Kế toán trách nhiệm tại công ty cổ phần thương mại dược - Sâm Ngọc Linh Quảng Nam

BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

PHAN THỊ BÍCH PHƯƠNG

KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM
TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN THƯƠNG MẠI
DƯỢC – SÂM NGỌC LINH QUẢNG NAM

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH

Đà Nẵng - Năm 2015


BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
ĐẠI HỌC ĐÀ NẴNG

PHAN THỊ BÍCH PHƯƠNG

KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM
TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN THƯƠNG MẠI
DƯỢC – SÂM NGỌC LINH QUẢNG NAM
Chuyên ngành: Kế toán
Mã số: 60.34.30

LUẬN VĂN THẠC SĨ QUẢN TRỊ KINH DOANH

Người hướng dẫn khoa học: PGS.TS. NGUYỄN CÔNG PHƯƠNG

Ðà Nẵng – Năm 2015

LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi.
Các số liệu, kết quả nêu trong luận văn là trung thực và chưa từng
được ai công bố trong bất kỳ công trình nào khác.
Tác giả

PHAN THỊ BÍCH PHƯƠNG


MỤC LỤC
MỞ ĐẦU.................................................................................................1
1. Tính cấp thiết của đề tài ........................................................................ 1
2. Mục tiêu nghiên cứu ............................................................................. 3
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu......................................................... 3
4. Phương pháp nghiên cứu ...................................................................... 3
5. Bố cục đề tài.......................................................................................... 4
6. Tổng quan tài liệu nghiên cứu............................................................... 4

CHƯƠNG 1. CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM
TRONG DOANH NGHIỆP ................................................................10
1.1. TỔNG QUAN VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM............................10
1.1.1. Khái niệm về kế toán trách nhiệm ................................................ 10
1.1.2. Bản chất của kế toán trách nhiệm ................................................. 12
1.1.3. Mục tiêu của kế toán trách nhiệm ................................................. 17
1.1.4. Vai trò của kế toán trách nhiệm .................................................... 18

1.2. PHÂN CẤP QUẢN LÝ - CƠ SỞ HÌNH THÀNH KẾ TOÁN
TRÁCH NHIỆM TRONG DOANH NGHIỆP ......................................19
1.3. NỘI DUNG CƠ BẢN CỦA KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TRONG

DOANH NGHIỆP .................................................................................22
1.3.1. Các trung tâm trách nhiệm tại doanh nghiệp ................................ 23
1.3.2. Thiết lập hệ thống báo cáo thành quả trong kế toán trách nhiệm. 28
1.3.3. Tổ chức đánh giá thành quả của các trung tâm trách nhiệm ........ 31

KẾT LUẬN CHƯƠNG 1 ......................................................................39


CHƯƠNG 2. THỰC TRẠNG CÔNG TÁC KẾ TOÁN TRÁCH
NHIỆM TẠI CÔNG TY CỔ PHẦN THƯƠNG MẠI DƯỢC - SÂM
NGỌC LINH ........................................................................................40
2.1. ĐẶC ĐIỂM HOẠT ĐỘNG KINH DOANH VÀ TỔ CHỨC QUẢN
LÝ CỦA CÔNG TY CPTM DƯỢC - SÂM NGỌC LINH ...................40
2.1.1. Đặc điểm hoạt động sản xuất kinh doanh của công ty ................. 40
2.1.2. Cơ cấu tổ chức bộ máy quản lý của công ty ................................. 45

2.2. THỰC TRẠNG CÔNG TÁC KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM Ở
CÔNG TY CPTM DƯỢC-SÂM NGỌC LINH.....................................53
2.2.1. Tình hình phân cấp quản lý và nhận diện các trung tâm trách
nhiệm tại Công ty CPTM Dược-Sâm Ngọc Linh ................................... 53
2.2.2. Hệ thống báo cáo trách nhiệm tại công ty CPTM Dược-Sâm Ngọc
Linh ......................................................................................................... 61

2.3. ĐÁNH GIÁ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM TẠI CPTM DƯỢC-SÂM
NGỌC LINH..........................................................................................94
2.3.1. Ưu điểm......................................................................................... 94
2.3.2 Hạn chế .......................................................................................... 94

KẾT LUẬN CHƯƠNG 2 ......................................................................97
CHƯƠNG 3. HOÀN THIỆN TỔ CHỨC CÔNG TÁC KẾ TOÁN

TRÁCH NHIỆM TẠI CÔNG TY CPTM DƯỢC-SÂM NGỌC
LINH .....................................................................................................98
3.1. SỰ CẦN THIẾT CỦA VIỆC TỔ CHỨC CÔNG TÁC KẾ TOÁN
TRÁCH NHIỆM TẠI CPTM DƯỢC-SÂM NGỌC LINH ...................98
3.2. TỔ CHỨC CÁC TRUNG TÂM TRÁCH NHIỆM THEO PHÂN
CẤP QUẢN LÝ TẠI CPTM DƯỢC-SÂM NGỌC LINH ....................99
3.2.1. Mô hình tổ chức các trung tâm trách nhiệm ................................. 99


3.2.2. Xác định trách nhiệm của mỗi trung tâm.................................... 102

3.3. HOÀN THIỆN BÁO CÁO TRÁCH NHIỆM VÀ CHỈ TIÊU ĐÁNH
GIÁ THÀNH QUẢ CỦA CÁC TRUNG TÂM TRÁCH NHIỆM ...... 104
3.3.1. Trung tâm doanh thu ................................................................... 104
3.3.2. Trung tâm chi phí........................................................................ 111
3.3.3. Trung tâm lợi nhuận.................................................................... 119
3.3.4. Trung tâm đầu tư......................................................................... 122

KẾT LUẬN CHƯƠNG 3 .................................................................... 124
KẾT LUẬN......................................................................................... 125
TÀI LIỆU THAM KHẢO
QUYẾT ĐỊNH GIAO ĐỀ TÀI LUẬN VĂN (bản sao)
PHỤ LỤC


