ, quyền hạn và cơ
chế quản lý hệ thống TAQS. Phân tích, đánh giá thực trạng ADPL trong xét xử
sơ thẩm các VAHS của TAQS, từ đó chỉ ra nguyên nhân của những thành tựu đã
đạt được, nguyên nhân của những hạn chế, yếu kém dẫn đến việc ban hành bản
án, quyết định của Tòa án còn oan sai làm ảnh hưởng đến chất lượng trong xét
xử sơ thẩm các vụ án hình sự.
- Hệ thống hóa, phân tích và xây dựng các quan điểm ADPL trong xét xử sơ
thẩm các VAHS của TAQS. Đề xuất các giải pháp cụ thể có tính khả thi nhằm bảo
đảm ADPL trong xét xử sơ thẩm các VAHS của TAQS ở Việt Nam hiện nay.


4
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu của luận án
3.1. Đối tượng nghiên cứu
- Các quan điểm khoa học về lý luận lịch sử Nhà nước và pháp luật liên
quan đến ADPL trong xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của TAQS.
- Các quy định của Hiến pháp, Pháp luật hình sự, Tố tụng hình sự và văn
bản pháp luật được áp dụng trong xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự.

- Thực tiễn áp dụng pháp luật trong xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của
TAQS ở Việt Nam hiện nay.
3.2. Phạm vi nghiên cứu
- Phạm vi nội dung: Trong khuôn khổ quy mô của luận án tiến sĩ luật học,
luận án tập trung làm sáng tỏ các khía cạnh lý luận và thực tiễn về ADPL trong
xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của TAQS. Dựa trên những số liệu cụ thể của
TAQS về ADPL trong xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự, đề xuất các giải pháp
bảo đảm ADPL trong xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của TAQS.
Việc áp dụng pháp luật trong xét xử sơ thẩm các VAHS của TAQS được
thực hiện trong hai giai đoạn; giai đoạn chuẩn bị xét xử và giai đoạn xét xử sơ
thẩm VAHS tại phiên tòa (chủ yếu tập trung vào các tội thường gặp trong công
tác xét xử của Tòa án quân sự)
- Phạm vi không gian: Đề tài triển khai trên phạm vi tất cả các Tòa án
quân sự trong Quân đội.
- Phạm vi thời gian: Mốc thời gian nghiên cứu của đề tài luận án là hoạt
động xét xử của các TAQS từ năm 2005 - 2015.
4. Cơ sở lý luận và phương pháp nghiên cứu của luận án
4.1. Cơ sở lý luận
Luận án được thực hiện trên cơ sở lý luận của chủ nghĩa Mác - Lênin về
Nhà nước và pháp luật; tư tưởng Hồ Chí Minh và quan điểm, đường lối của
Đảng Cộng sản Việt Nam về Nhà nước pháp quyền XHCN của dân, do dân và vì
dân, đặc biệt là quan điểm của Đảng và Nhà nước về cải cách tư pháp theo tinh
thần Nghị quyết số 48-NQ/TW, số 49-NQ/TW của Bộ Chính trị nhằm hoàn thiện
cơ cấu tổ chức và hoạt động của các cơ quan tư pháp trong giai đoạn hiện nay;


5
quan điểm về tính độc lập tư pháp, độc lập xét xử của Tòa án. Tòa án xét xử độc
lập và chỉ tuân theo qui định của pháp luật.
4.2. Phương pháp nghiên cứu

