Nghiên cứu tiền lương thu nhập trong các DN ngoài Nhà nước trên địa bàn Hà Nội.PDF

Tr−êng ®¹i häc kinh tÕ quèc d©n

Chuyªn ng nh:
M sè:

!"#!##!$#
!"#!##!$#

%&

'(
Ng−êi h−íng dÉn khoa häc:
#!

'! '! )

! '!

0 $##

*%+, ,

%-. *%

%/


ii

L I CAM ðOAN
L I CAM ðOAN

Tôi xin cam ñoan ñây là công trình nghiên c u c a
riêng tôi. Các thông tin và k t qu nghiên c u trong lu!n án
là do tôi t# tìm hi$u, ñúc k t và phân tích m)t cách trung
th#c, phù h+p v,i tình hình th#c t .
Nghiên c u sinh

Vũ H ng Phong


iii

M CL C
L I CAM ðOAN ...................................................................................................... ii
GI I THÍCH CÁC T! VI"T T#T TRONG LU&N ÁN..................................... vi
DANH M C B NG BI*U, BI*U ð,, SƠ ð,.................................................... vii
DANH M C BI*U ð,............................................................................................ ix
DANH M C SƠ ð, ................................................................................................ ix
M0 ð1U .................................................................................................................... 1
CHƯƠNG 1: CƠ S0 KHOA H6C V7 TI7N LƯƠNG, THU NH&P C8A
NGƯ I LAO ð9NG TRONG CÁC DOANH NGHI:P .................................... 13
1.1.

Doanh nghi=p và ngưAi lao ñDng trong doanh nghi=p........................... 13

1.1.1.

Khái ni/m và phân lo0i doanh nghi/p......................................................... 13

1.1.2.

Lao ñ)ng và phân lo0i lao ñ)ng trong doanh nghi/p .................................. 15

1.2.

TiIn lương, thu nhKp cLa ngưAi lao ñDng trong doanh nghi=p ............ 16

1.2.1.

Khái ni/m, b n ch6t c a ti7n lương............................................................. 16

1.2.2.

Khái ni/m và c6u trúc thu nh!p c a ngư;i lao ñ)ng trong doanh nghi/p .. 21

1.2.3.

H/ th=ng ch> tiêu ñánh giá th#c tr0ng ti7n lương, thu nh!p c a ngư;i lao
ñ)ng trong doanh nghi/p............................................................................. 25

1.2.4.

Các h@c thuy t v7 ti7n lương, thu nh!p trong n7n kinh t thA trư;ng ......... 30

1.3.

Các nhân tP tác ñDng ñQn tiIn lương, thu nhKp cLa ngưAi lao ñDng
trong doanh nghi=p. .................................................................................. 34

1.3.1.

Các nhân t= bên trong doanh nghi/p........................................................... 34

1.3.2.

Các nhân t= bên ngoài doanh nghi/p .......................................................... 39

1.4.

SS cTn thiQt cLa nghiên c u tiIn lương và thu nhKp cLa ngưAi lao
ñDng trong các doanh nghi=p ngoài nhà nưUc trên ñVa bàn Hà NDi..... 41

1.5.

Kinh nghi=m rút ra t[ nghiên c u tiIn lương, thu nhKp cLa ngưAi
lao ñDng trong doanh nghi=p cLa mDt sP quPc gia trên thQ giUi. .......... 45

1.5.1.

Kinh nghi/m c a Trung Qu=c..................................................................... 45

1.5.2.

Kinh nghi/m c a Singapore ........................................................................ 47


iv

1.5.3.

Kinh nghi/m c a MI................................................................................... 50

1.5.4.

Bài h@c kinh nghi/m rút ra cho các doanh nghi/p ngoài nhà nư,c c a
Vi/t Nam ..................................................................................................... 51

CHƯƠNG 2: PHÂN TÍCH TH^C TR_NG TI7N LƯƠNG, THU NH&P
C8A NGƯ I LAO ð9NG TRONG CÁC DOANH NGHI:P NGOÀI NHÀ
NƯaC TRÊN ðcA BÀN HÀ N9I ......................................................................... 54
2.1.

ðdc ñiem tS nhiên, kinh tQ g xã hDi cLa Hà NDi inh hưjng ñQn sS
phát trien doanh nghi=p ngoài Nhà nưUc trên ñVa bàn Hà NDi. ........... 54

2.1.1.

ðNc ñi$m t# nhiên ....................................................................................... 54

2.1.2.

ðNc ñi$m kinh t O xã h)i ............................................................................ 56

2.2.

ðdc ñiem cLa doanh nghi=p ngoài nhà nưUc trên ñVa bàn Hà NDi
inh hưjng tUi tiIn lương, thu nhKp cLa ngưAi lao ñDng. ...................... 58

2.2.1.

Tình hình phát tri$n doanh nghi/p ngoài nhà nư,c trên ñAa bàn Hà N)i.... 58

2.2.2.

ðNc ñi$m c a doanh nghi/p ngoài nhà nư,c trên ñAa bàn Hà N)i.............. 59

2.3.

Phân tích thSc trmng tiIn lương, thu nhKp cLa ngưAi lao ñDng trong
các doanh nghi=p ngoài nhà nưUc trên ñVa bàn Hà NDi......................... 70

2.3.1.

Phân tích s# bi n ñ)ng ti7n lương, thu nh!p c a ngư;i lao ñ)ng trong
các doanh nghi/p ngoài nhà nư,c. .............................................................. 70

2.3.2.

Phân tích th#c tr0ng ti7n lương, thu nh!p c a ngư;i lao ñ)ng trong các
doanh nghi/p ngoài nhà nư,c trên ñAa bàn Hà N)i theo lo0i lao ñ)ng ....... 83

2.3.3.

Phân tích m=i quan h/ giTa t=c ñ) tăng ti7n lương bình quân v,i t=c ñ)
tăng năng su6t lao ñ)ng và l+i nhu!n. ......................................................... 86

2.3.4.

ðánh giá c a ngư;i lao ñ)ng v7 ti7n lương, thu nh!p trong các doanh
nghi/p ngoài nhà nư,c trên ñAa bàn Hà N)i................................................ 87

2.4.

Phân tích các nhân tP inh hưjng ñQn tiIn lương, thu nhKp cLa
ngưAi lao ñDng trong các doanh nghi=p ngoài nhà nưUc trên ñVa bàn
Hà NDi. .................................................................................................................89

2.4.1.

Các nhân t= bên trong doanh nghi/p........................................................... 89

2.4.2.

Các nhân t= bên ngoài doanh nghi/p ........................................................ 117


v

TÓM T#T CHƯƠNG 2........................................................................................ 127
CHƯƠNG 3: QUAN ðI*M, KHUY"N NGHc VÀ GI I PHÁP HOÀN
THI:N TI7N LƯƠNG, THU NH&P C8A NGƯ I LAO ð9NG
TRONG CÁC DOANH NGHI:P NGOÀI NHÀ NƯaC TRÊN ðcA
BÀN HÀ N9I ........................................................................................... 131
3.1.

ðinh hưUng phát trien doanh nghi=p ngoài nhà nưUc trên ñVa bàn
Hà NDi ñQn năm 2015 và 2020 ................................................................ 131

3.1.1.

B=i c nh và xu hư,ng phát tri$n doanh nghi/p ngoài nhà nư,c............... 131

3.1.2.

ðAnh hư,ng phát tri$n doanh nghi/p ngoài nhà nư,c trên ñAa bàn Hà
N)i ............................................................................................................. 135

3.2.

Các quan ñiem hoàn thi=n tiIn lương, thu nhKp cho ngưAi lao ñDng
trong các doanh nghi=p ngoài nhà nưUc trên ñVa bàn Hà NDi ............ 137

3.3.

Các giii pháp hoàn thi=n tiIn lương, thu nhKp cLa ngưAi lao ñDng
trong các doanh nghi=p ngoài nhà nưUc trên ñVa bàn Hà NDi ........... 139

3.3.1.

Các gi i pháp tV phía các doanh nghi/p ngoài nhà nư,c.......................... 139

3.3.2.

Các gi i pháp hW tr+ c a Nhà nư,c ........................................................... 167

3.3.3.

Các gi i pháp khác .................................................................................... 173

3.4.

MDt sP khuyQn nghV ñPi vUi Nhà nưUc và các bên liên quan............... 176

3.4.1.

Khuy n nghA ñ=i v,i Nhà nư,c. ................................................................ 176

3.4.2.

Khuy n nghA ñ=i v,i chính quy7n thành ph= Hà N)i ............................... 179

3.4.3.

Khuy n nghA ñ=i v,i TXng liên ñoàn lao ñ)ng Vi/t Nam......................... 179

3.4.4.