DANH MỤC CÁC BẢNG
Số hiệu

Tên bảng

Trang

bảng
2.1

Ước thực hiện kết quả kinh doanh năm 2013 và kế

64

hoạch kinh doanh năm 2014
2.2

Kế hoạch kinh doanh tại chi nhánh Núi Thành năm

67

2014
2.3

Dự toán sản xuất kinh doanh tại PXSX

71

2.4

Dự toán chi phí nguyên vật liệu trực tiếp

75

2.5

Dự toán chi phí nhân công trực tiếp

78

2.6

Dự toán chi phí sản xuất chung

80

2.7

Dự toán giá vốn hàng sản xuất

80

2.8

Ước thực hiện các yếu tố chi phí bán hàng và quản lý

81

doanh nghiệp năm 2013 & kế hoạch năm 2014
2.9

Ước thực hiện các yếu tố chi phí bán hàng và quản lý

82

doanh nghiệp năm 2013 & kế hoạch năm 2014 Chi
nhánh Núi Thành
2.10

Dự toán kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh năm

83

2014
2.11

Báo cáo thực hiện và đánh giá thành quả của Trung

86

tâm doanh thu
2.12

Báo cáo tình hình sử dụng nguyên vật liệu

88

2.13

Bảng tổng hợp chi phí sản xuất

89

2.14

Báo cáo thực hiện các yếu tố chi phí bán hàng và quản

89

lý doanh nghiệp


Số hiệu

Tên bảng

Trang

Bảng phân tích biến động chi phí bán hàng và quản lý

90

bảng
2.15

doanh nghiệp
2.16

Bảng phân tích biến động chi phí sản xuất

91

2.17

Báo cáo kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh

92

2.18

Báo cáo đánh giá thành quả trung tâm lợi nhuân

93

3.1

Kế hoạch doanh thu tại quầy QUASAPHARCO

106

3.2

Kế hoạch doanh thu toàn Công ty

107

3.3

Báo cáo phân tích doanh thu tiêu thụ tại quầy

109

QUASAPHARCO
3.4

Báo cáo đánh giá trách nhiệm của trung tâm doanh thu

110

3.5

Báo cáo đánh giá trách nhiệm của trung tâm chi phí.

118

3.6

Báo cáo đánh giá trách nhiệm của trung tâm lợi nhuận

121

3.7

Báo cáo đánh giá trách nhiệm của trung tâm đầu tư

123


DANH MỤC CÁC HÌNH

Số hiệu hình

Tên hình

Trang

2.1

Quy trình tổ chức sản xuất tại Công ty

45

2.2

Mô hình tổ chức bộ máy quản lý của công ty

47

2.3

Sơ đồ tổ chức bộ máy kế toán của công ty

51

2.4

Hình thức Sổ kế toán áp dụng tại công ty

52

3.1

Mô hình tổ chức các trung tâm trách nhiệm

100

1

MỞ ĐẦU
1. Tính cấp thiết của đề tài
Trong bối cảnh nền kinh tế Việt Nam đã và đang có những bước chuyển
mình mạnh mẽ, đạt được nhiều thành tựu đáng kể bắt đầu từ công cuộc đổi
mới đất nước năm 1986 tiến đến việc tham gia vào cộng đồng doanh nghiệp
toàn cầu và trở thành thành viên của tổ chức thương mại thế giới WTO vào
năm 2006. Việt Nam đang dần trở thành một điểm đến đầu tư nhiều hấp dẫn,
cơ hội nhưng cũng đầy thách thức, cạnh tranh của khu vực Châu Á nói chung
và Đông Nam Á nói riêng. Đồng thời ngày một hội nhập sâu rộng vào nền
kinh tế thế giới với những thay đổi lớn, biến động phức tạp và đa dạng hóa,
vô hình trung tạo nên sức ép không hề nhỏ đối với các doanh nghiệp trong
nước. Để tiếp tục tồn tại và phát triển, đòi hỏi các doanh nghiệp Việt Nam
phải không ngừng sáng tạo, đổi mới, nâng cao chất lượng và hạ giá thành sản
phẩm, dịch vụ đến tay người tiêu dùng, đồng thời tiết kiệm chi phí sản xuất
kinh doanh trong quá trình hoạt động nhằm tối đa hóa lợi nhuận và chiếm lĩnh
ưu thế thị trường. Tuy nhiên, muốn đạt được mục tiêu chung đó, bài toán về
nâng cao hiệu quả hoạt động kinh doanh nói chung và hiệu quả công tác quản
trị doanh nghiệp nói riêng đòi hỏi phải được giải quyết bằng các phương thức
quản lý sao cho các bộ phận trong doanh nghiệp phải hoạt động nhịp nhàng,
phối hợp và có hiệu quả với nhau. Do đó, cần thiết phải có một công cụ quản
lý hiệu quả giúp các nhà quản lý cấp cao nắm bắt được những thông tin tin
cậy, từ đó đưa ra các quyết định quản lý nhanh chóng, chính xác và được cân
nhắc kỹ lưỡng với thực trạng của doanh nghiệp nhằm mang lại lợi ích tối đa
cho các đối tượng có liên quan; đồng thời kiểm soát và đánh giá được kết quả
hoạt động của từng bộ phận trong doanh nghiệp đối với nhiệm vụ được giao.
Qua đó, kịp thời phát hiện các tồn tại còn yếu kém và có hành động điều

