bai tap lam van so 2 lop 11 de 1 cam nghi cua anh chi ve gia tri hien thuc sau sac cua doan trich vao phu chua trinh

VnDoc - Tải tài liệu, văn bản pháp luật, biểu mẫu miễn phí

Bài tập làm văn số 2 lớp 11 đề 1: Cảm nghĩ của anh (chị) về giá trị
hiện thực sâu sắc của đoạn trích Vào phủ chúa Trịnh
A. Dàn ý về giá trị hiện thực sâu sắc của đoạn trích Vào phủ chúa
Trịnh
1. Mở bài: Giới thiệu khái quát về tác giả, tác phẩm của đoạn trích
(Nêu luận điểm của đề)
VD: Không chỉ là một danh y lỗi lạc, Lê Hữu Trác còn là một văn nhân
văn nhân tài bacủa nước ta ở TKXVIII. Nhắc đến ông không thể không
nhắc đến "Thương kinh kí sự". tác phẩm phản ánh hiện thực sâu sắc
cuộc sống xa hoa, giàu sang, quyền huy tột bậc của nhà chúa. Giá trị ấy
đặc biệt được thể hiện qua đoạn trích "Vào phủ chúa Trịnh".
2. Thân bài: (Triển khai vấn đề: Bức tranh chân thực về cuộc sông
xa hoa, giàu sang, quyền huy tột bậc của nhà chúa)
+ Cảnh vật nơi phủ chúa mới lộng lẫy xinh xắn làm sao: Đâu đâu cũng là
cây cố um tùm, chim kêu ríu rít, danh hoa đua thắm, gió đưa thoang
thoảng mùi hương. Tất cả điều là kì hoa dị thảo, toàn là những thú quý
hiếm mà chỉ có ở nơi đây. Chưa hết thành quách nơi đây mới thực sự là
lấu son gác tía. Cung cách xây dựng thật công phu với những dãy hành
lang quanh co nối tiếp nhau. Nó tạo cho phủ chúa sự lộng lẫy, nguy nga
tráng lệ thật giàu sang mà cũng thật trang nghiêm.
Bên trong nội cung toàn là những thứ quý hiếm như: mâm vàng, chén
bạc, ghế rồng, sập vàng, màn là, trướng gấm toàn những thứ "nhân gian
chưa từng thấy". Cảnh nơi phủ chúa đẹp và giàu sang đến mức tác giả
phải thốt lên: "Cả trời Nam sang nhất là đây". Trong lúc đời sống của
muôn dân lầm than cơ cực thì cảnh sống nơi phủ chúa mới thật xa xỉ làm
sao. Điều này chính là giá trị hiện thực sâu sắc của tác phẩm. tác giả đã
tỏ ra khen ngợi nhưng vẫn dửng dưng không hề bị quyến rủ bởi sự giàu
sang nơi phủ chúa.
+ Cung cách sinh hoạt: Để vào hậu cung, tác giả phải đi qua nhièu lần

cửa với những thủ tục rườm rà, nhiêu khê.Những tưởng cứu bệnh như
cứu hỏa vậy mà tác giả lại phải lui ra chờ vì "thánh thượng đang ngự ở