Luận án được sử dụng bởi phương pháp luận của chủ nghĩa duy vật biện
chứng, duy vật lịch sử kết hợp với các phương pháp như phương pháp lôgic và hệ
thống, phương pháp kết hợp giữa lý luận với thực tiễn; phương pháp phân tích,
phương pháp tổng hợp và so sánh, phương pháp lịch sử, phương pháp thống kê.
Cụ thể: Phương pháp phân tích, tổng hợp được sử dụng ở chương 1.
Phương pháp nghiên cứu kết hợp giữa lý luận với thực tiễn, phương pháp lịch sử
được sử dụng ở chương 2, chương 4. Phương pháp hệ thống được sử dụng để
đảm bảo tính nhất quán trong kết cấu của toàn bộ luận án. Phương pháp luật học
so sánh được sử dụng để nghiên cứu về cơ sở lý luận ADPL trong xét xử các
VAHS sơ thẩm của TAQS ở Việt Nam hiện nay (Chương 2). Phương pháp thống
kê xã hội học được thực hiện để đánh giá thực trạng ADPL trong xét xử các
VAHS sơ thẩm của TAQS ở Việt Nam hiện nay (Chương 3).
5. Những điểm mới về khoa học của luận án
Một là, trên cơ sở phân tích một số vấn đề lý luận liên quan áp dụng pháp
luật trong xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của Tòa án quân sự, luận án đã xác
lập các khái niệm như khái niệm về xét xử sơ thẩm vụ án hình sự; khái niệm áp
dụng pháp luật trong xét xử sơ thẩm vụ án hình sự của TAQS.
Hai là, luận án đã nhận diện được đặc điểm của việc áp dụng pháp luật
trong xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của Tòa án quân sự có đặc điểm khác so
với Tòa án nhân dân như đặc điểm áp dụng pháp luật về thẩm quyền, về chủ thể,
đặc điểm về phạm vi áp dụng pháp luật.
Ba là, luận án đã phân tích những kết quả, hạn chế của hoạt động áp dụng
pháp luật trong xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của Tòa án quân sự, chỉ ra
những nguyên nhân hạn chế, yếu kém làm cơ sở cho việc bảo đảm nâng cao chất
lượng áp dụng pháp luật trong xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của Tòa án quân
sự góp phần chống oan sai khi ban hành các quyết định, bản án của Tòa án quân
sự trong giai đoạn hiên nay.


6

Bốn là, những giải pháp đề xuất của luận án nghiên cứu đề tài áp dụng
pháp luật trong xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của Tòa án quân sự góp phần
tích cực vào việc thực hiện chiến lược cải cách tư pháp của Đảng và Nhà nước
ta, trong đó có nội dung nâng cao chất lương hoạt động xét xử của Tòa án nhân
dân nói chung và Tòa án quân sự nói riêng.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận án
Ý nghĩa lý luận: Kết quả nghiên cứu của luận án sẽ góp phần bổ sung và
phát triển và làm phong phú thêm các vấn đề lý luận về ADPL trong xét sử sơ
thẩm các VAHS của TAQS. Góp phần làm sáng tỏ quan điểm của Đảng và Nhà
nước về vị trí, vai trò, chức năng, nhiệm vụ và thẩm quyền của TAQS trong tiến
trình cải cách tư pháp, khẳng định về tính tất yếu chủ trương cải cách tư pháp
của Đảng và Nhà nước ta hiện nay, bảo đảm TAQS luôn là cơ quan thực hiện
quyền tư pháp "Phụng công thủ pháp, chí công, vô tư".
Ý nghĩa thực tiễn: Luận án cung cấp cơ sở khoa học cho các Tòa án và đội
ngũ Thẩm phán của TAQS đang hoạt động xét xử. Luận án là công trình khoa
học có thể làm tài liệu tham khảo cho các nhà khoa học, nhà nghiên cứu giảng
dạy môn Nhà nước và pháp luật trong các Trường Đại học chuyên luật và không
chuyên luật, trong hệ thống các Trường chính trị từ Trung ương đến địa phương.
Đặc biệt Luận án góp phần cung cấp cơ sở khoa học về ADPL trong xét xử sơ
thẩm các VAHS cho những người làm công tác xét xử của TAQS.
7. Kết cấu của đề tài nghiên cứu
Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung
luận án được kết cấu gồm 4 chương, 11 tiết.


7
Chương 1
TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI
LUẬN ÁN VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA CẦN TIẾP TỤC NGHIÊN CỨU
1.1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI

1.1.1. Tình hình nghiên cứu trong nước
1.1.1.1. Nhóm công trình nghiên cứu về áp dụng pháp luật
Nghiên cứu về ADPL trong xét xử sơ thẩm các VAHS của TAQS, góc
tiếp cận đầu tiên đều phải xuất phát từ việc tìm hiểu các kiến thức nền tảng lý
luận chung về ADPL. Trên phương diện này, có thể điểm danh một số công trình
nghiên cứu tiêu biểu sau:
- Đề tài khoa học cấp Bộ: "Cơ sở pháp lý bảo đảm sự độc lập xét xử của
Tòa án trong điều kiện xây dựng nhà nước pháp quyền và hội nhập quốc tế ở
nhà nước ta hiện nay" của tác giả Bùi Nguyên Khánh [31]. Nội dung nghiên cứu
của đề tài gồm 4 phần, tập trung nghiên cứu những vấn đề lý luận cơ bản về độc
lập xét xử, cơ sở hiến định và pháp luật đảm bảo độc lập xét xử của tòa án trong
nhà nước pháp quyền, các yêu cầu độc lập xét xử trong điều kiện xây dưng nhà
nước pháp quyền ở Việt Nam, xu hướng và giải pháp đảm bảo độc lập xét xử ở
Việt Nam hiện nay.
- Đề tài nghiên cứu khoa học: "Áp dụng pháp luật ở Việt Nam hiện nay"
của tác giả Nguyễn Thị Hồi [27] đã phân tích một số vấn đề lý luận chung về
ADPL như: khái niệm, đặc điểm, các trường hợp cần ADPL, quy trình ADPL,
quyết định ADPL, ADPL tương tự. Phân tích những vấn đề lý luận và thực tiễn
về ADPL một số lĩnh vực cụ thể như: hình sự, dân sự, hành chính... những thành
tựu đạt được, những hạn chế, tồn tại trong hoạt động này; những biện pháp cần
thực hiện để phát huy ưu điểm và khắc phục hạn chế nhằm hoàn thiện hệ thống
pháp luật, nâng cao hiệu quả ADPL đồng thời làm sáng tỏ và hoàn thiện thêm
những lý luận chung về ADPL.
- Cuốn: "Những vấn đề cơ bản về Nhà nước và Pháp luật", Chương IX
"ADPL" của tác giả Đào Trí Úc [69]. Trong đó nêu lên khái niệm, phân tích vị


8
trí của ADPL trong hệ thống pháp luật, luận giải vai trò tính chất của thực tiễn

ADPL trong xét xử ở Việt Nam, đặc biệt, tác giả nhấn mạnh việc ADPL trong
xét xử các VAHS để đảm bảo xét xử đúng người, đúng tội, đúng pháp luật.
- Ngoài ra còn có các sách chuyên khảo như: "Nhà nước và pháp luật của
chúng ta trong sự nghiệp đổi mới" của tác giả Đào Trí Úc [70]; "Xây dựng và
hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt nam những vấn đề lý luận và thực tiễn" của
tác giả Lê Minh Tâm [57]; "Thực hiện và áp dụng pháp luật ở Việt Nam" của tác
giả Nguyễn Minh Đoan [17]; "Xây dựng và hoàn thiện hệ thống pháp luật Việt
Nam trong bối cảnh xây dựng Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa" của tác
giả Nguyễn Minh Đoan [18]…
- "Giáo trình cao cấp lý luận chính trị" của Học viện Chính trị quốc gia
Hồ Chí Minh [25]. Trong giáo trình này, phần: "Áp dụng pháp luật" do tác giả
Nguyễn Cảnh Quý trình bày đã làm rõ khái niệm ADPL, phân tích các đặc điểm,
các giai đoạn của quá trình ADPL cũng như các trường hợp ADPL. …
- "Giáo trình Lý luận chung về Nhà nước và pháp luật" của Trường Đại
học Luật Hà Nội [67].
- "Giáo trình Lý luận chung về Nhà nước và pháp luật" của tác giả Hoàng
Thị Kim Quế [40].
- "Giáo trình lý luận chung về nhà nước và Pháp luật" của Học viện
Chính trị quốc gia Hồ Chí Minh [24]. Trong đó phần Thực hiện pháp luật đã nêu
lên khái niệm thực hiện pháp luật; khái niệm ADPL; phân tích đặc điểm các
trường hợp ADPL; các giai đoạn ADPL; ADPL tương tự.
- Một số bài báo trong đó có bài báo: "Áp dụng pháp luật ở Việt Nam hiện
nay một số vấn đề lý luận và thực tiễn" của tác giả của Nguyễn Thị Hồi [27]. Bài
viết đã phân tích một số vấn đề lý luận như: khái niệm, đặc điểm, vai trò của
ADPL, nêu lên thực tiễn ADPL trong một số lĩnh vực, đặc biệt là lĩnh vực LHS
và TTHS, đưa ra quan điểm về thực tiễn ADPL trong các lĩnh vực này.
- Luận án tiến sĩ luật học: "Áp dụng pháp luật giải quyết các tranh chấp
kinh tế ở nước ta hiện nay" của của tác giả Trần Minh Chất [11]. Luận án đã đưa
ra các khái niệm ADPL hình sự để giải quyết các tranh chấp kinh tế ở Việt Nam.