chỉnh đúng lúc, phù hợp cũng như phát huy các yếu tố tích cực nhằm hướng


2
đến hoàn thành mục tiêu chung của toàn doanh nghiệp. Kế toán trách nhiệm
là một trong những công cụ quản lý có thể đáp ứng được những yêu cầu trên,
ngày càng khẳng định được vị trí và vai trò quan trọng trong quá trình hoạt
động của doanh nghiệp.
Công ty CPTM Dược-Sâm Ngọc Linh Quảng Nam, tiền thân là Công ty
Dược-Vật tư y tế tỉnh Quảng Nam, từ một doanh nghiệp nhà nước chính thức
hoạt động theo mô hình Công ty cổ phần bắt đầu từ tháng 02/2005. Đến nay,
trải qua nhiều khó khăn, thay đổi cùng với đó là sự phấn đấu không ngừng
của tập thể cán bộ, nhân viên của Công ty đã trở thành một trong những
doanh nghiệp tiêu biểu của tỉnh Quảng Nam và cũng là đơn vị đi đầu trong
việc sản xuất, kinh doanh dược phẩm và các chế phẩm từ cây Sâm Ngọc Linh
với mạng lưới kinh doanh chủ yếu tập trung vào địa bàn miền Trung, mở rộng
đến các tỉnh thành khác trong nước.Với phạm vi hoạt động rộng cùng hệ
thống các chi nhánh, các cửa hàng bán sỉ và lẻ, phân xưởng sản xuất, cần thiết
phải tổ chức kế toán trách nhiệm nhằm cung cấp hệ thống thông tin đáng tin
cậy để thực hiện mục tiêu quản trị doanh nghiệp, phục vụ cho việc quản lý và
kiểm soát chi phí ngày càng chặt chẽ, nâng cao hiệu quả hoạt động kinh
doanh của Công ty, là cơ sở vững chắc giúp Công ty nâng cao năng lực cạnh
tranh giữa các doanh nghiệp trên thị trường trong và ngoài nước. Đồng thời,
qua kế toán trách nhiệm sẽ thực hiện đánh giá thành quả và trách nhiệm của
từng đơn vị, bộ phận trong Công ty, đảm bảo cho sự gắn kết và phối hợp nhịp
nhàng của các đơn vị, bộ phận trong việc thực hiện mục tiêu chung của doanh
nghiệp. Từ những yêu cầu trên cho thấy việc tổ chức hệ thống kế toán trách
nhiệm tại Công ty CPTM Dược – Sâm Ngọc Linh là hết sức quan trọng và
cần thiết đối với sự phát triển của doanh nghiệp. Vì vậy, tác giả đã chọn đề tài
“ Kế toán trách nhiệm tại Công ty CPTM Dược-Sâm Ngọc Linh Quảng

Nam” cho luận văn tốt nghiệp của mình.


3
2. Mục tiêu nghiên cứu
- Tìm hiểu thực trạng vận dụng kế toán trách nhiệm hiện nay tại Công ty,
từ đó đánh giá những ưu điểm và hạn chế trong công tác kế toán trách nhiệm
tại Công ty CPTM Dược-Sâm Ngọc Linh.
- Đưa ra một số giải pháp để tăng cường kế toán trách nhiệm theo đặc
thù của Công ty, giúp các nhà quản trị tại Công ty có cơ sở để đánh giá một
cách đúng đắn thành quả của các bộ phận trong việc hướng đến mục tiêu
chung của đơn vị.
3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu
Luận văn tập trung nghiên cứu những vấn đề lý luận cơ bản về kế toán
trách nhiệm và vận dụng kế toán trách nhiệm tại Công ty CPTM Dược-Sâm
Ngọc Linh.
Phạm vi nghiên cứu là Công ty CPTM Dược-Sâm Ngọc Linh Quảng
Nam. Số liệu nghiên cứu được thu thập trong khoảng thời gian 2012-2013.
4. Phương pháp nghiên cứu
Luận văn chủ yếu sử dụng các phương pháp mô tả, tiếp cận thực tế, giải
thích, phân tích và lập luận lôgic nhằm hệ thống hóa cơ sở lý luận và thực
trạng kế toán trách nhiệm tại đơn vị. Trong đó, phương pháp mô tả, tiếp cận
thực tế được thực hiện thông qua việc nghiên cứu số liệu từ kế hoạch thực
hiện trong năm của Công ty, bao gồm số liệu dự toán và thực hiện liên quan
đến doanh thu, chi phí, giá thành, định mức nhân công, nguyên vật liệu….
Đồng thời, tiến hành phân tích số liệu căn cứ trên các báo cáo tài chính, sổ
sách kế toán và dữ liệu máy tính tại Công ty. Từ đó có cái nhìn tổng quát và
thực hiện đối chiếu, phân tích tổng hợp các vấn đề giữa lý luận và thực tiễn để
đưa ra các phương hướng nghiên cứu cũng như đề xuất giải pháp hoàn thiện
kế toán trách nhiệm tại Công ty. Song song đó là sử dụng phương pháp phỏng

vấn, lấy ý kiến từ các cấp quản lý và bộ phận khác nhau trong đơn vị nhằm


4
xem xét nhu cầu thông tin quản lý thực sự trong doanh nghiệp.
5. Bố cục đề tài
Chương 1: Cơ sở lý thuyết về kế toán trách nhiệm trong doanh nghiệp
Chương 2: Thực trạng kế toán trách nhiệm tại Công ty CPTM Dược-Sâm
Ngọc Linh Quảng Nam.
Chương 3: Tổ chức kế toán trách nhiệm tại Công ty CPTM Dược-Sâm
Ngọc Linh Quảng Nam.
6. Tổng quan tài liệu nghiên cứu
Trên thế giới, đã có rất nhiều công trình nghiên cứu về kế toán trách
nhiệm, trong đó nhấn mạnh về tầm quan trọng của kế toán trách nhiệm “là
một công cụ để kiểm soát hoạt động và chi phí”. Trong đó, tác giả Martin N.
Kellogg (1962) với công trình “Fundamentals of Responsibility Accounting”
đăng trên tạp chí “National Association of Accountants” đã nghiên cứu sự
phát triển của kế toán trách nhiệm trong mối quan hệ giữa kế toán trách nhiệm
với cơ cấu tổ chức, kế toán chi phí, ngân sách và với kiểm soát chi phí. Đồng
thời làm rõ mối quan hệ giữa kế toán trách nhiệm với phân cấp quản lý và kế
toán chi phí. Theo đó, trong một tổ chức luôn có sự phân cấp, phân quyền
quản lý, dẫn đến cơ cấu tổ chức luôn có sự thay đổi. Ngoài ra, để kiểm soát
chi phí trong doanh nghiệp, cần phải gán trách nhiệm cho từng khoản mục chi
phí [6]. Hay như vấn đề phân cấp quản lý trong kế toán trách nhiệm cũng đã
được tác giả N. J. Gordon (1963) đề cập đến trong lý thuyết của hệ thống kế
toán trách nhiệm công trình “Toward a Theory of Responsibility Accounting
System” đăng trên tạp chí “National Association of Accountants”. Tác giả đã
nhấn mạnh cơ sở của hệ thống kế toán trách nhiệm là thuyết kinh tế và tổ
chức, được nghiên cứu trên hai phương diện là kinh tế và xã hội. Trong đó, đã
chỉ rõ kế toán trách nhiệm chỉ phát huy hiệu quả khi doanh nghiệp có phân