VnDoc - Tải tài liệu, văn bản pháp luật, biểu mẫu miễn phí

đó". Ông ta còn đang say sưa hưởng lạc với các cung tần mĩ nữ. Xung
quanh chúa cha và chúa con có biết bao kẻ hầu người hạ, mặt hoa da
phấn, đi lại lặng lẽ như những cái bóng.
Nơi ở của thế tử cũng thật khác thường: Phải qua 5-6 lần trướng gấm,
nơi ở tối om, ngột ngạc và thiếu sinh khí. Người ta vì đói ăn thiếu mặc
mà bệnh hoạn, ốm yếu đã đành, đây lại vì "ăn quá no, mặc quá ấm" dư
thừ về vật chất mà ốm yếu mới thật đau xót làm sao. Chính tác giả cũng
cho ngừoi đọc hiểu rõ căn nguyên cơ thể ốm yếu, héo hon, gầy mòn của
chúa nhỏ chính là kết quả của lối sống xa hoa giàu sang mà thiếu khs trời
và không khí tự do. Cách sống nơi và sinh hoạt nơi phủ chúa càng làm
nổi bậc giá trị hiện thực của tác phẩm và đoạn trích.
3. Kết bài: Khẳng định lại vấn đề và liên hệ bản thân
B. Cảm nghĩ của anh (chị) về giá trị hiện thực sâu sắc của đoạn trích
Vào phủ chúa Trịnh
Bài làm 1
"Con ơi nhớ lấy câu này
Cướp đêm là giặc, cướp ngày là quan".
Bọn vua chúa phong kiến đa số là những tên cướp ngày. Chúng cướp
của nhân dân một cách công khai bằng đủ thủ đoạn tàn ác để vinh thân
phì gia, để hưởng thụ cuộc sống. Lên Hữu Trác, một danh y lỗi lạc, một
văn nhân tài ba của nước ta ở thế kỉ XVIII đã một phần nào nói lên được
thực trạng này qua tác phẩm Thượng kinh kí sự. Trong kí sự này, đoạn
trích Vào phủ chúa Trịnh có một giá trị hiện thực sâu sắc khi phản ánh
được cuộc sống xa hoa, giàu sang, quyền uy tột bậc của nhà chúa.

Thượng kinh kí sự nguyên văn bằng chữ Hán, được Lê Hữu Trác viết
năm 1782, nội dung ghi lại những điều mà tác giả tai nghe mắt thấy
trong những lần được vời ra kinh đô Thăng Long chữa bệnh cho cha con
chúa Trịnh Sâm. Qua những trang viết sinh động và sắc sảo, tác giả đã
phản ánh chân thực cuộc sống xa hoa của tầng lớp vua chúa phòng kiến,
đồng thời kín đáo bày tỏ thái độ thờ ơ, coi thường danh lợi của mình. Lê


VnDoc - Tải tài liệu, văn bản pháp luật, biểu mẫu miễn phí

Hữu Trác sử dụng người trần thuật ngôi thứ nhất,trực tiếp tiếp cận cung
cách sinh hoạt xa hoa của chúa Trịnh. Nhà văn quan sát tỉ mỉ, ghi chép
trung thực, tả cảnh sinh động, thuật việc khéo léo.
Mở đầu bài kí là Khung cảnh giàu sang, đẹp đẽ hiếm có cùa phủ chúa
Trịnh được tác giả miêu tả trực tiếp qua quan sát và miêu tả gián tiếp qua
ấn tượng mà nó gây ra trong lòng tác giả: Tôi ngẩng đầu lên: đâu đâu
cũng là cây cối um tùm, chim kêu ríu rít, danh hoa đua thấm, gió đưa
thoang thoảng mùi hương… Tôi nghĩ bụng: Mình vốn con quan, sinh
trưởng ở chốn phồn hoa, chỗ nào trong cấm thành mình cũng đã từng
biết Chỉ có những việc trong phủ chúa là mình chỉ mới nghe nói thôi.
Bước chân đến đây mới hay cảnh giàu sang của vua chúa thực khác hẳn
người thường!
Quang cảnh và cung cách sinh hoạt trong phủ chúa được ghi lại khá tỉ
mỉ qua con mắt quan sát của một thầy thuốc lần đầu tiên bước chân vào
thế giới mới lạ. Không gian nghệ thuật của tác phẩm ngày càng được mở
rộng hơn theo bước chân, và cách nhìn của nhân vật xưng "tôi" . Bức
tranh toàn cảnh về phủ chúa Trịnh không chỉ có bề rộng mà còn có chiều
sâu, với một sức gợi mạnh mẽ.
Tuy được mời nhưng vị danh y cũng chỉ được đưa vào phủ bằng lối
cửa sau, mỗi bước đều có người của phủ chúa đi theo. Trên đường đi,