Khuy n nghA ñ=i v,i ñ0i di/n gi,i ch

(Phòng thương m0i và công

nghi/p Vi/t Nam O VCCI) ......................................................................... 181
TÓM T#T CHƯƠNG 3........................................................................................ 182
K"T LU&N ............................................................................................................ 184
DANH M C CÁC CÔNG TRÌNH NGHIÊN CxU LIÊN QUAN ðà ðƯzC
CÔNG B{ C8A TÁC GI .................................................................................. 187
DANH M C TÀI LI:U THAM KH O............................................................ 188
PH L C

vi

GI I THÍCH CÁC T! VI"T T#T TRONG LU&N ÁN
STT

CÁC T^ VI_T T`T

GIbI THÍCH

1

BHXH

B o hi$m xã h)i

2

BHYT

B o hi$m y t

3

CTCP

Công ty cX phfn

4

BLðTBXH

B) Lao ñ)ng thương binh và xã h)i

5

CPSX

Chi phí s n xu6t

6

DN

Doanh nghi/p

7

DNNN

Doanh nghi/p Nhà nư,c

8

DNNNN

Doanh nghi/p ngoài nhà nư,c

9

DN FDI

Doanh nghi/p có v=n ñfu tư nư,c ngoài

10

DT

Doanh thu

11

Lð

Lao ñ)ng

12

LN

L+i nhu!n

13

NSLð

Năng su6t lao ñ)ng

14

TðCMKT

Trình ñ) chuyên môn O kI thu!t

15

TNHH

Trách nhi/m hTu h0n

16

TLBQ

Ti7n lương bình quân

17

TNBQ

Thu nh!p bình quân

18

VA

Giá trA gia tăng

19

VCA

Liên minh h+p tác xã Vi/t Nam

20

VCCI

Phòng công nghi/p và thương m0i Vi/t Nam

21

WTO

TX ch c thương m0i th gi,i


vii

DANH M C B NG BI*U, BI*U ð,, SƠ ð,
DANH M C B NG
Bing 2.1:

S= doanh nghi/p trên ñAa bàn Hà N)i chia theo lo0i hình doanh nghi/p59

Bing 2.2:

S= doanh nghi/p HðSXKD phân theo hình th c pháp lý ..................... 60

Bing 2.3:

S= doanh nghi/p ngoài nhà nư,c chia theo quy mô v=n ....................... 63

Bing 2.4:

V=n bình quân m)t DNNNN trên ñAa bàn Hà N)i (ðơn v : T ñ ng) .. 65

Bing 2.5:

S= DNNNN chia theo quy mô lao ñ)ng trên ñAa bàn Hà N)i................ 67

Bing 2.6:

S= lao ñ)ng bình quân 1 doanh nghi/p theo các lo0i hình doanh
nghi/p trên ñAa bàn Hà N)i. ................................................................... 68

Bing 2.7:

Ti7n lương, thu nh!p bình quân 1 lao ñ)ng trong các doanh nghi/p
ngoài nhà nư,c trên ñAa bàn Hà N)i ...................................................... 72

Bing 2.8:

Th=ng kê các lo0i phn c6p mà các DNNNN trên ñAa bàn Hà N)i áp
dnng........................................................................................................ 74

Bing 2.9:

Th=ng kê các lo0i ti7n thưong mà các doanh nghi/p ngoài nhà nư,c
trên ñAa bàn Hà N)i áp dnng .................................................................. 76

Bing 2.10: Chênh l/ch v7 thu nh!p bình quân giTa các lo0i hình doanh nghi/p
trên ñAa bàn Hà N)i ................................................................................ 78
Bing 2.11: Thu nh!p bình quân 1 lao ñ)ng trong các lo0i hình DNNNN trên ñAa
bàn Hà N)i chia theo hình th c pháp lý ................................................ 80
Bing 2.12: Thu nh!p bình quân tháng c a 1 Lð trong DNNNN trên ñAa bàn Hà
N)i chia theo ngành kinh t O kI thu!t ................................................. 81
Bing 2.13: Chênh l/ch v7 thu nh!p bình quân giTa các ngành................................ 82
Bing 2.14: Chênh l/ch ti7n lương bình quân tháng trong các lo0i hình doanh
nghi/p theo vA trí làm vi/c năm 2010 .................................................... 83
Bing 2.15: Chênh l/ch v7 ti7n lương bình quân cao nh6t giTa lao ñ)ng qu n lý và
ti7n lương bình quân th6p nh6t c a lao ñ)ng phX thông trong các lo0i
hình doanh nghi/p và giTa các ngành.................................................... 85


viii

Bing 2.16: M=i quan h/ giTa t=c ñ) tăng ti7n lương bình quân v,i t=c ñ) tăng
NSLð và l+i nhu!n (năm 2010 so v,i năm 2009) ................................ 86
Bing 2.17: ðánh giá c a ch doanh nghi/p và cán b) Lao ñ)ng – Ti7n lương v7
m c ñ) phù h+p c a các chính sách ti7n lương, thu nh!p o các doanh
nghi/p ngoài nhà nư,c trên ñAa bàn Hà N)i .......................................... 88
Bing 2.18: M c ñ) công bqng trong phân ph=i ti7n lương, thu nh!p cho ngư;i lao
ñ)ng trong các doanh nghi/p ngoài nhà nư,c trên ñAa bàn Hà N)i....... 88
Bing 2.19: L+i nhu!n bình quân c a các lo0i hình DN trên ñAa bàn Hà N)i........... 90
Bing 2.20: S= doanh nghi/p ngoài nhà nư,c trên ñAa bàn Hà N)i ho0t ñ)ng
SXKD có lãi ........................................................................................... 91
Bing 2.21: Tr su6t l+i nhu!n c a các doanh nghi/p trên ñAa bàn Hà N)i. ............. 92
Bing 2.22: Tr tr@ng chi phí ti7n lương, chi phí lao ñ)ng trong tXng chi phí s n
xu6t và t=c ñ) tăng ti7n lương, l+i nhu!n giTa các lo0i hình doanh
nghi/p..................................................................................................... 97

Bing 2.23: Quan ñi$m c a ch doanh nghi/p v7 gi m l+i nhu!n ñ$ tăng lương
cho ngư;i lao ñ)ng nhqm thu hút lao ñ)ng ........................................... 97
Bing 2.24: ðánh giá th#c hi/n công vi/c c a ngư;i lao ñ)ng ñ$ tr lương .......... 100
Bing 2.25: M c ñ) rõ ràng, cn th$ c a b n ñánh giá th#c hi/n công vi/c ............ 101
Bing 2.26: S= lư+ng và ch6t lư+ng ñ)i ngũ cán b) chuyên trách v7 nhân s# trong
các doanh nghi/p ngoài nhà nư,c trên ñAa bàn Hà N)i ....................... 103
Bing 2.27: NhTng khó khăn khi xây d#ng các ch ñ) chính sách v7 ti7n lương .. 104
Bing 2.29: Hi/u qu ho0t ñ)ng c a ban ch6p hành công ñoàn cơ so .................... 115
Bing 2.30: Tr l/ doanh nghi/p có thua ư,c lao ñ)ng t!p th$ chia theo lo0i hình
doanh nghi/p trên ñAa bàn Hà N)i năm 2010 ...................................... 122
Bing 2.31: Trình ñ) chuyên môn kI thu!t c a l#c lư+ng lao ñ)ng Hà N)i .......... 125
Bing 3.1:

D# báo s= lư+ng doanh nghi/p theo lo0i hình so hTu ñ n năm 2020 . 133

Bing 3.2:

K t qu thăm dò v7 s# gvn bó c a nhân viên ñ=i v,i doanh nghi/p ... 143


ix

DANH M C BI*U ð,
Bieu ñ 2.1:

So sánh t=c ñ) tăng GDP c a Hà N)i v,i c nư,c ............................ 56

Bieu ñ 2.2:

S= doanh nghi/p ngoài nhà nư,c giai ño0n 2005 O 2008 .................... 58

Bieu ñ 2.3:

Cơ c6u DNNNN phân theo ngành kinh t OkI thu!t năm 2008 ........... 61

Bieu ñ 2.4:

So sánh m c v=n bình quân m)t doanh nghi/p giTa các lo0i hình
doanh nghi/p trên ñAa bàn Hà N)i....................................................... 66

Bieu ñ 2.5:

M c tài s n c= ñAnh và ñfu tư dài h0n bình quân 1 lao ñ)ng trong
doanh nghi/p ngoài nhà nư,c trên ñAa bàn Hà N)i và c nư,c .......... 69

