nmt nha nuoc phap quyen o duc 18092014

HỘI THẢO QUỐC TẾ
“Nhà nước pháp quyền: Lý luận và thực tiễn“
-------

NHÀ NƯỚC PHÁP QUYỀN Ở ĐỨC:
TỪ LÝ THUYẾT ĐẾN HIỆN THỰC
(Hà nội, ngày 18/09/ 2014)

TS. Nguyễn Minh Tuấn
Khoa Luật, Đại học Quốc gia Hà nội

1


[1].

Nguyễn Minh Tuấn - Nhà nước pháp quyền ở Đức: từ lý thuyết đến hiện thực - 18.09.2014


[1.1].
Tư tưởng của
Immanuel Kant (1724-1804)
- Chủ nghĩa hiến pháp (constitutionalism), tính tối cao của
hiến pháp;
- Kant nhấn mạnh mục tiêu của Hiến pháp là tạo ra
những công dân có đạo đức. Muốn vậy, cần có một
chủ nghĩa Hiến pháp tích cực.
- Ông chưa đề cập đến khái niệm “Rechtsstaat”
Nguyễn Minh Tuấn - Nhà nước pháp quyền ở Đức: từ lý thuyết đến hiện thực - 18.09.2014

3

[1.2].
Tư tưởng của
Robert von Mohl (1799-1875)
•

Người đầu tiên đề cập đến khái niệm “Nhà nước
pháp quyền” (Rechtsstaat = Constitutional state under
the Rule of law) ở Đức […];

•

Cụ thể hóa vấn đề “phân quyền” trong Hiến pháp […];

•

Cốt lõi nhà nước pháp quyền: nhà nước hợp hiến, giới
hạn quyền lực nhà nước và bảo vệ dân quyền […].
Nguyễn Minh Tuấn - Nhà nước pháp quyền ở Đức: từ lý thuyết đến hiện thực - 18.09.2014

4


[1.3].
Tư tưởng của
Lorenz von Stein (1815-1892)
•

Nhà

nước

có

trách

nhiệm

bảo

vệ

nhân

phẩm

(Menschenwürde) và các quyền cơ bản (Grundrechte)
[…];
•

Các quyền cơ bản là “vùng cấm” công quyền không được
xâm phạm […];

•

Nhà nước có trách nhiệm phát triển và bảo vệ sở hữu tư

nhân […].
Nguyễn Minh Tuấn - Nhà nước pháp quyền ở Đức: từ lý thuyết đến hiện thực - 18.09.2014

5


[2.]

Nguyễn Minh Tuấn - Nhà nước pháp quyền ở Đức: từ lý thuyết đến hiện thực - 18.09.2014


Nhà nước pháp quyền cộng hòa liên bang Đức
(Điều 20 Khoản II, Khoản III
và Điều 1 Khoản III Luật cơ bản [LCB])

Các yếu tố hình thức
Phân
chia
quyền
lực

Tính hợp pháp
trong hành vi
của công
quyền

Hành pháp
và
Tư pháp
ràng buộc
bởi luật
(Vorrang

des
Gesetzes)

Các yếu tố nội dung
Hiệu lực
trực tiếp
của các
quyền
cơ bản

Công quyền
chỉ được
làm những
gì luật pháp
cho phép
(Vorbehalt
des
Gesetzes)

An
toàn
pháp
lý

Pháp luật phải
rõ ràng, cụ
thể, dễ tiên
liệu
(Bestimmtheitsgrundsatz)

Tố
tụng
Hiến
pháp

Bảo vệ
niềm tin
(Vertrau
ensschutz)

Phù
hợp
quan hệ

Trách
nhiệm
bồi
thường
nhà
nước

Nghiêm cấm
hiệu lực hồi tố
(Rückwirkungsverbot)

7


[2.1].
Những yếu tố hình thức

của nhà nước pháp quyền

Nguyễn Minh Tuấn - Nhà nước pháp quyền ở Đức: từ lý thuyết đến hiện thực - 18.09.2014


[2.1.1].
Phân quyền
(Gewaltenteilung)

Nguyễn Minh Tuấn - Nhà nước pháp quyền ở Đức: từ lý thuyết đến hiện thực - 18.09.2014


Điều 20 Khoản 2 Câu 2 LCB

“Quyền lực nhà nước được thực hiện thông
qua các cơ quan đặc biệt của quyền lập pháp
(besondere Organe der Gesetzgebung), của
quyền hành pháp (der vollziehenden Gewalt)
và của quyền tư pháp (der Rechtsprechung)”.