ông để ý ghi nhận từng sự vật: Đi được vài trăm bước, qua mấy lần cửa
mới đến cái điếm "Hậu mã quân túc trực". Điếm làm bên cái hồ, có
những cái cây lặ lùng và những hòn đá kì lạ. Trong điếm cột và bao lơn
lượn vòng, kiểu cách thật là xinh đẹp.
Càng vào sâu bên trong, sự ngạc nhiên của tác giả càng lớn:
Qua dãy hành lang phía tây, đến một cái nhà lớn thật là cao và rộng. Hai
bên là hai cái kiệu để vua chúa đi. Đổ nghi trượng đều sơn son thiếp
vàng. Ở giữa đặt một cái sập thếp vàng. Trên sập mắc một cái võng điều.
Trước sập và hai bên, bày bàn ghế, những đổ đạc nhân gian chưa từng
thấy… Lại qua một cửa nữa, đến một cái lầu cao và rộng. Ở đây, cột đều
sơn son thếp vàng. Đúng là cảnh lầu son gác tía, cung bạc lầu vàng mà


VnDoc - Tải tài liệu, văn bản pháp luật, biểu mẫu miễn phí

dân chúng chĩ có thể thấy trong truyện thần tiên hoặc trong tưởng tượng
mà thôi.
Khung cảnh trong phủ chúa đã được Lê Hữu Trác khái quát qua mấy
câu thơ tức cảnh:
Lính nghìn cửa vác đòng nghiêm nhặt,
Cả trời Nam sang nhất là đây!
Lầu từng gác vẽ tung mây,
Rèm châu, hiên ngọc, bóng mai ánh vào.
Cung cách sinh hoạt trong phủ chúa lại càng khác xa chốn dân gian.
Lần đầu tiên trong đời, với tư cách là khách mời, tác giả được dùng cơm
bằng mâm vàng, chén bạc, đồ ăn toàn là của ngon vật lạ … Không một
lời bình luận, tác giả để các chi tiết tự toát lên ý nghĩa hiện thực sâu xa
của nó. Thời kì này, chế độ phong kiến lâm vào tình trạng khủng hoảng,
rối ren. Vua Lê nhu nhược chỉ còn đóng vai trò bù nhìn, mọi quyền lực
chính trị đều rơi vào tay chúa Trịnh, mà chúa Trịnh thì lộng hành, ăn

chơi xa xí, hoang dâm vô độ. Trong khi đó, dân chúng sống lầm than cơ
cực, tiếng oán thán vang lên khắp hang cùng ngõ hẻm. Quyền lợi của
vua chúa không còn đồng nghĩa với quyền lợi của quốc gia, dân tộc. Vì
thế mà người người bất bình. Phong trào khởi nghĩa nông dân chống lại
triều đình nổi lên ò khắp nơi. Do có nhận thức đúng đắn vể bản chất của
triều đình phong kiến đương thời nên Lê Hữu Trác dứt khoát quay lưng
trước con đường hoạn lộ đầy cám dỗ của danh lợi, phú quý nhưng vinh
liền nhục và cũng đầy hiểm hóc.
Đoạn văn miêu tả nơi cung cấm khá tỉ mỉ, vừa có giá trị hiện thực sắc
sảo vừa ngầm chứa thái độ giễu cợt nhẹ nhàng của tác giả: Đi qua độ
năm, sáu lẩn trướng gấm như vậy, đến một cái phòng rộng, ở giữa phòng
có một cải sập thếp vàng. Một người ngồi trên sập độ năm, sáu tuổi, mặc
áo lụa đỏ. Có mấy người đứng hầu hai bên. Giữa phòng là một cây nến
to cắm trên một cải giả bằng đổng. Bên sập đặt một cái ghế rồng sơn son
thếp vàng, trên ghế bày nệm gấm. Một cái màn là che ngang sân. Ở


VnDoc - Tải tài liệu, văn bản pháp luật, biểu mẫu miễn phí

trong có mấy người cung nhân đang đứng xúm xít Đèn sáp chiếu sáng,
làm nổi màu mặt phấn và màu áo đỏ.
Xung quanh lấp lánh, hương hoa ngào ngạt Xem chừng Thánh thượng
thường thường vẫn ngồi trên ghế rồng này, nay người rút lui vào màn để
tồi xem mạch Đông cung cho thật kĩ:
Qua hình dáng và bệnh tình của Đông cung thế tử được tác giả miêu tả
khá kĩ, người đọc cớ thể liên tưởng đến tình trạng suy thoái của triều
đình phong kiến Việt Nam thời đó: … thế tử ở trong chốn màn che
trướng phủ, ăn quá no, mặc quá ấm nên tạng phủ yếu đi. vả lại, bệnh
mắc đã lâu, tinh khí khô hết, da mặt khô, rốn lồi to, gân thời xanh, tay
chân gầy gò. Đó là vì nguyên khỉ đã hao mòn, thương tổn quá mức. Quả