Bieu ñ 2.6:

M c tài s n c= ñAnh và ñfu tư dài h0n bình quân m)t lao ñ)ng
phân theo lo0i hình doanh nghi/p trên ñAa bàn Hà N)i....................... 70

Bieu ñ 2.7:

So sánh thu nh!p bình quân giTa các doanh nghi/p theo lo0i hình
so hTu trên ñAa bàn Hà N)i giai ño0n 2005 – 2009 ............................ 77

Bieu ñ 2.8:

Cơ c6u lao ñ)ng theo trình ñ) chuyên môn – kI thu!t o các
doanh nghi/p ngoài nhà nư,c trên ñAa bàn Hà N)i năm 2008.......... 113

Bieu ñ 2.9:

Năng su6t lao ñ)ng tính theo doanh thu thufn bình quân 1 lao
ñ)ng trong các lo0i hình doanh nghi/p. ............................................ 114

Bieu ñ 2.10: Th#c tr0ng ñình công o Vi/t Nam tV 1995 – 2008 ........................... 123
Bieu ñ 2.11: Nguyên nhân c a các cu)c ñình công ............................................... 124

DANH M C SƠ ð,
Sơ ñ 1.1:

Trao ñXi hàng hóa s c lao ñ)ng .......................................................... 20

Sơ ñ 1.2:

Thu nh!p c a ngư;i lao ñ)ng trong doanh nghi/p ............................. 24

Sơ ñ 1.3.

Các nhân t= tác ñ)ng ñ n ti7n lương, thu nh!p c a ngư;i lao
ñ)ng trong doanh nghi/p..................................................................... 34


1

M0 ð1U
1. Tính c|p thiQt cLa ñI tài nghiên c u:
Ti7n lương là y u t= r6t quan tr@ng ñ=i v,i c ngư;i lao ñ)ng và ngư;i sw
dnng lao ñ)ng. M)t mNt, ti7n lương là nguxn thu nh!p ch y u ñ=i v,i ngư;i lao
ñ)ng, mNt khác nó là y u t= chi phí ñfu vào c a quá trình s n xu6t c a các doanh

nghi/p. Do ñó, cfn ph i nghiên c u ti7n lương và thu nh!p c a ngư;i lao ñ)ng o
các doanh nghi/p ñ$ tìm ra các gi i pháp phân ph=i ti7n lương, thu nh!p phù h+p,
vVa ñ m b o tái s n xu6t s c lao ñ)ng và nâng cao ñ;i s=ng v!t ch6t tinh thfn cho
ngư;i lao ñ)ng, vVa ñ m b o ti t ki/m chi phí s n xu6t cho doanh nghi/p.
Trong nhTng năm qua, các doanh nghi/p ngoài Nhà nư,c ñã có bư,c phát
tri$n nhanh và ñ0t ñư+c nhTng k t qu ñáng khích l/ trên nhi7u mNt trong s n xu6t
kinh doanh như: ñXi m,i công ngh/, ñXi m,i mNt hàng s n phzm, ch6t lư+ng s n
phzm tVng bư,c ñư+c nâng lên. Nhi7u doanh nghi/p ho0t ñ)ng s n xu6t kinh doanh
ñ0t hi/u qu cao, nâng cao ti7n lương, thu nh!p cho ngư;i lao ñ)ng, tV ñó t0o ra
ñ)ng l#c phát tri$n bên trong doanh nghi/p. Tuy nhiên, trong b=i c nh vi/t Nam ñã
gia nh!p tX ch c thương m0i Th gi,i (WTO) thì v6n ñ7 ti7n lương o các doanh
nghi/p ngoài Nhà nư,c v{n còn nhi7u v6n ñ7 cfn nghiên c u, phân tích, ñánh giá ñ$
ñưa ra nhTng k t lu!n chính xác, nhqm ti p tnc hoàn thi/n cơ ch tr lương cho
ngư;i lao ñ)ng trong các doanh nghi/p ngoài nhà nư,c, góp phfn tích c#c vào vi/c
nghiên c u v6n ñ7 ti7n lương c a nư,c ta trong th;i kỳ h)i nh!p qu=c t ngày càng
sâu, r)ng.
Khác v,i các doanh nghi/p Nhà nư,c, các doanh nghi/p ngoài nhà nư,c
ñư+c quy7n t# ch hơn trong xây d#ng các chính sách ti7n lương, ti7n thưong, h/
th=ng thang, b ng lương c a riêng mình, phù h+p v,i quy lu!t v!n ñ)ng c a n7n
kinh t thA trư;ng và mnc tiêu c a doanh nghi/p. ði7u ñó, m)t mNt t0o cho h@ m)t
"sân chơi" r)ng, mNt khác ñNt ra không ít thách th c trong vi/c xây d#ng các chính
sách phân ph=i ti7n lương, thu nh!p cho ngư;i lao ñ)ng. Boi vì phfn l,n các doanh
nghi/p ngoài Nhà nư,c là doanh nghi/p nhu và vVa, v=n ít, quy mô lao ñ)ng ít,


2

thi u hoNc không có ñ)i ngũ cán b) chuyên sâu v7 lao ñ)ng O ti7n lương nên vi/c
xây d#ng chính sách phân ph=i ti7n lương cho ngư;i lao ñ)ng gNp r6t nhi7u khó
khăn. Th#c t , nhi7u doanh nghi/p ngoài nhà nư,c ñã lúng túng trong quá trình

phân ph=i ti7n lương, thu nh!p cho ngư;i lao ñ)ng d{n ñ n có doanh nghi/p tr
lương quá th6p không ñ m b o tái s n xu6t s c lao ñ)ng, không giT chân ñư+c lao
ñ)ng có ch6t lư+ng. MNt khác có nhTng doanh nghi/p chưa tính toán ñư+c chi phí O
l+i ích d{n ñ n tr lương quá cao, không ñ m b o ñư+c l+i ích c a doanh nghi/p.
T6t c nhTng h0n ch trên ñang ñNt ra hàng lo0t câu hui: chính sách phân ph=i ti7n
lương, thu nh!p nào phù h+p v,i các doanh nghi/p ngoài nhà nư,c? Phân ph=i ti7n
lương, thu nh!p trong các doanh nghi/p ngoài nhà nư,c trong th;i gian qua có ñ m
b o công bqng giTa các lo0i lao ñ)ng? Ti7n lương như th nào ñ$ vVa ñ m b o l+i
ích c a c ngư;i lao ñ)ng và ngư;i sw dnng lao ñ)ng? Nhà nư,c cfn qu n lý ti7n
lương, thu nh!p c a ngư;i lao ñ)ng trong các doanh nghi/p ngoài nhà nư,c như th
nào? Cfn có cơ ch , chính sách gì ñ$ t0o ñi7u ki/n thu!n l+i cho các doanh nghiêp
ngoài Nhà nư,c trong vi/c xây d#ng các ch ñ), chính sách ti7n lương, thu nh!p
phù h+p trong th;i kỳ h)i nh!p qu=c t ñang di•n ra m0nh m€.
Nhqm ñáp ng nhTng ñòi hui ñó, ñ7 tài lu!n án "Nghiên c u ti n lương, thu
nh p trong các doanh nghi p ngoài nhà nư c trên ñ a bàn Hà N i" ñã ñư+c l#a
ch@n nghiên c u.
2. T}ng quan các nghiên c u vI tiIn lương, thu nhKp cLa ngưAi lao ñDng trong
doanh nghi=p.
Chính sách ti7n lương có vA trí quan tr@ng trong h/ th=ng chính sách kinh t O
xã h)i c a mWi qu=c gia, là ñ)ng l#c trong phát tri$n kinh t , nâng cao hi/u l#c qu n
lý nhà nư,c; thúc ñzy tăng trưong, phát tri$n kinh t O xã h)i và sw dnng có hi/u qu
nguxn lao ñ)ng cũng như kh năng làm vi/c c a tVng ngư;i lao ñ)ng.
Trên th gi,i ñã có nhi7u công trình nghiên c u v7 ti7n lương và thu nh!p nói
chung, trong khu v#c thA trư;ng nói riêng c a các tác gi nXi ti ng như W.Petty,
Adam Smith, David Ricardo, F.Quesnay, K.Mark, Alfred Marshall, Nurkse, Rosein
– Stein – Rodan, S.Kuznets, Sostaw, Keynes, David Begg, Stanley Fisher và