cấp và tổ chức mà lý thuyết tổ chức được quan tâm trong mối quan hệ với


5
phân quyền.[6] Có thể nói, mỗi tác giả đều thể hiện các cách nhìn khác nhau
trên nhiều góc độ về đặc điểm, ý nghĩa, cơ chế tổ chức của kế toán trách
nhiệm. Sự khác nhau đó không mang tính đối nghịch mà chúng bổ trợ cho
nhau để tạo nên một cái nhìn toàn diện về kế toán trách nhiệm. Sự ra đời của
kế toán trách nhiệm theo thời gian được phát triển một cách có hệ thống về
thực tiễn và lý luận đã giúp các doanh nghiệp, đặc biệt là các tập đoàn có quy
mô lớn, trình độ về khoa học kỹ thuật cũng như quản lý cao nắm bắt nhanh
nhu cầu về thông tin trong doanh nghiệp cũng như hoạch định và kiểm soát
hiệu quả tình hình tài chính cũng như tình hình hoạt động sản xuất kinh doanh
tại doanh nghiệp.
Tại Việt Nam, kể từ khi nền kinh tế thị trường ngày càng phát triển đòi
hỏi hệ thống kế toán cần được hoàn thiện thì việc nghiên cứu về kế toán trách
nhiệm nói riêng và kế toán quản trị nói chung ngày càng cần thiết. Nhất là khi
các doanh nghiệp trong quá trình hội nhập và cạnh tranh ngày càng nhận ra
tầm quan trọng của kế toán trách nhiệm trong việc nâng cao hiệu quả hoạt
động để thích nghi với sự thay đổi không ngừng của môi trường kinh doanh,
mang tính quyết định sống còn của một doanh nghiệp. Đặc biệt là đối với các
tổng công ty có quy mô lớn, phạm vi hoạt động rộng, thâm nhập vào thị
trường nhiều quốc gia. Đầu những năm 90, những nghiên cứu đầu tiên đề cập
đến kế toán quản trị và kế toán tài chính đã cho thấy tính cấp bách và cần thiết
trong việc xây dựng mạng lưới hệ thống thông tin kế toán, phục vụ cho việc
nâng cao chất lượng quản lý nhằm tăng cường năng lực cạnh tranh của doanh
nghiệp trên thị trường. Từ những nghiên cứu này đã bước đầu xây dựng nên
hệ thống lý luận về kế toán quản trị nói chung cũng như ghi nhận các khái
niệm về kế toán trách nhiệm nói riêng. Năm 1997, tác giả Phạm Văn Dược
với Luận án Phó tiến sỹ có tiêu đề “Phương hướng xây dựng nội dung và tổ

chức vận dụng kế toán quản trị vào doanh nghiệp Việt Nam” thông qua việc


6
so sánh về mặt lý luận sự giống và khác nhau của kế toán quản trị và kế toán
tài chính đã trình bày rõ vai trò, nội dung và các kỹ thuật nghiệp vụ của kế
toán quản trị, trên cơ sở lý thuyết và thực tiễn tác giả đưa ra 5 giải pháp vĩ mô
và 6 giải pháp vi mô cho các doanh nghiệp Việt Nam [6]. Trong bối cảnh nền
kinh tế Việt Nam đang bước sang giai đoạn kinh tế thị trường, chưa có doanh
nghiệp nào sử dụng kế toán quản trị thì nghiên cứu này đã góp phần to lớn
vào việc phát triển kế toán quản trị tại Việt Nam, bước đầu khởi xướng cho
hàng loạt nghiên cứu về kế toán quản trị sau này. Tiến đến năm 2006, trong
“Kế toán quản trị”, tác giả Phạm Văn Dược tiếp tục đề cập đến những vấn đề
cơ bản của kế toán quản trị có thể áp dụng cho các doanh nghiệp Việt Nam
trong nền kinh tế thị trường như các phương pháp xác định chi phí, mối quan
hệ giữa chi phí-khối lượng-lợi nhuận, dự toán sản xuất kinh doanh và chi phí
sản xuất, [2] .... Năm 2009, tác giả tiếp tục thực hiện đề tài cấp bộ “ Thiết kế
hệ thống báo cáo kế toán trách nhiệm bộ phận cho các nhà quản trị trong
doanh nghiệp sản xuất Việt Nam”. Trong đó, tác giả đã xây dựng chi tiết hệ
thống báo cáo kế toán trách nhiệm cho từng trung tâm trách nhiệm với các
quy trình lập báo cáo cụ thể và điều kiện để lập các quy trình đó. Nghiên cứu
này có ý nghĩa cả về mặt lý luận và thực tiễn, mở ra một hướng đi mới về kế
toán trách nhiệm, càng cho thấy tầm quan trọng của kế toán trách nhiệm trong
các doanh nghiệp Việt Nam hiện nay [4].
Trên thực tế, kế toán trách nhiệm có thể áp dụng rộng rãi cho nhiều lĩnh
vực, ngành nghề khác nhau của nền kinh tế. Nhận thức được sự khác biệt của
từng ngành nên đã có nhiều tác giả đi sâu vào nghiên cứu kế toán trách nhiệm
ở từng ngành, loại hình đơn vị cụ thể với các kết quả nghiên cứu đạt được ở
các mức độ khác nhau. Một số nghiên cứu có thể kể đến như:
Đề tài “Xây dựng Kế toán trách nhiệm quản lý tại Công ty Điện tử