9
Luận án cũng nghiên cứu thực trạng ADPL hình sự giải quyết các tranh chấp
kinh tế ở nước ta từ đó phát hiện những bất cập liên quan đến hệ thống pháp luật
về giải quyết tranh chấp kinh tế hiện nay. Luận án đưa ra các giải pháp khắc
phục hạn chế tình trạng ADPL hình sự trong giải quyết các tranh chấp kinh tế.
- Luận án tiến sĩ luật học "Áp dụng pháp luật trong quản lý Nhà nước về
đất đai của Ủy ban nhân dân thành phố Hồ Chí Minh hiện nay" của tác giả Lê
Văn Thành [59]. Luận án nghiên cứu những vấn đề lý luận về ADPL và ADPL
trong quản lý Nhà nước về đất đai của UBND cấp tỉnh, công trình đã phân tích
đánh giá thực trạng và xây dựng các quan điểm, đề xuất các giải pháp bảo đảm
quản lý Nhà nước về đất đai ở thành phố Hồ Chí Minh.
Ngoài ra có khá nhiều luận văn thạc sĩ được bảo vệ thành công tại nhiều
cơ sở đào tạo luật ở trong nước đã trực tiếp luận giải các khía cạnh lý luận và
thực tiễn liên quan đến hoạt động ADPL trên các lĩnh vực khác nhau.
1.1.1.2. Nhóm công trình nghiên cứu về áp dụng pháp luật trong xét xử
các vụ án hình sự
Liên quan đến mảng vấn đề này, có thể kể đến một số công trình nghiên
cứu sau:
- Sách chuyên khảo: "Pháp luật hình sự - thực tiễn xét xử và án lệ" của
tác giả Đinh Văn Quế [41]. Cuốn sách gồm ba phần: Phần thứ nhất phân tích
một số vấn đề về LHS như: hiệu lực về thời gian của Bộ luật Hình sự
(BLHS); một số vấn đề về tội phạm trong BLHS năm 1999; quyết định hình
phạt quy định trong BLHS năm 1999, một số vấn đề về tổng hợp hình phạt tù
với hình phạt cải tạo không giam giữ. Phần thứ hai: phân tích một số vấn đề
về Luật Tố tụng hình sự (TTHS) như: Những quy định mới về người tiến
hành tố tụng trong Bộ luật Tố tụng hình sự (BLTTHS) năm 2003; một số vấn
đề cần chú ý về tư cách người tham gia tố tụng, người bào chữa, vai trò của
chủ tọa phiên tòa, những vấn đề về sửa bản án sở thẩm, những trường hợp tòa
án cấp phúc thẩm hủy bản án sơ thẩm, căn cứ kháng nghị giám đốc thẩm, giải

quyết phần dân sự trong VAHS... theo quy định BLTTHS năm 2003. Phần thứ
ba: bình luận một số vụ án cụ thể.