là chế độ phong kiến tồn tại hàng ngàn năm nay đã già cỗi, lạc hậu và
khó bề cứu chữa.
Vốn là một người thông minh, Lê Hữu Trác đắn đo rất kĩ trong cách
chữa bệnh cho thế tử. Ý kiến của các thầy thuốc trong cung ông nghe ch?
để tham khảo. Từ thực trạng bệnh tình và thể lực của thế tử, ông phân
tích, cân nhắc thiệt hơn rồi tìm ra cách chữa phù hợp nhất: Tôi thấy
thánh thể gầy, mạch lại tế, sác. Thế là âm dương đều bị tổn hại, nay phải
dùng thuốc thật bổ để bổi dưỡng tì và thận, cốt giữ cái căn bản tiên thiên
và làm nguồn gốc cho cái hậu thiên. Chính khí ở trong mà thắng thì bệnh
ở ngoài sẽ tự nó tiêu dần, không trị bệnh mà bệnh sẽ mất.
Điều thú vị hơn cả là nếu suy ngẫm kĩ, chúng ta sẽ thấy nội dung tờ
khải của danh y Lê Hữu Trác nói về cách chữa bệnh cho thế tử nhưng lại
chứa đựng một nhận xét cực kì chính xác về thực trạng của triều đình
phong kiến đương thời và đưa ra phương thức chữa trị những căn bệnh
trầm kha của nó: Chầu mạch, thấy sáu mạch tế, sác và vô lực, hữu quan
yếu, hữu xích lại càng yếu hơn. Ấy là tì âm hư, vị hỏa quá thịnh, không
giữ được khí dương, nên âm hoả đi càn. Vì vậy( bên ngoài thấy cổ
trướng, đó là tượng trưng ngoài thì phù, bên trong thì trống. Nên bổ tì
thổ thì yên…


VnDoc - Tải tài liệu, văn bản pháp luật, biểu mẫu miễn phí

Danh y Lê Hữu Trác thừa sáng suốt để kê một phương thuốc hoà hoãn
cho thế tử vì sợ nếu mình làm kết quả ngay thì sẽ bị danh lợi nó ràng
buộc, không làm sao về núi được nữa. Là một bậc chân Nho, ông tỏ ra
nắm rất vững lẽ xuất xử của người quân tử. Quyết định lánh xa vòng
danh lợi của ông trong hoàn cảnh ấy là vô cùng đúng đắn.
Lê Hữu Trác tổ chức điểm nhìn trần thuật linh hoạt. Có đoạn sự việc
được kể theo quan sát của nhân vật xưng tôi. Có đoạn nhà văn để cho