Samsung Vina” của tác giả Lê Minh Hiền (2007) đã xây dựng kế toán trách


7
nhiệm quản lý ở Công ty. Tác giả đã dựa trên phương pháp thống kê, so sánh,
phân tích, lô gich… để hệ thống hóa lý luận, tìm hiểu thực tiễn và đưa ra các
giải pháp hoàn thiện trong tương lai. Từ đó đưa đến kết luận bộ máy kế toán
quản trị tại Công ty vẫn chưa thiết lập được hệ thống kế toán trách nhiệm
cũng như chưa có một tiêu thức rõ ràng nào để đánh giá trách nhiệm của các
cấp quản trị một cách đúng nghĩa. Do đó, tác giả đưa ra các giải pháp hoàn
thiện tập trung chủ yếu vào các vấn đề lập dự toán, xây dựng báo cáo thành
quả bộ phận các trung tâm trách nhiệm và thực hiện đánh giá thành quả của
các trung tâm đó.
Đề tài “ Hoàn thiện hệ thống kế toán trách nhiệm tại Công ty Vận tải
quốc tế I.T.T” của tác giả Dương Thị Cẩm Nhung (2007) đã có cách tiếp cận
mới khi sử dụng thẻ cân bằng điểm để đánh giá các bộ phận trong việc thực
hiện các chiến lược và mục tiêu chung của đơn vị. Đồng thời, tiến hành xây
dựng hệ thống báo cáo kế toán trách nhiệm tương ứng cho các trung tâm trách
nhiệm trong doanh nghiệp vận tải nhằm khắc phục hạn chế của đơn vị trong
việc phát huy khả năng và hiệu quả công việc của trung tâm doanh thu, nắm
rõ được hiệu quả chi phí thông qua việc tập hợp, phân tích kỹ lưỡng các chỉ
tiêu chi phí kinh doanh, đánh giá đúng trách nhiệm thu hồi công nợ thông qua
bảng chỉ tiêu đánh giá doanh thu. Từ đó, tác giả xây dựng phương pháp đánh
giá kết quả và hiệu quả hoạt động kinh doanh một cách hoàn chỉnh. Tuy
nhiên, tác giả vẫn còn hạn chế khi chưa đưa ra các hướng xây dựng chỉ tiêu
mới cũng như xây dựng chi tiết và cụ thể cho từng bộ phận từ khâu cung cấp
thông tin đến xây dựng báo cáo và cung cấp thông tin để kiếm soát đánh giá
và ra quyết định cho từng trung tâm.
Đề tài “ Hoàn thiện kế toán trách nhiệm tại Công ty Cao su Việt TrungQuảng Bình” của tác giả Lương Đình Của (2008) đã đưa ra các giải pháp
hoàn thiện kế toán trách nhiệm tại Công ty theo một quy trình cụ thể và thống

8
nhất thông qua việc thu thập và phân tích số liệu thực tế cũng như so sánh, đối
chiếu thông tin và thực hiện dự báo các chỉ tiêu kinh tế. Theo đó, trên thực tế
tìm hiểu tại Công ty, tác giả đã có cái nhìn bao quát và tổng quan về thực
trạng công tác kế toán trách nhiệm tại đơn vị, đồng thời tác giả cũng đã mô tả
chi tiết việc phân cấp quản lý tài chính cũng như tổ chức báo cáo kế toán của
Công ty theo một trình tự cụ thể, trong đó đề cập đến đặc điểm của đơn vị
trong việc định giá sản phẩm chuyển giao nội bộ trong doanh nghiệp. Tác giả
cũng đã đề xuất được các giải pháp chính trong việc thiết lập hệ thống kế toán
trách nhiệm, xây dựng hệ thống báo cáo cho nhà quản trị cũng như hệ thống
chỉ tiêu đánh giá thành quả của các trung tâm trách nhiệm ở từng bộ phận tại
Công ty. Điểm mới trong các giải pháp tác giả đã đề ra là việc xây dựng các
báo cáo phân tích chi phí dựa trên dự toán tĩnh và dự toán linh hoạt cũng như
đề xuất sử dụng phiếu cân đối để đánh giá thành quả hoạt động của các trung
tâm trách nhiệm tại Công ty, giúp cho việc quản lý và kiểm soát chi phí phát
sinh tại đơn vị thêm chặt chẽ và dễ dàng hơn. Tuy nhiên, đề tài cũng có một
số hạn chế nhất định, tác giả chủ yếu tập trung vào việc phân tích và xây dựng
hệ thống báo cáo trách nhiệm cho việc cung cấp thông tin tại Công ty mà
chưa xây dựng các chỉ tiêu cụ thể để đánh giá thành quả cho từng trung tâm
trách nhiệm, do đó trên thực tế, để triển khai thành công kế toán trách nhiệm
tại đơn vị còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác nhau.
Các đề tài “ Tổ chức Kế toán trách nhiệm tại Tổng công ty Cổ phần y tế
Danameco” của tác giả Nguyễn Thị Hồng Ân (2012), đề tài “Kế toán trách
nhiệmtại Công ty cổ phần Dược và thiết bị y tế Đà Nẵng” của tác giả Trương
Duy Ngọc Thủy, đề tài “Kế toán trách nhiệm tại Công ty TNHH MTV TW3”
của tác giả Trần Thị Ngọc Hòa (2013) đã trình bày các vấn đề về kế toán
trách nhiệm, tổ chức xây dựng thông tin, tổ chức sử dụng thông tin để ra
quyết định, xây dựng các chứng từ, sổ sách, các báo cáo đặc thù trong ngành

y tế nói chung. Nhìn chung, các đề tài trên đã hệ thống những lý luận cơ bản


9
về kế toán trách nhiệm, đồng thời phân tích và đánh giá trách nhiệm của các
trung tâm quản trị thông qua các chỉ tiêu cụ thể, đáp ứng yêu cầu thông tin để
ra quyết định của các nhà quản trị. Tuy nhiên, các giải pháp nêu ra chỉ mới
được xây dựng trên cơ sở đặc điểm sản xuất, kinh doanh, tình hình quản lý tại
mỗi công ty, chưa mang tính ứng dụng cao trong việc vận dụng chung cho
từng ngành, từng lĩnh vực khác nhau.
Qua việc tham khảo các nghiên cứu trên cùng một số công trình nghiên
cứu có liên quan khác, trên cơ sở tìm hiểu tình hình thực tế tại Công ty CPTM
Dược – Sâm Ngọc Linh tỉnh Quảng Nam và theo đặc thù ngành của đơn vị,
đề tài “Kế toán trách nhiệm tại Công ty Cổ phần thương mại Dược – Sâm
Ngọc Linh” đã khái quát và hệ thống được những vấn đề lý luận cơ bản của
kế toán trách nhiệm theo một trình tự nhất định, từ đặc điểm, bản chất của kế
toán trách nhiệm, nội dung tổ chức trung tâm trách nhiệm cho đến việc xây
dựng thành quả và thiết lập các chỉ tiêu đánh giá tại các trung tâm trách
nhiệm. Trên cơ sở lý luận và đặc thù hoạt động sản xuất kinh doanh, đề tài đã
đánh giá thực trạng và đưa ra các giải pháp về công tác kế toán nói chung
cũng như công tác tổ chức kế toán trách nhiệm nói riêng tại Công ty CPTM
Dược – Sâm Ngọc Linh, trong đó chủ yếu tập trung vào các vấn đề chính như
tổ chức các trung tâm trách nhiệm, xây dựng hệ thống báo cáo và thiết lập các
chỉ tiêu đánh giá thành quả quản lý của các trung tâm trách nhiệm. Hiện nay,
mặc dù Công ty CP Dược – Sâm Ngọc Linh đã có nhiều năm hoạt động trong
lĩnh vực y tế nhưng đơn vị vẫn còn nhiều thiếu sót trong việc tổ chức kế toán
quản trị nói chung và kế toán trách nhiệm nói riêng cũng như chưa có một đề
tài nghiên cứu nào về kế toán trách nhiệm tại Công ty. Do đó, việc tổ chức kế
toán trách nhiệm tại đơn vị là hết sức cần thiết và có ý nghĩa quan trọng trong
việc cung cấp các thông tin tin cậy, giúp cho các nhà quản trị trong việc đưa