3

Rudiger Dorn busch…, hình thành nên nhTng h@c thuy t r6t cơ b n v7 ti7n lương
trong kinh t thA trư;ng, ñi$n hình là h@c thuy t ti7n lương ñ s=ng, h@c thuy t tXng
quI ti7n lương, h@c thuy t năng su6t gi,i h0n, h@c thuy t Alfred Marshall, h@c
thuy t v7 ti7n lương tho thu!n, h@c thuy t ti7n lương như là tư b n ng trư,c, ñfu
tư vào v=n nhân l#c…
Trong các công trình nghiên c u v7 ti7n lương cfn ph i k$ ñ n lý lu!n v7 ti7n
lương ñ s=ng d#a trên s# co giãn cung O cfu lao ñ)ng trư,c s# thay ñXi các m c
lương c a W.Petty. Lu!n ñi$m này tro thành ti7n ñ7 c a lý thuy t ti7n lương t=i
thi$u trong n7n kinh t thA trư;ng sau này. Trong lý lu!n v7 ti7n lương, W.Petty cho
rqng ti7n lương là kho n tư li/u sinh ho0t t=i thi$u cfn thi t cho lao ñ)ng và không
vư+t quá m c này và ông là ngư;i ñfu tiên ñ7 c!p ñ n “quy lu!t svt v7 ti7n lương”.
V,i lý lu!n này, ông cho rqng vi/c tăng lương tr#c ti p gây thi/t h0i cho xã h)i. Do
ñó, ông ph n ñ=i vi/c tr lương cao, n u lương cao ngư;i lao ñ)ng s€ không mu=n
làm vi/c mà ch> thích u=ng rư+u. Quan ñi$m này ñã ñư+c F. Quesnay và D.Ricardo
ng h) trong các h@c thuy t kinh t c a h@. Tuy nhiên, lý lu!n này ch> phù h+p
trong ñi7u ki/n c a ch nghĩa tư b n chưa phát tri$n, năng su6t lao ñ)ng còn th6p,
ch> có h0 th6p ti7n lương c a lao ñ)ng xu=ng m c t=i thi$u m,i ñ m b o l+i nhu!n
cho nhà tư b n.
Sau này, A.Smith ñã có nhTng quan ñi$m ti n b) hơn. Trong lý lu!n v7 ti7n
lương c a mình, A.Smith cho rqng ti7n lương là thu nh!p c a ngư;i lao ñ)ng, gvn
v,i lao ñ)ng c a h@. Ông cho rqng ti7n lương không th$ th6p hơn chi phí t=i thi$u
cho cu)c s=ng c a ngư;i lao ñ)ng. N u quá th6p, h@ s€ không làm vi/c và bu ra
nư,c ngoài. Ti7n lương cao s€ kích thích ti n b) kinh t boi vì nó làm tăng năng
su6t lao ñ)ng. Ông cũng ñã ch> ra ñư+c các nhân t= tác ñ)ng ñ n m c lương c a
ngư;i lao ñ)ng. ðó là: ði7u ki/n kinh t O xã h)i, truy7n th=ng văn hoá, thói quen
tiêu dùng, quan h/ cung O cfu trên thA trư;ng lao ñ)ng, tương quan l#c lư+ng giTa
ngư;i sw dnng lao ñ)ng và ngư;i lao ñ)ng trong cu)c ñ6u tranh c a ngư;i lao ñ)ng
ñòi tăng lương. Cùng chung quan ñi$m ñó, A.Marshall quan ni/m ti7n lương phn
thu)c vào năng su6t lao ñ)ng c!n biên c a ngư;i lao ñ)ng và nó tr l/ thu!n v,i
năng su6t lao ñ)ng c!n biên.

4

Tuy nhiên, A.Smith và các nhà kinh t h@c cX ñi$n khác không ch> ra ñư+c
b n ch6t c a ti7n lương là giá c s c lao ñ)ng, h@ cho rqng ti7n lương là giá c c a
lao ñ)ng. Sau này, K.Mark m,i là ngư;i tìm ra b n ch6t c a ti7n lương. Trong phfn
6 (chương 17 O20) “Ti7n lương”, trong quy$n I b) “Tư b n”, K.Mark ñã v0ch rõ s#
bi n tư,ng c a giá c và giá trA s c lao ñ)ng thành giá và giá trA lao ñ)ng trong xã
h)i tư b n. Ti7n lương tư b n ch nghĩa là giá c (giá trA) c a hàng hoá s c lao ñ)ng
ch không ph i là giá c c a lao ñ)ng như A.Smith và D.Ricardo quan ni/m.
Ti p theo là công trình nghiên c u lý thuy t v7 ti7n lương trong n7n kinh t
thA trư;ng xã h)i, Keynes ñã ñưa ra lu!n ñi$m gvn ti7n lương v,i vi/c làm. ðó là
m)t bư,c ti n quan tr@ng trong phân ph=i ti7n lương công bqng. Nghiên c u có giá
trA gfn ñây là c a Ho Chye Kok, chuyên gia tư v6n nhân l#c c a B) nhân l#c
Singapore, ông ñã ñưa ra h/ th=ng k t c6u ti7n lương gvn v,i h/ th=ng ñánh giá
công vi/c và tương quan trong h/ th=ng ñó.
Trong nhTng năm gfn ñây, v6n ñ7 ti7n lương và thu nh!p c a ngư;i lao ñ)ng
trong các lo0i hình doanh nghi/p cũng ñư+c các nhà khoa h@c, các nhà qu n lý
trong nư,c quan tâm nghiên c u. Trong s= các công trình nghiên c u trong nư,c v7
ti7n lương và thu nh!p, nXi b!t có m)t s= công trình nghiên c u sau:
O ð7 tài c6p Nhà nư,c “Lu n c khoa h c cho xây d ng ñ án ti n lương
m$i”, do TS. Lê Duy ðxng, B) Lao ñ)ng –Thương binh và Xã h)i làm ch nhi/m
năm 2000. Trong ñó, ñ7 tài ñã ñ7 c!p ñ n b n ch6t ti7n lương trong kinh t thA
trư;ng và vai trò c a Nhà nư,c trong vi/c ñi7u ti t ti7n lương nhqm ñ m b o công
bqng xã h)i, quán tri/t nguyên tvc thA trư;ng và nguyên tvc công bqng xã h)i trong
xác ñAnh m c ti7n lương t=i thi$u, quan h/ ti7n lương t=i thi$u – trung bình O t=i ña,
cơ ch ti7n lương trong các lo0i hình doanh nghi/p (doanh nghi/p Nhà nư,c, doanh
nghi/p ngoài Nhà nư,c, doanh nghi/p có v=n ñfu tư nư,c ngoài). Nghiên c u này
ñã bư,c ñfu quán tri/t quan ñi$m ti7n lương là ñfu tư cho con ngư;i, ñfu tư cho

phát tri$n, song ti7n lương ph i do thA trư;ng quy t ñAnh, c0nh tranh lành m0nh,
khvc phnc bình quân, ñxng th;i có bi/n pháp lo0i trV s# b6t bình ñ‹ng do ñ)c
quy7n, l+i th ngành, ngh7 trong phân ph=i ti7n lương.


5

Ngoài ra, còn nhi7u chương trình, ñ7 tài nghiên c u c6p B) c a B) Lao ñ)ng
– Thương binh và Xã h)i, c a vi/n Khoa h@c Lao ñ)ng và Xã h)i và nhi7u lu!n văn
th0c sI, lu!n án ti n sI ñã nghiên c u sâu hơn v7 v6n ñ7 ti7n lương, ñó là:
O Lu!n án Ti n sI “Hoàn thi'n cơ ch( tr* lương cho ngư+i lao ñ,ng - các
doanh nghi'p thu,c ngành D't – May - Vi't Nam” c a Vũ Văn Khang (năm 2001).
Lu!n án ñã h/ th=ng hóa ñư+c m)t s= v6n ñ7 lý lu!n v7 ti7n lương và cơ ch tr
lương; phân tích nhTng lý lu!n và kinh nghi/m v7 ti7n lương, cơ ch tr lương c a
các nư,c trên th gi,i và nêu nhTng v6n ñ7 có th$ v!n dnng o Vi/t Nam.
O Lu!n án Ti n sI “Hoàn thi'n cơ ch( qu*n lý ti n lương và thu nh p ñ6i v$i
ngư+i lao ñ,ng trong các doanh nghi'p Nhà nư$c” c a ðào Thanh Hương (năm
2003). Lu!n án này ñã ñưa ra m)t s= v6n ñ7 lý lu!n cơ b n, quan ñi$m và nh!n th c
m,i v7 ti7n lương và thu nh!p c a ngư;i lao ñ)ng trong n7n kinh t thA trư;ng. Trên
cơ so thVa nh!n s c lao ñ)ng, tác gi ñã ñưa ra khái ni/m ti7n lương “ti7n lương là
bi$u hi/n bqng ti7n c a giá trA s c lao ñ)ng, là giá c c a s c lao ñ)ng mà ngư;i sw
dnng lao ñ)ng tr cho ngư;i có s c lao ñ)ng”. Như v!y theo khái ni/m này, ti7n
lương là giá c s c lao ñ)ng, ph n ánh giá trA s c lao ñ)ng mà ngư;i ngư;i lao ñ)ng
ñã ñóng góp, ñây là quan ni/m m,i và ñư+c nhi7u tác gi sau này sw dnng ñ$
nghiên c u v7 ti7n lương.
O ð7 tài c6p B) “Nghiên c u chi phí ti n lương trong giá tr m$i sáng t:o ra
trong m,t s6 ngành kinh t( ch; y(u”, do TS. Nguy•n ThA Lan hương cùng các c)ng
s# th#c hi/n năm 2004. ðây là ñ7 tài nghiên c u chuyên sâu v7 chi phí ti7n lương,
ch> ra nhTng h0n ch c a cơ ch qu n lý ti7n lương c a Nhà nư,c do quan ni/m v7
ti7n lương và cơ ch xác ñAnh chi phí ti7n lương l0c h!u, d{n ñ n ti7n lương không