nhân vật quan truyền chỉ miêu tả,giới thiệu. Người đọc có cảm tưởng
không chỉ có Lê Hữu Trác dẫn ta vào phủ chúa để tự do quan sát ngắm
nhìn mà cả những kẻ hầu cận chúa cũng đưa ta thâm nhập, khám phá sự
thật ở "Đông cung". Những đoạn nhân vật tôi độc thoại toát lên cái nhìn
sắc sảo và sự cảm nhận tinh tế. Những đoạn kể tả, cho thấy nhân vật tôi
bao quát được một không gian rộng lớn, nắm bắt được thần thái, bản
chất của sự vật hiện tượng. Trong tư cách một người thầy thuốc quê mùa,
nhân vật tôi luôn tỏ ra là một người hoà nhã kính nhường, ham học hỏi y
thuật của đồng nghiệp . Sự đối lập về vị thế so với các vị lương y của sáu
cung hai viện,không khiến nhân vật tôi trở nên nhỏ bé, trái lại càng tôn
cao hơn nhân cách và tài năng của nhân vật này . Vẻ đông đúc của lương
y nơi triều đình tự phơi bày hết sự thực ở phú chúa đang tồn tại một hệ
thống quan lại bất tài, ăn bám .
Các nhà nho xưa ít khi nói về mình. Nhưng trong đoạn trích này,tác
giả đã không ngần ngại để cái "Tôi" đóng một vai trò quan trọng. "Vào
phủ chúa Trịnh" thể hiện trực tiếp cái tôi cá nhân người cầm bút. Qua
đoạn trích ta thấy tác giả Lê Hữu Trác là một thầy thuốc giàu kinh
nghiệm. Bên cạnh tài năng ông còn là một thầy thuốc có lương tâm và
đức độ. Lê Hữu Trác xem nghề thuốc vô cùng thiêng liêng cao quí,người
làm thuốc phải nối tiếp lòng trung của cha ông mình,phải luôn giữ đức
cho trong, giữ lòng cho sạch. Lê Hữu Trác yêu thích tự do, nếp sống
thanh đạm. Vượt lên trên những danh lợi tầm thường ông trở về hành
đạo cứu đời với quan niệm: "Thiện tâm cốt ở cứu người. Sơ tâm nào có
mưu cầu chi đâu/ Biết vui, nghèo cũng hơn giàu/ Làm ơn nào phải mong
cầu trả ơn".


VnDoc - Tải tài liệu, văn bản pháp luật, biểu mẫu miễn phí

"Vào phủ chúa Trịnh" trở thành một quá trình tiếp cận sự thật đời sống

xa hoa vương giả hơn là thăm bệnh,chữa bệnh. Thăm bệnh, chữa bệnh
cho thế tử Trịnh Cán tưởng chỉ như một cái cớ, một dịp may giúp người
viết kí hoàn thiện bức tranh về cuộc sống thâm nghiêm, giàu sang đầy uy
quyền. Đoạn trích Vào phủ chúa Trịnh mang giá trị hiện thực sâu sắc.
Bằng tài quan sát tinh tế và ngòi bút ghi chép chi tiết, chân thực, tác giả
đã vẽ lại một bức tranh sinh động về cuộc sông xa hoa, quyền quý của
chúa Trịnh, đồng thời cũng bộc lộ thái độ coi thường lợi danh của mình.
Đối với ông thì không có gì quý bằng cuộc sống tự do nơi non xanh
nước biếc chốn quê nhà, được đem hết tài năng, nhiệt huyết cống hiến
cho y thuật và cứu nhân độ thế. Cuộc sống nơi cung vua, phủ chúa dẫu
giàu sang phú quý tột bậc nhưng rốt cục cũng ch? là vào luồn ra cúi, cá
chậu chim lồng mà thôi.
Bài làm 2
Không chỉ là một danh y lỗi lạc của đất nước thế kỉ XVIII và mãi mãi
muôn đời sau, Lê Hữu Trác còn là một thi nhân, một văn nhân tài ba của
nền văn học Việt Nam đến tác phẩm Thượng kinh kí sự của ông, thế kí
văn học nước nhà mới thực sự ra đời. Thượng kinh ki sự là một tác phẩm
kí độc đáo, mang giá trị hiện thực sâu sắc. Ta có thể cảm nhận giá trị ấy
qua đoạn trích Vào phủ chúa Trịnh của tác phẩm. Lê Hữu Trác sinh năm
1724, mất năm 1791, nghĩa là cuộc đời ông nằm trọn trong thời kì lịch
sử nhiều biến động thăng trầm nhất của lịch sử nước nhà: thời kì các tập
đoàn phong kiến Lê – Trịnh tranh giành quyền lực, nhân dân cực khổ
trăm bề, khởi nghĩa nông dân bùng nổ dữ dội,… Đặc biệt, sự xa hoa,
trụy lạc, chuyên quyền nơi phủ chúa Trịnh càng khiến bức tranh lịch sử
vốn đã đẫm màu đau thương nay lại thêm phần tối đen, xám xịt. Là một
danh y tài năng nức tiếng xa gần, Hải Thượng Lãn Ông đã được mời vào
cung chữa bệnh cho thế tử nơi phủ chúa Trinh – chữa thứ bệnh con nhà
giàu, vì dư ăn thừa mặc mà mắc phải. Sự thực ấy đặt vào hoàn cảnh dân
chúng lầm than cơ cực, bị bóc lột đến tận xương tủy chỉ khiến người ta
thấy đau đớn, chua xót và bất bình. Nhân chuyến lên kinh – một lần mà