ra quyết định chính xác, kịp thời, từ đó đánh giá và kiểm soát chi phí được
chặt chẽ để nâng cao hiệu quả hoạt động của Công ty.


10
CHƯƠNG 1

CƠ SỞ LÝ THUYẾT VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM
TRONG DOANH NGHIỆP
1.1. TỔNG QUAN VỀ KẾ TOÁN TRÁCH NHIỆM
1.1.1. Khái niệm về kế toán trách nhiệm
Kế toán trách nhiệm là một nội dung cơ bản của kế toán quản trị do vậy
quá trình hình thành và phát triển của kế toán trách nhiệm gắn liền với quá
trình hình thành và phát triển của kế toán quản trị. Trải qua nhiều giai đoạn,
kế toán quản trị ngày một hoàn thiện về chức năng, vị trí, vai trò trong việc
cung cấp các thông tin mang tính quyết định đối với doanh nghiệp, từ việc
kiểm soát và định hướng chi phí quản lý cho đến hoạch định và kiểm soát tài
chính cũng như thực hiện việc phân tích, dự đoán kế hoạch và kiểm tra, từ đó
giúp giảm thiểu các tổn thất và sử dụng có hiệu quả các nguồn lực kinh tế
trong quá trình hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp. Trên thực tế,
tại các doanh nghiệp luôn có sự phân chia thành các phòng, ban hay các bộ
phận, đơn vị trực thuộc, giúp cho việc quản lý được dễ dàng và hiệu quả hơn.
Gắn liền theo đó là việc phân quyền cho các cá nhân, bộ phận trong việc ra
quyết định và chịu trách nhiệm về một phần hay toàn bộ công việc được giao.
Đây là cơ sở để theo dõi, đánh giá được kết quả thực hiện, hiệu quả sử dụng
nguồn lực trong doanh nghiệp của từng cấp, nhất là giữa cấp trên với cấp dưới
trong việc xác định mục tiêu, vị trí hoạt động trong tổ chức.
Ra đời từ thập niên 40 của thế kỷ XX và được đề cập đầu tiên ở Mỹ vào
năm 1950 trong tác phẩm “Basic organizational planning to tie in with
responsibility accounting” của Ailman, H.B 1950, từ đó đến nay, kế toán

trách nhiệm được quan tâm nhiều với những quan điểm khác nhau, bởi những
tác giả khác nhau ở nhiều quốc gia trên thế giới.
Nhóm tác giả Clive Emmanuel, David Otley, Kenneth Mar-chant xác


11
định kế toán trách nhiệm là sự thu thập tổng hợp và báo cáo những thông tin
tài chính về những trung tâm khác nhau trong một tổ chức (những trung tâm
trách nhiệm), cũng còn được gọi là kế toán hoạt động hay kế toán khả năng
sinh lợi [12].
Nhóm tác giả Joseph G. Louderback III, Jay S. Holmen, Geraldine
E.Dominiak (1999) nhấn mạnh đến tính kiểm soát của kế toán trách nhiệm.
Theo tác giả, các nhà quản trị thực hiện kiểm soát thông qua hệ thống kiểm
soát quản trị, thiết lập một chính sách và thủ tục để giải quyết các hoạt động
xảy ra như các kế hoạch và rút ra kết luận: “Kế toán trách nhiệm là sự thu
thập và báo cáo thông tin được dùng kiểm soát hoạt động và đánh giá quá
trình thực hiện. Một hệ thống kế toán trách nhiệm là một hệ thống thông tin
tài chính trong hệ thống kiểm soát quản trị nói chung.”. [14, tr.412]
Nhóm tác giả Herry R. Anderson, Belverd E.Needles, James C.
Caldwell, Sherry K. Mills (1996) đề cập đến hệ thống thông tin báo cáo của
kế toán trách nhiệm: “Kế toán trách nhiệm là một hệ thống thông tin báo cáo
gồm:
1. Phân loại sắp xếp các dữ liệu tài chính theo các phạm vi trách nhiệm
trong một tổ chức.
2. Báo cáo các hoạt động của mỗi phạm vi chỉ nên bao gồm những
doanh thu và chi phí được phân loại mà nhà quản lý đó có thể kiểm soát.”
[13,tr.201]
Tại Việt Nam, PGS.TS Đào Văn Tài và cộng sự [9, tr. 88] định nghĩa
“Kế toán trách nhiệm là một phương pháp kế toán thu thập và báo cáo các
thông tin dự toán và thực tế về các “đầu vào” và “đầu ra” của các trung tâm

trách nhiệm”.
Có thể nói, có nhiều quan điểm khác nhau về kế toán trách nhiệm, tuy
nhiên sự khác nhau đó không mang tính đối nghịch mà cùng bổ sung cho