ph n ánh ñúng nhTng ñóng góp c a ngư;i lao ñ)ng. ðxng th;i, các tác gi ñã ñ7
xu6t cách ti p c!n m,i v7 ti7n lương, chi phí ti7n lương và phương pháp tính chi phí
ti7n lương.
O ð7 tài “Hoàn thi'n cơ ch( qu*n lý Nhà nư$c v ti n lương, ti n công trong
kinh t( th trư+ng giai ño:n 2006 A 2010”, thu)c Chương trình nghiên c u tr@ng
ñi$m c a B) Lao ñ)ng – Thương binh và Xã h)i do Vn Ti7n lương – Ti7n công ch


6

trì. Công trình nghiên c u ñã ch> ra vai trò c a Nhà nư,c v7 qu n lý ti7n lương, ti7n
công trong n7n kinh t thA trư;ng, ñánh giá th#c tr0ng cơ ch qu n lý ti7n lương
hi/n hành ñxng th;i ñ7 xu6t nhTng căn c , quan ñi$m và khuy n nghA hoàn thi/n cơ
ch qu n lý ti7n lương giai ño0n 2006 – 2010.
ð7 tài “Căn c ñE th6ng nhFt m c lương t6i thiEu c;a doanh nghi'p có v6n
ñHu tư nư$c ngoài v$i m c lương t6i thiEu c;a doanh nghi'p trong nư$c” do TS.
Ph0m Minh Huân th#c hi/n năm 2007. ð7 tài ñã ch> rõ nhTng mNt h0n ch c a
nhTng quy ñAnh v7 ti7n lương t=i thi$u trong giai ño0n trư,c và ch> ra nhTng ñi$m
không phù h+p trong ñi7u ki/n Vi/t Nam ñã gia nh!p TX ch c thương m0i th gi,i
(WTO). TV ñó, ñưa ra nhTng căn c , phương pháp xác ñAnh ti7n lương t=i thi$u
m,i, phù h+p hơn.
O ð7 tài c6p B) “Nghiên c u chính sách và gi*i pháp ñ*m b*o công bJng xã
h,i trong phân ph6i ti n lương và thu nh p trong các lo:i hình doanh nghi'p” c a
t!p th$ tác gi : Ths. Huỳnh ThA Nhân; TS. Ph0m Minh Huân và TS. Nguy•n HTu
Dũng ñã ñ7 c!p ñ n v6n ñ7 công bqng xã h)i trong phân ph=i ti7n lương và thu
nh!p. Công trình nghiên c u ñã ñưa ra h/ th=ng ch> tiêu ñánh giá công bqng xã h)i
trong phân ph=i ti7n lương và thu nh!p, ñánh giá th#c tr0ng v7 ñ m b o công bqng
xã h)i trong phân ph=i ti7n lương, thu nh!p và ñ7 xu6t các quan ñi$m, gi i pháp
ñ m b o công bqng trong phân ph=i ti7n lương, thu nh!p.
O Báo cáo h)i th o “Lý lu n v ti n lương trong kinh t( th trư+ng” c a TS.

Nguy•n HTu Dũng (Báo cáo ñư+c trình bày trong h)i th o “B n ch6t ti7n lương –
ti7n công trong n7n kinh t thA trư;ng do B) Lao ñ)ng Thương binh & Xã h)i tX
ch c, (năm 2002) ñã ñưa ra khái ni/m: ti7n lương trong n7n kinh t thA trư;ng là giá
c s c lao ñ)ng, m)t trong nhTng y u t= ñfu vào c a s n xu6t; có các ch c năng:
ch c năng thư,c ño giá trA, ch c năng kích thích, ch c năng tái s n xu6t s c lao
ñ)ng, ch c năng b o hi$m, tích lũy và ch c năng xã h)i c a ti7n lương.
Có th$ khái quát các công trình nghiên c u trong nư,c và ngoài nư,c v7 ti7n
lương, thu nh!p trong các lo0i hình doanh nghi/p ñã gi i quy t ñư+c m)t s= v6n ñ7
r6t cơ b n sau ñây:


7

O Ti7n lương là giá c s c lao ñ)ng, bi$u hi/n bqng ti7n c a giá trA s c lao
ñ)ng mà ngư;i sw dnng lao ñ)ng tr cho ngư;i lao ñ)ng. Ti7n lương trong các lo0i
hình doanh nghi/p là y u t= ñfu vào c a s n xu6t kinh doanh, nhưng ñư+c phân
ph=i theo k t qu ñfu ra, phn thu)c vào năng su6t lao ñ)ng cá nhân, hi/u qu s n
xu6t kinh doanh c a doanh nghi/p.
O ð$ ñ m b o công bqng xã h)i, ti7n lương t=i thi$u ph i ñ m b o ñ s=ng,
chính sách ti7n lương ph i ñNt trong tXng th$ chính sách vi/c làm và gvn v,i vi/c
làm, ñư+c ñi7u ti t khách quan và phn thu)c vào quan h/ cung cfu lao ñ)ng trên thA
trư;ng lao ñ)ng, nhưng không ñư+c th6p hơn m c lương t=i thi$u ñ s=ng.
O Ti7n lương ñư+c xác ñAnh thông qua cơ ch tho thu!n giTa các bên trong
quan h/ lao ñ)ng, ñ m b o hài hoà l+i ích giTa ngư;i lao ñ)ng, ngư;i sw dnng lao
ñ)ng và Nhà nư,c, xây d#ng quan h/ lao ñ)ng hài hoà ñxng thu!n vì mnc tiêu phát
tri$n chung.
Tuy nhiên các công trình nghiên c u trên ch y u nghiên c u o tfm vĩ mô,
chưa có nghiên c u chuyên sâu v7 ti7n lương, thu nh!p trong các doanh nghi/p
ngoài nhà nư,c, nhi7u công trình nghiên c u ñã bA l0c h!u v7 th;i gian, không còn
phù h+p v,i b=i c nh hi/n nay khi Vi/t Nam ñã gia nh!p tX ch c thương m0i th

gi,i (WTO) và khi Vi/t Nam ñã có Lu!t Doanh nghi/p th=ng nh6t.
Các lý lu!n và th#c ti•n ñNt ra cfn ti p tnc nghiên c u là:
O Lý lu!n v7 ti7n lương, thu nh!p trong kinh t thA trư;ng ñAnh hư,ng xã h)i
ch nghĩa và h)i nh!p kinh t qu=c t .
O Phân tích, ñánh giá th#c tr0ng ti7n lương, thu nh!p c a ngư;i lao ñ)ng
trong các doanh nghi/p ngoài nhà nư,c trên ñAa bàn Hà N)i.
O Trong quá trình th#c hi/n Lu!t doanh nghi/p th=ng nh6t cfn ph i ti p tnc
c i cách và th=ng nh6t cơ ch qu n lý ti7n lương, thu nh!p ñ=i v,i các lo0i hình
doanh nghi/p ñ$ ñ m b o công bqng, không phân bi/t ñ=i xw.
O Cfn tìm ra các gi i pháp nâng cao ti7n lương, thu nh!p cho ngư;i lao ñ)ng
trong các doanh nghi/p ngoài nhà nư,c và các gi i pháp nhqm tr lương ñúng v,i