nhớ mãi, và cảm thán mà Lãn Ông đã viết Thượng kinh kí sự ghi lại


VnDoc - Tải tài liệu, văn bản pháp luật, biểu mẫu miễn phí

những điều tai nghe mắt thấy và những suy nghĩ cảm xúc của mình nơi
sang nhất trời Nam. Đoạn trích Vào phủ chúa Trịnh ghi lại ngày đầu Lê
Hữu Trác được triệu vào phủ chúa. Qua miêu tả cảnh vật và cung cách
sinh hoạt chốn quyền uy lừng lẫy, đoạn trích đã thể hiện giá trị hiện thực
sâu sắc. Cảnh vật phủ chúa là điều đầu tiên tác giả cảm nhận được. Nó là
dấu hiệu đầu tiên đánh dấu sự khác biệt nơi đế đô hoa lệ và chốn dân
gian cát bụi. Vạn vật mới đẹp đẽ, xinh xắn, lộng lẫy làm sao! “Đâu đâu
cũng là cây cối um tùm, chim kêu ríu rít, danh hoa đua thắm, gió đưa
thoang thoảng mùi hương”. Nhưng đó không phải thứ cây cối hoang dại
bụi bờ, không phải giống chim sâu, chim sẻ,… Đó đều là giống cỏ lạ
chim quý “những cái cây lạ lùng và những hòn đá kì lạ”, tất thảy đều
“thật là xinh đẹp”. Chưa hết. Thành quách nơi này mới thực lầu son gác
tía. Kiểu cách xây dựng thật công phu “Mấy lần cửa” tiếp nhau, “những
dây hành lang quanh co nối tiếp”. Nó tạo nên những phủ chúa cao rộng,
lộng lẫy, nguy nga “cái nhà lớn thật là cao và rộng”, “sập sơn son thếp
vàng. Cảnh vật ấy khiến tác giả không cầm lòng được phải ngợi ca: Lầu
từng gác vẽ tung mây, Rèm châu hiên ngọc, bóng mai ánh vào Hoa cung
thoảng ngạt ngào đưa tới, Vườn ngự nghe vẹt nói đòi phen. Đây thực là
nơi “Cả trời Nam sang nhất là đây”! Đáng lưu ý là ở tâm sự của tác giả:
Ông từng là kẻ xuất thân cao quý, chốn phồn hoa đi lại cũng nhiều, “sinh
trưởng ở chốn phồn hoa, chỗ nào trong cấm thành mình cũng đã từng
biết”; vậy mà chốn phủ chúa này đã khiến ông phải choáng ngợp, trầm
trồ “Bước chân đến đây mới hay cảnh giàu sang của vua chúa thực khác
hẳn người thường” Lê Hữu Trác tự thấy mình như kẻ “quê mùa” lần đầu
đến nơi “cung cấm”, như chàng “ngư phủ” gặp chốn “đào nguyên”. Sự

liên tưởng ấy thật đắt giá biết chừng nào. Điều đó phản ánh một sự thực
lịch sử: trong cuộc tranh giành quyền lực lịch sử, nhà Trịnh đang giành
thế thượng phong, uy quyền phủ chúa lấn át cả cung vua, trong khi phủ
chúa lộng lẫy, xa hoa, cung vua chẳng khác nào một cái nhà lớn rỗng
trong, tứ bề gió lùa hoang phế. Còn nhớ trong Vũ trung tùy bút, Phạm
Đình Hổ đã có lần ngậm ngùi “Buổi ấy, bao nhiêu những loài trân cầm
dị thú, cổ mộc quái thạch, chậu hoa cây cảnh ở chôn dân gian, chúa đều