Nguyễn Minh Tuấn - Nhà nước pháp quyền ở Đức: từ lý thuyết đến hiện thực - 18.09.2014

10


Quyền lực nhà nước

Lập pháp

Hành pháp

Hành pháp chính trị

Tư pháp

Hành pháp hành chính

Nguyễn Minh Tuấn - Nhà nước pháp quyền ở Đức: từ lý thuyết đến hiện thực - 18.09.2014

11


Lập pháp

Tư pháp

Hành pháp

Hành pháp chính Hành pháp hành
Chủ yếu Nghị viện
trị
chính
(Gubernative)
ĐỘNG

Tòa án

(Administrative)
TĨNH

Nguyễn Minh Tuấn - Nhà nước pháp quyền ở Đức: từ lý thuyết đến hiện thực - 18.09.2014

12


PHÂN QUYỀN THEO CHỨC NĂNG,
TỔ CHỨC VÀ NHÂN SỰ
a.

Phân quyền theo chức năng (Điều 20
Khoản 2 Câu 2 LCB)
- Lập pháp (tương lai)
- Hành pháp (hiện tại)
- Tư pháp (quá khứ)

b.

Phân quyền mang tính tổ chức
Tính độc lập của từng cơ quan [gesonderte Organe]

c.

Phân quyền về nhân sự (Điều 94 Khoản 1
Câu 3, Điều 55, Điều 137 Khoản 1 LCB)
Nguyên tắc bất khả kiêm
Nguyễn Minh Tuấn - Nhà nước pháp quyền ở Đức: từ lý thuyết đến hiện thực - 18.09.2014

13

Giám sát quyền lực

• Giám sát bên trong: Giữa các cơ quan với nhau; Các
đảng phái chính trị; Quyền lực thuộc về đa số và bảo vệ
thiểu số...
• Giám sát bên ngoài: Sức mạnh truyền thông, sức mạnh
quyền biểu tình, quyền tự do lập hội...

Nguyễn Minh Tuấn - Nhà nước pháp quyền ở Đức: từ lý thuyết đến hiện thực - 18.09.2014


Quan hệ giữa các Đảng trong Nghị viện

1. Đảng đa số
2. Đảng thiểu số 1

3. Đảng thiểu số 2
4. Đảng thiểu số 3

Nguyễn Minh Tuấn - Nhà nước pháp quyền ở Đức: từ lý thuyết đến hiện thực - 18.09.2014


[2.1.2].
Đảm bảo tính hợp pháp
của hành chính nhà nước
(Legality of administration)

Nguyễn Minh Tuấn - Nhà nước pháp quyền ở Đức: từ lý thuyết đến hiện thực - 18.09.2014

Điều 20 Khoản 3 LCB

„Nhánh quyền lập pháp chịu sự ràng buộc bởi
trật tự hợp hiến (verfassungsmäßige Ordnung),
nhánh quyền hành pháp và tư pháp chịu sự
ràng buộc bởi luật (Gesetz) và lẽ phải (Recht)”

Nguyễn Minh Tuấn - Nhà nước pháp quyền ở Đức: từ lý thuyết đến hiện thực - 18.09.2014

17


• Hành pháp và Tư pháp ràng buộc bởi luật (Vorrang
des Gesetzes/ Priority of statue)
• Chỉ được làm những gì luật cho phép (Vorbehalt des
Gesetzes/ Statutory reservation)

Nguyễn Minh Tuấn - Nhà nước pháp quyền ở Đức: từ lý thuyết đến hiện thực - 18.09.2014