10
- Sách chuyên khảo: "Thực tiễn áp dụng pháp luật hình sự - Những vấn đề
lý luận và thực tiễn" của tác giả Đinh Văn Quế [42]. Cuốn sách gồm hai phần:
Phần thứ nhất đề cập đến một số vấn đề vướng mắc, bất cập của LHS hướng sửa
đổi bổ sung. Phần thứ hai đề cập một số vướng mắc, bất cập của BLTTHS và
hướng sửa đổi, bổ sung.
- Sách chuyên khảo: "Những vấn đề lý luận và thực tiễn áp dụng pháp
luật Tố tụng hình sự ở Việt Nam" của Trần Minh Hưởng, Trịnh Tiến Việt [30].
Cuốn sách mở rộng các góc nhìn khác nhau, bình luận chuyên sâu về những tri
thức cơ bản của Luật Tố tụng hình sự; đồng thời phân tích nội dung cập nhật của
các văn bản mới nhất trong quá trình thi hành Bộ luật Tố tụng hình sự; đặc biệt
các nội dung liên quan đến oan sai trong Luật trách nhiệm bồi thường Nhà nước
năm 2009, việc thi hành bản án, quyết định của Tòa án trong Luật Thi hành án
hình sự năm 2010.
- Bài viết: "Một số vấn đề khi áp dụng Điều 47 Bộ luật Hình sự" của tác
giả Nguyễn Minh Hải [21]. Bài viết phân tích Điều 47 của BLHS quy định về
việc quyết định hình phạt nhẹ hơn quy định của BLHS. Trên thực tế, việc áp
dụng Điều 47 của BLHS là không dễ dàng. Tác giả đưa ra ví dụ vụ án cụ thể và
phân tích về vấn đề này.
- Bài viết: "Đặc điểm của mô hình tranh tụng và phương pháp hoàn thiện
mô hình tố tụng hình sự ở Việt Nam" của Nguyễn Đức Mai [38]. Bài viết gồm
hai phần. Phần thứ nhất: phân tích đặc điểm của mô hình tố tụng tranh tụng, khái
quát các loại hình tố tụng, tố tụng tranh tụng, tố tụng thẩm vấn và tố tụng pha
trộn; bản chất của tố tụng tranh tụng, phạm vi và nội dung tranh tụng; địa vị
pháp lý và chức năng của các chủ thể trong tố tụng tranh tụng. Phần thứ hai:
phương hướng và giải pháp hoàn thiện mô hình TTHS ở Việt Nam đưa ra nhu

cầu và một số định hướng hoàn thiện mô hình tố tụng ở Việt Nam. Trên cơ sở đó
đề xuất một số giải pháp hoàn thiện mô hình tố tụng ở Việt Nam.
- Bài viết: "Trao đổi một số vấn đề về việc xét xử sơ thẩm vụ án hình sự"
của tác giả Phạm Thái Quý [55]. Bài viết phân tích thực tiễn một số vấn đề liên
quan đến hoạt động xét xử các VAHS sơ thẩm như: vấn đề bị cáo nói lời sau


11
cùng khi kết thúc giai đoạn tranh luận; việc xác định tên gọi khác của bị cáo; có
gọi là người giám hộ hay không; về bản án hình sự sơ thẩm và vấn đề xác định
án trọng điểm và án mẫu.
- Bài viết: "Hoàn thiện một số quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự về
chuẩn bị xét xử sơ thẩm vụ án hình sự" của tác giả Vũ Gia Lâm [33]. Thực tiễn
áp dụng các quy định của BLTTHS trong giai đoạn chuẩn bị xét xử vẫn còn tồn
tại những vướng mắc, bất cập như: một số quyết định mà Thẩm phán được phân
công chủ tọa phiên tòa có thể ban hành trong giai đoạn chuẩn bị xét xử; việc giao
các quyết định của Tòa án khi mở phiên tòa. Tác giả đã phân tích thực trạng đó
và đưa ra phương hướng hoàn thiện các quy định của BLTTHS về giai đoạn
chuẩn bị xét xử.
- Bài viết: "Mấy vấn đề áp dụng pháp luật trong xét xử" của của tác giả
Quách Thành Vinh, Đàm Kim Yến [77]. Bài viết nêu nên những vướng mắc
trong việc ADPL về bồi thường thiệt hại do nhiều người cùng gây ra, trách
nhiệm bồi thường thiệt hại và án phí và quan điểm của tác giả về vấn đề này.
- Bài viết: "Một số vấn đề cần chú ý khi áp dụng các tình tiết tăng nặng,
giảm nhẹ trách nhiệm hình sự" của tác giả Đinh Văn Quế [43]. Bài viết nêu lên
quan điểm trong việc áp dụng các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình
sự; phân biệt các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm hình sự với các tình
tiết là yếu tố định tội; phân biệt các tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ trách nhiệm
hình sự với các tình tiết là dấu hiệu định khung hình phạt..
- Bài viết: "Một số vấn đề khi áp dụng tình tiết lợi dụng chức vụ, quyền

hạn để phạm tội" của tác giả Đinh Văn Quế [44]. Tác giả cho rằng: việc xác định
chính xác và áp dụng đúng tình tiết "lợi dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội" là
vấn đề quan trọng, nó không chỉ có ý nghĩa trong việc xác định tội danh, định
khung hình phạt hay chỉ là tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự, mà còn có ý
nghĩa quan trọng để phân biệt tội phạm này với tội phạm khác cùng có tình tiết "
lợi dụng chức vụ, quyền hạn để phạm tội".
- Bài viết: "Thực trạng và hướng hoàn thiện chức năng xét xử của Tòa án
trong Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2003" của tác giả Nguyễn Hoài Nam [39].