12
nhau, thông qua cách thức nhìn nhận của mỗi tác giả từ đó làm sáng tỏ nhiều
khía cạnh của kế toán trách nhiệm, đồng thời hoàn thiện cho nhau về đặc
điểm, ý nghĩa và cơ chế tổ chức kế toán trách nhiệm ở doanh nghiệp, từ đó có
cái nhìn toàn diện hơn về kế toán trách nhiệm. Như vậy, có thể rút ra nội dung
chính về kế toán trách nhiệm như sau: Kế toán trách nhiệm là một công cụ
được thiết lập để ghi nhận, cung cấp thông tin, một công cụ đo lường kết quả
hoạt động của từng bộ phận để đánh giá thành quả hoạt động của từng bộ
phận có liên quan đến đầu tư, lợi nhuận, doanh thu, chi phí mà bộ phận đó có
quyền kiểm soát và trách nhiệm tương ứng. Từ đó nhằm kiểm soát hoạt động
và chi phí của từng bộ phận, kết nối các bộ phận, đơn vị nhằm đảm bảo hoàn
thành mục tiêu chung của toàn đơn vị đã đề ra.
Gắn với kế toán trách nhiệm là các trung tâm trách nhiệm, bao gồm:
trung tâm chi phí, trung tâm doanh thu, trung tâm lợi nhuận và trung tâm đầu
tư. Các trung tâm này được hình thành thông qua việc phân cấp quản lý và
được giao cho một người quản lý cụ thể để thực hiện các công việc, nhiệm vụ
mà tổ chức giao. Do đó, trong phạm vi quản lý của mình, nhà quản lý phải tổ
chức điều hành, chỉ đạo và chịu trách nhiệm về hiệu quả hoạt động của các
trung tâm. Trên cơ sở đó, tiến hành lập các báo cáo thực hiện lên nhà quản lý
cấp cao hơn để đánh giá thành quả của bộ phận mình quản lý trong tổ chức.
1.1.2. Bản chất của kế toán trách nhiệm
a. Kế toán trách nhiệm – Nội dung cơ bản của kế toán quản trị
Trong bối cảnh nền kinh tế ngày một phát triển và có xu hướng hội nhập
quốc tế sâu rộng thì vai trò và vị trí của kế toán quản trị cũng ngày càng được
coi trọng, nhất là trong công tác quản lý và điều hành doanh nghiệp. Có thể

nói, kế toán quản trị ngày nay là một bộ phận không thể tách rời của hệ thống
kế toán doanh nghiệp, không chỉ giúp cung cấp thông tin định lượng về tình
hình tài chính, kinh tế của doanh nghiệp liên quan đến việc tích lũy, báo cáo


13
về thu nhập, chi phí mà còn giúp các nhà quản trị có thông tin trong việc kiểm
soát và dự báo về tình hình của doanh nghiệp như doanh thu, lợi nhuận, chi
phí được chia theo từng bộ phận, trên cơ sở đó, nhà quản lý có quyền đưa ra
những quyết định trong hoạt động hàng ngày của doanh nghiệp. Qua đó, biểu
hiện trách nhiệm của các nhà quản lý các cấp bên trong doanh nghiệp thông
qua kế toán trách nhiệm.
Kế toán trách nhiệm là một trong những công cụ quản lý kinh tế tài
chính có vai trò quan trọng trong điều hành, kiểm soát cũng như đánh giá hiệu
quả hoạt động sản xuất kinh doanh của đơn vị. Kế toán trách nhiệm là sự phát
triển của hệ thống kế toán được thiết kế để kiểm soát chi phí phát sinh liên
quan trực tiếp cho các cá nhân trong tổ chức, người chịu trách nhiệm kiểm
soát. Do đó, nó không chỉ bảo đảm cung cấp thông tin đầy đủ, rõ ràng về hoạt
động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp mà còn xác định rõ ai là người
chịu trách nhiệm, bộ phận nào có quyền kiểm soát đối với các hoạt động xảy
ra.[7]
Từ những quan điểm trên cho thấy bản chất của kế toán trách nhiệm là
mỗi bộ phận được phân cấp quản lý trong bộ máy quản lý có quyền kiểm soát,
chỉ đạo và chịu trách nhiệm về những nghiệp vụ riêng biệt thuộc phạm vi
phân cấp quản lý của mình. Theo phạm vi phân cấp quản lý đó từng bộ phận
thu thập và báo cáo thông tin về doanh thu và chi phí lên bộ phận quản lý cấp
trên. Bộ phận quản lý cấp trên sử dụng những thông tin này để đánh giá hiệu
quả của từng cấp quản lý trong bộ máy quản lý. Kế toán trách nhiệm thể hiện
trách nhiệm của nhà quản lý ở các bộ phận đối với mục tiêu cuối cùng của
doanh nghiệp. Sau khi doanh nghiệp đã xác định được mục tiêu chung, chúng

sẽ được chính thức hóa thành các chỉ tiêu kinh tế. Trên cơ sở các chỉ tiêu đã
được lập, doanh nghiệp tiến hành xây dựng kế hoạch chính thức, bộ phận kế
toán có trách nhiệm soạn thảo và triển khai bảng dự toán chung kèm theo dự


14
toán chi tiết làm căn cứ cho việc tổ chức thực hiện, theo dõi và kiểm tra, đánh
giá. Trên cơ sở các thông tin được cung cấp, nhà quản trị có thể kiểm soát
được từng bộ phận được phân quyền trách nhiệm.
b. Kế toán trách nhiệm – Hạt nhân của hệ thống kiểm soát quản lý
Hệ thống kiếm soát quản lý được xây dựng nhằm đạt được các mục tiêu
chung của tổ chức. Trong đó, coi trọng việc ra quyết định quản trị nội bộ và
xúc tiến việc thực hiện các mục tiêu của tổ chức thông qua quá trình tập hợp
và cung cấp, báo cáo thông tin, giúp nhà quản trị kiểm tra quá trình hoạt động
và đánh giá kết quả thực hiện nhiệm vụ đạt được ở từng bộ phận trong một tổ
chức. Từ đó đưa ra những điều chỉnh kịp thời để đạt được các mục tiêu đã đề
ra. Do đó, cần phải xác định các trung tâm trách nhiệm, cân nhắc kỹ lưỡng
các quyết định trên cơ sở chi phí và lợi ích từ các thông tin tài chính và phi tài
chính trong phạm vi hệ thống kiểm soát của đơn vị, và đưa ra động lực nhằm
thúc đẩy hoàn thành mục tiêu đề ra. Hai nhân tố lớn trong hệ thống kiểm soát
quản lý là:
Thứ nhất là quá trình lập kế hoạch dự toán và các kế hoạch thực hiện dài
hạn. Việc lập dự toán cần thiết phải được thực hiện ở nhiều chỉ tiêu quan
trọng của doanh nghiệp: doanh thu, chi phí đồng thời phải thiết lập các cơ sở
đánh giá quá trình thực hiện các chỉ tiêu này.
Thứ hai là thiết lập các trung tâm trách nhiệm, đồng thời thiết lập các chỉ
tiêu đo lường để giám sát và đánh giá việc thực hiện có theo đúng mục tiêu
của đơn vị hay không thông qua việc thực hiện các báo cáo nội bộ. Các yếu tố
chênh lệch so với mục tiêu cần đạt được (dự toán) là cơ sở để quy trách nhiệm
cho các cá nhân đứng đầu bộ phận.[1]