[2.2].
Những yếu tố vật chất
của nhà nước pháp quyền

Nguyễn Minh Tuấn - Nhà nước pháp quyền ở Đức: từ lý thuyết đến hiện thực - 18.09.2014


[2.2.1].
Các quyền cơ bản có hiệu lực trực tiếp,
bảo vệ nhân phẩm

• Điều 1 Khoản 1 Câu 1 LCB: Nhân phẩm là bất khả xâm phạm
(Nguyên văn: Die Würde des Menschen ist unantastbar);
• Điều 1 Khoản 3 LCB: Những quyền cơ bản dưới đây ràng buộc
nhánh quyền lập pháp, hành pháp và tư pháp với tính chất là quyền
có hiệu lực trực tiếp (Nguyên văn: Die nachfolgenden Grundrechte
binden Gesetzgebung, vollziehende Gewalt und Rechtsprechung als
unmittelbar geltendes Recht).
Nguyễn Minh Tuấn - Nhà nước pháp quyền ở Đức: từ lý thuyết đến hiện thực - 18.09.2014


[2.2.2].
Đảm bảo về khởi kiện đối với hành vi vi phạm Hiến pháp
(Rechtsweggarantie)
• Điều 19 Khoản 4 LCB: Nếu bất kỳ ai bị vi phạm những quyền cơ

bản bởi công quyền, người đó có quyền khởi kiện (Nguyên văn:
Wird jemand durch die öffentliche Gewalt in seinen Rechten verletzt,
so steht ihm der Rechtsweg offen).
• Các đảm bảo khác: Thẩm phán độc lập khi xét xử (Điều 101
Khoản 1 Câu 2 LCB); trách nhiệm lắng nghe công tâm của hội
đồng xét xử (Điều 103 Khoản 1 LCB); đảm bảo không bị bắt giữ
trái pháp luật, không bị tra tấn, ép cung, giam cầm bất hợp pháp

(Điều 104 Khoản 2 và 3 LCB)…
Nguyễn Minh Tuấn - Nhà nước pháp quyền ở Đức: từ lý thuyết đến hiện thực - 18.09.2014


[2.2.3].
Sự an toàn pháp lý (Rechtssicherheit)

• Pháp luật phải rõ ràng, cụ thể, dễ tiên liệu
(Bestimmtheitsgrundsatz)
• Bảo vệ được niềm tin (Vertrauensschutz)
• Nghiêm cấm hiệu lực hồi tố
(Rückwirkungsverbot)
Nguyễn Minh Tuấn - Nhà nước pháp quyền ở Đức: từ lý thuyết đến hiện thực - 18.09.2014


[2.2.4].
Trách nhiệm [bồi thường] nhà nước (Staatshaftung)
• Điều 34 Khoản 1 LCB: „Nếu bất cứ ai trong quá trình thi
hành công vụ được giao phụ trách mà vi phạm nghĩa vụ
gây thiệt hại cho người thứ ba, thì trách nhiệm bồi

thường thiệt hại là thuộc về nhà nước hoặc pháp nhân
công nơi người đó làm việc. Những ai có hành vi cố ý

hoặc vô ý nặng phải chịu trách nhiệm bồi hoàn. Tòa án
địa phương có thẩm quyền xét xử việc bồi thường và bồi
hoàn.“
Nguyễn Minh Tuấn - Nhà nước pháp quyền ở Đức: từ lý thuyết đến hiện thực - 18.09.2014


[2.2.5].
Nguyên tắc phù hợp quan hệ (Verhältnismässigkeit)
• Bất cứ sự can thiệp nào từ phía nhà nước liên quan đến
quyền con người cũng phải đảm bảo tính phù hợp giữa
mục đích (Zweck) và phương tiện lựa chọn để đạt
được mục đích (Mittel) có cần thiết, có phù hợp và
có tương xứng không.

Nguyễn Minh Tuấn - Nhà nước pháp quyền ở Đức: từ lý thuyết đến hiện thực - 18.09.2014


Trân trọng cảm ơn!

Nguyễn Minh Tuấn - Nhà nước pháp quyền ở Đức: từ lý thuyết đến hiện thực - 18.09.2014

25