12
Bài viết phân tích thực trạng chức năng xét xử của Tòa án trong BLTTHS năm
2003 còn tồn tại những quy định không phù hợp với chức năng xét xử của Tòa
án, không làm rõ các chức năng buộc tội, gỡ tội và xét xử cũng như không phân
định cụ thể về tổ chức, nhiệm vụ của các cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến
hành tố tụng, người bào chữa và những người tham gia tố tụng khác, trên cơ sở
đó đưa ra kiến nghị phương hướng hoàn thiện chức năng xét xử của Tòa án.
- Bài viết: "Phương hướng hoàn thiện các quy định của Bộ luật Tố tụng
hình sự về xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự" của tác giả Đinh Văn Quế [45]. Bài
viết phân tích những vướng mắc trong xét xử sơ thẩm theo BLTTHS năm 2003
về thẩm quyền xét xử; giới hạn của việc xét xử; về người tiến hành tố tụng và
người tham gia tố tụng; hình thức và thủ tục tại phiên tòa sơ thẩm. Trên cơ sở đó
tác giả đưa ra phương hướng hoàn thiện thủ tục xét xử sơ thẩm VAHS gồm các
giải pháp: xác định mô hình TTHS; xây dựng pháp luật; nâng cao trình độ, năng
lực cho Thẩm phán, công tố viên, Điều tra viên và Luật sư đáp ứng yêu cầu cải
cách tư pháp.
- Bài viết: "Bàn về việc sử dụng án lệ" của tác giả Ngô Cường [12]. Tác
giả phân tích chiến lược cải cách tư pháp và vấn đề sử dụng án lệ; khái niệm về
án lệ; so sánh việc sử dụng án lệ tại các hệ thống pháp luật Common law và
Civill law. Tác giả đưa ra vấn đề vì sao chúng ta cần phải sử dụng án lệ: sử dụng

án lệ đảm bảo cho việc ADPL thống nhất; giúp cho công tác hướng dẫn áp dụng
thống nhất pháp luật của Toà án nhân dân (TAND) Tối cao được kịp thời, đầy
đủ. Nêu lên quy trình hình thành án lệ.
- Bài viết: "Hoàn thiện một số quy định về xét xử sơ thẩm hình sự nhằm
thực hiện có hiệu quả nguyên tắc hai cấp xét xử" của Vũ Gia Lâm [35]. Bài viết
phân tích bên cạnh kết quả khả quan đạt được trong việc thực hiện nguyên tắc
hai cấp xét xử, việc xét xử sơ thẩm vẫn còn có những tồn tại, vướng mắc đó là:
mặc dù chất lượng xét xử từng bước được nâng lên nhưng tỷ lệ bản án sơ thẩm
bị kháng cáo, kháng nghị còn tương đối cao; vẫn còn nhiều vụ án Tòa phúc thẩm
phải hủy, sửa và đưa ra giải pháp hoàn thiện quy định về xét xử sơ thẩm để thực
hiện tốt nguyên tắc hai cấp xét xử.


13
- Bài viết: "Một số ý kiến về vệc quy định và áp dụng chế tài pháp luật ở Việt
Nam hiện nay" của Nguyễn Minh Đoan [19]. Bài viết phân tích chế tài, tác dụng
của chế tài pháp luật; đưa ra một số nhận xét về chế tài pháp luật và việc áp dụng ở
Việt Nam hiện nay như: việc quy định chế tài trong pháp luật; thực tiễn áp dụng chế
tài pháp luật. Trên cơ sở đó, tác giả có kiến nghị về việc quy định và áp dụng chế tài
pháp luật. Việc quy định và áp dụng chế tài pháp luật ở Việt Nam cần phù hợp với
điều kiện kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội và lối sống của người Việt Nam.
- Bài viết: "Áp dụng pháp luật trong hoạt động xét xử án hình sự của Toà
án nhân dân các cấp - nhìn từ một địa phương" của Nguyễn Quang Vũ [79]. Bài
viết phân tích thực tiễn xét xử án hình sự của TAND tỉnh Phú Thọ chỉ ra những
sai sót thường mắc phải là: định tội danh không đúng; áp dụng không đúng các
điều, khoản của BLHS; áp dụng tình tiết tăng nặng, giảm nhẹ TNHS chưa phù
hợp dẫn đến xử bị cáo quá nhẹ hoặc quá nặng, cho hưởng án treo, xử dưới khung
hình phạt không đúng quy định của pháp luật. Trên cơ sở đó tác giả đưa ra các
giải pháp nâng cao chất lượng xét xử của Tòa án các cấp.
- Luận án tiến sĩ luật học: "Áp dụng pháp luật trong hoạt động xét xử của