8

tVng vA trí công vi/c, ñúng v,i s# ñóng góp, c=ng hi n c a ngư;i lao ñ)ng cho
doanh nghi/p.
3. M~c tiêu nghiên c u
O H/ th=ng hoá m)t s= v6n ñ7 lý lu!n v7 ti7n lương, thu nh!p c a ngư;i lao
ñ)ng trong doanh nghi/p nói chung và doanh nghi/p ngoài nhà nư,c nói riêng.
O Xác ñAnh các nhân t= và phân tích các nhân t= tác ñ)ng ñ n ti7n lương, thu
nh!p c a ngư;i lao ñ)ng trong các doanh nghi/p ngoài nhà nư,c.
O Phân tích th#c tr0ng ti7n lương, thu nh!p c a ngư;i lao ñ)ng trong các
doanh nghi/p ngoài nhà nư,c trên ñAa bàn Hà N)i. ðánh giá s# bi n ñ)ng v7 ti7n
lương, thu nh!p c a ngư;i lao ñ)ng trong các doanh nghi/p ngoài nhà nư,c trên ñAa
bàn Hà N)i, so sánh ti7n lương, thu nh!p giTa các DNNNN trên ñAa bàn Hà N)i
theo các hình th c pháp lý khác nhau (công ty tư nhân, TNHH, CP,…), so sánh ti7n
lương, thu nh!p c a ngư;i lao ñ)ng trong các DNNNN trên ñAa bàn Hà N)i v,i các
lo0i hình doanh nghi/p khác cùng trên ñAa bàn Hà N)i (DNNN, FDI); phân tích m=i
quan h/ giTa ti7n lương th6p nh6t – trung bình – cao nh6t (ti7n lương th#c t nh!n

ñư+c hàng tháng c a ngư;i lao ñ)ng) trong các DNNNN ñ$ th6y ñư+c tr lương
trong các DNNNN trên ñAa bàn Hà N)i hi/n nay là bình quân hay có s# phân bi/t
l,n giTa các lo0i lao ñ)ng,…; phân tích các nhân t= tác ñ)ng ñ n ti7n lương, thu
nh!p c a ngư;i lao ñ)ng trong các DNNNN trên ñAa bàn Hà N)i tV ñó ch> ra nhTng
mNt txn t0i và nguyên nhân c a nhTng txn t0i trong vi/c tr lương cho ngư;i lao
ñ)ng trong các DNNNN trên ñAa bàn Hà N)i.
O ð7 xu6t nhTng quan ñi$m, khuy n nghA và gi i pháp nâng cao ti7n lương,
thu nh!p cho ngư;i lao ñ)ng trong các doanh nghi/p ngoài nhà nư,c và các gi i
pháp nhqm tr lương ñúng v,i tVng vA trí công vi/c, ñúng v,i s# ñóng góp, c=ng
hi n c a ngư;i lao ñ)ng cho doanh nghi/p.
4. ðPi tư•ng và phmm vi nghiên c u:
O ð"i tư#ng nghiên c u:
(1) Nghiên c u m c ti7n lương, thu nh!p và s# bi n ñ)ng ti7n lương, thu


9

nh!p c a ngư;i lao ñ)ng qua các th;i kỳ (So sánh, ñ=i chi u giTa các lo0i hình
doanh nghi/p).
(2) Nghiên c u các nhân t= tác ñ)ng ñ n ti7n lương, thu nh!p c a ngư;i lao
ñ)ng trong các DNNNN trên ñAa bàn Hà N)i.
O Ph&m vi nghiên c u: Doanh nghi/p ngoài nhà nư,c c a Vi/t Nam trên ñAa
bàn Hà N)i (ch> tính nhTng DNNNN ñóng trên ñAa bàn Hà N)i, không tính các
công ty con, các chi nhánh ñóng o ñAa bàn các t>nh khác).
Doanh nghi/p ngoài nhà nư,c ñư+c hi$u là doanh nghi/p có v=n trong nư,c,
mà nguxn v=n thu)c so hTu t!p th$, tư nhân m)t ngư;i hoNc nhóm ngư;i hoNc có so
hTu nhà nư,c nhưng Nhà nư,c ch> chi m tV 50% v=n ñi7u l/ tro xu=ng.
Như v!y, doanh nghi/p ngoài nhà nư,c ñư+c nghiên c u trong lu!n án
không bao gxm các doanh nghi/p có v=n ñfu tư ngư,c ngoài. Cn th$, doanh nghi/p
ngoài nhà nư,c mà lu!n án nghiên c u bao gxm:

O

Doanh nghi/p tư nhân

O

Công ty h+p danh

O

Công ty trách nhi/m hTu h0n (K$ c công ty trách nhi/m hTu h0n có v=n
Nhà nư,c ≤ 50%).

O

Công ty cX phfn không có v=n Nhà nư,c.

O

Công ty cX phfn có v=n Nhà nư,c chi m ≤ 50%.

5. Phương pháp nghiên c u:
ðây là ñ7 tài nghiên c u chuyên sâu v7 ti7n lương và thu nh!p c a ngư;i lao
ñ)ng trong các doanh nghi/p ngoài nhà nư,c trên ñAa bàn Hà N)i. Do ñó, lu!n án ñã
sw dnng các phương pháp nghiên c u chung c a khoa h@c kinh t như phương pháp
th=ng kê mô t , phân tích so sánh và tXng h+p, phương pháp chuyên gia. Ngoài ra,
lu!n án còn sw dnng phương pháp ñi7u tra xã h)i h@c nhqm ñánh giá m)t cách
khách quan, trung th#c c nhTng mNt m0nh và nhTng mNt còn h0n ch trong quá
trình phân ph=i ti7n lương, thu nh!p trong các doanh nghi/p ngoài nhà nư,c hi/n
nay cũng như nhTng thu!n l+i, nhTng thách th c ñ=i v,i vi/c xây d#ng và th#c hi/n

10

phân ph=i ti7n lương, thu nh!p trong các doanh nghi/p ngoài nhà nư,c. Lu!n án
th#c hi/n ñi7u tra xã h)i h@c qua ñi7u tra m{u bqng phi u b ng hui v,i m{u là 110
doanh nghi/p ngoài nhà nư,c trên ñAa bàn Hà N)i v,i 3 nhóm ñ=i tư+ng là Ngư;i
lao ñ)ng trong các doanh nghi/p ngoài nhà nư,c (tr l;i b ng hui M{u 1); Cán b)
làm công tác nhân s#, lao ñ)ng O ti7n lương trong các doanh nghi/p ngoài nhà nư,c
(tr l;i b ng hui M{u 2) và Cán b) qu n lý trong các doanh nghi/p ngoài nhà nư,c
trên ñAa bàn Hà N)i (Tr l;i b ng hui M{u 3).
ð$ ñ0t mnc tiêu nghiên c u ñ7 ra, tác gi ñã th#c hi/n phân tích ñAnh tính và
ñAnh lư+ng, thu th!p dT li/u tV nhi7u nguxn khác nhau. Cn th$, nhTng thông tin
dùng ñ$ phân tích trong lu!n án ñư+c thu th!p tV nhTng nguxn sau:
A Ngu n thông tin th cFp: NhTng v6n ñ7 lý lu!n ñã ñư+c ñúc rút tV sách
giáo trình chuyên ngành c a các trư;ng ð0i h@c trong nư,c và qu=c t ; các công
trình nghiên c u mang tính lý lu!n v7 ti7n lương, thu nh!p trong n7n kinh t thA
trư;ng c a các B), Ban ngành và các tác gi trong và ngoài nư,c; Các s= li/u th=ng
kê ñã ñư+c xu6t b n, các báo cáo tXng h+p v7 th#c tr0ng doanh nghi/p c a TXng
cnc Th=ng kê, Cnc th=ng kê thành ph= Hà N)i và các s= li/u v7 ti7n lương, thu
nh!p qua các ñ+t ñi7u tra c a Cnc ti7n lương, Cnc chính sách vi/c làm và Vi/n khoa
h@c Lao ñ)ng & các v6n ñ7 xã h)i, B) Lao ñ)ng thương Binh & Xã h)i.
A Ngu n thông tin sơ cFp: Kh o sát 110 doanh nghi/p ngoài nhà nư,c trên
ñAa bàn Hà N)i. ð=i tư+ng tr l;i b ng hui là ngư;i lao ñ)ng trong các doanh
nghi/p ngoài nhà nư,c (1); Cán b) làm công tác lao ñ)ng O ti7n lương trong các
doanh nghi/p ngoài nhà nư,c (2) và cán b) qu n lý trong các doanh nghi/p ngoài
nhà nư,c trên ñAa bàn Hà N)i (3). Th;i gian kh o sát th#c hi/n tV năm 2009 ñ n
ñfu năm 2010.
Tác gi ñã thi t k b ng hui, sau ñó xin ý ki n các nhà khoa h@c và chuyên
gia ñ$ hoàn thi/n phi u b ng hui. B ng hui ñã ñư+c phung v6n thw và hoàn thi/n

trư,c khi ñi7u tra kh o sát trên di/n r)ng. (MMu phi(u b*ng hNi xem - PhQ lQc 1).