VnDoc - Tải tài liệu, văn bản pháp luật, biểu mẫu miễn phí

sức thu lấy, không thiếu một thứ gì”. Như vậy hỏi sao chốn đây không
thơm lừng hoa thơm cỏ lạ cho được? Cảnh vật nơi này, bên cạnh vẻ đẹp
của chốn non Bồng nước Nhược, nó còn phản ánh một sự thực là lòng
tham vô đáy, sự ích kỉ hẹp hòi của phường quan chúa. Cũng trong Vũ
trung tùy bút, một sự thực đất nước khi đó được phản ánh thật đau lòng.
Nhân dân phải “chịu hại về việc binh đao đến mười tám năm”, nhiều nơi
"ruộng đất hầu thành rừng rậm”. Tình cảnh ấy tất yếu dẫn đến thảm cảnh
“Những người dân sống sót phải đi bóc vỏ cây, bắt chuột mà ăn”. Thậm
chí, có bậc nho sinh trên đường đi ghé vào một hàng cơm, khi ăn thì thấy
“trên mặt nước bát canh thịt nổi sao lên như hình bán nguyệt (…) thấy
có con rận chết ở trên mặt bát mới biết là thịt người…”. Chao ôi! Vậy
mà phủ chúa vẫn rộn ràng, bình yên như thế, có ai lắng nghe thấy tiếng
khóc hờ của những oan hồn thảm khốc chốn dân gian? Đồng điệu với
cảnh vật chốn này nhưng thêm ngàn lần tương phản với đời sống nhân
dân trăm họ là những con người nơi phủ chúa và cung cách sinh hoạt cầu
kì, kiểu cách, xa hoa, bệnh hoạn của họ. Không phải vô tình Lê Hữu
Trác tả kĩ mọi sự việc mắt thấy tai nghe đến thế. Phải trách những sự ấy
quá lạ lẫm, đặc biệt, nó khác với lẽ thường vốn có. Tác phong làm việc
của họ thật khó hiểu! Đi đón một danh y chữa trị cho bậc vua chúa, họ

“gõ cửa rất gấp” “vừa nói vừa thở hổn hển” vào “buổi sáng tinh mơ”.
Thời gian ấy, cách gọi cửa ấy khiến ta ngỡ tình trạng người bệnh đà
nguy kịch lắm. Đó là chưa nhắc đến cách vội vã khi đi đường của họ
“cáng chạy như ngựa lồng, tôi bị xóc một mẻ, khổ không nói hết”. Thân
già, phận thấp, tác giả đành cam lòng chứ còn biết làm sao?! Nhưng thật
bất ngờ! Vào đến phủ chúa, ta không khỏi kinh ngạc. Những tưởng nó
thê lương, đau đớn vì sắp mất đi một người thân (gọi, “mời” thầy thuốc
vội vã đến thế kia mà?) nhưng không, vội và, “hổn hển” là ai kia, là lũ
lính hầu, bọn “đầy tớ” “giữ cửa”, “vệ sĩ”,… chứ không phải bậc quan,
bậc chúa. Trước khi vào hầu mạch cho thế tử, Hải Thượng Lãn Ông phải
“đi qua mấy lần cửa”, qua “những dãy hành lang quanh co nối tiếp
nhau”, rồi lại “qua mấy lần cửa” (có lẽ vì nhiều cửa quá không thê nhớ
hết, đếm hết), đến điếm “Hậu mà quân túc trực”, tiếp tục “đến một cái


VnDoc - Tải tài liệu, văn bản pháp luật, biểu mẫu miễn phí

cửa lớn” “qua dãy hành lang phía tây đến một cái nhà lớn thật cao và
rộng”, lại “qua một cửa nữa, đến một cái lầu cao và rộng”,… Theo bước
chân Quan Chánh đường ta tưởng như tác giả đang đi vào một mê cung
chứ đâu phải nơi người ở. Chúng còn kiểu cách đến mức đặt tên cho mỗi
nơi, mỗi chốn: nhà “Đại đường”, nhà “Quyển bồng”, “Gác tía”, riêng vì
kiêng chữ “thuốc” nên Gác tía còn được gọi là “phòng trà”. Đi qua
những nơi ấy nhưng vẫn chưa được gặp được người cần gặp. Phủ chúa
cao rộng sâu và xa quá, có lè vì vậy mà tiếng khóc muôn dân không
vang tới, nó chặn kín con đường họ Trịnh về với cái Nhân, cái Thiện của
con người. Đến “phòng trà” mới biết còn “bảy, tám người” ngự y cũng
đang túc trực. Vậy mới biết, cách sinh hoạt của phủ chúa cầu kì, rườm rà,
câu nệ vô cùng. Chỉ vì một người mà làm khổ đến bao người. Từ một
ông thầy thuốc “quèn” phải dậy từ tinh mơ, “chịu xóc một mẻ, khổ