Toà án nhân dân ở Việt Nam hiện nay" của tác giả Lê Xuân Thân [60]. Luận án
đã nêu lên cơ sở lý luận về ADPL trong hoạt động xét xử của TAND; Thực trạng
ADPL trong hoạt động xét xử của TAND ở Việt Nam; Quan điểm và giải pháp
nâng cao chất lượng ADPL trong hoạt động xét xử của TAND ở Việt Nam.
- Luận án tiến sĩ luật học: "Thời hạn tố tụng trong pháp luật tố tụng hình
sự và thực tiễn áp dụng tại Việt Nam" của tác giả Hoàng Anh Tuyên [68]. Thời
hạn TTHS là một nội dung quan trọng của pháp luật tố tụng hình sự (PLTTHS),
có ý nghĩa trên cả hai phương diện bảo đảm quyền con người, quyền công dân,
đấu tranh phòng, chống tội phạm và vi phạm pháp luật. Việc quy định thời hạn
TTHS hợp lý, khoa học là cơ sở quan trọng để bảo đảm tốt nhất quyền và lợi ích
hợp pháp của các chủ thể tham gia quan hệ này, đồng thời tạo điều kiện cho các
cơ quan tiến hành tố tụng, người tiến hành tố tụng áp dụng quy định này một
cách chính xác trong việc phát hiện và xử lý tội phạm nhằm nâng cao hiệu lực,
hiệu quả của hoạt động TTHS.


14
- Luận án tiến sĩ luật học: "Mô hình tố tụng hình sự Việt Nam và vấn đề áp
dụng tố tụng tranh tụng" của tác giả Nguyễn Thị Thủy [61]. Mô hình TTHS là
nội dung trong nhiều công trình nghiên cứu của các học giả trên thế giới và là
mục tiêu, đối tượng được các quốc gia hướng tới khi xem xét, hoàn thiện hệ
thống tư pháp hình sự. Tuy vậy, ở nước ta, mô hình TTHS và việc hoàn thiện mô
hình TTHS chưa được xem xét đúng mức cả trên phương diện nhận thức, lý
luận, thực tiễn xây dựng và ADPL.
- Luận văn thạc sĩ luật học: "Áp dụng pháp luật trong hoạt động xét xử án
hình sự của Toà án nhân dân ở tỉnh Ninh Bình" của tác giả Nguyễn Đức Hiệp
[22]. Luận văn đã phân tích cơ sở lý luận về ADPL trong hoạt động xét xử án
hình sự như: khái niệm, đặc điểm, các giai đoạn ADPL và các tiêu chí đánh giá
việc ADPL trong hoạt động xét xử các VAHS; thực trạng ADPL trong hoạt động
xét xử án hình sự của TAND ở tỉnh Ninh Bình. Trên cơ sở đó đưa ra các quan