Việc áp dụng hệ thống kế toán trách nhiệm trong đơn vị nhằm xác định
sự đóng góp của từng đơn vị bộ phận vào lợi ích toàn tổ chức và cung cấp cơ
sở để đánh giá chất lượng về kết quả hoạt động của các nhà quản lý cơ sở, từ


15
đó thúc đẩy các nhà quản lý bộ phận điều hành bộ phận của mình theo hướng
phù hợp với mục tiêu chung của toàn tổ chức. Thông qua đó, mở rộng việc
xây dựng các chỉ tiêu và các báo cáo đánh giá kết quả đạt được về các chỉ tiêu
này ở từng bộ phận hoặc từng trung tâm trách nhiệm. Các chỉ tiêu này phải
thể hiện kết quả hoạt động sản xuất kinh doanh của công ty thông qua mục
tiêu đã được xác định của các trung tâm trách nhiệm, gắn liền theo đó là các
báo cáo trách nhiệm phải được thực hiện đầy đủ trong một khoảng thời gian
cụ thể một cách thường xuyên, từ đó các nhà quản trị có thể tìm thấy được sai
lệch giữa thực tế và kế hoạch cũng như những ảnh hưởng tác động.
Có thể nói, kế toán trách nhiệm có vai trò quan trọng trong công tác
kiểm soát và đánh giá hiệu quả của từng bộ phận trong tổ chức và là bộ phận
quan trọng của hệ thống kiểm soát quản lý. Cụ thể là thông qua việc kiểm soát
về quản lý, nhà quản trị đánh giá được kết quả hoạt động của các bộ phận
được phân quyền quản lý, đồng thời giúp nhận được thông tin phản hồi về kết
quả của họ bằng việc kiểm soát về hoạt động thông qua các thông tin trên báo
cáo kế toán trách nhiệm.
c. Kế toán trách nhiệm và tính hai mặt của nó
Căn cứ trên các chỉ tiêu, báo cáo cùng các công cụ khác mà kế toán trách
nhiệm cung cấp, nhà quản trị có cơ sở để đánh giá được trách nhiệm cùng
thành quả của các nhà quản lý bộ phận cũng như từng bộ phận trong doanh
nghiệp.
Kế toán trách nhiệm bao gồm hai nội dung lớn: thông tin và trách nhiệm.
Về thông tin, đó là các báo cáo, đánh giá mang tính nội bộ của doanh
nghiệp về tình hình hoạt động sản xuất kinh doanh từ cấp quản lý thấp lên cấp

quản lý cao hơn. Theo đó, để phục vụ cho việc ra quyết định của nhà quản trị
trong việc đạt được các mục tiêu kinh doanh, thông tin kế toán trách nhiệm
phải được thiết kế thành các chỉ tiêu có thể so sánh được và được thể hiện qua


16
các số liệu thu thập được trong quá trình hoạt động của doanh nghiệp. Các số
liệu này được so sánh với nhau hoặc so sánh với một tiêu chuẩn nhất định như
số liệu thực tế so với dự toán, số định mức so với kế hoạch. Qua việc phân
tích các số liệu trên, các cấp quản trị khác nhau sẽ đưa ra được các quyết định
tương ứng với quyền hạn của cấp mình, giúp quá trình điều hành hoạt động
sản xuất kinh doanh ở từng bộ phận, từng phần công việc có trách nhiệm khác
nhau. Đồng thời, tùy thuộc vào yêu cầu quản lý và điều hành doanh nghiệp
cũng như nhu cầu về thông tin của nhà quản trị, các thông tin kế toán trách
nhiệm còn được thiết kế dưới dạng đặc thù phục vụ yêu cầu cho từng nhà
quản trị trong các tình huống khác nhau nhằm đạt được mục tiêu nào đó của
doanh nghiệp. Căn cứ trên yêu cầu quản lý theo từng nội dung và yêu cầu thu
thập thông tin của các bộ phận khác nhau có thể xác định được nhu cầu thông
tin quản trị doanh nghiệp cũng như phạm vi của kế toán trách nhiệm ở từng
cấp, từng bộ phận khác nhau.
Về mặt trách nhiệm, kế toán trách nhiệm xác định rõ ai là người chịu
trách nhiệm, bộ phận nào có quyền kiểm soát đối với các hoạt động xảy ra.
Do đó, các quản lý bộ phận phải có nhiệm vụ báo cáo lên cấp quản lý cao hơn
về các chỉ tiêu doanh thu, chi phí, lợi nhuận mà bộ phận đảm nhận, đồng thời
phải giải trình về về các sự kiện và kết quả mà mình kiểm soát.
Tùy thuộc vào việc sử dụng hai mặt này mà hiệu quả của hệ thống kế
toán trách nhiệm sẽ khác nhau. Trường hợp hệ thống kế toán trách nhiệm quá
chú trọng đến mặt thông tin thì sẽ ảnh hưởng đến thái độ của nhà quản trị theo
chiều hướng tích cực. Họ sẽ chú trọng đến việc giải thích nguyên nhân dẫn
đến kết quả của bộ phận và tìm cách đưa ra các giải pháp để khắc phục sai

sót, yếu kém của bộ phận đó. Ngược lại, nếu hệ thống kế toán trách nhiệm
nghiêng về yếu tố trách nhiệm thì sẽ ảnh hưởng tiêu cực đến thái độ của
người quản lý. Họ sẽ tìm cách che đậy sai phạm, đối phó và có thái độ hoài