không nói hết”, phải đi bộ qua quãng đường lê thê những lính canh, lính
kiểm đến những ngự y phải túc trực hàng ngày, hao tốn thì giờ nơi đây.
Trong khi ấy dân gian vẫn rên xiết, khổ đau. Chưa hết, vượt một quãng
đường khó khăn, dài dặc như vậy đến, chỉ vì quanh thế tử khi ấy có
“Thánh thượng” cùng các phi tần đang ở xung quanh, họ lại phải quay
trở lại điếm Hậu mã! Việc ăn uống nơi này xa hoa vô cùng “mâm vàng
chén bạc, đồ ăn toàn của ngon vật lạ”. Thật cơm nhà giàu đổ cho chó để
chốn dân gian người chết đói vô cùng! Sau bao nhiêu chờ đợi, cuối cùng
người đọc cũng được tiếp kiến mặt rồng. Bên ngoài khung cảnh xinh đẹp
rộn rã là thế nhưng nơi vua nằm chúa ở lại “tối om, không thấy có cửa
ngõ gì cả”. Không gian ấy giống như một cái hang, ẩn chứa nhiều khuất
tất, lạ lùng. Thứ ánh sáng duy nhất tác giả thấy được là ánh sáng của nến
sáp, từ đây ánh mặt trời không chiếu tới. Điều đó hàm một ý rất tinh:
Mặt trời mang sự sống cho muôn loài nhưng rõ ràng kẻ trong này không
được thần Dương ban ánh sáng, không được ban phúc lành, tất sẽ ốm
đau bệnh hoạn. Điều đó được chứng minh ngay bởi dáng vẻ thân hình
của thế tử “ở trong chốn màn che trướng phủ, ăn quá no mặc quá ấm nên
tạng phủ yếu đi (…) tinh khí khô hết, da mặt khô, rốn lồi to, gân thời
xanh, tay chân gầy gò”. Tình cảnh ấy thật thảm thương. Đứa trẻ thiếu ăn


VnDoc - Tải tài liệu, văn bản pháp luật, biểu mẫu miễn phí

thiếu mặc gầy gò ốm yếu đã đành, nay chỉ vì dư ăn dư mặc mà ốm yếu
thì thật mỉa mai đau xót. Nhìn con người ấy mặc thế tử ấy hỏi sao đảm
đương được việc triều chính, gánh sao cho được sơn hà? Lối sinh hoạt
nơi phủ chúa xa hoa, nghi thức mà ám muội, bệnh hoạn quá mức. Qua
miêu tả đời sống nơi phủ chúa, Lè Hữu Trác hàm một ý phê phán nhẹ
nhàng lối sống xa hoa, cầu kì nơi phủ chúa. Đặt đoạn trích nói riêng và
tác phẩm nói chung vào hoàn cảnh lịch sử ta mới thấy hết giá trị hiện

thực của ngòi bút Hải Thượng Lãn Ông. Tác phẩm đã tố cáo sự ích kỉ,
chuyên quyền của phủ chúa, đời sống nơi này chính là nguyên nhân gây
nên mọi tai vạ đau thương cho đất nước. Lê Hữu Trác bằng Thượng kinh
ki sự đà chứng minh bản thân ông không chỉ là một người thầy thuốc có
tài mà còn là một ngòi bút có tâm, có tấm lòng nhân ái, vì dân mà trách
kẻ có tội. Thượng kinh kí sự đã ghi danh thêm tên tuổi một văn nhân có
tài vào lịch sử văn học nước nhà.