điểm và giải pháp bảo đảm việc ADPL trong hoạt động xét xử án hình sự của
TAND ở tỉnh Ninh Bình.
- Luận văn thạc sĩ: "Áp dụng pháp luật trong hoạt động xét xử án hình sự
của Toà án nhân dân tỉnh Hà Nam" của tác giả Đặng Văn Hưng [29]. Luận văn
phân tích cơ sở lý luận về ADPL trong hoạt động xét xử án hình sự của TAND
như: khái niệm, đặc điểm, vai trò của ADPL trong hoạt động xét xử án hình sự
của TAND, các giai đoạn, nội dung và các yếu tố ảnh hưởng đến ADPL trong
hoạt động xét xử của TAND. Nêu nên thực trạng ADPL trong hoạt động xét xử án
hình sự của TAND tỉnh Hà Nam, kết quả đạt được, những hạn chế trong hoạt động
xét xử án hình sự của TAND tỉnh Hà Nam cũng như nguyên nhân của những hạn
chế đó. Chỉ ra yêu cầu khách quan, phương hướng và giải pháp bảo đảm nâng cao
chất lượng trong hoạt động xét xử án hình sự của TAND tỉnh Hà Nam.
1.1.1.3. Nhóm công trình nghiên cứu trực diện về áp dụng pháp luật
trong xét xử sơ thẩm các vụ án hình sự của Tòa án quân sự
- Đề tài nghiên cứu khoa học: "Nâng cao chất lượng hiệu quả xét xử sơ
thẩm của Toà án Quân sự trong thời kỳ mới" của Tổng cục Chính trị [65]. Đề tài
đã nghiên cứu làm sáng tỏ những vấn đề lý luận về chất lượng hoạt động xét xử
sơ thẩm các VAHS của TAQS. Đánh giá một cách khách quan thực trạng chất


15
lượng hoạt động xét xử sơ thẩm các VAHS của TAQS, đưa ra những ưu điểm, hạn
chế và những nguyên nhân của thực trạng. Đề xuất một số giải pháp có tính khả thi
nhằm nâng cao chất lượng hoạt động xét xử sơ thẩm các VAHS của TAQS.
- Bài viết: "Về áp dụng tình tiết tăng nặng phạm tội có tổ chức và phạm
tội nhiều lần" của tác giả Vũ Thành Long [36]. Trong bài báo này, tác giả đưa ra
ví dụ các vụ án cụ thể để phân tích đặc điểm nhận biết tình tiết tăng nặng phạm
tội có tổ chức và phạm tội nhiều lần.
- Bài viết: "Mấy kiến nghị từ một số trường hợp áp dụng pháp luật" của tác
giả Quách Thành Vinh [76]. Tác giả đã phân tích những vướng mắc, bất cập từ thực

tiễn xét xử của TAQS và đưa ra giải pháp hoàn thiện quy định của BLTTHS.
- Bài viết: "Một số vướng mắc khi áp dụng các quy định của pháp luật về
giám định tư pháp" của Nguyễn Văn Trượng [66]. Bài viết phân tích giám định
tư pháp là hoạt động bổ trợ tư pháp giữ vai trò quan trọng trong quá trình điều
tra, truy tố, xét xử các VAHS. Thực tiễn áp dụng các quy định của pháp luật về
giám định tư pháp để trưng cầu giám định và sử dụng kết quả giám định phục vụ
cho việc giải quyết VAHS ở TAQS vẫn còn tồn tại những vướng mắc, bất cập về
việc giám định lại; yêu cầu về mặt pháp lý đối với các thành viên Hội đồng giám
định do Bộ trưởng hoặc cấp tương đương thành lập; căn cứ để truy cứu trách nhiệm
hình sự đối với người thực hiện hành vi xâm phạm sức khỏe của người khác khi
người bị hại từ chối giám định; việc triệu tập giám định viên đến phiên tòa trong
trường hợp người đã tiến hành giám định không còn là giám định viên nữa.
- Bài viết: "Mấy vấn đề về áp dụng pháp luật đối với người chưa thành
niên phạm tội bị xử phạt tù" của tác giả Quách Thành Vinh [78]. Bài viết phân
tích về quyết định hình phạt tù đối với người chưa thành niên phạm tội do cấu
tạo các điều luật thuộc loại quy phạm viện dẫn nên trong thực tiễn xét xử các
VAHS của TAQS, chủ thể ADPL còn có nhiều sai sót trong việc áp dụng Điều
47 BLHS đối với người chưa thành niên phạm tội bị xử phạt tù.
- Bài viết: "Một số vấn đề về hoàn thiện quy định của Bộ luật Tố tụng
hình sự về thủ tục xét xử sơ thẩm" của Trần Văn Độ [20]. Bài viết nêu lên cơ sở
của việc hoàn thiện thủ tục xét xử sơ thẩm; quy định của BLTTHS về thủ tục xét
xử sơ thẩm và những bất cập như: bất cập ở quy định về giai đoạn chuẩn bị xét


Luận án đầy đủ ở file: Luận án full