11

Nguxn thông tin th c6p thu th!p ñư+c ñã ñư+c tác gi tXng h+p, phân tích k t h+p
giTa lý lu!n và th#c ti•n. Thông tin thu th!p ñư+c tV phi u b ng hui ñư+c xw lý và
phân tích bqng phfn m7m th=ng kê SPSS phiên b n 13. (K(t qu* xU lý và phân tích
thông tin tV phi(u b*ng hNi xem - phHn phQ lQc c;a Lu n án).
6. ðóng góp mUi cLa luKn án:
* Nh‚ng ñóng góp mUi vI mdt hƒc thuKt, lý luKn và phân tích thSc trmng
TV lý lu!n chung v7 ti7n lương, thu nh!p c a ngư;i lao ñ)ng trong n7n
KTTT và h)i nh!p qu=c t , lu!n án ñã ch> ra các nhân t= và phân tích các nhân t=
tác ñ)ng ñ n ti7n lương, thu nh!p c a ngư;i lao ñ)ng trong doanh nghi/p (1); ñưa
ra h/ th=ng ch> tiêu ñánh giá th#c tr0ng ti7n lương, thu nh!p cho ngư;i lao ñ)ng
trong doanh nghi/p (2).
* Nh‚ng ñI xu|t mUi rút ra t[ kQt qui nghiên c u
Lu!n án ñã phân tích th#c tr0ng ti7n lương, thu nh!p c a ngư;i lao ñ)ng
trong các DNNNN trên ñAa bàn Hà N)i và rút ra m)t s= k t lu!n sau:
O Ti7n lương, thu nh!p c a ngư;i lao ñ)ng trong các DNNNN còn th6p, th6p
hơn r6t nhi7u so v,i hai lo0i hình doanh nghi/p (DNNN và DN FDI) cùng ñAa bàn
Hà N)i. Có s# chênh l/ch r6t l,n v7 ti7n lương, thu nh!p giTa các DNNNN ho0t
ñ)ng trong các ngành ngh7 khác nhau, giTa các doanh nghi/p ngoài nhà nư,c theo
hình th c pháp lý khác nhau (công ty cX phfn, TNHH, tư nhân,…). Nguyên nhân
c a th#c tr0ng ti7n lương, thu nh!p th6p và có s# chênh l/ch l,n giTa các lo0i hình
doanh nghi/p, ngành ngh7 là do có s# khác nhau v7 quy mô v=n; m c ñ) trang bA
máy móc thi t bA, công ngh/; hi/u qu s n xu6t kinh doanh; trình ñ) chuyên môn
tay ngh7 c a ngư;i lao ñ)ng và quan ñi$m tr lương c a ch doanh nghi/p.
O Chính sách ti7n lương, thu nh!p c a các DNNNN trên ñAa bàn Hà N)i là
chưa th#c s# phù h+p, chưa ph n ánh ñúng m c ñ) ph c t0p lao ñ)ng giTa các lo0i

lao ñ)ng trong doanh nghi/p. Phân ph=i ti7n lương, thu nh!p cho ngư;i lao ñ)ng o
các DNNNN chưa ph n ánh ñúng hi/u qu làm vi/c c a ngư;i lao ñ)ng. Nguyên
nhân c a th#c tr0ng này là do tX ch c công ñoàn cơ so o các DNNNN ho0t ñ)ng


12

chưa hi/u qu , chưa phát huy ñư+c vai trò b o v/ quy7n l+i c a ngư;i lao ñ)ng v7
ti7n lương, ti7n thưong (1); công tác tX ch c LðOTL còn nhi7u h0n ch (2). NhTng
h0n ch nXi b!t trong công tác tX ch c Lð O TL ñó là thi u các công cn cfn thi t ñ$
tr lương hi/u qu như thi u h/ th=ng thang, b ng lương, thi u h/ th=ng ñAnh m c
lao ñ)ng tiên ti n, thi u b n phân tích công vi/c và h/ th=ng tiêu chí ñánh giá th#c
hi/n công vi/c, chưa xây d#ng ñư+c quy trình và các bi$u m{u cfn thi t ñ$ qu n lý
gi; công, ki$m tra và nghi/m thu s n phzm. Bên c0nh ñó, ñ)i ngũ cán b) Lð O TL
trong các DNNNN còn thi u v7 s= lư+ng, ch6t lư+ng còn h0n ch ñã làm nh hưong
r6t l,n ñ n vi/c xây d#ng và th#c hi/n các ch ñ), chính sách v7 ti7n lương, thu
nh!p trong doanh nghi/p (3).
Lu!n án ñã ñ7 xu6t các gi i pháp nhqm hoàn thi/n ti7n lương, thu nh!p c a
ngư;i lao ñ)ng các DNNNN. Trong ñó, lu!n án t!p trung vào các gi i pháp hoàn
thi/n công tác tX ch c Lð O TL trong các DNNNN. Cn th$: ki/n toàn và nâng cao
ch6t lư+ng ñ)i ngũ cán b) nhân s# phù h+p v,i quy mô c a tVng doanh nghi/p (1);
ð7 xu6t phương pháp xây d#ng thang, b ng lương m,i (2), phương pháp ñAnh m c
lao ñ)ng trong trư;ng h+p doanh nghi/p s n xu6t nhi7u lo0i s n phzm và thư;ng
xuyên ph i thay ñXi mã hàng s n xu6t (3); xây d#ng quy trình qu n lý gi; công và
bi$u m{u th=ng kê, ki$m tra nghi/m thu s n phzm phù h+p v,i lo0i hình DNNNN
(4); ð7 xu6t h/ th=ng tiêu chí ñánh giá th#c hi/n công vi/c ñ$ tr lương (5).
7. KQt c|u cLa luKn án
Ngoài phfn mo ñfu, k t lu!n, danh mnc tài li/u tham kh o và phn lnc, lu!n
án gxm 3 chương:
Chương 1: Cơ so khoa h@c v7 ti7n lương, thu nh!p c a ngư;i lao ñ)ng trong

doanh nghi/p.
Chương 2: Phân tích th#c tr0ng ti7n lương, thu nh!p c a ngư;i lao ñ)ng
trong các doanh nghi/p ngoài nhà nư,c trên ñAa bàn Hà N)i.
Chương 3: Quan ñi$m, khuy n nghA và gi i pháp hoàn thi/n ti7n lương,
thu nh!p c a ngư;i lao ñ)ng trong các doanh nghi/p ngoài nhà nư,c trên ñAa
bàn Hà N)i.


13

CHƯƠNG 1
CƠ S0 KHOA H6C V7 TI7N LƯƠNG, THU NH&P C8A
NGƯ I LAO ð9NG TRONG CÁC DOANH NGHI:P
1.1. Doanh nghi=p và ngưAi lao ñDng trong doanh nghi=p
1.1.1. Khái ni=m và phân lomi doanh nghi=p
Tuỳ theo cách ti p c!n và giai ño0n phát tri$n kinh t mà có quan ni/m khác
nhau v7 doanh nghi/p. Theo Lu!t Doanh nghi/p ban hành ngày 29 tháng 11 năm
2005 thì doanh nghi/p ñư+c hi7u như sau: Doanh nghi'p là tW ch c có tên riêng, có
tài s*n, có trQ s- giao d ch Wn ñ nh ñưXc ñăng ký kinh doanh theo quy ñ nh c;a
pháp lu t nhJm mQc ñích th c hi'n các nhi'm vQ kinh doanh.
Có nhi7u cách phân lo0i doanh nghi/p d#a theo các tiêu chí khác nhau.
(1) Căn c vào gi,i h0n trách nhi/m c a ch so hTu ñ=i v,i các kho n n+
c a doanh nghi/p, ngư;i ta chia doanh nghi/p thành hai lo0i:
O

Doanh nghi/p chAu trách nhi/m hTu h0n

O

Doanh nghi/p chAu trách nhi/m vô h0n.

(2) Căn c vào hình th c tX ch c qu n lý và ho0t ñ)ng (hình th c pháp lý

c a doanh nghi/p). Theo tiêu chí này, Lu!t doanh nghi/p năm 2005 chia các doanh
nghi/p ñang ho0t ñ)ng t0i Vi/t Nam thành các lo0i:
O Công ty trách nhi/m hTu h0n hai thành viên tro lên.
O Công ty trách nhi/m hTu h0n m)t thành viên.
O Công ty cX phfn.
O Công ty h+p danh.
O Công ty tư nhân.
(3) Căn c vào hình th c so hTu, doanh nghi/p ñư+c chia thành các lo0i:
O Doanh nghi/p nhà nư,c.


14

O Doanh nghi/p ngoài nhà nư,c.
O Doanh nghi/p có v=n ñfu tư nư,c ngoài.
Như v!y, căn c theo hình th c so hTu thì các lo0i hình doanh nghi/p (doanh
nghi/p Nhà nư,c, doanh nghi/p ngoài nhà nư,c và doanh nghi/p có v=n ñfu tư nư,c
ngoài) cùng ñư+c tX ch c và ho0t ñ)ng theo các mô hình công ty trách nhi/m hTu h0n
hoNc công ty cX phfn,…và ch> khác nhau v7 s= v=n góp và y u t= nư,c ngoài.
* Khái ni=m và phân lomi doanh nghi=p ngoài nhà nưUc
Tuỳ theo cách ti p c!n và tuỳ tVng giai ño0n phát tri$n mà có nhTng quan
ni/m khác nhau v7 doanh nghi/p ngoài nhà nư,c.
Theo Lu!t doanh năm 2005 thì doanh nghi/p ngoài nhà nư,c là doanh
nghi/p không có v=n c a nhà nư,c hoNc có v=n c a Nhà nư,c nhưng Nhà nư,c
chi m dư,i 50% v=n ñi7u l/ c a doanh nghi/p. Như v!y theo Lu!t doanh nghi/p
năm 2005 này thì doanh nghi/p ngoài nhà nư,c bao gxm c các doanh nghi/p có
v=n ñfu tư nư,c ngoài.
Theo phfn 1 (khái ni/m và gi i thích thu!t ngT) trong Báo cáo th#c tr0ng

doanh nghi/p c a TXng cnc th=ng kê thì doanh nghi'p ngoài nhà nư$c ñưXc hiEu là
doanh nghi'p v6n trong nư$c, mà ngu n v6n thu,c s- hYu t p thE, tư nhân m,t
ngư+i hoZc nhóm ngư+i hoZc có s- hYu c;a Nhà nư$c nhưng chi(m tV 50% v6n
ñi u l' tr- xu6ng. Như v!y, theo khái ni/m này thì doanh nghi/p ngoài nhà nư,c
không bao gxm các doanh nghi/p có v=n ñfu tư nư,c ngoài. ðây là khái ni/m ñư+c
dùng phX bi n hi/n nay, nhi7u tài li/u ñã sw dnng khái ni/m này ñ$ nghiên c u
doanh nghi/p ngoài nhà nư,c như tài li/u hư,ng d{n lu!t kinh doanh c a ð0i h@c
mo Thành Ph= Hx Chí Minh; Báo cáo th#c tr0ng doanh nghi/p 4 năm 2005 – 2008
c a TXng cnc Th=ng kê thành ph= Hà N)i,… và ñây cũng là khái ni/m mà tác gi
sw dnng trong lu!n án. Theo khái ni/m này thì doanh nghi/p ngoài nhà nư,c ñư+c
chia thành các lo0i sau:
O

Doanh nghi/p tư nhân

O

Công ty h+p danh


15

O

Công ty trách nhi/m hTu h0n (K$ c công ty trách nhi/m hTu h0n có v=n
Nhà nư,c ≤ 50%).

O

Công ty cX phfn không có v=n Nhà nư,c.

O

Công ty cX phfn có v=n Nhà nư,c chi m ≤ 50%.

1.1.2. Lao ñDng và phân lomi lao ñDng trong doanh nghi=p
Lao ñ)ng trong doanh nghi/p là toàn b) nhTng ngư;i làm vi/c cho
doanh nghi/p và ñư+c doanh nghi/p tr lương.
Tùy theo tiêu chí phân lo0i mà chia lao ñ)ng trong doanh nghi/p thành các
lo0i khác nhau. Trong lu!n án, ñ$ thu!n l+i cho vi/c phân tích, so sánh ti7n lương,
thu nh!p giTa các lo0i lao ñ)ng, lu!n án chia lao ñ)ng trong doanh nghi/p thành các
lo0i sau:
(1) Lao ñ ng qu.n lý: là Giám ñ=c hoNc tXng giám ñ=c (Ch> nghiên c u ti7n
lương, thu nh!p c a ngư;i lao ñ)ng làm thuê, không nghiên c u ti7n lương, thu
nh!p c a ch so hTu doanh nghi/p)
(2) Lao ñ ng chuyên môn nghi p v3: S= lao ñ)ng này bao gxm nhân viên
kI thu!t, nhân viên kinh t làm công tác chuyên môn nghi/p vn v7 kI thu!t và kinh
t o các phòng ban như phòng công ngh/, phòng thi t k s n phzm, phòng k
ho0ch, phòng nhân s#, phòng k toán, phòng kinh doanh,…
(3) Lao ñ ng tr5c ti6p s.n xu9t, kinh doanh: là s= lao ñ)ng tr#c ti p tham
gia s n xu6t và tr#c ti p phnc vn quá trình s n xu6t trong doanh nghi/p.
S= lao ñ)ng tr#c ti p s n xu6t, kinh doanh ñư+c chia thành các lo0i sau:
O Lao ñ)ng chính (lao ñ)ng công ngh/): là lao ñ)ng tr#c ti p làm vi/c trên
các dây chuy7n s n xu6t, v!n hành máy móc thi t bA hoNc sw dnng các dnng cn ñ$
tr#c ti p ch t0o ra s n phzm. Ví dn như công nhân ñ ng máy ti/n, máy bào,…trong
s n xu6t cơ khí, thao tác máy lưu hóa trong s n xu6t s n phzm cao su, th#c hi/n
nhi/m vn chính trên các dây chuy7n s n xu6t ô tô, ñ)ng cơ,… hoNc v!n hành thi t
bA s n xu6t xi măng…

16

O Lao ñ)ng phn tr+, phnc vn: là ngư;i phnc vn cho lao ñ)ng chính ñ$ lao
ñ)ng chính hoàn thành nhi/m vn s n xu6t kinh doanh. Lao ñ)ng phn tr+, phnc vn
bao gxm lao ñ)ng phn tr+, phnc vn o các phân xưong s n xu6t chính và t6t c phn
tr+, phnc vn o các phân xưong s n xu6t phn th#c hi/n các công vi/c phnc vn s n
xu6t nhqm ñ m b o cho quá trình s n xu6t chính ho0t ñ)ng liên tnc, ñ0t năng su6t
cao. Như v!y, lao ñ)ng phn tr+, phnc vn bao gxm các lo0i ch y u sau ñây:
+ NhTng ngư;i lao ñ)ng th#c hi/n các ch c năng cung c6p các d0ng năng
lư+ng, nư,c cho doanh nghi/p như ñi/n năng, hơi nư,c, khí nén, nư,c công
nghi/p… trong s n xu6t.
+ NhTng ngư;i lao ñ)ng b o dư‘ng dnng cn và trang bA công ngh/ phnc vn
cho s n xu6t chính.
+ NhTng ngư;i lao ñ)ng th#c hi/n các công vi/c swa chTa theo k ho0ch d#
phòng và phnc vn giTa các th;i kỳ swa chTa máy móc, thi t bA sw dnng trong s n
xu6t c a doanh nghi/p.
+ NhTng ngư;i lao ñ)ng b o dư‘ng, phnc vn nhà xưong, v!t ki n trúc, công
trình,… dùng trong s n xu6t c a doanh nghi/p.
+ NhTng ngư;i lao ñ)ng chuzn bA cho vi/c th#c hi/n quy trình công ngh/
(phn tr+ công ngh/).
+ NhTng ngư;i lao ñ)ng phnc vn kho tàng c a doanh nghi/p
(4) Nhân viên th=a hành, ph3c v3: Bao gxm văn thư và các nhân viên phnc
vn khác như nhân viên phnc vn nhà ăn t!p th$ c a doanh nghi/p, nhân viên v/ sinh,
nhân viên t0p vn,…
1.2. TiIn lương, thu nhKp cLa ngưAi lao ñDng trong doanh nghi=p
1.2.1. Khái ni=m, bin ch|t cLa tiIn lương
1.2.1.1. Khái ni m ti n lương
Theo tV ñi$n gi i nghĩa Kinh t – Kinh doanh (Anh – Vi/t), NXB Khoa h@c và
KI thu!t Hà N)i, 1996, các khái ni/m ti7n lương, ti7n công, giá c s c lao ñ)ng là
nhTng khái ni/m ñxng nghĩa (Wages), g@i chung là giá c s c lao ñ)ng, m)t trong